LEKI CHEMIOTERAPEUTYCZNE.
SULFONAMIDY.
Sulfonamidami nazywamy pochodne kwasu sulfanilowego.
Zakres działania.
Sulfonamidy działają przeciwbakteryjnie głównie na następujące drobnoustroje:
Ziarnkowce Gram - dodatnie (paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, słabiej gronkowce) i Gram - ujemne (dwoinki rzeżączki, dwoinki zapalenia opon mózgowych),
Pałeczki - czerwonki, dżumy, okrężnicy (słabo),
Laseczki - zgorzeli gazowej, wąglika, tężca, przecinkowca cholery,
Bedsonie (neoriketsje) - ziarniaka wenerycznego, choroby papuziej,
Promieniowce promienicy, nokardie,
Mechanizm działania.
W stężeniach stosowanych leczniczo nie działają bakteriobójczo, lecz działają tylko bakteriostatycznie, tzn. hamują rozwój i rozmnażanie się bakterii,
Mechanizm bakteriostatycznego działania polega głównie na tym, że zajmują w bakteriach miejsce witaminy bakteryjnej - kwasu para - aminobenzoesowego, który staje się wówczas nieprzyswajalny. Działanie to zależy od obecności wolnej grupy aminowej przy pierścieniu benzenowym cząsteczki sulfonamidu,
Poza tym sulfonamidy zmniejszają przepuszczalność otoczki komórek bakterii dla kwasu glutaminowego, który jest niezbędny do syntezy kwasów nukleinowych. Drobnoustroje przestają się wówczas rozmnażać i wytwarzać toksyny,
Farmakokinetyka.
Wchłanianie sulfonamidów z jelit jest różne, zależnie od preparatu.
Możemy wyróżnić sulfonamidy.
Łatwo wchłaniające się z jelit (sulfadiazyna, sulfametazyna, sulfizomidyna, sulfafurazol, sulfafenazol),
Słabo wchłaniające się z jelit (sulfaguanidyna, ftalilosulfatizol, sukcynylosulfatiazol, salazosulfapirydyna),
Sulfonamidy wydalają się z moczem, częściowo nie zmienione, częściowo zaś w nieczynnej postaci zmetabolizowanej (głównie jako acetylopochodne),
Wśród sulfonamidów wyróżnia się 3 podstawowe grupy:
Sulfonamidy krótko działające, szybko wchłaniane i wydalane - sulfafurazol, sulfakarbamid,
Sulfonamidy o długim działaniu - sulfafenazol, sulfalen,
Sulfonamidy słabo wchłaniające się z przewodu pokarmowego - ftalilosulfatiazol, salazosulfapirydyna, sulfaguanidyna,
Toksyczność.
Sulfonamidy są względnie mało toksyczne. Niekiedy mogą powodować nudności, wymioty i bóle głowy,
Mogą też, zwłaszcza w dużych dawkach, powodować uszkodzenie miąższu wątrobowego,
W przypadku wykrystalizowania w cewkach krętych nerek mogą powodować krwiomocz, czasem bezmocz,
U niektórych osób z enzymopatiami mogą prowadzić do methemoglobinemi i hemolizy z uszkodzeniem nerek,
Wszystkie inne powikłania, pojawiające się podczas leczenia, są wywoływane głównie uczuleniem. Objawia się ono wysypkami skórnymi i zapaleniem skóry,
Przeciwwskazania.
Sulfonamidów nie można stosować u osób uczulonych, u osób z niedoborem dehydrogenazy glukozo - 6 - fosforanowej, u chorych z uszkodzeniem nerek i wątroby, u wcześniaków i noworodków (do 3 - go miesiąca życia),
Nie należy stosować sulfonamidów łącznie z antybiotykami beta - laktamowymi oraz z mefenaminą,
Zasady leczenia.
Sulfonamidy stosuje się najczęściej doustnie (rozpuszczalne w wodzie sole sodowe można wstrzykiwać dożylnie),
Dawkowanie sulfonamidów krótko działających - najczęściej, co 4 - 6 godz. Po 0,5 - 1,5 g. Sulfonamidy słabo wchłaniające się lub nie wchłaniające się z jelit podaje się najczęściej: pierwszego dnia 6,0 g, w następnych dniach po 3,0 - 4,0 g w równych porcjach, co 6 - 8 godz. (3 - 4 razy dziennie),
Sulfonamidy podaje się po jedzeniu, ponieważ drażnią błonę śluzową żołądka. Zażywa się je z dużą ilością płynów i z zasadami, jak soda oczyszczona, tlenek magnezowy, co zapobiega wykrystalizowaniu ich w drogach moczowych,
Preparaty:
Urenil - sulfakarbamid; Tabletki 0,5 g, co, 6 - 8 godz. 0,5 - 1,5 g.
Amidoxal - sulfafurazol; Tabletki 0,5 g, zawiesina; 0,5 - 1,5 g, co 4 - 6 godz.
Sulfaafenazol - tabletki 0,5 g, co 12 godz.
Madroxin - sulfadimetoksyna; Tabletki 0,5 g; Pierwszego dnia w jednej dawce 1,0 g (2 tabletki), przez następne 3 dni, co 12 godz. 0,375 g, później, co 12 godz. 0,25 g.
Sulfaguanidinum - sulfaguanidyna; Tabletki 0,5 g; Stosuje się 2 - 4 tabletki, co 4 godz.
Merafin - sulfaproksylina + sulfamerazyna; Tabletki, zawiesina; Przez pierwsze 3 dni 1 tabletka, co 8 godz., Następnie 1 tabletka, co 12 godz.
Biseptol 120, 480 i 960 (groseptol, bactrim, duoseptol, septrin, apo-sulfatrim) - kotrimoksazol; ampułki 0,96 g/ 3 ml i 0,48 g/ 5 ml podawane i.v. Lub i.m. W dawce 0,96 g co 12 godz. Oraz tabletki 0,12, 0,48, 0,96 g i zawiesina; doustnie w dawce 30 mg/kg/dobę.
Sulfasalazin, - EN - salazosulfapirydyna; tabletki 0,5 g stosuje się we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, chorobie Leśniowskiego - Croha i zapaleniu odbytnicy, początkowo 1,0 g, co 4 - 6 godz., a po uzyskaniu poprawy 0,5 g, co 6 - 8 godz.
Sulfacetamidum Natrium - sulfacetamid; krople do oczu 10 %,
Irgamid - sulfadykramid; maść do oczu 15 %.
Dermazin (flammazine) - sól srebrowa sulfadiazyny, 1 % krem do stosowania miejscowego - zwłaszcza w oparzeniach.
Ultrax - sulfametoksydiazyna, tabletki 0,5 g oraz ampułki 0,5 g/ 5 ml; stosuje się doustnie lub we wlewie dożylnym pierwszego dnia 1,0 g a następnie 0,5 g raz dziennie.
Plisulfan - sulfafenazol, tabletki 0,5 g; stosuje się początkowo 1,0 g a następnie 0,5 g, co 12 godz.; miejscowo maść 5 %.
Argosulfan - sól srebrowa sulfatiazolu, krem 2 % stosuje się zewnętrznie w oparzeniach wszystkich stopni oraz owrzodzeniach poodudzi 1 - 2 razy dziennie.
POCHODNE NITROFURANU.
Związki pochodne nitrofuranu działają bakteriostatycznie (częściowo również bakteriobójczo) w stosunku do wielu drobnoustrojów Gram - dodatnich i Gram - ujemnych, poza tym na pierwotniaki i niektóre grzyby,
Mechanizm działania nie jest znany,
Są stosowane szczególnie w zakażeniach bakteryjnych dróg moczowych, w rzęsistkowicy i kandydiozie pochwy, w lambliozie oraz niekiedy w zakażeniach skóry,
Pochodne nitrofuranu nie można stosować z lekami sympatykomimetycznymi i probenecydem (hamuje wydalanie),
Nie wolno stosować u kobiet w ciąży, u niemowląt, u chorych z uszkodzeniemn wątroby,
Najczęściej stosowane pochodne nitrofuranu:
Nitrofurantoina:
Siraliden (nitrofurantoin, nifurantin) - nitrofurantoina; Stosuje się p.o. (Po jedzeniu) w tabletkach i kapsułkach 0,1 g oraz zawiesinie 0,05 g/ 5 ml; Średnio 4 razy dziennie po 1 tabletce lub 5 - 7 mg/kg m.c./dobę w 4 dawkach,
Levantin - nitrofuinol; Stosuje się p.o., tabletki 0,4 g, 2 tabletki co 12 godz.
Furaginum (furagin) - furazydyna; Stosuje się p.o. w tabletkach 0,05 g; Pierwszego dnia 0,4 g w 4 dawkach (co 6 godz.), następnie 0,3 g dziennie w 3 dawkach (co 8 godz.).
Furazolidon - stosuje się w zakażeniach przewodu pokarmowego p.o. W postaci zawiesiny 0,33 % (4 razy dziennie po 1 - 2 łyżki), w leczeniu rzęsistkowicy oraz leczeniu kandydiozy odbytu.
Nifuroksazyd (Ercefuryl) - stosuje się p.o. w tabletkach 0,1 g lub zawiesinie (0,2 g/ 5 ml) w dawce do 0,8 g dziennie co 4 - 6 godz.
Nitrofural - tabletki do ssania 5 mg, maść 0,2 %, zasypka 0,2 %.
POCHODNE NITROIMIDAZOLU.
Mechanizm działania.
Mechanizm działania przeciwbakteryjnego polega na uszkadzaniu DNA przez wytwarzane w komórce metabolity nitroimidazoli.
Pochodne nitroimidazolu działają bakteriobójczo głównie na Gram - ujemne bakterie beztlenowe jak Bacteroides, Clostridum, Fusobacterium i inne.
Farmakokinetyka.
Nitroimidazole wchłaniają się dobrze z przewodu pokarmowego (pokarm upośledza wchłanianie) gorzej z odbytnicy i źle z pochwy.
Metronidazol jako lek przeciwbakteryjny w groźnych zakażeniach beztlenowcami jest stosowany jednak najczęściej dożylnie. Przenika łatwo do tkanki, a wydala się głównie w postaci nie zmienionej przez nerki z moczem. Czas półtrwania metronidazolu wynosi około 8 godz., tynidazolu 10 - 13 godz.
Działanie niepożądane.
Nitroimidazole są związkami dość toksycznymi.
Wywołują zaburzenia gastryczne, zaburzenia czynności OUN i nerwów obwodowych (ataksja, parestezje, niekiedy drgawki).
Metronidazol wywołuje nietolerancję na alkohol.
Nie należy stosować pochodnych nitroimidazolu u kobiet w ciąży, karmiących i u noworodków.
Preparaty:
Metronidazol (flagyl, efloran, deflamen, gynalgin, metronidazol 1 % krem) - tabletki 0,25 g, ampułki i flakony roztworu 0,5 % do wstrzyknięć i wlewów i.v., tabletki dopochwowe 0,5 g, czopki 0,5 - 1,0 g; stosuje się doustnie 0,25 - 0,75 g co 8 - 12 godz. Następnie 0,5 g 3 razy dziennie, dożylnie 0,25 - 0,5 g co 6 - 12 godz.; miejscowo krem i żel 1 % oraz maść 10 %.
Tinidazolum (tinitazolum 0,2 % w glukozie 5 %, fasigyn) - tynidazol, flakon 400 ml, tabletki 0,5 g; stosuje się doustnie w dawce podzielonej, co 12 godz. Oraz i.v. 0,8 g w dwóch dawkach.
Tiberal - omidazol, tabletki 0,125 i 0,5 g, ampułki 0,5 g/ 3 ml; stosuje się w zakażeniach ostrych 1,5 g jednorazowo, w przewlekłych 0,5 g rano i wieczorem.
CHINOLINY.
Podział:
I generacji - kwas nalidyksowy, kwas oksolinowy, kwas pipemidowy, rozoksacyna.
II generacji - (chinolony 1- fluorowane) - norfloksacyna, enoksacyna, pefloksacyna, cyprofloksacyna, efloksacyna.
III generacji - (chinolony wielo - fluorowane) - lomefloksacyna, fleroksacyna, temofloksacyna, tosulofloksacyna.
Mechanizm działania.
Chinolony mają specyficzny mechanizm działania przeciwbakteryjnego - hamują mianowicie aktywność topoizomerazy (gyrazy) odgrywającej istotną rolę w procesie replikacji transkrypcji i rekombinacji DNA. Są to, zatem inhibitory gyrazy.
Działanie niepożądane.
Wywołują najczęściej zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, OUN, niekiedy odczyn alergiczny.
Wywierają również działanie chondrotoksyczne, tzn. uszkadzają chrząstki nasadowe w organizmach rozwijających się. Z tego powodu fluorochinolonów II generacji nie należy podawać dzieciom i młodzieży.
I GENERACJA.
Wszystkie chinolony tej generacji są chemioterapełtykami o działaniu bakteriostatycznym, głównie na
drobnoustroje Gram - ujemne. Są stosowane przede wszystkim w zakażeniach dróg moczowych, poza tym w
zakażeniach przewodu pokarmowego.
Preparaty:
Nevigramon - kwas nalidyksowy; stosuje się w kapsułkach 0,5 g, po 2 kapsułki, co 6 godz. Przez 7 dni.
Gramurin - kwas oksolinowy; stosuje się w tabletkach 0,25 g co 8 godz. 0,5 g.
Palin (urolin, pipram) - kwas pipemidowy; działa silnie przeciwbakteryjnie niż kwas, oskolinowy i kwas nalidyksowy, w tym także na Pseudomonas aeruginosa; stosuje się w kapsułkach i czopkach, dopochwowych 0,2 g oraz tabletkach powlekanych 0,4 g w dawce 0,4 g, co 12 godz.
Eradacin - rozoksacyna, kapsułki 0,15 g; stosuje się doustnie w rzeżące nie powikłanej i zakażeniach jelitowych 1 kapsułkę, co 12 godz.
II GENERACJI.
Fluorochinolony II generacji charakteryzują się wysoką aktywnością przeciwbakteryjną i szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego.
Z powyższych powodów stosuje się je nie tylko w zakażeniach dróg moczowych, ale również w zakażeniach dróg oddechowych, w zakażeniach skóry i tkanek miękkich, dróg żółciowych i narządów rodnych (wrzód miękki, rzeżączka - enoksacyna).
Preparaty:
Tarivid/200 (zanocin) - ofloksacyna, tabletki powlekane 0,1 i 0,2 g oraz ampułki 0,2 g/ 100 ml; stosuje się doustnie 0,2 - 0,6 g dziennie w 2 dawkach podzielonych, co 12 godz. Lub i.v. 0,1 - 0,2 g czczo 12 godz.
Cipronex (cipropol, ciprobay 100, 200, 250, 500, ciprinol) - cyprofloksacyna; tabletki 0,25 i 0,5 g, ampułki 0,1 g/ 10 ml oraz fiolki 0,1 g/ 50 ml, 0,1 g/ 100 ml i 0,2 g/ 100 ml; stosuje się doustnie, co 12 godz. 0,25 - 0,5 g lub dożylnie 0,1 - 0,2 g, co 12 godz.
Pefloksacyna (abaktal, peflacine) - pefloksacyna; tabletki powlekane 0,4 g oraz ampułki 0,4 g/ 5 ml; stosuje się najczęściej, co 12 godz. 0,4 g p.o. Lub i.v.
Nolicin (norbactin) - norfloksacyna; tabletki 0,4 i 0,8 g, stosuje się, co 12 godz. 1 tabletkę.
III GENERACJA.
Wielofluorowane chinolony odznaczają się lepszą tolerancją, dobrą wchłanialnością z przewodu pokarmowego i bardzo dobrym przenikaniem do tkanek.
Wywierają znacznie słabsze działanie chondrotoksyczne.
Mają szersze spektrum - działają również na drobnoustroje Gram - dodatnie (w tym na pneumokoki oporne na penicyliny i cefalosporyny) oraz na beztlenowce (pseudomonas aeruginosa).
Preparaty:
Avelox - moksyfloksacyna, tabletki powlekane 400 mg; tabletka raz dziennie.
ANTYBIOTYKI.
Antybiotyki są to substancje wytwarzane przez żywy organizm, mające w małych stężeniach właściwości hamowania rozwoju drobnoustrojów. Wiele specjalistów zalicza fluorochinolony - związki syntetyczne oraz inne syntetyczne chemioterapełtyki - również do antybiotyków.
Zdolność wytwarzania antybiotyków mają zresztą nie tylko drobnoustroje, ale również większość organizmów wielokomórkowych zwierzęcych i roślinnych, m.in. człowiek.
Obecnie wiele antybiotyków jest otrzymywanych syntetycznie lub półsyntetycznie.
Wszystkie antybiotyki wykazują jedną wspólną właściwość - mają zdolność hamowania rozwoju drobnoustrojów.
Antybiotyki mogą działać na drobnoustroje bakteriostatycznie lub bakteriobójczo.
Działanie bakteriostatyczne polega na hamowaniu zdolności podziału komórki bakteryjnej bez upośledzania innych jej czynności.
Nie rozmnażający się drobnoustrój ulega zniszczeniu przez siły obronne organizmu - fagocyty i przeciwciała.
Mechanizm działania.
Antybiotyki, określając ogólnie, hamują procesy przemiany materii i upośledzają przyswajanie niektórych substancji niezbędnych do życia i rozmnażania się drobnoustrojów.
W zależności od mechanizmu i punktu uchwytu działania dzielimy antybiotyki na następujące grupy:
Uszkadzające strukturę i funkcję ściany komórkowej bakterii (penicyliny, cefalosporyny, linkozamidy).
Wywołują zaburzenia funkcji lub biosyntezy ściany komórkowej (polimyksyny).
Hamują wewnątrz komórkową biosyntezę białek i kwasów nukleinowych (chloramfenikol, tetracykliny, aminoglikozydy).
Hamują inne enzymy odgrywające istotną rolę w funkcji komórki bakteryjnej; fluorochinolony hamują enzym gyrazę (inhibitory gyrazy), co uniemożliwia „zwijanie” się nici DNA.
Antybiotykooporność.
Podstawowym problemem ograniczającym skuteczność antybiotyków jest antybiotykooporność, czyli uodpornienie się drobnoustrojów na bakterjostatyczne lub bakteriobójcze działanie antybiotyków.
Nabywanie odporności przez bakterie powstaje w skutek selekcji lub adaptacji.
Selekcja polega na eliminowaniu bakterii wrażliwych. Pozostają wówczas przy życiu tylko osobniki oporne.
Adaptacja może wytwarzać oporność na różnej drodze.
Uodpornienie się drobnoustrojów może polegać na zmianie ich metabolizmu w wyniku, czego zostaje ominięta „zablokowana” przez antybiotyk droga przemiany, lub na wytwarzaniu enzymów rozkładających antybiotyki (np.: Penicylinooporny szczep gronkowca złośliwego wytwarza enzymy-penicylinazę, która rozkłada penicylinę). Jest to oporność chromosomalna.
Oporność na antybiotyki może być również wywołana zahamowaniem przenikania antybiotyków do wnętrza komórki bakteryjnej. Ten rodzaj oporności wytwarza się np.: w stosunku do teracyklin.
Oporność na antybiotyki może być również przekazywana między drobnoustrojami na drodze pozachromosomalnej (plazmidy).
Podział:
Pod względem charakteru (typu) działania na drobnoustroje antybiotyki dzielimy na:
Bakteriobójcze - penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy, aminoglikozydy, polimyksyny, wankomycyna, refampicyna.
Bakteriostatyczne - makrolidy, chloramfenikol, tetracykliny, linkozamidy, kwas fusydowy, wiomycyna, cykloseryna, nowobiocyna.
Ze względu na zakres działania przeciwbakteryjnego antybiotyki dzielimy na dwie grupy:
O wąskim zakresie działania:
Działające głównie na drobnoustroje Gram - dodatnie - penicyliny, makrolidy, nowiobiocyna, likozamidy, ryfampicyna, wankomycyna,
Działające głównie na drobnoustroje Gram - ujemne - aminoglikozydy, polimyksyns, monobaktamy,
Działające głównie na prątki gruźlicy - cykloseryna, wiomycyna, streptomycyna,
Działające głównie na grzyby - gryzeofulwina, nystatyna, amfoterycyna B, hachimycyna,
Działające pierwotniakobójczo - fumagilina, trychomycyna,
O szerokim zakresie działania:
Ampicylina, mezlocylina, azlocylina, cefalosporyny II i III generacji, tetracykliny, chloramfenikol, karbapenemy,
Farmakokinetyka.
Pod względem stopnia wchłaniania z przewodu pokarmowego antybiotyki możemy podzielić na:
Nie wchłaniające się - polimoksyny, aminoglikozydy, wiomycyna, amfoterycyca B, niektóre cefalosporyny, karbapenemy i monobaktamy.
Słabo wchłaniające się (20 - 40 % podanej dawki) - gryzeofulwina, benzylopenicylina, cefaloglicyna, chlorotetracyklina, ampicylina, likomycyna.
Średnio wchłaniające się (40 - 60 % podanej dawki) - fenoksymetylopenicylina, nowobiocyna, oksytetracyklina, metacyklina, kloksacylina, tetracykliny.
Dobrze wchłaniające się (powyżej 60 % podanej dawki) - doksycylina, cykloseryna, chlorafenikol, cefaloksyna, cefradyna, cefadroksyl.
Antybiotyki są wydalane głównie przez nerki z moczem.
Niektóre tylko, np.: ryfampicylina i makrolidy, w większym stopniu z żółcią.
Czas utrzymywania się stężenia przeciwbakteryjnego we krwi jest bardzo istotnym wskaźnikiem warunkującym m.in. częstość podania pojedynczych dawek.
Liczbowym miernikiem tego jest tzw. biologiczny okres półtrwania, tzn. czas, w którym stężenie antybiotyków zmniejsza się do połowy wartości wyjściowej. Okres półtrwania np.: benzylopenicyliny wynosi poniżej 1 godz., a gryzeofulwiny 18 godz. Z tego powodu benzylopenicylinę należy podawać, co 4 godz., a gryeofulwinę, co 12 - 24 godz.
Objawy niepożądane.
Antybiotyki należą do najmniej toksycznych leków. Są środkami o wybiórczej toksyczności - znacznie większej w stosunku do komórek drobnoustrojów niż komórek organizmu wyższego.
Mogą jednak wywołać objawy niepożądane, które można podzielić na 3 podstawowe grupy:
Bezpośrednie działanie toksyczne,
Reakcje alergiczne,
Dysbakteriozy i ich następstwa,
Penicyliny.
Penicyliny naturalne są to antybiotyki wytworzone przez pleśń Penicillium notatum i Penicillium chrysogenum.
Zostały one odkryte przez Fleminga w 1928 r. Jednak dopiero na początku II wojny światowej udało się wyosobnić z przesączu tej pleśni penicylinę w tej postaci, w której można było stosować ją leczniczo. Była to benzylopenicylina.
Niektóre penicyliny wchłaniają się z jelit, jednak większość z nich (poza fenoksymetylopenicyliną, ampicyliną, piwmecylinamem i in.) jest rozkładana pod wpływem kwasów i nie może być podawana doustnie.
Po podaniu pozajelitowym osiągają szybko duże stężenie, ale są szybko wydalane przez nerki z moczem.
W organizmie penicyliny są rozkładane przez enzym penicylinazę.
Zakres działania.
Penicyliny działają silnie bakteriobójczo głównie na drobnoustroje Gram - dodatnie, jak paciorkowce, maczugowce błonicy oraz niektóre Gram - ujemne, jak gonkoki, menigokoki, krętki blade i inne.
Niektóre penicyliny, np.. Ampicylina, karbecylina, mezlocylina i azlocylina, należą do antybiotyków o szerokim zakresie działania. Poza drobnoustrojami Gram - dodatnimi działają również na takie drobnoustroje Gram - ujemne, jak pałeczka okrężnicy, enterokoki.
Działanie niepożądane.
Penicyliny są antybiotykami o wyjątkowo małej toksyczności.
Współczynnik terapełtyczny benzylopenicyliny w stosunku do zakażenia pneumokokiem wynosi około 300000, tzn., że benzylopenicylina jest 300000 razy bardziej toksyczna w stosunku do tych drobnoustrojów niż do komórek organizmu człowieka.
Penicyliny odznaczają się natomiast silnymi właściwościami uczulającymi. Wywołują względnie często (u 3 - 10 % leczonych) różnorodne odczyny uczuleniowe, od różnopostaciowych zmian skórnych przez zmiany we krwi aż do wstrząsu anafilaktycznego.
Po domięśniowym podaniu penicyliny prokainowej występuje niekiedy (1 - 3/1000) tzw. Zespół Hoigne.
Zespół ten występuje w kilkanaście sekund do 3 minut po wstrzyknięciu preparatu, po czym następnie samoistnie ustępuje.
Spowodowany jest on najprawdopodobniej mikrozatorami w naczyniach płuc i mózgu przez cząsteczki źle rozpuszczone w płynach ustrojowych preparatu penicyliny prokainowej.
Występuje wówczas niepokój, uczucie lęku przed śmiercią, zaburzenia świadomości, widzenia i mowy.
Wystarczy wówczas podanie 10 mg diazepamu dla uspokojenia pacjenta.
W celu upewnienia się, czy pacjent nie jest uczulony na penicylinę, należy wykonać próbę uczuleniową.
Obecnie stosujemy próbę ze specjalnym odczynnikiem penicyloilopolilizynowym (Testarpen).
Próba śródskórna polega na tym, że wstrzykuje się śródskórnie 0,1 - 0,2 ml roztworu penicyliny zawierającej 400 - 10000 j.m/ 1 ml.
Wykonanie próby z Testarpenem polega na śródskórnym wstrzyknięciu 0,1 ml roztworu Testarpenu (jako próbę kontrolną stosuje się śródskórne wstrzyknięcie 0,1 ml izotonicznego chlorku sodowego).
Wyniki próby odczytujemy po 60 min. Jeśli w miejscu wstrzyknięcia pojawi się grudka obrzękowa, przekraczająca średnicę 1 cm, uważa się próbę za dodatnią, co oznacza, że pacjent uczulony jest na penicylinę.
Zastosowanie:
Zakażenia gronkowcowe - ropnie, czyraki, zastrzały, ropowice, zapalenia szpiku, posocznice.
Zakażenia paciorkowcowe - ropowice, róże, ropnie, zastrzały, anginy, posocznice, płonice.
Zapalenie płuc pneumokokowe.
Zapalenie opon mózgowych meningokokowe.
Rzeżączka, kiła.
Błonica, tężec, zgorzel gazowy, różyca, wąglik, promienica.
Zakażenie dróg moczowych.
Zakażenia chirurgiczne, ginekologiczne i położnicze wywołane przez beztlenowce.
Zakażenia wywołane przez pałeczkę ropy błękitnej.
Benzylopenicylina (Penicillin G):
Penicillinum crystallisatum - penicylina krystaliczna (sól potasowa) - fiolki 100000, 200000, 600000, 1000000, 3000000 i 5000000 j.m. Podaje się głównie domięśniowo 1200000 j.m., dziennie w 4 - 6 dawkach, rzadziej dożylnie w dawkach 20 mln. j.m (wlew krótkotrwały) i do 100 mln. j.m (wlew długotrwały).
Penicillin Sodium - sól sodowa penicyliny krystalicznej; fiolki 1,5 i 10 mln j.m.; stosowane jak wyżej.
Penicillinum Crystalisatum - Natrium - sól sodowa penicyliny krystalicznej; fiolki 1,3 i 5 mln. J.m.; stosowane jak wyżej.
Penicillinum procainicum - penicylina prokainowa, połączenie penicyliny z prokainą o działaniu przedłużonym. Fiolki 600000, 1200000 i 2400000 j.m. Po podaniu pojedynczej dawki stężenie bakteriostatyczne utrzymuje się przez 24 godz. Dawkowanie - 1200000 - 2400000 j.m. raz dziennie.
Debecylina (Retarpen) - penicylina benzatynowa, połączenie benzylopenicyliny z dibenzyloetylenodiaminą. Fiolki 600000 i 1200000 j.m po podaniu pojedynczej dawki stężenie bakteriostatyczne utrzymuje się przez 10 - 14 dni. Stosuje się średnio 1200000 - 2400000 j.m., co 7 - 10 dni.
Polbicillinum - mieszanina penicyliny krystalicznej i prokainowej. Fiolki 400000 i 800000 j.m. Stosuje się raz dziennie w dawce 800000 - 1200000 j.m. (nawet do 2400000 j.m.).
Fenoksymetylopenicylina (Penicillin V):
V - cylina (Ospen, V - penicillin) - tabletki 400000, 500000, 1000000 i 1500000 j.m. oraz substancja do zawiesiny 200000 j.m./ 5 ml, 750000 j.m./ 5 ml; stosuje się 400000 - 800000 j.m., co 4 - 6 godz. doustnie.
Penicyliny izoksazolilowe (oksacylina, kloksacylina):
Syntarpen - kloksacylina, kapsułki 0,25 i 0,5 g, fiolki 0,25 i 0,5 g. Stosuje się doustnie lub domięśniowo 4 razy dziennie po 0,5 - 1,0 g.
Oxacillin (Oxacillin natrium) - oksacylina, kapsułki 0,25 g, fiolki 0,25 i 0, 5 g. Stosuje się doustnie lub pozajelitowo (i.m. lub i.v.) co 6 godz. 0,25 - 1,0 g.
Aminopenicyliny (Ampicylina i Amoksycylina):
Ampicyllina - kapsułki 0,25 i 0,5 g, fiolki 0,25, 0,5 i 1,0 g. Stosuje się doustnie 1 - 2 kapsułki, co 4 godz. lub pozajelitowo (i.m. lub i.v.) 0,5 - 2,0 g.
Pivampicylina - piwampicylina, ester ampicyliny o lepszej wchłanialności z przewodu pokarmowego. Stosuje się 3 - 4 razy dziennie po 1 kapsułce 0,35 g lub 0,7 g.
Amoxicilline (Hiconcil, Amotax, Amoxil, Amoxycylin, Duomox, Apo-Amoxi, Ospamox) - amoksycylina, kapsułki i tabletki 0,125, 0,25, 0,5, 0,75 i 1,0 g. Ampułki 0,125 g/ 5 ml i 0,25 g/ 5 ml, substancja do zawiesiny 0,125 g/ 5 ml i 0,25 g/ 5 ml oraz granulat 0,125 g/ 5 ml, 0,25 g/ml i 0,375 g/ 5 ml. Stosuje się, co 8 godz. 0,25 - 0,5 g oraz i.m. lub i.v. 0,5 - 1,0 g co 8 godz.
Karbenicylina i jej pochodne:
Cerbenicillin - fiolki 1,0 g, stosuje się domięśniowo po 1,0 g, co 6 godz. przez 5 - 10 dni.
Carfecillin (Uticillin) - karfecylina, kwasoopotny ester fenylowy karbenicyliny. Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, a następnie hydrolizuje do kerbenicyliny. Tabletki powlekane 0,25 i 0,5 g, stosuje się, co 8 godz. 0,5 - 1,0 g.
Geopen - karyndacylina, kwasooporny ester indanylowy karbenicyliny. Tabletki 0,5 g; stosuje się 0,5 - 1,0 g co 6 godz.
Wzmaganie efektywności penicyliny i cefalosporyn przez inhibitory penicylinazy.
Większość penicylin rozkładają wytwarzane przez drobnoustroje penicylinaz (beta - laktamazy).
W wyniku intensywnych poszukiwań wykryto wiele swoistych inhibitorów beta - laktamaz, niektóre z nich wywierają ponadto pewne działania przeciwbakteryjne.
Do tych inhibitorów należą m.in..:
Kwas klawulanowy,
Sulbaktam,
Tazobaktam.
W ciągu ostatnich lat wprowadzono do lecznictwa kilkanaście preparatów złożonych, zawierających beta - laktamy (penicyliny lub cefalosporyny) oraz inhibitory beta - laktamaz.
Augmentin (Amoksiklav) - fiolki 0,6 i 1,2 g, tabletki 0,375 i 0,625 g, syrop 0,156 g/ 5 ml i 0,312 g/ 5 ml; stosuje się, co 8 godz. 1 - 2 tabletki oraz i.v. 1,2 g co 8 godz.
Unasyn - tabletki 0,375 g, proszek do zawiesiny 0,25 g/ 5 ml oraz ampułki i fiolki 0,75, 1,5 i 3,0 g; stosuje się doustnie, co 12 godz. 0,375 g oraz i.m. lub i.v. 1,5 - 12,0 g na dobę w 2-4 dawkach (co 6 - 12 godz.)
Timentin - fiolki 1,6 i 3,2 g; stosujemy, co 8 godz., 3,2 - 5,2 g
Tazocin - fiolki 2,25 i 4,5 g; stosuje się i.v. 4,5 godz., co 8 godz.
CEFALOSPORYNY.
Cefalosporyny są, podobnie jak penicyliny, antybiotykami beta - laktamowymi (pochodne kwasu aminocefalosporynowego).
Są to antybiotyki o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego - działają bakteriobójczo na drobnoustroje Gram - dodatnie i Gram - ujemne, tlenowce oraz (niektóre) na beztlenowce.
Farmakokinetyka.
Cefalosporyny łączą się z białkami krwi w bardzo różnym stopniu - od 10 % (cefaleksyna) do ponad 90 % (ceftriakson).
Na ogół są wydalane szybko przez nerki z moczem oraz niektóre (np.: Cefamandol, ceftriakson) również przez wątrobę z żółcią.
Działanie niepożądane.
Cefalosporyny są na ogół mało toksyczne.
Niektóre I generacji (cefalorydyna i cefalotyna) działają nefrotoksycznie.
Cefalosporyny podawane doustnie lub wydalane w większym stopniu z żółcią do jelit - mogą wywoływać objawy dyspetyczne.
Przy podawaniu pozajelitowym wywołują podrażnienie miejscowe i bolesność - nacieki przy podaniu i.m. Lub zapalenia żył przy podawaniu i.v.
Zastosowanie.
Zastosowanie cefalosporyn jest obecnie bardzo szerokie.
Stosuje się je m.in. w chemioprofilaktyce, tzn. w zapobieganiu zakażeniom pooperacyjnym, ran pourazowych, otwartych złamaniach i inne.
Cefalosporyny są stosowane również w zakarzeniach układu oddechowego, dróg moczowych (cefalosporyny II i III generacji), w zakażeniach chirurgicznych, ginekologicznych i położniczych (cefalosporyny działają zwłaszcza na Bacteroides fragilis), w posocznicach oraz we wszystkich innych zakażeniach zagrażających życiu.
Stosuje się je w monoterapii lub niekiedy w skojarzeniu z antybiotykami aminoglikozydowymi.
I GENERACJI.
Sefril (Sefril A, Cefradinum) - cefradyna, kapsułki 0,5 g, fiolki 1,0 g granulat do zawiesiny 0,25 g/ 5 ml. Stosuje się doustnie i.m. lub i.v. 0,5 - 2,0 g co 6 godz.
Keflin - ceflotyn, fiolki 1,0 g. Stosuje się i.v. lub i.m. w dawce 1,0 - 3,0 g co 8 godz.
Cefaleksyna (Cephalexin, Keflex, Oracef) - cefaleksyna kapsułki 0,25 i 0,5 g, zawiesina 0,125 g/ 5 ml. Stosuje się doustnie w dawce 0,25 - 1,0 g, co 6 godz.
Kefzol (Cefamenzin, Biodroxil) - cefazolina, fiolki 0,25 i 1,0 g. Stosuje się i.m. lub i.v. w dawce 0,5 - 1,0 g co 8 - 12 godz.
Duracef - cefadroksyl, kapsułki 0,25 i 0,5 g, tabletki 1,0 g, granulat do zawiesiny 0,125 g/ 5 ml, 0,25 g/ 5 ml i 0,5 g/ 5 ml. Stosuje się doustnie 1,0 - 2,0 g w 1 - 2 dawkach.
II GENERACJA:
Panclor (Cefaclor, Alfacet) - cefaklor, kapsułki 0,25 i 0,5 g, tabletki 0,375 i 0,75 g, substancja do zawiesiny 0,125 g/ 5 ml i 0,25 g/ 5 ml. Stosuje się doustnie w dawce 0,5 - 1,0 g co 6 - 8 godz.
Tarcefandol (Mandol) - cefamandol. Stosuje się i.m. lub i.v. w ampułkach 0,5, 1,0 i 2,0 g w dawce 0,5 - 2,0 g oraz fiolki 0,5 i 1,0 g co 6 - 8 godz.
Biofuroxym (Biocefal, Zinacef) - cefuroksym. Stosuje się i.m. lub i.v. w ampułkach 0,25, 0,75 i 1,5 g w dawce 0,75 - 1,5 g co 6 - 8 godz.
Bioracef (Zinnat) - ester acetoksyetylowy cefuroksymu, tabletki 0,125, 0,25 i 0,5 g, granulat do zawiesiny 0,125 g/ 5 ml. Stosuje się doustnie 0,25 - 0,5 g 2 razy diennie.
Monocid - cefonicyd, fiolka 0,5, 1,0 i 10 g; stosuje się i.v. lub i.m. 0,5 - 2 g jeden raz dziennie.
Precef - ceforanid, fiolki 0,5 i 1 g; stosuje się i.m. i i.v. 0,5 - 1 g dwa razy dziennie.
Karbet - lorakarbef, kapsułki 200 mg; 1 h przed lub 2 h po posiłku 1 kapsułka, co 12 godz.
III GENERACJI:
Moxalactam - latamoksef, fiolki 1,0 i 2,0 g. Stosuje się i.m. lub i.v. 1,0 g co 8 - 12 godz.
Biotum (Fortum, Biofort, Kefadim) - ceftazidym, fiolki 0,25, 0,5, 1,0 i 2,0 g. Stosuje się 1,0 - 2,0 g co 8 - 12 godz. i.v. lub i.m.
Tarcefoksym (Biotaksym, Claforan) - cefotaksym, fiolki 0,5, 1,0 i 2,0 g. Stosuje się i.m. lub i.v. w dawce 1,0 - 2,0 g co 6 - 8 godz.
Suprax - cefiksym, tabletki 0,2 i 0,4 g, zawiesina 0,1 g/ 5 ml. Stosuje się 0,4 g jednorazowo lub w dwóch dawkach podzielonych.
Biocefazon (Cefobid) - cefoperazon, fiolki 0,5, 1,0 i 2,0 g. Stosuje się i.m. lub i.v. 1,0 - 4,0 g co 12 godz.
Monaspor - cefsulodyna, fiolki 1,0g. Stosuje się i.m. lub i.v. w dawce 1,0 - 2,0 g 3 razy dziennie.
Biotraxon (Longaceph, Lendacin, Rocephin) - ceftriakson, fiolki 0,25, 0,5 i 1,0 g do wstrzyknięć i.m. oraz 0,25, 0,5, 1,0 i 2,0 g do wstrzyknięć i.v. Stosuje się najczęściej w dawce jednorazowej 1,0 - 4,0 g.
IV GENERACJA:
Cefrom - cefpirom, fiolki 1 g/ 10 ml i.v.
Axepim - cefpim, ampułki 0,5, 1,0 i 2,0 g i.v. i/lub i.m.
MONOBAKTAMY.
Monobaktamy są nową grupą antybiotyków beta - laktamowych zbliżonych chemicznie do penicylin, lecz mających układ jednopierścieniowy (monocykliczny), a nie dwupierścieniowy, jak penicyliny czy cefalosporyny.
Budowa ta warunkuje dużą stabilność i oporność na destrukcyjne działanie beta - laktamaz.
Monobaktamy stosuje się głównie w zakażeniach dróg moczowych i oddechowych oraz w posocznicach wywołanych drobnoustrojami gram - ujemnymi.
Preparaty:
Azactam - ampułki 0,5 i 1,0 g stosuje się i.v. 1,0 - 2,0 g co 6 - 12 godz. Oraz i.m. 1,0 g co 8 godz.
KARBAPENEMY.
Karbapeptynemy są nową grupą antybiotyków beta - laktamowych.
Przedstawicielami tej grupy, wprowadzonymi do lecznictwa są imipenem, meropenem, panipenem, cerumonam.
Można powiedzieć, że antybiotyki te łączą skuteczność przeciwbakteryjną penicylin w stosunku do drobnoustrojów Gram - dodatnich, działanie przeciwbakteryjne aminoglikozydów i nowych cefalosporyn w stosunku do drobnoustrojów Gram - ujemnych oraz skuteczność klindamycyny lub metronidazolu w stosunku do beztlenowców.
Preparaty:
Tienam (conte) - fiolki 1,0 g, stosuje się go w postaci wstrzyknięć i.m. oraz i.v. w dawce dziennej 1,0 - 4,0 g podzielonej na 3 - 4 równe dawki co 6 - 8 godz.
Meronem - meropenem, fiolki 0,5 i 1,0 g; stosuje się i.v. 0,5 - 1,0 g co 8 godz.
1