AUTYZM DZIECI CY, MEDYCYNA telietta, Medycyna Rodzinna


Autyzm dziecięcy, Przybliżenie zespołu Aspergera, Dziecko z zespołem Aspergera i jego rodzina

 

Autyzm jest rozległym zaburzeniem rozwojowym, które staje się widoczne w ciągu pierwszych 30-tu miesięcy życia. Jest to zaburzenie trudne do diagnozowania, ponieważ ma bardzo zróżnicowany charakter, występuje pod wieloma postaciami - właściwie niemożliwe jest znalezienie dwojga dzieci, u których zaburzenie to miałoby identyczny przebieg. Objawy są w różnym stopniu nasilone, różna jest dynamika zmian. Wszystkie dzieci charakteryzuje jednak wycofanie się z kontaktów społecznych, brak akceptacji zmian w otoczeniu, skłonność do powtarzania pewnych czynności i zachowań - co znaczy to dokładnie, jak może się objawiać, objaśnię w dalszej części pracy.

Obecnie za przyczynę autyzmu wielu badaczy uznaje mikrouszkodzenie i mikrodysfunkcje mózgu - odrzucają tym samym wcześniejszą koncepcję psychoanalityczną, która winą za zaburzenia obarczała rodziców, a w szczególności matkę.

Jak wspomniałam już wcześniej, autyzm ma charakter wielopostaciowy, objawia się na wiele zróżnicowanych sposobów. Starano się więc stworzyć pewną klasyfikację jego symptomów, by ułatwić diagnozę.

klasyfikację S.M.B. Pecyny (Pecyna S.M.B., 1998a). Mówi ona o trzech kategoriach syndromów autyzmu:

- pierwsza dotyczy jakościowych zaburzeń stosunków społecznych - w jej obrębie mogą wystąpić objawy:

- następna kategoria odnosi się do jakościowych zaburzeń komunikacji w kontaktach z innymi, objawy to:

 - ostatnia kategoria mówi o ograniczonych i stereotypowych wzorcach zachowań, które manifestują się przez:

Podobnie symptomy te ujmuje J. Kruk - Lasocka, nazywając je triadą objawów zaburzeń Większość dzieci autystycznych charakteryzuje się obniżonym poziomem intelektualnym, około 15 % to dzieci o poziomie normalnym, niewielki procent wykazuje się wybitnymi uzdolnieniami.

Choć wydawać się to może niemożliwe - ze względu na rozmiary zaburzeń i ich zróżnicowanie - w wielu przypadkach objęcie terapią dziecka i jego środowiska daje bardzo dobre rezultaty - pomaga mu się odnaleźć w świecie i umożliwia prawidłowe funkcjonowanie. Choć, oczywiście, jest grupa dzieci, którym się to nie udaje (zależy m.in. od okresu, w którym wystąpiły pierwsze objawy autyzmu - im wcześniej, tym rokowania są gorsze).

Chciałabym teraz omówić dokładniej kilka charakterystycznych cech autyzmu, z zaznaczeniem różnic charakterystycznych dla zespołu Aspergera. Najpierw jednak podam ogólną charakterystykę tego zespołu.

Według S.M.B. Pecyny cechują go - podobnie jak autyzm w rozumieniu klasycznym - zaburzenia interakcji społecznych, stereotypowość zainteresowań i aktywności. Zasadniczą różnicą jest brak ogólnego upośledzenia lub opóźnienia mowy i funkcji poznawczych (Pecyna S.M.B. ,1998 [b]).

Zaburzenia interakcji społecznych - można je zaobserwować już u noworodka: nie pragnie on kontaktu fizycznego z matką, często broni się przed pieszczotami. Rodzice mówiąc o tym, stwierdzają, że dziecko trzymane na rękach zachowuje się jak kłoda. Dziecko nie reaguje na głos matki, na nią samą, nie podtrzymuje kontaktu wzrokowego. Jeżeli do momentu wystąpienia objawów autyzmu rozwijała się mowa, następuje jej szybki regres - dziecko przestaje używać jej do porozumiewania się z innymi.

Dziecko unika, wycofuje się z kontaktu z otoczeniem - brak doświadczenia w tej sferze sprawia, że późniejszym okresie nie może nawiązać pozytywnych relacji z rówieśnikami - po prostu nie wie jak się to robi, nie rozumie reguł postępowania, nie umie odczytać sygnałów pozawerbalnych.

Niestety, dzieci z zespołem Aspergera najczęściej swój brak umiejętności w zakresie kontaktów postrzegają jako swój problem, który w okresie dojrzewania może spowodować wycofanie się, życie we własnym świecie, całkowite odrzucenie innych .

Następną zasadniczą cechą autyzmu, którą wcześniej wymieniłam, jest niechęć do zmian - czyli skłonność do rytualizmu w sferze zachowań, pedanteria dotycząca przedmiotów. Każda nowość, najdrobniejsza zmiana wywołuje silny lęk, poczucie zagrożenia. Dziecko, by tego uniknąć, skrupulatnie przestrzega rozkładu dnia, swojego i domowników. Nie toleruje zmian, np. w ułożeniu przedmiotów w takim samym stopniu, jak zmian w nastrojach rodziny. W niektórych przypadkach może wyprowadzić je z równowagi nawet zmiana fryzury osoby bliskiej czy nowe ubranie. Ta potrzeba ładu i porządku jest szczególnie silna u dzieci z zespołem Aspergera - są one niezwykle wyczulone na zmiany (pomaga im w tym doskonała pamięć do szczegółów). Niemożliwe jest ich niezauważalne wprowadzenie - do każdej trzeba je stopniowo przygotować. We wszystkim szukają reguł, zasad, są sztywne w myśleniu, niekorzystnie odbija się to na ich kreatywności. Ta niechęć wobec zmian często bywa przyczyną silnego lęku w obecności osób nieznajomych lub niezbyt dobrze znanych.

Trzecia cecha charakterystyczna to tendencja do powtarzania pewnych zachowań i działań. Można wyróżnić stereotypie - czyli ciągłe powtarzanie bezsensownych słów, sylab czy czynności i fiksacje - nadmierną koncentrację, przywiązanie do pewnych osób, przedmiotów, sytuacji, czy też wyobrażeń. Przykładem stereotypii może być uporczywe skakania na jednej nodze, kręcenie sznurkiem, ostukiwanie kartki trzymanej w jednej ręce palcami drugiej ręki .

Rzadko występują zachowania prowadzące do samouszkodzeń. Mimo, że są postrzegane jako dziwaczne pełnią pozytywną rolę - relaksują, pozwalają dziecku odetchnąć. Podobnie jest w przypadku fiksacji - ciągłe powracanie do pewnych sytuacji, miejsc, rysowanie przedmiotów fiksacji uspokaja. U dzieci z zespołem Aspergera fiksacja wyraża się ciągłym zadawaniem tych samych pytań i oczekiwaniem dokładnie tych samych odpowiedzi, przeprowadzaniem rozmów na te same, znajome tematy.

Cecha, która jest także wspólna dla dzieci autystycznych i dzieci z zespołem Aspergera to zaburzenia sensoryczne - nadwrażliwość lub niewrażliwość na bodźce, nieadekwatne reakcje na nie. Często, zwłaszcza w przypadku dzieci z zespołem Aspergera, jest to przyczyną lęku, dziecko nie potrafi zinterpretować napływających bodźców, odbiera je jako chaos. Zaburzenie powoduje specyficzny sposób zapoznawania się z przedmiotami - przez lizanie, wąchanie.

Chciałabym przedstawić informacje dotyczące rozwoju mowy - mowa jest bowiem podstawą wyróżnienia zespołu Aspergera. U dzieci autystycznych, u których objawy wystąpiły przed 12-tym miesiącem życia rozwój mowy zaburzony jest od początku - zazwyczaj nie ma etapu wokalizacji odruchowej, paplaniny, gaworzenia. Słowa pojawiające się nie są używane do komunikacji. Dzieci te dość dobrze rozumieją polecenia. U dzieci, których mowa rozwijała się prawidłowo do 12-go miesiąca następuje jej regres - najpierw skracanie wypowiedzi, potem u większości jej zanik. Jeżeli dziecko używa mowy, to przede wszystkim komunikuje swoje potrzeby, ale nie używa zaimka “ja". Również rozumie polecenia.

Zupełnie inaczej wygląda to u dzieci z zespołem Aspergera. Rozwój mowy ma charakter prawidłowy, dziecko posługuje się nią przestrzegając reguł gramatycznych. Mowa ta ma kilka ciekawych właściwości:

- jest niezwykle pedantyczna, sformalizowana, wypowiedzi często mają charakter podawania wiadomości encyklopedycznych,

- nie występują przenośnie - dzieci w ogóle ich nie rozumieją, traktują dosłownie,

- mowa często jest monotonna lub zbyt głośna i szybka,

- brak zaimka “ja".

Dzieci uczestnicząc w rozmowie często kierują ją na swoje ulubione tematy - mogą mówić długo bez względu na brak zainteresowania, potrafią też zadać znienacka pytanie zupełnie nie związane z tematem.

To, co jeszcze wyróżnia dzieci z zespołem Aspergera, to znakomita pamięć mechaniczna - czyli umiejętność dokładnego, długotrwałego zapamiętywania zdarzeń, faktów, szczegółów, przypadkowych elementów (w odróżnieniu od pamięci logicznej, która umożliwia zapamiętywanie treści, sensu, a która u dzieci z zespołem Aspergera jest słabo rozwinięta). Dzieci po wielu latach wiernie odtwarzają pewne zdarzenia i niezmiernie irytuje je fakt, że inni tego nie pamiętają. Ten rodzaj pamięci determinuje ich zainteresowania - kierują swoją uwagę na wąską grupę przedmiotów (samochody, wypadki samochodowe, czołgi itd.) i poświęcają im całą swoją aktywność -kolekcjonują, malują, domagają się dostarczania ciągle tych samych informacji. Bez końca oglądają swoje zbiory, porządkują je, wciąż rozmawiają na ich temat - aż do momentu, gdy zmienią obiekt swoich zainteresowań.

Różnice dostrzec też można w zakresie sprawności ruchowej. Podczas, gdy dzieci autystyczne potrafią czasami wykonać zadziwiająco skomplikowane czynności, dzieci z zespołem Aspergera mają słabą koordynację, są dość niezręczne, mają też skłonność do tików i grymasów.Ta, mam nadzieję, w miarę wyczerpująca (choć zwięzła) charakterystyka symptomów autyzmu i zespołu Aspergera jest podstawą bardziej już swobodnych rozważań na temat tego, co dzieje się w rodzinie, w której pojawia się dziecko z zespołem Aspergera - jakie ma ona trudności, jakie są reakcje otoczenia, jak wyglądają relacje z nim.

Pierwsze problemy dotyczą diagnozy - z wyżej wymienionych powodów dotyczących swoistości zaburzenia - zespół Aspergera często rozpoznawany jest dość późno. Objawy choć zauważane przez rodziców, przez lekarzy bywają lekceważone lub przypisywane innym zaburzeniom, co oczywiście odbija się niekorzystnie na terapii. Jeżeli nawet diagnoza zostanie postawiona właściwie, nie każdy potrafi zrozumieć, że dziwaczne zachowania dziecka spowodowane są chorobą. Ponieważ dziecko mówi i nie widać oznak upośledzenia umysłowego, często przez otoczenie nie jest traktowana jako chore, ale jako nieznośne. Jego specyficzne zachowania, niezrozumiałe, gwałtowne reakcje przypisywane są złemu wychowaniu - obwiniani są rodzice. To oczywiście nie ułatwia wychodzenia ``do świata" - zwłaszcza, gdy zachowanie jest głośno komentowane lub karcone. Często nawet osoby zorientowane chętnie przypisują ``niegrzeczne zachowanie`` zbytniej pobłażliwości rodziców. Często znajomi, sąsiedzi dążą do zminimalizowania kontaktów z dzieckiem (czyli też z rodziną) - nie są w stanie znieść jego uciążliwości. Jest to właściwie zrozumiałe - nie każdy potrafi tolerować przez dłuższy czas, np. pytania “po co przyszedłeś?", wyrzucanie za drzwi, rozmowy na wciąż te same tematy, wyraźny lęk wobec własnej osoby.

Ten brak cierpliwości zdarza się też najbliższym osobom. Codziennie muszą obcować z dzieckiem, które kilkanaście razy dziennie chodzi w kółko, dziesiątki razy zadaje to samo pytanie, tygodniami je te same potrawy, nie chce zmieniać nawet ubrań. Dziecko jest nadpobudliwe, wciąż reaguje lękiem, potrafi przesiedzieć cały dzień pod kocem. Rodzice wciągani są do codziennych, rytualnych czynności -wielokrotnego czytania tych samych wiadomości, pomagania w realizacji nowych zainteresowań (np. zbieranie oprawek po zniczach zapalanie zniczy na grobach “tragicznie zmarłych"). W dodatku dziecko często ucieka w swój świat - reaguje tak na każdą stresującą sytuację, nie chce się przytulić i wykazuje minimalne zaangażowanie w interakcje.

Czasami zdarza się, że pozostałe rodzeństwo nie może zaakceptować dziecka z zespołem Aspergera - wstydzi się lub jest zazdrosne o uwagę mu poświęcaną i obwinia rodziców o jego zachowanie.

Jak już wspomniałam, rodzinie raczej trudno jest liczyć na wsparcie otoczenia. Ten brak zrozumienia, niestety, często charakteryzuje też wszelkiego rodzaju instytucje, które z założenia powinny pomagać. Dyrekcja przedszkola nie pozwala na zbyt długie przebywanie rodziców w sali nauczyciele łatwo tracą cierpliwość (nawet jeżeli są to szkoły, przedszkola integracyjne).

Wybierając autyzm jako temat artykułu zakładałam, że przede wszystkim dowiem się dokładnie, czym jest, jakie naprawdę jest dziecko autystyczne - bo do tej pory moja wiedza miała raczej charakter potoczny - pochodziła z telewizji, kilku artykułów prasowych.

Moje zainteresowanie skupiało się na dziecku, na jego pewnej “niezwykłości". Dopiero czytając, przygotowując się do pisania zaczęłam dostrzegać rolę rodziny, istnienie rodziny w ogóle, uświadomiłam sobie, skąd bierze się determinacja w tworzeniu stowarzyszeń i jak ważną rolę te organizacje, grupy wsparcia odgrywają w życiu rodzin dzieci dotkniętych autyzmem. Wyrazem tego mojego “odkrycia" jest druga część pracy .

• F84.0 Autyzm dziecięcy w ICD-10
• F84.1 Autyzm atypowy w ICD-10
• F84.2 Zespół Retta w ICD - 10
• F84.3 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne w ICD-10
• F84.4 Zaburzenie hiperkinetyczne (...) ICD-10
• F84.5 Zespół Aspergera w ICD-10
• Kryteria diagnostyczne według DSM/IV

A. Nieprawidłowy lub upośledzony rozwój wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia w co najmniej jednym z następujących obszarów:

  1. rozumienie i ekspresja językowa używane w społecznym porozumiewaniu się,

  2. rozwój wybiórczego przywiązania społecznego lub wzajemnych kontaktów społecznych,

  3. funkcjonalna lub symboliczna zabawa.

C. W sumie co najmniej sześć objawów spośród wymienionych w punktach (1), (2) i (3), przy czym co najmniej dwa z nich z punktu (1) i po co najmniej jednym z punktów (2) i (3):

  1. Jakościowe nieprawidłowości wzajemnych interakcji społecznych przejawiane co najmniej w dwóch z następujących obszarów:
     

    1. niedostateczne wykorzystanie kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postaw ciała i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji społecznych,

    2. niedostateczny (odpowiednio do wieku umysłowego i mimo licznych okazji) rozwój związków rówieśniczych obejmujących wzajemnie podzielane zainteresowania, czynności i emocje,

    3. brak odwzajemniania społeczno-emocjonalnego, przejawiający się upośledzeniem lub odmiennością reagowania na emocje innych osób, albo brak modulacji zachowania odpowiedniej do społecznego kontekstu, albo słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych,

    4. brak spontanicznej potrzeby dzielenia się z innymi osobami radości, zainteresowań lub osiągnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub podkreślania wobec innych osób przedmiotów swego indywidualnego zainteresowania).
       

  2. Jakościowe nieprawidłowości w porozumiewaniu się przejawiane co najmniej w jednym z następujących obszarów:
     

    1. opóźnienie lub zupełny brak rozwoju mówionego języka, które nie wiążą się z próbą kompensowania za pomocą gestów lub mimiki jako alternatywnego sposobu porozumiewania się (często poprzedzane przez brak komunikatywnego gaworzenia),

    2. względny niedostatek inicjatywy i wytrwałości w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej (na jakimkolwiek występującym poziomie umiejętności językowych), w której zachodzą zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby,

    3. stereotypowe i powtarzające się, idiosynkratyczne wykorzystanie słów i wyrażeń,

    4. brak spontanicznej różnorodności zabawy w udawanie ("na niby") lub zabawy naśladującej role społeczne.
       

  3. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności przejawiane w co najmniej jednym z następujących obszarów:
     

    1. pochłonięcie jednym lub liczniejszymi stereotypowymi zainteresowaniami o nieprawidłowej treści i zogniskowaniu, albo jednym lub więcej zainteresowaniami nieprawidłowymi z powodu swej intensywności i ograniczenia, choć nie z powodu treści i zogniskowania,

    2. wyraziście kompulsywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych i zrytualizowanych,

    3. stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe, obejmujące albo stukanie lub kręcenie palcami, albo złożone ruchy całego ciała,

    4. koncentracja na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów, służących do zabawy (jak: ich zapach, odczucie powierzchni lub powodowanego hałasu lub wibracji).

E. Obrazu klinicznego nie można wyjaśnić innymi odmianami całościowymi zaburzeń rozwojowych, specyficznymi rozwojowymi zaburzeniami rozumienia języka z wtórnymi trudnościami społeczno-emocjonalnymi, reaktywnymi zaburzeniami przywiąznia ani zaburzeniem selektywności przywiązania, upośledzeniem umysłowym z pewnymi cechami zaburzeń emocji i zachowania, schizofrenią o niezwykle wczesnym początku, ani zespołem Retta.

Znaczenie wczesnej diagnozy 0x08 graphic

Wczesne diagnozowanie zaburzeń autystycznych jest ważne zarówno dla samego dziecka jak i jego rodziców. Rozwój dziecka jest efektem procesu dojrzewania oraz uczenia się. Stąd najbardziej efektywna jest terapia prowadzona z dziećmi w wieku przedszkolnym, a nawet młodszymi. Wczesna interwencja daje tym dzieciom szansę na lepsze funkcjonowanie w późniejszym życiu. Pozwala na uniknięcie wtórnych do zaburzeń autystycznych problemów, wynikających z braku odpowiedniego postępowania z dzieckiem. Dla rodziców postawienie diagnozy jest zakończeniem poszukiwania odpowiedzi na pytanie "dlaczego moje dziecko jest inne". Zamyka okres niepewności. Daje im szansę na skoncentrowanie wysiłków w celu znalezienia dla dziecka jak najlepszych form pomocy.

Jednocześnie do niedawna nie było odpowiednich narzędzi, które pozwalałyby zdiagnozować autyzm u kilkunastomiesięcznych dzieci. Powszechnie stosowany, szczególnie w USA, test Denver, czy jego nowsza wersja test Denver II dość dokładnie ocenia etap rozwoju dziecka oraz jego przebieg (rozwój nierównomierny, równoległy, nieharmonijny). Pozwala to na wykrywanie w badaniach przesiewowych dzieci o zaburzonym rozwoju. Nie umożliwia jednak precyzyjnej diagnozy, a samo jego przeprowadzenie wymaga jednak znacznej wprawy i czasu, którego najczęściej przy prowadzeniu badań przesiewowych nie ma zbyt wiele.

Próby stworzenia narzędzia do diagnozowania autyzmu u małych dzieci podjął się zespół naukowców pod kierunkiem profesora Simona Baron-Cohena. Opracowany przez nich kwestionariusz CHAT (Checklist for Autism in Todllers) został pomyślany jako pomoc przy przeprowadzaniu bilansu zdrowia u 18-miesięcznych dzieci [1]. Oznaczało to, że musiał być krótki i łatwy w zastosowaniu. Przeprowadzenie badania przy pomocy kwestionariusza CHAT zajmuje ok. 15 minut. Prowadzenie badania nie wymaga szczególnych umiejętności, ani długiego szkolenia. Kwestionariusz może być stosowany przez lekarzy, pielęgniarki, psychologów, pracowników opieki społecznej oraz rodziców.

Kwestionariusz CHAT składa się z dwóch części.

Część pierwsza (A) zawiera skierowane do rodzica pytania zamknięte dotyczące funkcjonowania dziecka w 9 obszarach.

Są to: 1. zabawy w bliskości fizycznej z opiekunem np. huśtanie, podrzucanie na kolanach, 2. zainteresowania społeczne, 3. rozwój motoryczny, 4. zabawy społeczne, 5. zabawy "na niby", 6. wskazywanie preżądające, 7. wskazywanie preinformujace, 8. zabawy funkcjonalne, 9. wspólna uwaga.

Część druga (B), składająca się z pięciu punktów, ma charakter eksperymentalny i polega na ocenie przez osobę prowadzącą badanie sposobu wykonania przez dziecko kilku prostych zadań wymagających od dziecka zaprezentowania zdolności do wspólnej uwagi, wskazywania preinformującego oraz zabawy "na niby". Część B umożliwia więc porównanie informacji uzyskanych od rodziców z faktycznymi umiejętnościami dziecka (Baron-Cohen S., Allen J., Gillberg Ch., 1992).

CZEŚĆ A: Zapytaj rodzica:

  1. Czy Twoje dziecko lubi być huśtane, podrzucane na kolanach itp.? TAK / NIE

  2. Czy Twoje dziecko interesuje się innymi dziećmi? TAK / NIE

  3. Czy Twoje dziecko lubi wspinać sie na różne rzeczy, np. wspinać się po schodach ? TAK / NIE

  4. Czy Twoje dziecko lubi bawić się w zabawę "A ku-ku" lub w chowanego? TAK / NIE

  5. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek UDAJE na przykład, że robi herbatę, używając naczyń-zabawek lub udaje, że robi coś innego? TAK / NIE

  6. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek używa swojego palca wskazującego żeby pokazać, że o coś PROSI? TAK / NIE

  7. Czy Twoje dziecko kiedykolwiek używa swojego palca wskazującego żeby pokazać Ci, że jest czymś ZAINTERESOWANE? TAK / NIE

  8. Czy Twoje dziecko potrafi bawić sie właściwie małymi zabawkami (np. samochodami lub klockami), a nie tylko brać je do buzi, manipulować nimi bezmyślnie lub rzucać je na ziemię ? TAK / NIE

  9. Czy Twoje dziecko przynosi Ci (rodzicowi) kiedykolwiek przedmioty, by coś Ci POKAZAĆ ? TAK / NIE

CZĘŚĆ B: Obserwacje osoby badającej:

  1. Czy podczas spotkania dziecko nawiązało z Tobą Kontakt wzrokowy ? TAK / NIE

  2. Przyciągnij uwagę dziecka, następnie wskaż w pokoju interesujący przedmiot i powiedz: "O popatrz! To jest (nazwa zabawki) !" Obserwuj twarz dziecka. Czy dziecko spogląda żeby zobaczyć to, na co wskazujesz ? TAK* / NIE

  3. Przyciągnij uwagę dziecka, następnie daj mu malutką filiżankę-zabawke i czajniczek i powiedz: "Czy potrafisz zrobić herbatę ?" Czy dziecko udaje, że nalewa herbate, pije ją itp. ? TAK** / NIE

  4. Powiedz do dziecka: "Gdzie jest owiatło ?" lub "Pokaż mi światło." Czy dziecko WSKAZUJE swoim palcem wskazującym światło ? TAK*** / NIE

  5. Czy dziecko potrafi zbudować wieżę z klocków ? (Jeżeli tak, to z ilu ?) (Liczba klocków .........). TAK / NIE

0x01 graphic

* Wpisz TAK, gdy upewnisz się, że dziecko nie spogląda po prostu na Twoją reke, lecz na przedmiot, który mu wskazujesz.
** Wpisz TAK, gdy zaobserwujesz inny przykład udawania w zabawie.
*** Jeżeli dziecko nie rozumie słowa "światło", zapytaj o misia lub jakio inny nie bedący w zasięgu ręki przedmiot. Aby można było zaznaczyć TAK, dziecko musi patrzeć na Twoją twarz podczas czynności wskazywania tego przedmiotu.

Interpretacje

Obszary, w których rozwój dzieci autystycznych przebiega prawidłowo i odpowiadające im punkty kwestionariusza:

  1. zabawy w bliskośoci fizycznej z opiekunem - A1

  2. rozwój motoryczny - A3

  3. wskazywanie preżądające - A6

  4. zabawy funkcjonalne - A8

Obszary, w których rozwój dzieci autystycznych jest nieprawidłowy i odpowiadające im punkty kwestionariusza:

  1. zainteresowania społeczne - A2

  2. zabawy społeczne - A4

  3. zabawy "na niby" - A5 Biii

  4. wskazywanie preinformujące - A7 Biv

  5. wspólna uwaga - A9

Pozostałe punkty kwestionariusza CHAT:

Bi oraz Bii sprawdzają rzeczywistą interakcje społeczną, Bii także śledzenie wzrokiem Bv dla odróżnienia ciężkiego upośledzenia umysłowego

Omówienie

Konstruując CHAT Baron-Cohen wraz z współpracownikami opierał się na wynikach badań z zakresu eksperymentalnej psychologii rozwojowej. Zgodnie z tymi badaniami u dzieci autystycznych można zaobserwować zabawy funkcjonalne (functional play) czy czuciowo - ruchowe (sensorimotor play). Oznacza to, że u dzieci autystycznych rozwija się umiejętność bawienia się zabawkami zgodnie z ich przeznaczeniem. Badają one także fizyczne cechy przedmiotu nie zwracając przy tym uwagi na jego funkcje. Nie pojawia się jednak u nich zabawa "na niby" (pretended play), polegająca na wykorzystywaniu przedmiotów jakby były czymś innym, którą można zaobserwować u 12 - 15 miesięcznych normalnie rozwijających się dzieci. U dzieci autystycznych nie występuje także umiejętność wskazywania preinformującego (protodeclarative pointing) polegająca na wskazywaniu przez dziecko przedmiotu, którym jest zainteresowane w celu podzielenia się tym zainteresowaniem z inną osobą. Dzieci autystyczne potrafią wskazywać przedmioty wtedy, kiedy chcą je dostać (wskazywanie preżądające) lub w celu ich nazwania. Innym deficytem obserwowanym u dzieci autystycznych jest brak zachowań wymagających wspólnej uwagi (join-attentin behaviour). Zarówno wskazywanie preinformujące, jak i zachowania wymagające wspólnej uwagi pojawiają się u zdrowych dzieci przed ukończeniem przez nie 15 miesięcy. Stąd wniosek, że jeśli nie pojawią się one u półtorarocznych dzieci to mogą wskazywać na zaburzenia autystyczne.

Dotychczas przeprowadzone badania z wykorzystaniem kwestionariusza CHAT nie dają niestety jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy narzędzie to jest wystarczająco czułym instrumentem do wyłapywania, w badaniach przesiewowych, dzieci z autyzmem. Budzą one jednak nadzieję i być może po niezbędnych poprawkach CHAT będzie użytecznym narzędziem we wczesnej diagnostyce. Wymagać to jednak będzie przeprowadzenia badań na szeroką skalę. Jednak już teraz z całą pewnością warto posługiwać się kwestionariuszem CHAT przy badaniu małych dzieci jako dodatkowym narzędziem diagnostycznym. Ponieważ stosowanie go nie jest czasochłonne i nie wymaga specjalistycznego szkolenia, szczególnie przydatny może być dla lekarzy i pielęgniarek oraz innych osób pracujących z małymi dziećmi np. w ośrodkach wczesnej interwencji. Wydaje się, że ułatwiłoby to osobom nie będącym specjalistami w diagnozowaniu autyzmu, na wyłapywania spośród badanych dzieci tych z grupy ryzyka autyzmu i pozwoliłoby na skierowanie tej grupy dzieci na dalsze specjalistyczne badania. Przyspieszyłoby to znacznie proces stawiania diagnozy i umożliwiło, zdecydowanie wcześniej niż to ma miejsce obecnie, podjęcie adekwatnych w stosunku do zaburzenia i poziomu funkcjonowania dziecka oddziaływań terapeutycznych.

F84.1 Autyzm atypowy w ICD-10

A. Nieprawidłowy lub upośledzony rozwój staje się wyraźnie widoczny w wieku 3 lat lub później (kryteria jak dla autyzmu z wyjątkiem wieku ujawnienia się).

B. Występują jakościowe nieprawidłowości we wzajemnych interakcjach:

  1. społecznych,

  2. lub w porozumiewaniu się,

  3. albo ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności (kryteria jak dla autyzmu z wyjątkiem kryteriów określających liczbę obszarów nieprawidłowości).

C. Zaburzenie nie spełnia kryteriów diagnostycznych autyzmu (F84.0)

Autyzm może być nietypowy z powodu:

  1. Nietypowości wieku wystąpienia:

    1. zaburzenie nie spełnia kryterium A dla autyzmu (F84.0), tzn. nieprawidłowy lub upośledzony rozwój staje się wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia,

    2. zaburzenie spełnia kryteria B i C dla autyzmu (F84.0).

  2. Nietypowości symptomatologii:

    1. zaburzenie spełnia kryterium A dla autyzmu (F84.0), tzn. nieprawidłowy lub upośledzony rozwój staje się wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia,

    2. występują jakościowe nieprawidłowości we wzajemnych interakcjach:

      1. społecznych

      2. lub w porozumiewaniu się,

      3. albo ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności (kryteria jak dla autyzmu z wyjątkiem kryteriów określających liczbę obszarów nieprawidłowości), 

  3. zaburzenie spełnia kryterium C dla autyzmu (F84.0),

  4. zaburzenie nie spełnia kryteriów dla autyzmu (F84.0) w sposób całkowity.

  5. Nietypowości zarówno wieku wystąpienia, jak i symptomatologii:
     

    1. zaburzenie nie spełnia kryterium A dla autyzmu (F84.0), tzn. nieprawidłowy lub upośledzony rozwój staje się wyrźnie widoczny dopiero po 3 roku życia lub później,

    2. występują jakościowe nieprawidłowości we wzajemnych interakcjach:

      1. społecznych

      2. lub w porozumiewaniu się,

      3. albo ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności (kryteria jak dla autyzmu z wyjątkiem kryteriów określających liczbę obszarów nieprawidłowości).

    1. zaburzenie spełnia kryterium C dla autyzmu (F84.0),

    2. zaburzenia nie spełnia kryteriów dla autyzmu (F84.0) w sposób całkowity.

F84.2 Zespół Retta w ICD - 10

A.

B.