Psychometria 2009

Wykład 10

Źródła błędów w badaniu

testowym i

kwestionariuszowym.

Kontrowersje wokół pomiaru

inteligencji

Źródła zakłóceń

w pomiarze psychologicznym

• osoba badana
• układ odniesienia
• stronniczość testu

Osoba badana jako źródło

zakłóceń

w pomiarze cech osobowości

• testowanie jako środek komunikacji

– perspektywa selekcji (motywacja

dodatnia lub ujemna)

– perspektywa kliniczna (np.

przypisywanie sobie cech negatywnych)

– perspektywa eksperymentalna

• odpowiadanie przypadkowe
• zmienne sugerujące hipotezę badawczą

Wykrywanie odpowiadania

przypadkowego

• porównanie odpowiedzi na dwa

zbiory twierdzeń (identycznych albo
logicznych opozycji) (Buechley i Ball,
1952)

• analiza losowości statystycznej (Ross

i Haertzen, 1978, 1979)

– FIC (fixed individualizes chance)

Zmienne sugerujące hipotezę

badawczą

• demand characteristics (Orne, 1969)

– ogół czynników pozwalających

poprawnie domyślić się hipotezy
badacza

Układ odniesienia jako źródło

zakłóceń

• stopień adekwatności układu

odniesienia stanowiącego podstawę
normalizacji

• interpretacji podlega nie wynik surowy,

lecz miejsce tego wyniku w układzie
odniesienia (w próbie normalizacyjnej)

• problem reprezentatywności
• problem specyficzności układu

odniesienia

Stronniczość testu

• W statystyce: Stronniczość (obciążenie) (bias):

systematyczne niedoszacowywanie lub

przeszacowywanie parametru populacyjnego

na podstawie danych z próby

• W psychometrii: Stronniczość to

systematyczne niedoszacowywanie lub

przeszacowywanie wyników osób z

określonych podgrup z populacji

– Może dotyczyć testów wydolności (najczęściej), lecz

także kwestionariuszy osobowości

• stronniczość generuje błąd systematyczny, a

nie losowy

Przyczyny stronniczości

• stosowanie itemów (zadań testowych,

pojęć, terminów, zwyczajów

kulturowych) specyficznych dla

określonej podkultury (zwykle

dominującej)

• inne zachowanie badającego wobec

osób z różnych podpopulacji

• różnice w poziomie treningu w

procedurach testowych między

podpopulacjami

Badanie stronniczości

• wykrywanie systematycznych różnic

dla pewnych podpopulacji

• problem: testy stronnicze czy

rzeczywiste różnice?

– np. dyskusja dotycząca IQ: stronnicze

testy czy rzeczywiste różnice między
podpolucjami?

• Herrnstein i Murray (1994): „The Bell

Curve. Intelligence and Class
Structure in American Life” New York:
The Free Press. (Krzywa dzwonowa.
Inteligencja i struktura klasowa w
amerykańskim życiu”

Niektóre twierdzenia

Herrnsteina

i Murraya

• WYKŁAD TEN ZAWIERA

STRESZCZENIE KSIĄŻKI „THE
BELL CURVE”

• NIE WSZYSTKIE TEZY ZAWARTE

W TEJ KSIĄŻCE MUSZĄ BYĆ
SŁUSZNE

Stratyfikacja społeczeństwa wg

• dokonuje się podział społeczeństwa

wskutek różnic w IQ: bardzo
inteligentnym dzieje się coraz lepiej,
bardzo mało inteligentnym: coraz gorzej

• system edukacyjny bardzo sprawnie

wyłapuje jednostki o wybitnej
inteligencji, nawet ze środowisk
zaniedbanych, i kieruje ku wykształceniu
i karierze

• UWAGA – omawiane poniżej są

korelacje liczone PRZY KONTROLI
innych zmiennych, w
szczególności statusu
socjoekonomicznego (SES) i
innych zmiennych
demograficznych

IQ a sukces edukacyjny

• Dodatnia korelacja między IQ a

sukcesem edukacyjnym: najmniej
dyskusyjna teza książki „The Bell
Curve”

• Np. „high school dropout”:

– IQ < 75: 55%
– IQ > 125: 0%

IQ a sukces zawodowy, SES,

dochody

• IQ jest najsilniejszym znanym nam

wyznacznikiem tego sukcesu

• Np:

– IQ <75: średni zarobek 5000 $
– IQ 90–110: 20000 $
– >125 36 000 $

• Np:

– IQ <75: średni zarobek 5000 $
– IQ 90–110: 20000 $
– >125 36 000 $

• Istnieje też korelacja między średnim IQ

narodu a jego zamożnością (PKB)

• IQ a ryzyko biedy:

– Grupa najmniej inteligentnych: 30% żyje

w biedzie

– Grupa najbardziej inteligentnych: 2% żyje

w biedzie

• „The Dollar Value of Cognitive Ability”

– dentyści: 1 OS w IQ = 30.000 $ rocznie
– recepcjoniści: 1 OS w IQ = 750 $ rocznie

• Korelacja między IQ a dochodem nie

jest mniejsza, jeśli kontroluje się
wykształcenie, doświadczenie
zawodowe, stan cywilny i inne
zmienne demograficzne.

IQ a bezrobocie

• Dwa rodzaje bezrobotnych:

– niezatrudnieni (unemployed) – próbują znaleźć

pracę i nie znajdują

– poza rynkiem pracy (out of the labor force): nie

próbują szukać pracy

• Oba rodzaje bezrobocia są skorelowane z IQ:

osoby o najniższej inteligencji mają dwa razy
większe szanse na bezrobocie niż osoby o
najwyższej inteligencji

• IQ jest też predyktorem korzystania z opieki

społecznej

IQ a zdrowie

• Spośród bezrobotnych mężczyzn

podających, że są niezdolni do pracy
z powodów zdrowotnych, ponad 90%
miało IQ w granicach dolnego
kwartyla; mniej niż 5% miało IQ w
granicach górnego kwartyla

IQ a powodzenie osobiste,

rodzinne

• IQ koreluje:

– dodatnio z prawdopodobieństwem

wyjścia za mąż/ożenienia się

– ujemnie z prawdopodobieństwem

rozwodu (najinteligentniejsi mają 10 razy
większą szansę, że ich małżeństwo
przetrwa 5 lat niż że nie przetrwa; mniej
inteligentni mają 3,5 raza większą szansę
na przetrwanie niż nieprzetrwanie
małżeństwa

• u kobiet: IQ koreluje ujemnie z

prawdopodobieństwem ciąży bez
posiadania stałego partnera (białe
kobiety z górnych 5% IQ sześć razy
mniej mają dziecko
„przedmałżeńskie” niż białe kobiety z
dolnych 5% IQ)

IQ a rodzicielstwo

• Kompetencje rodzicielskie („jakość

wychowywania”): zależy głównie od
SES, ale IQ dodaje niezależną
wariancję wyjaśnianą

• Niskie IQ u białych matek wiąże się z:

– niższą wagą narodzeniową dziecka
– problemami osobowościowymi i

temperamentalnymi u dziecka

IQ a przestępczość

• Przestępcy mają IQ = 92 (0,5 OS poniżej

średniej populacyjnej)

• Im poważniejsze przestępstwo, tym

średnio niższą inteligencję miał
przestępca

• IQ „chroni” do pewnego stopnia

jednostki z grupy ryzyka: osoby, których
rodzice byli przestępcami, rzadziej same
nimi zostają, jeśli maja wysokie IQ

IQ jest dziedziczne

• 40% do 80% wariancji IQ może być

przypisana dziedziczeniu

• … reszta tej wariancji powinna

jednak być przypisana wpływom
środowiskowym, co Herrnstein i
Murray przyznają

• Herrnstein i Murray

NIE WYOBRAŻAJĄ

SOBIE MOŻLIWOŚCI, BY W ZWIĄZKU Z

TYM WPŁYWAĆ NA TO, KTO POWIENIEN

MIEĆ DZIECI

• … zwracają jednak uwagę, że rząd w USA

już wspiera i zachęca pewne grupy

społeczne do posiadania dzieci

• … i to te o generalnie niskim sukcesie

życiowym, które przy okazji mają też niski IQ

• Wg Herrnsteina i Murraya, rząd POWINIEN

ZAPRZESTAĆ WSPIERANIA JAKICHKOLWIEK

GRUP SPOŁECZNYCH W ROZMNAŻANIU SIĘ

IQ jest zróżnicowane

między rasami

• … i różnic tych nie da się tłumaczyć

zróżnicowanym zapleczem społecznym,
materialnym i edukacyjnym

• przy kontroli zaplecza, różnice w IQ

pozostają

• Afroamerykanie mają IQ niższe o jedno

odchylenie standardowe od Amerykanów
rasy białej (od lat 70-tych wydaje się, że ta
różnica się zmniejsza; w roku 1991: 0,35
OS)

IQ jest stabilną cechą

jednostki

• skuteczność programów „podnoszenia IQ”

jest niska lub żadna; opiera się wyłącznie

na nabraniu wprawy w rozwiązywaniu

testów, lecz nie na rzeczywistej zmianie IQ

• skuteczność programów „wyrównywania

szans” jest bardzo niska

• skuteczność programów resocjalizacyjnych

jest niska lub żadna

– new underclass – istniejący obecnie „margines

społeczny” tworzony jest przez osoby o IQ

niższym niż osoby, które odniosły sukces

Czy to wszystko prawda?

• Stephen J. Gould: „The Mismeasure of

Man” (1996)

• Gould – paleontolog, biolog,

ewolucjonista (nie psycholog)

• N.N. Taleb: The Black Swan: The

Impact of the Highly Improbable
(2007)

– R. 16. The bell curve: That great

intellectual fraud

• proces sądowy w stanie Kalifornia (USA, lata

1977-1978, sędzia federalny Peckham):
testy inteligencji można stosować wobec
dzieci białych, wobec czarnych nie, gdyż u
tych ostatnich kwalifikują zbyt wiele dzieci
do klas reedukacyjnych (przeznaczonych dla
dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym)

• 1992: proces wytoczony przez czarnych

rodziców, żądających poddania ich dzieci
testom. Sędzia Peckham pozwolił, jednak
pod warunkiem, że wyniki testów nie
zostaną wykorzystane w celu umieszczenia
dziecka w klasie reedukacyjnej