WYKŁAD I
1704 Humboldt - teoretyczne podstawy podziału geografii; społecznej/fizycznej; wprowadził pojęcie geografii fizycznej; podstawy filozoficzne stworzył Kant:
1. Dotychczasowe syntezy z zakresu geografii fizycznej Polski.
2. Położenie Polski na tle Europy
3. Rozwój charakterystyka paleogeograficznego rozwoju podłoża Polski
4.Charakterystyka trzeciorzędu i czwartorzędu.
5. Zagadnienia klimat., hydro, glebowe (regionalizacja)
6. Historia roślinności, zasięg
7. Typologia krajobrazu naturalnego i regionalizacja fizyczno- geograficzna.
DOTYCHCZASOWE SYNTEZY Z ZAKRESU GEOGRAFII FIZYCZNEJ POLSKI.
- Wincenty Pol - pierwsza synteza polska, RZUT OKA NA PÓŁNOCNE STOKI KARPAT, zbiór wykładów, rzeźba, klimat, hydrografia. 1869 OBRAZY
Z ŻYCIA I NATURY- PÓŁNOCNY WSCHÓD EUROPY, dwa tomy, klimat, roślinność, fauna, hydrografia.
- Antoni Rehman 1895 OPIS FIZYCZNO- GEOGRAFICZNY ZIEM POLSKI, pierwszy podział fizyczno-geograficzny ziem polskich, dokonał podziału regionalnego, zasługi na polu wydzieleń jednostek regionalnych.
- Wacław Nałkowski MATERIAŁY DO GEOGRAFII ZIEM DAWNEJ POLSKI, podział na jednostki terytorialne ograniczone do jednego kryterium - orografia, np. pas wyżyn polskich, środkowe pasmo nizin.
- ENCYKLOPEDIA POLSKA TOM 1 : "GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH I CHARAKTERYSTYKA LUDNOŚCI, informacje o kompnentach środowiska i regionalizacja fizyczno- geograficzna, geografia fizyczna ludności
-człowiek uważany za integralną część środowiska, dziedzina antropogeografii, np.: kształty czaszki i twarzy w ujęciu regionalnym.
- Stanisław pawłowski: GEOGRAFIA POLSKI, 1917
- Stanisław Srokowski  ZARYS GEOGRAFI FIZYCZNEJ 1918
- Antoni Sujkowski GEOGRAFIA ZIEM DAWNEJ POLSKI- wydziela krainy historyczne.
- Stanisław Lencewicz KURS GEOGRAFII POLSKI - po I wojnie 1922, zbiór wykładów dla topografów, nowe wydanie "Polska", 1936.
- Kondracki GEOGRAFIA FIZYCZNA POLSKI
MAPY:
- Polska na tle głównych jednostek tektonicznych Europy
- Polska na tle reżimów rzecznych Europy
- Polska na tle mapy glebowej Europy
- Polska na tle geobotanicznej mapy Europy
- Polska na tle głównych jednostek fizyczno-geograficznych Europy.

WYKŁAD II
Głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest rzeźba terenu. Na rzeźbę wpływają:
- ruchy tektoniczne, np.: góry zrębowe, fałdowe
- odporność skał podłoża
- styl tektoniczny; różne ułożenie skał, np.: płytowe
- odsłanianie starszej rzeźby spod młodszych utworów
- zmiany klimatyczne, które wpływają na procesy rzeźbotwórcze

Zasadnicze okresy w których kształtuje się rzeźba Polski to trzeciorzęd i czwartorzęd.
PREKAMBR:
- najstarsze, najbardziej przeobrażone skały prekambryjskie: platforma wschodnio-europejska, Sudety; gnejsy, granitognejsy, łupki krystaliczne.
- najstarsze obszary występowania skał w Sudetach - Góry Sowie (geo. Kra sowiogórska), gnejsy; metamorfik kaczawski - warstwy radzimowickie (proterozoik); Masyw Śnieżnika (geo. Krystalnik Lądka-Śnieżnika), gnejsy; Góry Bystrzyckie i Orlickie (krystalnik bystrzycko - orlicki), skład litologiczny zróżnicowany: gnejsy, łupki krystaliczne, granitognejsy;
- platforma wschodnioeuropejska - prekambr zalega na różnych głębokościach; podział na jednostki: strefa Łeby, obniżenie perybałtyckie,  garb suwalsko-mazurski, obniżenie podlaskie, wyniesienie podlaskie (Słowatycz), obniżenie nadburzańskie; zróżnicowanie wysokościowe i głębokościowe występowania dały podstawę do wydzielenia jednostek
KONSEKWENCJE - wyniesione obszary NE były lądami w czasie zalewów morskich, a w sudetach skały krystaliczne są po prostu bardziej odporna, a tyo wpływa na rzeźbę.
PALEOZOIK - cały paleozoik to kolejna zalewy morskie z kierunku NW, rozprzestrzenianie się na dość dużych obszarach, transgresja przerywana ruchami górotwórczymi.
*KAMBR - obszary lądowe: wyniesienie podlaskie, Prekarpaty, Sudety Środkowe i Wschodnie; pozostały obszar zalany morzem, głównie płytko, głębiej środkowe Nadodrze. Osady:
-piaskowce kwarcytowe
- Sudety ( metamorfik kaczawski - wapienie wojcieszowskie)
- wulkanizm podmorski zaznaczył się w rejonach metamorfiku kaczawskiego - efektem jest seria zieleńcowa (kambr - ordowik)
- schyłek kambru - początek rozwoju Gór Świętokrzyskich
*ORDOWIK -  (ordowik - sylur - orogeneza kaledońska) - większy obszar lądowy w części E, S i Sudety ( wyniesienie mazurskie i Sławatycz, Karpar), na północy otoczone głębszymi morzami, Sudety też. Sedymentacja węglanowa, osady mułowcowo ilaste. Batymetria - znaczne obszary szelfowe. Osady: iły, mułowce, iłowce; utwory grubookruchowe - zlepieńce, wapienie, piaskowce.
Orogeneza kaledońska: sardyńska, takońska, ardeńska.
*SYLUR - mułowce grubookruchowe; w sylurze górnym kończy się orogenez w fazie ardeńskiej; Obszar lądowy  Polska NE, S; bruzda środkowopolska pozostaje obszarem morskim. Faza krakowska zanika okres tektoniki kaledońskiej, ostatnie ukształtownane południe Gór Świętokrzyskich. Cały kompleks skał starszych w Sudetach, wulkanizm (związany z powstaniem złóż magnezu, chromu, niklu).
*DEWON - sedymentacja terygeniczna - piaski o dużej zawartości żelaza; klimat gorący i suchy. Dewon środkowy i górny - rozległy obszar zalewowy - zalew środkowodewoński. Osady: wapienie, margle, przede wszystkim sedymentacja węglanowa. Strefa bardzka - ramy krystaliczne, strefa osadowa, reprezentowana  utworami dewonu: szarogłazy i utwory karbońskie w okolicach Szczawienka.
Dewon górny- ponownie uruchamiane ruchy górotwórcze - orogeneza wryscyjska (hercyńska) - fazy: bretońska, sudecka,  asturyjska
*KARBON - dolny: utwory grubookruchowe (Świebodzice - Książ do przełomu Pełcznicy); osady dolnego karbonu (osadu kulmu) - Góry Wałbrzyskie i Bardzkie, Góry Świętokrzyskie, Wzgórza Ostrzeszowskie (pod pow. Ziemi).
Karbon górny - w dużej części obszar lądowy, masywy granitowe w Sudetach: Karkonosze, granit Kudowy-Czermnej, masyw sjenitowy kłodzko-złotostocki, Strzelin, Strzegom, część Sobótki.
Orogeneza hercyńska powstanie Niecki Śródsudeckiej i Północnosudeckiej, intruzje granitowe ( batolity Sudetów  i Przedgórza Sudeckiego). Zachodnie Sudety piętrzone, Wschonie fałdowane i w karbonie po raz ostatni Sudety fałdowane. Góry Świętokrzyskie sfałdowane, część łysogórska, fałdowanie zakończone.
? Jednostki geologiczne Sudetów wg Stupnickiej
*PERM dolny - w efekcie ruchów górotwórczych, obszar Polski lądowy, gorąco i sucho - utwory mają czerwone zabarwienie (czerwony spągowiec). Wulkanizm - wygasające ruchy orogenezy waryscyjskiej, G. Wałbrzyskie, Kamienne. Utwory: porfiry, melafiry. Wulkanizm występuje ponadto w okolicach Krakowa (porfiry, melafiry)
bez dominacj w krajobrazie
*Perm górny - zalew paleozoiczny obejmujący Polskę niżową, płytkie morze, zasolone, w związku z klimatem suchym, wytrącanie soli obejmuje Polskę N i środkową . Utwory cechsztynu: złoża LGOM-u - rudy miedzi.

WYKŁAD III
MEZOZOIK
- można wydzielić obszary:
1.  miąższość osadów najmniejsza do 1500 m. prekambryjska platfoma wshchonieuropejska.
2. blok dolnośląski i strefa śląsko-morawska - 0 - 3000m. utwory permsko-mezozoiczne
3. 10 000m. depresja wewnętrzna i alpejskie pasmo fałdowe.
- paleogeografia Polski w mezozoiku: trias - jura - kreda.
- każdy okres zaczyna się lądowo, potem zalew, cała Polska lądowa + zbiorniki wodne
- TRIAS dolny - obszar lądowy, część S i E bardzo górzysta, obecny niż + wyżyny - obszar nisko położony, sedymentacja terygeniczna: piaskowce kwarcytowe i pstre, zabarwienie kolorowe. Utwory triasowe: obrzeża Sudetów, niecka północno-sudecka, niecka śródsudecka.
- trias środkowy - Olkusz rudy cynku i ołowiu; Sudety - sedymentacja w obrębie niecki północnosudeckiej i depresji śródsudeckiej. Sudety stanowią barierę orograficzną - oddzielają morze epikontynentalne od morza Tetydy; Tatry - Budowa geologiczna !!! Koniec sedymentacji lądowej, zalew morski z NW (płytkie morze) obejmujące znaczne obszary Polski, zmiana paleografi w części NE; Osady: wapienie, dolomity (w nich te złoża), w Sudetach iłowce i piaskowce.
Trias górny - orogeneza starokineryjska, wycofanie się morza, górzysty ląd, część centralna i zachodnia, obszary nisko położone, sedymentacja terygeniczna + zbiorniki zastojowe pozostałością morza. Osady: łupki ilaste, dolomity, wkładki gipsu; Początki tektoniki solnej - słupy diapiry solne.

JURA dolna - cały obszar, zróżnicowany ukształtowaniem: obszary górzyste, nisko położone, bardzo krótki okres w przeciwieństwie do triasu. Młodsza dolna jura - kolejny zalew.
Jura środkowa  - bardzo rozległe morze, zróżnicowanie btymetrycznie + kilka wysp: Sudety z przedgórzem, niz. Śląska, fragment Karpat, g. Świętokrzyskie + fragmetn doliny Sanu, fragment wyż Lubelskiej, fragmetn Pomorza. Osady: łupki ilaste z rudami żelaza, w górnej jurze: wapienie, margle, dolomity, wapienie płytowe i skaliste w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej
Jura górna - lądy się nie zmieniają, inne głębokości zbiorników wodnych.

Koniec jury - ruchy orogenezy młodokimeryjskiej, dość znaczne wycofanie morza, początki wału Kujawsko -Pomorskiego, [początkowe wcięcie niecki Nidy, formowanie monokliny Śląsko-Krakowskiej. Trias, jura rozszerzanie się zasięgu morza Tetydy.
Góry Świętokrzyskie: trias, jura, kreda - osłona metamorficzna
Jura Krakowsko- Częstochowska
Sudety - nie ma jury !!!!!!!!!!
Miąższość jury - max: centralna Polska 2700.
KREDA dolna - wycofanie się morza, w części południowej - Ocean Tetydy, na północy to co zwykle - dwa duże obszary lądowe.
Kreda środkowa - bardzo duży zalew, większy niż w jurze, obszary lądowe to tylko: G. Świętokrzyskie + dolina Sanu, monoklina Śląsko-Krakowska, wyspa Karkonoska  i Sudecka.
Kreda górna - max zasięg zalewu.
Osady: piaskowce, piaski glaukonitowe, sedymentacja węglanowa: margle, wapienie, kreda pisząca, margle krzemionkowe.
Sudety: piaskowce i margle górnokredowe - Kotlina Kłodzka (G.
Stołowe, Bystrzyckie,  Rów górnej Nysy - zlepieńce).
Koniec górnrj kredy - ruchy laramijskie prowadzące do sfałdowania Karpat Wewnętrznych. Z fazą laramijską wiąże się ostateczne powstanie części Niżu  Polskiego + tektonika solna, ruchy dysjunktywne (liczne uskoki), powstanie dwóch syn klin i jednej antykliny. Tektonika solna: cechsztyn najbardziej miąższy, czyli w obrębie głębokiego rowu NW-SE i w miejscach uskoków (szczególnie krzyżujących się).
Ostatecznie kształtują się jednostki Polski środkowej i zachodniej:
1.Wał Środkowopolski (Kujawsko-Pomorski) - pomorski, kujawski, kutnowski (przedłużenie zrębu świętokrzyskiego)
2.Niecka Szczecińmsko-Łódzko-Miechowska
3.Niecka Brzeżna
4.Monoklina Przedsudecka
Miąższość: brakuje kredy dolnej i górnej w antyklinie, która w jurze była taka głęboka, najgłębsza kreda jest w
obrębie Niecki Brzeżnej, szczecińsko-łódzko-miechowskiej.
3 obszaryu różnej miąższości:
a) Polska NE - miąższość 1500m, bardzo liczne luki strtygraficzne
b) Niecka Brzeżna + Wał Kujawsko-Pomorski + Niecka Szczecińsko-Łódzko-Miechowska - pełny profil, największa miąższość, bo do 10 tys. m. (paleozoik + mezozoik).
c) Polska SW, bardzo liczne luki, zróżnicowana miąższość 0-3000 m.
TATRY:
Karbon - batolit granitowy
Perm - odsłonięcie graniru, niszczenie utworów
Mezozoik - sedymentacja lądowa, a od triasu środkowego - sedymentacja morska węglanowa, górny trias, dolna jura - przejściowo faza lądowa, płytkie morze z licznymi wyspami, tworzą się dwie facje: płytkowodna i węglanowa - dwa zbiorniki wodne, w wyniku których powstają facje reglowe (płytkie) i wierchowe (głebokie), górna kreda - fałdowanie obszaru, wytworzenie się płaszczowin reglowych i wierchowych.
Mezozoik - era, w której Sudety nie były zalewane lecz intensywnie niszczone, w końcu ery mezozoicznej zostały mocno przekształcone, ruchy laramijskie, fałdowanie alpejskie.

WYKŁAD IV
TRZECIORZĘD
Czynniki kształtujące rzeźbę w III-rzędzie:
- ruchy tektoniczne w Sudetach, trzy typy form: masywy, kotliny, zrównania górskie i podgórskie
- odporność skał podłoża; im bardziej odporne, tym lepiej zachowana rzeźba w III-rzędzie
-intruzja rzeźby
- odgrzebywanie starszych rysów rzeźby spod utworów młodszych.
- styl tektoniczny: rzeźba krawędziowa, zrębowa
- czynnik klimatyczny (na początku bardzo gorąco, wilgotno, subtropikalnie, zmiany wilgotności w ciągu trzeciorzędu, młodszy trzeciorzęd, zwłaszcza pliocen kończy się zimniej (umirkowanie
ciepły). Paleocen, eocen - wilgotno i gorąco, średno 20 stopni dla paleocenu, średnia 22 dla eocenu, 1480 mm i 1800 mm. Charakterystyczna roślinność leśna, charakterystyczna dla lasów podzwrotnikowych. Bardzo intensywna erozja chemiczna ( głębokie odwapnienie opoki kredowej, bardzo intensywny rozwój procesów
krasowych)
- w Sudetach + przedgórze i w g. Świętokrzyskich powstają pokrywy kaolinowe i laterytowe
- produkty wietrzenia - trudno odróżnić starsze od młodszych.
- wytworzyła się geologiczna powierzchnia zrównań, na różnych wysokościach, widoczna w Sudetach i w pasie wyżyn:
Równia pod Śnieżką (1300 -1400)
G. Kaczawskie, Kamienne, Wałbrzyskie (800)
G. Bystrzyckie (800-1000)
G. Stołowe (890-920)
G. Bardzkie (750)
Te powierzchnie są problematyczne, gdyż brakuje na nich zwietrzelin starotrzeciorzędowych, bo został one wyprzątnięte w czasie  oligocenie.
Część Śląsko-Krakowska: (370-390) (390-460) tu dominującą formą są kuesty(triasowa - Ząbkowice,
górnojurajska- Zawiercie, górnokredowa- Kielce) i formy krasowe (skałki w formie mogotów)
Wyż. Miechowska (320)
Niecka Nidziańska - forma kopalna tej powierzchni, bo teren był niżej położony i później został zasypany utworami młodszymi.
Góry Świętokrzyskie (360-400)
Wyżyna Lubelska - najstarsza powierzchnia zrównania występująca jako forma kopalna,  dobrze zachowana pod utworami młodszymi.
- kierunki odpływu wód: w kierunku N - Morze Północne, w kierunku S - Morze Tetydy.
- istniała wyspa tatrzańska
- Sudety w  środkowym oligocenie dźwigane wzdłuż  uskoków równoległych i prostopadłych do SUB (Karkonosze, Kaczawy, Izery, Masyw Śnieżnika- wysoko podniesione)
- również Przedgórze Sudeckie zostało wydźwignięte w środkowym oligocenie.
- kolejna powierzchnia zrównania wystąpiła na około 600-800 m. i względem tego liczymy wyniesienie. Przedgórze Sudeckie, znacznie mniejsze rzędu 50 - 100 m. - po raz ostatni ruszone ze swego położenia, późniejsze ruchy nie ruszyły go.
- znaczne przemodelowanie sieci rzecznej (druga ważna konsekwencja) - problemem jest, czy dno rou górnej Nysy zostało zrzucone, czy nie przemieściło się, a tylko dziedziczne tereny zostały wypiętrzone.
- po ruchach górotwórczych występuje wulkanizm powierzchniowy, który przyjmuje formy: neków (G. Św. Anny - żyła bazaltowa przebija utwory triasowe na samym szczycie), płaszczowzgórza bazaltowe lub formy żyłowe ( okolice Lądka Zdroju, Mały Śnieżny Kocioł). Wulkanizm występuje u schyłku oligocenu i w miocenie. Bazalty trzeciorzędowe występują w: Niecce Turoszowskiej, okolicach Złotoryji, Leśnej, Dzierżonoiwa, w rejonie opolskim (okolice Niemodlina), kończy się na G. Św. Anny. Te wylewy są pomocne w stratygrafii, dzięki nim możemy datować powstanie zrównań, wpływa to też na krajobraz, bo mamy np.: neki bazaltowe, płaskowyże bazaltowe (charakterystyczne dla przedgórza), formy żyłowe. W Pieninach mamy wulkanizm młodszy - neogeński.
- efektem wulkanizmu trzeciorzędowego i nasycenia wód głębinowych oparami z magmy są wody mineralne w rejonie sudeckim, najczęściej szczawy (wzbogacone w CO2).

WYKŁAD V
MŁODSZY TRZECIORZĘD MIOCEN
- w dolnym miocenie pierwsze fałdowanie Karpat Zewnętrznych (płaszczowina magurska)
- miocen - wyżynny i górski Polski południowej, niż jako niski 100, duży rów na przedpolu Karpat przez cały miocen zalany w różnym stopniu. Klimat 18-20 stopni, okresy suche i wilgotne, dolny miocen - klimat sawannowy.
- Sudety - dolny miocen to okres spokoju, więc powstaje kolejna powierzchnia zrównań 600-800 m. (dziś jako powierzchnia podstokowa), np.:sawanna Łężycka w G. Stołowych, wycięta w marglach kredowych, w pasie wyżyn bardzo słaba. Ten etap spokoju przerwany został fazą styryjską, kolejnym dźwignięciem Sudetów, znów dość zróżnicowane wysokości, ale dźwignięte są tylko Sudety, a przedgórze nie ruszone.
- w dolnym miocenie dalsze powstawanie kuest i form krasowych
- w Polsce niżowej - bagniska, jeziora, zbiorniki wodne z bujną roślinnością, roślinność kilkakrotnie zasypywana, ostateczne sasypana po fazie styryjskiej - efektem jest formacja brunatnowęglowa
- mniej znane  Nizina Mazowiecka i zielonogórskie.
PLIOCEN- okres spokoju tektonicznego, znaczne wyrównywanie, ale w obrębie dolin (początek przydolinny) kończy się w środkowym pliocenie końcowymi fazami orogenezy alpejskiej - G.Świętokrzyskie, Sudety.
- obniżenie obszaru centralnej Polski, bardzo rozległy basen sedymentacyjny, inny niż w miocenie (bo wtedy utwory piaszczysto - żwirowe z przewarstwieniami roślinnymi), natomiast w pliocenie utwory ilaste, iły pstre o bardzo różnym zabarwieniu (iły poznańskie); Tzw. depresja centralna - zbiornik przedzielony wałem kujawsko-pomorskim. Materiał skandynawski, sudecki i in.
Trzy  powierzchnie zrównań:
- paleogen
- dolny miocen
- pliocen
geolodzy doliczyli się jeszcze 6 mniejszych .
Fazy fałdowania alpejskiego:
-faza sawska (oligomiocen) - fałdowanie mas skalnych, które tworzą płaszczowinę magurską (najwyższą) W Karpatach Zewnętrznych + powstanie rozległego obniżenia (rowu przedgórskiego) na przedpolu Karpat, w ciągu całego miocenu były wielokrotne zalewy + powstanie płaszczowiny śląskiej i fałdy dukieskiej. Miocen - przeuwanie się mas skalnych ku północy (dolny miocen) do lini Wisła - Nowy Sącz - Bieszczady.
-faza styryjska (środkowy miocen)- fałdowaniem objęte zostały utwory obejmujące utwory Karpat Zewnętrznych, ale także te wypełniające rów przedgórski - po tym okresie u schyłku miocenu - sytuacja przypomina dzisiejszą (dzisiejsze położenie Karpat)
Karpaty Zewnętrzne (Tatry) - ruchy podnoszące, wielkopromienne w fazie sawskiej i styryjskiej. Znów kilka powierzchni zrównań w Karpatach
- kotliny podkarpackie - rzeźba erozyjno-denudacyjna, zalane morzem Paratetydy, bardzo zróżnicowana północna linia brzegowa, wybrzeże dalmatyńskie, linia brzegowa wyrównana, zróżnicowana głębokość, część głębsza tzw. czasza (sedymentacja ilasta) i płytsza tzw. kreza. 5 liczących się zalewów w rów przedkarpacki (4 od strony bramy Morawskiej, 1 od strony wschodniej). Pozostałości: terasy abrazyjne (360-370m), klify (460-470m), żwirowiska, występujące w G. Zlotych i płd. G. Świętokrzyskich (terasy abrazyjne).
- kształtuje się sieć rzeczna obszaru: efekt wycofującego się morza dolnosarmackiego i konsekwentny spływ rzek za ustępującym morzem - jedna główna rzeka odwadniająca obszar ( do dziś Wisła częściowo zachowuje ten kierunek).
*  faza mołdawska (miopliocen) - Karpaty osiągnęły dzisiejszy zasięg i zostały podniesione.
* faza ałtycka ( pliocen)
* faza radańska
* faza wołowska (czwartorzęd)
- występowanie soli na Podkarpaciu - ułożone pokładowo, gipsy- część Niecki Nidziańskiej, tarnobrzeg, siarka - Tarnobrzeg.
- Jura Krakowsko-Częstochowska - Rów Krzeszowicki - widoczna forma w krajobrazie o płytkim dnie, stromych zboczach.
PLIOCEN:
- intensywne wypiętrzanie utworów mioceńskich - kotliny przedkarpackie, u schyłku pliocenu ruchy podnoszące wschodnią część Wyż. Lubelskiej i wschodniej części Karpat - Wisła zmienia kierunek ze wschodniego na północny, tworzy odcinek przełomowy w okolicy Puław.
- powierzchnie zrównań - sprawa spornaco do ilości i ich wieku:
* Karpaty Fliszowe - intensywna denudacja:
1. poziom beskidzki - Karpaty zachodnie ( Beskid Śląski, Żywiecki, Gorce)
2. poziom śródgórski -  widoczny na przedgórzach i w Beskidach - wys. 450 (część podgórska), 700-1000 w obrębie najwyższych pasm Beskidów.
3. poziom pogórski - 360m (część przedgórska) , 600-800m w centrum pasa Karpat Zewnętrznych.
4. poziom przydolinny - w stosunku do dna doliny: zróżnicowana od zachodu na wschód 40-50m - zach, 80-100, - wsch. Różne teorie na temat wieku: 2 pierwsze - miocen, 2 kolejne - pliocen i dolny pliocen (wg Klimaszewskiego) Inni sądzą, że wszsystkie w pliocenie.
* Karpaty Wewnętrzne:
1. poziom szczytowy
2. poziom górski
3. poziom śródgórski
4. poziom pogórski
5. poziom przydolinny
wiek zróżnicowany poszczególnych pozomów, poziom przydolinny najistotniejszy dla zlodowaceń tatrzańskich.

WYKŁAD VI
CZWARTORZĘD PLEJSTOCEN
- następuje zmaina warunków klimatycznych: okresy chłodne i cieplejsze
- brak ruchów tektonicznych, jedynie ruchy neotektoniczne

podział plejstocenu:
Alpy                                Szafer
Wurm                              Varsovien II
Riss                                  Varsovien I
Mindel                              Cracovien
Gunz                                Jaroslavien

- plejstocen 2,5 mln - 700 tys.
Podział plejstocenu:
- zlodowacenie podlaskie
- interglacjał przemyski
- zlodowacenie południowopolskie
- interglacjał wielki
- zlodowacenie środkowopolskie
- interglacjał eemski
- zlodowacenie bałtyckie

Ogólny podział:
- eoplejstocen (stosunkowo nieiwiele wiemy, słabo znany, brak zlodowaceń)
- mezoplejstocen
- neoplejstocen
I  zlodowacanie Narwi (podlaskie) - zniszczone ślady, dowiercono się tych osadów w niewielu częściach, było dwudzielne. Różne zasięgi wg różnych naukowców, długie dyskusje na ten temat. Utwory morenowe są dość charakterystyczne, bo zawierają bo zawierają dość dużo materiałów podłoża.

Interglacjał prasnycki.
II zlodowacenie Sanu (południowo-polskie) - dwudzielne, max. zasięg ze wszystkich zlodowaceń, maź w drugim nasunięciu, kiedy wypełnia się depresja środkowopolska, lądolód dotarł do pasa wyżyn i gór, ale podzialił się na kilka części (lobów), które opłynęły wyżyny i góry (np. Świętokrzyskie), potem połączył się znowu i podlazł pod Karpaty (max 420m), a w Sudetach do ok 600m, wlazł w kotliny. Jura Krakowsko - Częstochowska była nunatakiem wklęsłym (obszar centralny) - nie ma śladu egzaracji lodowcowej, akumulacji lądolodu.
- formy rzeźby - w kotlinach podkarpackich, na przedpolu Sudetów, zmiany sieci rzecznej w Kotlinie Sandomierskiej (pierwsza pradolina, słabo zaznaczona, odprowadzająca wody na wschód), szczątkowe moreny czołowe (na płaskowyżu Tarnowskim, Kolbuszowskim), szczątkowo zachowały się piaski kemowe i szczątki kemów. W Sudetach - dużo form typu kemowego, terasy kemowe, stopnie kemowe, zmiany hydrograficzne na przedpolu sudeckim (wcześniej rzeki płynęły na północ, a po nadejściu lądolodu pozostały moreny, na to nałożyły się osady rzeczne i Nysa popłynęła na wschód, a po ustąpieniu lądolodu Nysa wróciła do swojego pierwotnego kierunku).

Interglacjał ferdynandowski
III zlodowacenie Wilgi - niewiele wiadomo o nim, znaleziono na polesiu, we wschodniej części Polski, zasięg jeszcze nieustalony, żadnych ważniejszych form.

Interglacjał
IV zlodowacenie Odry - niewielkie wątpliwości o zasięg w Sudetach (czy lądolód wlazł w Kotlinę Kłodzką, czy nie), a dalej już ustalony zasięg: daleko w obszar wyżyny Śląskiej, część jury wieluńskiej (do Widawki), Góry Świętokrzyskie (w dolinach), odcinek przełomowy Wisły, płasko lob na południe od Chełma we wschodniej części województwa Lubelskiego.
- formy rzeźby - w Sudetach bardzo dużo teras kemowych, kemy również w obrębie wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej, północne skłony gór Świętokrzyskich, utwory morenowe mają bardzo dużo materiałów podłoża, silna działalność egzaracyjna, ponowna zmiana rzek w Sudetach na wschód, tym razem Nysa Kłodzka nie wróciła w dolinę Oławy, ale wcięła się w swoje wcześniejsze osady i łupki rygla kamienieckiego (przełom epigenetyczny) i utrwaliła swój bieg.

Zlodowacenie Warty (drugi stadiał, zlodowacenie dwudzielne) - miał mniejszy zasięg, powstał nowy kierunek odpływu na zachód np.: pradolina Wrocławsko-Magdeburska), wyraźne ciągi moren akumulacyjnych (we wschodniej Polsce) oraz moren czołowych (w części zachodniej) i spiętrzonych, gdzie występują silne zaburzenia glacitektoniczne (tłumaczenia różne: duże tarcie o podłoże), specyficzne podłoże podczwartorzędowe: liczne doliny rzeczne i wyższe tereny między nimi.

Interstadiał bugo-narwi - wody odprowadzane w kierunku zachodnim, powstał warszawski węzeł hydrograficzny.

Nizina Mazowiecka - ma wszystkie elementy zlodowacenia Odry. Generalnie występuje na obszarze Niecki Brzeżnej. Na nieckę warszawską nakłada nam się niecka centralna  - podłoże trzeciorzędowe było bardzo urozmaicone, a na to nałożyła się sedymentacja plejstoceńska - utworu zastoiskowe i morenowe. Utwory zastoiskowe związane były z kopalnymi dolinami rzecznymi, w dolininie Wisły i jej dopływów. Utwory morenowe: stadiał Warty, Wkry, Mławy: sandry, moreny czołowe, moreny denne, kemy, kemy, pradolina i tak się utworzył prosty ciąg form rzeźby. V zlodowacenie Wisły (północnopolskie) - Nizina Mazowiecka - wschód Niziny Podlaskiej - Polesie Lubelskie - południe Wyżyny Lubelskiej - Wyżyna Kielecko - Sandomierska - zachodnia Wyżyna Łódzka (zasięg zlodowacenia). Występują trzy poziomy terasowe (terasa otwocka - najstarsza i  z najstarszymi wydmami na terenie Polski). Fazy:
- leszczyńska - Gubin - Płock, południowe krańce. Moreny czołowe (głównie akumulacyjne bez zaburzeń glacitektonicznych) i bardzo małe sandry, bo lądolód był bardzo uszczelniony, więc wody krążyły przeważnie wewnątrz lądolodu i pod nim. Powstała pradolina Głogowsko- Barucka.
- poznańska - wyraźna strefa marginalna, moreny czołowe akumulacyjne, w niektórych częściach zaburzenia glacitektoniczne, niektóre moreny są spiętrzone (Wał Pożegowski, Góra Maraska), sandry nieco większe, niż w f. Leszczyńskiej, bardzo dużo faz recesyjnych, aż 25 (lodowiec bardzo często zatrzymywał się podczas wycofywania się - subfaza chodzieska, krajeńska i kujawska).

Pojezierze Wielkopolskie - faza leszczyńska i poznańska.

- pomorska - najświeższa, najbardziej czytelna w krajobrazie rzeźba, 2 loby lodowcowe: Lob Odry i Wisły (wypełniające Nieckę Szczecińską, obniżenie perybałtyckie) + wiele mniejszych lobów, różna aktywność lobów (mniej dynamiczna rzeźba lobu szczecińskiego), moreny w zasadniczej części spiętrzone, fazy recesyjne miały moreny akumulacyjne, zaburzone przez procesy wytopiskowe, bardzo dobrze rozwinięte pola sandrowe, dużych rozmiarów (np.: sandr augustowski, Brdy, Wdy), duża różnorodność faz recesyjnych (subfaza kaszubsko-warmińska, koszalińska), zmiana odpływu kierunków wód (pradolina toruńsko-eberswaldzka -Warty i Noteci - na zachód, a na wschód pradolina warszawsko-wileńska do zlewiska Morza Białego).

- gardzieńska (gardzieńsko-wolińska) - moren czołowych mało,ale zaburzone glacitektonicznie, nie tworzą wyraźnych ciągów, morena czołowa na Wyspie Wolin i bezpośrednio koło Jeziora Gardno, bardzo mało sandrów, formy typowe to moreny denne, Puszcza Wkrzańska - trochę utworów w obrębie Niecki Szczecińskiej: pradolina pomorska- zbiór kilku dłuższych i krótszych odcinków, określanych jednym mianem, 2 kierunki przebiegu: równoleżnikowy (np. pradolina Łeby-Redy) oraz południkowy (meander kaszubski).

Miąższość czwarotrzędu:
-największa: Polska północno-wschodnia i północna.
-najmniejsza: obszary górskie i znaczna część obszarów wyżynnych.

Z plejstocenem wiążą się także zlodowacenia górskie i działalność eoliczna (ta działalność dotyczy tylko zlodowacenia Wisły, dlatego że wszystko to, co tworzyło się wcześniej, zostało zasypane - utwory kopalne).

Pojezierze Suwalskie - w odniesieniu do zlodowacenia Wisły - rzeźba podlegała tylko z bardzo krótkim okresem niszczenia peryglacjalnego (schyłek zlodowacenia Wisły i niszczenie holoceńskie), dodatkowo znaczne części tego pojezierza są wylesione i lasy nie maskują rzeźby. Jednostki geologiczne: wyniesienie suwalsko-mazurskie i obniżenie perybałtyckie. Najwyżej- Garb Wiżajn, najniżej okolice Jeziora Pomorze. Współczesna powierzchnia obniża się z północy na południe. Przed czwartorzędem rzeźba była inna. 2 duże doliny: Augustów-Olecko-, Fillipów - okolice Wiżajn były niżej, a okolice Sejn - wyżej. Czyli zupełnie na odwrót niż dzisiaj. Miąższość utworów od 300 do 20m (300 - N, 20 - S). na północy lądolód pozostał dłużej, więc lepsza akumulacja, dodatkowo silne zaburzena glacitektoniczne, bogactwo różnego rodzaju form: ozy, kemy limnoglacjalne (np: ozturtulski, towarzyszący dolinie Czarnej Hańczy), pagórki o starszych jądrach, morena czołowa i inne.
Występowanie pokryw lessowych i eolicznych w Polsce:
- rejon lubelski - lessy mają nawet do 40 m, bardzo dobrze rozwinięte wąwozy, klasyczn rzeźba lessowa.
- rejon sandomierski - wschodnia część przypomina rejon lubelski, zachodnia część charkteryzuje się znacznie mniejszą miąższością lessów, które dostosowują się do rzeźby podłoża.
- rejon krakowski -podobnie jak zachodnia część rejonu sandomierskiego, less łagodzi starszą rzeźbę, głównie w niecce nidziańskiej, część krakowska Jury ciekawa, lelowska wyspa lessowa - formy krasu zakrytego, na powierzchni widać tylko kociołki, zagłębienia, a less dostosowuje się do form, zapada się w głąb (tzw. łykowce).
- rejon podkarpacki
- rejon przedsudecki - dyskutuje się na temat wieku lessów, kierunku nawiania, ilości etapów osadzania.
* krajobraz wydmowy, utwory eolicze - w całej Polsce, najmniej na północy i na pojezierzach, całe mnóstwo w pradolinach i sandrach
Kształt: paprboliczne i łukowe. Najstarsze ze zlodowacenia Wisły z fazy leszczyńskiej, terasa otwocka, sandr nowotomyski w Wielkopolsce.
Wszystkie wydmy - reszta - ze zlodowacenia Wisły (późny Vistulian - dryas).

Wykład VII
Zlodowacenia górskie
a)Tatry - równolegle ze zlodowaceniami nizinnymi, występowało prawdopodobnie też w Beskidzie Żywieckim. Karpaty - prpcesy denudacyjno-wietrzeniowe, częściowo doprowadziło to do inwersji. Osady niszczenia odprowadzane na niewielkie odległości 9sedymentacja w obrębie dolin rzecznych - najwyższe poziomy terasowe w dolinach rzek karpackich). W centrum Tatr formy glacjalne związane z 3 kolejnymi zlodowaceniami - współczesna rzeźba Tatr - efekt nakładających się 3 zlodoawceń. Na Podhalu, na przedpolu stożki napływowe rzecznolodowcowe, najwyższy stożek związany z najstarszym zlodowaceniem (+ - zlodowacenie Sanu), zniszczona forma i materiał w znacznym stopniu zasypany. W następnym zlodowaceniu (Odry), sedymentacja na większym obszarze i w związku z tym, jest mniejsza miąższość. Ostatnie zlodowacenie (Wisły) - jeszcze niższe stożki. Na Podhalu mamy 3 poziomy stożkównapływowych rzeczno-lodowcowych: poziom Antałówki (najwyższy), poziom Bystrego (sedymentacja dwudzielna), stożek Zakopanego (najlepiej zachowany). W dolinach rzek karpackich - 3 poziomy teras o podobnym wieku (też z 3 zlodowaceń). Najdłuższy lodowiec: 14 km (lodowiec Białki z bocznymi Rybiego Potoku i Roztoki), drugi lodowiec: 8 km Suchej Wody. Tatry Wysokie - bardzo duży stopień przeobrażenia glacjalnego zarówno w obrębie stoków jak i dolin: kotły ( proste, złożone, np.: K.Gąsienicowe, Dolina 5 Stawów), w zależności od wysokości - piętrowość kotłów (Morskie Oko - Czarny Staw), suche lub wypełnione (suche: za Mnichem, Mięguszowiecki), moreny recesyjne. Tatry Zachodnie - krótsze lodowce: Dolina Chochołowska 6 km., pozostałe 3-4km, mniejszy stopień przeobrażenia glacjalnego, klasyczne formy: Dolina Miętusia, Dolina Małej Łąki. Efektem działalności procesów wietrzeniowo-denudacyjnych i działalności lodowców Karpaty obniżyły się o 30-50 m.  Na Antałówce spoczywają żwirowiska najstarszego zlodowacenia, na Bystrem leżą żwirowiska starszego zlodowacenia, z moreną w Kuźnicach więżą się żwirowiska najmłodszego zlodowacenia. W Tatrach Zachodnich występują 3 cykle recesyjne a w Tatrach Wysokich wylicza się ich 6. Na stokach Pilska i Babiej Góry - niższe - przypominające kotły lodowcowe ( B. Żywiecki).
b)Karkonosze - formy glacjalne: kotły lodowcowe, słabo wykształcone doliny lodowcowe, bo jęzory lodowcowe były krótkie (2,5-3 km), moreny czołowe, bardzo dużo moren recesyjnych, zwłaszcza na przedpolu kotłów lodowcowych. Karkonosze były zlodowacone kilkakrotnie - zlodowacenia te nie występowały równolegle ze zlodowaceniami niżowymi, były one bardziej stabilne niż niżowe, intensywniejsze w fazach anaglacjalnych.

Karkonoskie zlodowacenia:
- przed zlodowaceniem Odry (tzw. zlodowacenie stokowe) - brak
większych form glacjalnych.
- zlodowacenie Odry (dwudzielne):
* faza A - do 900 m, jęzory długości w granicach 3 km.
* faza B - ograniczała się tylko do kotłó lodowcowych i małych
lodowczyków, które połączyły się ze sobą.
- zlodowacenie Wisły - dość znaczne rozmiary.

Wykład VIII
Bałtyk
- holocen - tworzenie Bałtyku i nizin nadmorskich.
- wcześniej w plejstocenie:
* pierwszy zalew w trakcie stadiału wielkiego (mazowieckiego), dobrze znane południowe zasięgi, północne mniej; morze holsztyńskie.
* interglacjał eemski - większy zasięg, południowe brzegi stosunkowo dobrze znane, północna granica hipotetyczna - morze eemskie.
* morze elbląskie - ostatni zalew w czasie interstadiału breerub, bardzo duży zasięg morz, znacznie większy niż współczesny zasięg Bałtyku.
Jednak to nie miało żadnego wpływu na obecny kształt morza Bałtyckiego. To co mamy obecnie zaczęło się kształtować pod koniec plejstocenu, kiedy zaczął ustępować lądolód i zaczęły się ruchy izostatyczne. Początkowe fazy powstawania współczesnego Bałtyku:
- bałtyckie jezioro lodowe - około 9 tys. lat p.n.e. (Finowie nazywają to morzem, bo zbiornik miał połąćzenie z Morzem Białym).
- morze yolidowe - około 8 tys. lodowiec wycofał się bardziej na północ, zbiornik zyskał połączenie z Morzem Białym i Północnym, chc]araktrystyczna fauna: małż yoldia arctica, brzegi morza dość znacznie przesunięte na północ w stosunku do brzegów obecnych, kilkadziesiąt metrów niższy poziom. Może Yoldiowe ma kilka stadiów, gdy lodowiec się cofa, półwysep Skandynawski zaczyna się podnosić, utrudniony kontakt z morzem Północnym, ale brzegi nadal bardziej na północ niż dziś.
- morze litorinowe (od ślimaka Litorina, litorea) - sięgało dalej na południe nią dzisiejsza linia brzegowa.
Mniejsze:
- morze limnea, starobałtyckie, Mya (małże)
- aby określić etapy rozwoju Bałtyku, wykonano wiercenia geologiczne i badano w nich zawartą faunę, poza tym określano położenie wałów brzegowych, które dobrze widać w krajobrazie. W oparciu o te badania wyszło:
* 3 etapy (ingresji - poziom wyższy niż obecnie):
a) 1 ingresja holoceńska - wczesnoatlantycka, przełom okresu borealnego i atlantyckiego 8200 - 7800 lat
b) 2 ingresja - późnoatlantycka, 6400 - 6000 lat.
c) 3 ingresja - młodoholoceńska, niedokładnie określony wiek.
*były one przedzielone 2 okresami niższych stanów wód:
a) 7400 - 6400 lat, morze obniżyło się o 2,5 -3 m.
b) poziom jeszcze niższy, obniżył się do około 5 m (niżej niż obecnie). Była to tak zwana transgresja litolinowa (wg Rosy), zastanawiają się czy nazywać to morzem litolinowym.
Efekty zmian poziomu morza:
- zmienna baza erozyjna, widać w dolinach rzecznych, do momentu ingresji wiodącym procesem była erozja, potem zaczęły  przeważać procesy akumulacji. Różna miąższość osadówróżnie rozmieszczone w profilu poprzecznym i podłużnym: osady wypełniają dolinę do pierwszego stopinia terenowego. W profilu poprzecznym: jeżeli płynęła własną doliną, to była w stanie ją zasypać własnymi osadami, jeżeli rzeka płynęła pradoliną to rzeka osadzała utwory, ale nie była w stanie zasypać całej formy dolinnej swoimi osadami, utrzymywał się podwyższony poziom wód gruntowych, powstawały bagna i torfowiska. Od maksymalnego rozprzestrzeniania się morza rozpoczyna się kształtowanie lini brzegowej. Mamy wybrzeża wyrównane, akumulacyjne, stosunkowo niewielkie odcinki są klifowymi (klif martwy lub aktywny - te dzielą się na stadium początkowe, zaawansowane i końcowe). Martwe klify występują na południe od Sopotu, wyssoczyzna Elbląska.
Klify aktywne:
-k. osypiskowy -  w utworach piaszczystych
-k. obrywany - w utworach zwięzłych, np.: glina
-k.zsuwiskowo-spływowy - skomplikowana, budowa + wysięki wód, które umacniają klif.
Przykłady tempa cofania się klifów:
- cypel Orłowski - 1963-75 - 1m/rok
- Jarosławiec - 1842-1922 - 0,41-0,60 m/rok
- Ustka - 1862-1938 -2 m/rok
- Wolin - 0,26 - 1,3 m/ rok
- Trzęsacz - 0, 31 - 0, 41 m/rok
- Niechorze - 0,4 - 0,71 m/rok
Obecnie w  niektórych miejscach w celach akumulacyjnych klify zaczynają być wycinane.
Od Rowów do Białogóry - mierzeja łebska
Słowiński PN - najpiękniejsze wydmy.
Wydmy ruchome - ewolują z barchanów, w wydmy barchanowo-łukowe i łukowe.. Najwyższe są barchany, najniższe wydmy łukowe,  57% wydmy ruchome, 43 % wydmy stbilne (na obszarze od Rowów do Białogóry). Szybkość rcuhu wydm - najszybsze są barchany, najwolniejsze łukowe. Wydmy powolne - 2 metry rocznie, 59% wydm ruchomych, umiarkowanie aktywne 2-5 m/rok - 23%, szybkie- powyżej 5 m, 18%.
Holocen zapisał się nam:
-osadami morskimi i eolicznymi
-bardzo charakterystycznym krajobrazem związanym z morzem, niecką Bałtyku.
-na pozostałych terenach osady rzeczne o różnych facjach.
-jeziora, sedymentacja zwłaszcza w płytszych miejscach jeziornych (10-20)
-pokrywy zwietrzelinowe, grawitacyjne w górach.

WYKŁAD IX
Rośliny  w Polsce.
a)rośliny trzeciorzędowe (relikty):
-skalnica tatrzańska (endemit Karpat Zachodnich)
-ostróżka tarzaska.
b)rośliny epoki lodowcowej:
-wierzba zielna
-wierzba żyłkowana (małe krzewiątko)
-wierzba śląska (krzew)
-dęnik ośmiopłatkowy
-wierzba lapońska
-brzoza karłowata
Dalszy rozwój roślin, to wędrówka gatunków z różnych kierunków z różnych kierunków - gatunki borealne, oceaniczne, pontyjskie.
Zlodowacenia przerwały rozwój roślin trzeciorzędowych - zasiedlały ziemie polskie nowe rośliny:
-dryas najstarszy - północna Polska - pustynia subarktyczna, na południu bezdrzewna tundra.
-Bolling - pierwsza brzozowe, płaty leśne z sosną, modrzewiem i limbą.
-Dryas starszy - tundra lesista z kępkami brzóz drzewiastych, brzozą karłowatą, dębikiem ośmiopłatkowym, piołunami
-Allreod - lasy brzozowo-świerkowe na niżu, w górach ze świerkiem, modrzewiem o olchą.
-Dryas młodszy - na południu lasy brzozowo - sosnowe, na północy i w środkowej części Polski, tundra lesista.
Początek holocenu:
-preborealna - w całym kraju rzadkie lasy brzozowe, brzozowo-sosnowe, na południu również świerk. Na południu również rośliny stepowe.
-Borealna - lasy sosnowe z leszczyną, pojawia się dąb, wiąz i lipa. Na północnym-wschodzie, pojawia się świerk, który w Karpatach wypiera sosnę.
-Atlantycka - najcieplejszy okres holocenu, rozprzestrzenia się las liściasty, sosna wycofuje się na mniej urodzajne podłoże. Dominuje dąb, lipa wiąz, jesion, klon, olcha, pojawia się grab-dęby atlantyckie ( to bardzo ważne ogniwo w datowaniu), wspaniały materiał stolarski.
-Subborealna - spadek udziału drzew liściastych 9zwłaszcza wiązu i lipy), ekspansja buku, jodły, grabu i świerków. Wzrost pyłków roślin uprawnych i synantropijnych.
-Subatlantycka - cofanie się zasięgu jodły, buku na niżu i i wzrost udziału roślin uprawnych, wykształcanie się w Karpatach regla jodłowo-bukowego. Znaczne uszczuplenie powierzchni lasów i uszczuplenie gatunków.
Cechy charakterystyczne roślinności Polski:
-Brak barier do wędrówki, więc swobodne migracje
-Obszar zdominowany przez utwory glacjalne, co wpływa na charakter roślinnności.
-Kontrast pomiedzy roślinnością gór a obszarem niżowo-wyżynnym: znacznie wiecej w stosunku do powierzchni jest takich roślin, które występują tylko w górach lub mają tam swoje centra występowania. Rośliny górskie są gatunkami ekspncyjnymi.
-Typowość w stosunku do Europy - stosunkowo niewiele roślin ma swoje zamknięte granice występowania na terenie Polski:
- 53,7% - element przechodni
- 58% - zespoły roślinne
- ilość endemitów w Polsce - najwięcej w Tatrach, w górach (12 zespołów roślinnych) i teren Polski południowo-wschodniej (głównie wyżyny), reszta kraju prawie w ogóle nie ma.
-Zagęszczenie występowania roślinności:
- subatlantyckiej - max - północno-zachodnia część, ku NE maleje
- kontynentalnej - max - SE, ku NW maleje
- borealnej - max - NE, maleje ku S
-Granice zasięgu drzew:
- olcha szara - granica N - Karpaty i kotliny podkarpackie, Sudety i Nizina Śląska + wyspowo wzdłuż dolin rzecznych i i południowa granica części Żuław.
- buk - wschodnia granica o urozmaiconym przebiegu: pas wyżyn, Wał Trzebnicki, środkowa Wielkopolska aż po Warmię + występowanie wyspowe na obszarzw Wielkopolski i wyżyny Lubelskiej.
- świerk - granica północna - wyraźna przerwa w rozsiedleniu świerku w Bieszczadach i nad środkowym Sanem - bo jest  za ciepło, ciepłe wiatry z nad niziny Poznańskiej - granica przebiega - z zachodu na wschód + przez środek Polski, granica południowa Polska NE.
- jodła - granica północna - góry i wyżyny, cofanie się jodły w obszaże wyżyny Łódzkiej - wrażliwa na gęstość opadu:
p/n - p - wartość opadu w sezonie wegetacyjnym (mm), n- liczba dni z opadami w tym sezonie. Do 5 mm - nie będzie rosła, powyżej 5 mm, rośnie.

Siedliska roślinności naturalnej:
- bory sosnowe - cała Polska - słabo rozwinięty  podszyt, ubogie runo, obficie występują mchy i porosty - zróżnicowanie roślinności wynika z głębokości poziomu wód gruntowych.
# bory sosnowe suche - bardzo ubogie, borówka, bruszwica.
# bory sosnowe świeże - niewielkie, dęby brzoza, jarzębina, bogatszy podsyt (czasem leszczyna), bogatsze runo (borówka czarna).
# bory sosnowe bagienne - bogata roślinność, w domieszce brzoza omszona, bogate runo i podszyt, borówka bagienna.
- bory świerkowe i jodłowe - góry
- bory mieszane - cała Polska za wyjątkiem gór. Na glebach brunatnych kwaśnych i zdegradowanych.
- murawy i zarośla kserotermiczne - dolina dolnej Wisły - zbiorowiska bogate florystycznie, przedstawiciele: trawy, torfity wiosenne, żarnowiec, miotlasty)
- grądy - Puszcza Kampinowska, Białowieska, dominuje: grab, dąb, lipa, domieszka, klon pospolity, buk, wiąz, tumielina, bujne runo.
# grądy typowe
# dębowy
# buczyny - Pobrzeże Kaszubskie
- lasy łęgowe - łęgi należą dziś do rzadkośc na ich miejsca powstały łąki i pastwiska, niewielkie obszary bliskie sąsiedztwo wód, charakterystyczny ruch poziomy wód, brak procesów bagiennych.
# łęgi wiązowe
# topolowe
# jesionowo - olszowe
- ols typowy - cała Polska na pobrzeżach dolin rzecznych, jezior i bagien.
# ols kępowy
# ols wierzbowy, tzw łozowiska

WYKŁAD X
Krajobrazem jest całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi, oceniana jako układ warunków przyrodniczych, reprezentujący określone cechy zawnętrzne estetyczno-widokowe.

1.Klasyfikacja krajobrazów Polski:
a)Kondracki - starsza klasyfikacja:
- krajobrazy górskie, wyżynne i niżowe
- dla każdego z tych trzech zastosował inne kryterium w dalszych wydzieleniach:

& kryterium genetyczne dla niznin:
* Krajobraz nadmorski - duże zróżnicowanie roślinności.
* Krajobraz młodoglacjalny - 3 gatunki, każde mające jeziora, zbudowane z sandrów, moren czołowych i dennych, mniejsze zróżnicowanie roślinne niż krajobraz nadmorski.
* Krajobraz staroglacjalny - silnie przekształcony przez procesy peryglacjalne, małe zróżnicowanie wysokości, 2 gatunki, małe zróżnicowanie roślinności i gleb
* Krajobraz dolin i równin akumulacyjno-wodnych - 3 gatunki, 2 pierwsze zróżnicowane pionowo, 3 gatunek dla Polesia Lubelskiego - istotne stosunki wodne.
& kryterium wysokościowe dla gór ( odbicie w roślinności):
* Równin śródgórskich
* Regla dolnego
* Regla górnego
* Subalpejski
* Alpejski
& kryterium litologiczne dla wyżyn (duże zróżnicowanie glebowe):
* Lessowy
* Węglanowy
* Krzemianowy

b)Rychling
- bardziej uporządkowana, inne kryteria
- kryterium morfogenetyczne dla klasy i rodzaju:
* Nizinny
* Wyżynny
* Górski
* Dolin i obniżeń
* Antropogeniczny
- na podstawie gatunku wprowadza zróżnicowanie wynikające z genezy (niziny), roślinności (góry), litologiczne (wyżyny: rodzaje, gatunki - stopień rozwinięcia)
- umniwszcza góry niskie w krajobrazie wyżynnym.
Krajobrazy części Polski:
a)Karpat Zewnętrznych i Kotliny Sandomierskiej - Starkel
Kryteria:
-genetyczny typ rzeźby
-wysokość n.p.m.
-nachylenie stoków (przeważające)
-wysokość względna
-budowa geologiczna
-procesy rzeźbotwórcze
-+ gleby, topoklimat, stosunki wodne, roślinność, użytkowanie ziemi.
-bardzo rozbudowane typy pogórzy, mało gór i dolin (po 1 typie).
b)German - pogórze Karpackie Karpat Zachodnich
Kryteria:
-odporność skał
-gleby
-potencjalna roślinność.
Oceny krajobrazów, wartość krajobrazów:
a)różne kryteria, ocena często jest subiektywna.
Kryterium związane z rzeźbą: np.: wysokość względna, intensywność urzeźbienia, formy kontrastowe występującw w rzeźbie (skałki, wodospady, wzgórza ostańcowe)
Kryterium związane z użytkowaniem terenu (osadnicze, rolne, łąkowe, leśne), formy kontrastowe w pokryciu terenu ( punkty ujemne za negatywne zjawiska, obniżające wartość krajobrazu).
Krajobrazy poddawane ocenie:
- Wzgórza Dalkowskie, Trzebnickie
- Przedgórze Sudeckie
- 2 kawałki doliny Odry
- Kotlina Kładzka
poszczególnym krajobrazom nadawano punkty, im więcej punktów, tym bardziej atrakcyjny krajobraz.
b)postrzeganie krajobrazu przez ludzi, ich oceny (ankiety prowadzone przez studentów) Ludzie najbardziej przychylnie oceniali krajobraz gór wysokich, jeziorny, leśny, nadmorski, gór niskich. Najmniej ocen przychylnych zyskał krajobraz przemysłowy. Badano też zdanie ludzi na temat tych samych krajobrazów  w różnych porach roku i wpływ elementów antropogenicznych na wartość krajobrazu (dodatnio albo ujemnie). Atrakcyjne okazały się barwy roślinności jesiennej, biały śnieg i krajobrazy urozmaicone.
Zasady regionalizacji fizyczno-geograficznej
-uwzględnia różnice przestrzenne wynikające z położenia geograficznego i rozwoju paleograficznego obszarów
-dwie metody: dedukcyjna ( od największych jednostek) i indukcyjna (zaczyna się od najmniejszych jednostek). W Polsce dedukcyjna z reguły.
Podział metody dedukcyjnej:
-jednostki strukturalne (geologiczne)
-regiony geomorfologiczne
-klimat, gleby, roślinność
-stopień nieróżnorodności jednostek
Prowincje - druga cyfra w opisie, np.: 33 - Pozaalpejska Europa Środkowa, Masyw Czeski.
Podprowincje - trzecia cyfra w opisie, np.: 331 - Sudety i Przedgórze Sudeckie
Makroregiony - oddzielamy kropką, np.: 512.4

Obszar i podobszar - geologia
Prowincja - makrorelief, geomorfologia
Podprowincja - geneza rozwoju rzeźby
W Polsce mamy:
33 - Masyw Czeski
31 - Niż Środkowoeuropejski
34 - Wyżyny Polskie
51 - Karpat Zachodnie
52 - Karpaty wschodnie
84 - Niż Zachodniorosyjski
85 - Wyżyny Ukraińskie

Zastrzeżenia do podziału:
- podział na wschód i zachód burzy tradycyjne podejście, które dzieli naturalne krainy Europy
- pojezierza południowo-bałtyckie - bardzo duża jednostka, nieproporcjonalne duża do innych jednostek. Kryterium genezy rzeźby, ale jednak rzeźba poj. Wielkopolskiego różni się od reszty, rozbicie Krainy Wielkich Dolin
- Kondracki mowinien wydzielić pewne jednostki regionalne  w bardzo dużym stopniu przekształcone przez człowieka.

Kiełczewska -Zaleska
- przekroczenie doliny Wisły na wschód w wydzielaniu pojezierza południowo-bałtyckiego (bo po obu stronach, różna rzeźba, roślinność, gleby), pojezierze Iławskie nigdy nie było Pomorzem.
- nazewnictwo: Nizina Południowo - Wielkopolska, na południe od pojezierza Wielkopolskiego, wysokości dochodzą prawie do 300 m, duże dodatkowo zróżnicowanie wysokości względnych - propozycja to Wzniesienia Południowowielkopolskie.
- Nie ma wyżyny Łódzkiej na poziomie makroregionu (bo prze garb łódzki przebiega dział wodny Odry i Wisły)

1

---