OBSERWACJA

DEFINICJA I RODZAJE OBSERWACJI

Obserwacja - celowe, świadome spostrzeganie człowieka/organizmu oraz rejestrowanie przebiegu zjawisk i zdarzeń.
Przedmiotem są działania i zachowania sytuacyjne, ich przebieg, warunki powstania.
Na podstawie pewnych manifestacji w zachowaniu wnioskujemy o psychicznej strukturze, odkrywamy przyczyny zachowań.

Obserwacją posługujemy się wszyscy - w bardziej lub mniej naukowy sposób. W sposób naukowy obserwacją posługują się :

• psychologowie,

• antropolodzy,

• socjolodzy

• etolodzy.

Oni też prowadzą obserwację w ściśle określonych warunkach, w sposób systematyczny i obiektywny, zapisując to co obserwują - i to właśnie różni ich od osób prowadzących obserwację nienaukową. Ta druga z kolei śledzi związki przyczynowo - skutkowe, jednak prowadzący często nie rozumieją podstawowego błędu jaki popełniają- braku obiektywizmu. Jedyny zapis jaki dokonują odbywa się w ich pamięci.

Wymieniamy dwie główne metody obserwacji ( ze względu na stopień w jakim obserwator wkracza w sytuację ) :

• obserwacja z interwencją,

• obserwacja bez interwencji.

Obserwacja bez interwencji jest obserwacją naturalną czyli taką, która jest przeprowadzana w mniej lub bardziej naturalnych warunkach bez ingerencji badacza, dlatego też nasila trafność wyników badania.

[ Warunkami naturalnymi możemy określić te warunki w których pojawiają się spontaniczne/powszechne zachowania a okoliczności nie zostały sztucznie stworzone.]

Głównym celem takiej obserwacji jest opis zachowania niczym nie sprowokowanego oraz zbadanie związków pomiędzy zmiennymi.

Większość psychologów wykorzystuje jednak obserwację z interwencją.

Istnieje szereg przyczyn wystąpienia interwencji:

1.Przyśpieszenie lub wywołanie zdarzeń, które naturalnie pojawiają się rzadko lub wtedy, gdy nie możemy ich obserwować.

2.Zbadanie ograniczeń reakcji organizmów poprzez systematyczne różnicowanie właściwości bodźca.

3.Uzyskanie dostępu do sytuacji lub zdarzenia zwykle zamkniętego dla naukowej obserwacji.

4.Zaaranżowanie warunków w taki sposób, że wyznaczniki zdarzeń są kontrolowane, a zachowania pojawiające się w odpowiedzi na nie - łatwo obserwowane.

5.Umożliwienie porównań dzięki manipulacji jednej lub więcej zmiennych niezależnych celem określenia ich wpływu na zachowanie.

Wymieniamy trzy rodzaje obserwacji z interwencją:

1.Obserwacja uczestnicząca

2.Obserwacja ustrukturowana

3.Eksperyment naturalny

Obserwacja uczestnicząca to taka obserwacja zachowania przez osobę, która również odgrywa aktywną i ważną rolę w kontekście zapisywanego zachowania.

Może być zamaskowana lub nie.

Jeśli obserwowani nie znają tożsamości obserwatora mamy do czynienia z zamaskowaną obserwacją. Jest to dobre rozwiązanie, gdyż wielu ludzi zmienia swój sposób myślenia, oddziaływania wiedząc, że biorą udział w badaniu. Takie badanie budzi jednak pewne wątpliwości etyczne ( np. dot. zachowania prywatności ).

Swoistym przeciwieństwem jest obserwacja uczestnicząca niezamaskowana, gdy badani wiedzą o obecności obserwatora.

Dzięki temu, że obserwator niejako sam bierze udział w wydarzeniach może dogłębniej zrozumieć specyfikę zachowania w danej sytuacji, łączą go doświadczenia z badanymi. Ma to jednak swoje wady i zalety. Przede wszystkim obserwator może oddziaływać na badanych w taki sposób iż zmieni sposób ich zachowania. Oczywiście większego wpływu obserwatora można się spodziewać przede wszystkim w małych grupach kiedy rola jego rola jest szczególnie wyraźna. Obserwator może także utracić swój obiektywizm co spowoduje zaburzenie rzetelności badań, dlatego musi być świadomy ewentualnych zagrożeń.

Kolejną metodą obserwacji z interwencją jest obserwacja ustrukturowana. Wyróżnia się ona tym, iż badacze wprowadzają pewną kontrolę nad zdarzeniami. Często to obserwator wywołuję interesujące go zdarzenie, co za tym idzie można się domyślić, że obserwowanie takiej sytuacji w warunkach naturalnych mogłoby być trudne.

Obserwacje ustrukturowane można prowadzić w warunkach naturalnych jak i laboratoryjnych ( np. kontakty między rodzicami i dziećmi ). Głównym problemem występującym przy tego typu badaniu jest trudność w odtworzeniu jednakowych/ oryginalnych procedur, dlatego też ciężko jest powtórzyć wyniki badań.

Ostatnią metodą obserwacji z interwencją jest procedura manipulowania przez obserwatora jedną lub wieloma zmiennymi niezależnymi w warunkach naturalnych, w celu określenia ich wpływu na zachowanie, czyli

eksperyment naturalny.

Charakterystyczna jest tu rola pozoranta, który jest współpracownikiem badacza. Zachowuje się on w określony sposób aby stworzyć sytuację eksperymentalną. Eksperymentator kontroluje tu przyczyny zdarzenia by mierzyć wpływ zmiennej na zachowanie. Tworzy również grupę kontrolną lub porównawczą. Ważne jest, że w większości przypadków badani nie wiedzą o tym, że biorą udział w eksperymencie.

REJESTRACJA ZACHOWANIA

Od sposobu rejestracji zachowania zależy opis i analiza wyników. Badacze mogą wybrać czy chcą szczegółowy opis czy rejestrację jedynie wybranych aspektów potrzebnych w zależności od celu badania. Ważne jest aby zapis nastąpił zaraz po wystąpieniu zaobserwowanego zachowania.

Zapis danych jakościowych o zachowaniu może być narracyjnym zapisem zachowania w postaci słownego opisu, nagrania ( magnetofonowego itp.). Wtedy jest on bardzo szczegółowy, może zawierać wnioski obserwatora, a badacz klasyfikuje dane aby sprawdzić swoje hipotezy. Obejmujące węższy zakres zapis narracyjny nazywamy zapisem naturalnego przebiegu wydarzeń. Wtedy przeszkolony obserwator dokonuje zapisu zachowań jedynie tych zdarzeń i zachowań, które bezpośrednio skupiają uwagę obserwatora, tylko ich dotyczy badanie.

Zapis ilościowych danych o zachowaniu odbywa się za pomocą jednej z czterech skal pomiarowych:

SKALA NOMINALNA- klasyfikacja zdarzenia do jednej z kategorii ( np. klasyfikacja względem koloru oczu ). Można tu sporządzić „listę zachowań”- czyli szczególny sposób kategoryzacji, mówiący czy dane zachowanie wystąpiło czy też nie. Pozwala ona rejestrować takie cechy badanych jak wiek, płeć, rasa i cechy kontekstu badania: pora dnia, miejsce itp. Zapis częstości dokonywany jest w formie procentowej lub proporcji.

SKALA PORZĄDKOWA- rangowanie zdarzeń. Tu określamy czy coś jest większe lub mniejsze od czegoś ( ranking uczniów w klasie ). Nie mamy tu jednak określonych konkretnych wielkości różnic między poszczególnymi elementami na skali

SKALA INTERWAŁOWA- pozwala określić jak daleko znajdują się dwa zdarzenia na jakimś wymiarze. Jednak brakuje tej skali sensownego punktu zero.

[ skala szacunkowa bardziej jako porządkowa-obserwator ocenia pewne cechy osób lub sytuacji na jakimś psychologicznym wymiarze ]

SKALA STOSUNKOWA- posiada wszystkie właściwości skali interwałowej i dodatkowo absolutną wartość zero.

Rejestracja elektroniczna - zapis za pomocą elektronicznego urządzenia niekiedy związany z opisem samego badanego.

Techniki doboru próbek zachowania:

METODA PRÓBEK CZASOWYCH- systematyczny lub losowy dobór okresów obserwacji zachowania.

METODA PRÓBEK ZDARZEŃ- niekiedy bardziej efektowna od metody próbek czasowych, gdy badane zdarzenie nie występuje często, jednak w większości sytuacji reprezentatywną próbkę zachowania gwarantuje odmiana metody próbek czasowych.

METODA PRÓBEK SYTUACYJNYCH- badanie zachowania w różnych okolicznościach, miejscach warunkach z udziałem różnych uczestników- w ten sposób redukuje się niebezpieczeństwo, że wyniki będą odnosiły się jedynie do jakiś określonych okoliczności.

ANALIZA DANYCH OBSERWACYJNYCH

Analiza zapisu narracyjnego

Redukcja danych- proces abstrahowania i podsumowywania danych. Wyłania sę najistotniejsze aspekty zdarzeń spośród szerokiego opisu.

Za pomocą kodowania przetwarzamy dane z narracyjnego zapisu na dane ilościowe.

Miary opisowe

Klasyfikacja zdarzeń w odrębne kategorie, czyli skala nominalna [stosujemy ] wskaźniki ich względnej częstości -> proporcje lub odsetki.

Skala interwałowa lub stosunkowa [stosujemy] jedną lub więcej miar tendencji centralnej np. średnia arytmetyczna (czyli typowy wynik w grupie), przeciętna. Tu występują różne rozrzuty wyników od średniej. Odchylenie standardowe określa przeciętne odchylenie wyników od średniej.

RZETELNOŚĆ OBSERWATORÓW

Jej miarą jest stopień zgodności między nimi ( zgodność sędziów - stopień w jakim dwóch niezależnych sędziów zgadza się w swoich obserwacjach ).

Powody niskiej zgodności sędziów:

-cechy obserwatorów,

- zastosowane metody obserwacji

- niejasność definicji rejestrowanego zdarzenia

Miary rzetelności sędziów oblicza się za pomocą wzoru:

Problemy w przeprowadzaniu badań obserwacyjnych:

- reaktywność, czyli wpływ obserwatora na obserwowane zachowanie

( efekt facylitacji -obecność obserwatora wpływa na ułatwienie wykonania prostych zadań bądź hamowania społecznego- hamuje jego wykonanie ),

- ukryte wymagania sytuacji eksperymentalnej,

- tendencyjność obserwatora

Reaktywność można hamować poprzez:

- habituację - obserwator towarzyszy wielu sytuacjom przy różnych okazjach aż do chwili kiedy badani przyzwyczają się do jego obecności

- desentyzację- adaptacja do obecności obserwatora

---