Psychiatra sądowa - wykłady

Prof. dr hab. Michał Radochoński

SYSTEMY KLASYFIKACJI ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

Choroba (z med. ogólnej) - przez chorobę rozumiemy proces patologicznych zmian zachodzących w organizmie (jego tkankach, narządach) czemu towarzyszą określone objawy (symptomy) w ustalonych zespołach (syndromach) o określonym przebiegu i zejściu.

Gruźlica-wywołuje prątek Kocha

Każda choroba jest symptomem

Przebieg choroby:

• Łagodny

• Ostry

• Chroniczny (długotrwały, falowy)

Remisja- wycofanie się objawów chorobowych na jakiś czas.

Np. jeśli remisja przekracza 5 lat to nie ma już padaczki (choroby).

Zejścia:

• Z całkowitym wyleczeniem choroby bez śladów,

• Choroba wyleczona lecz zostawiła ślad w organizmie,

• Śmiertelne.

Dynamika procesu -chorobę-- odróżnia od zaburzeń

Człowiek niepełnosprawny nie jest chory.

Schizofrenia- choroba psychiczna

Upośledzenie umysłowe nie jest chorobą (nie ma dynamiki rozwoju), a zaburzeniem. Obecnie jest około 300 zaburzeń psychicznych

Pierwsze próby klasyfikacji zaburzeń nastąpiły już w starożytność np. 3 tysiąclecie, w Egipcie wyróżniono melancholię czy histerię. Ojciec medycyny Hipokrates wyróżnił ponadto zaburzenia lękowe. Na przełomie XVIII i XIX wieku francuski lekarz Pinel dokonał podziału na grupy i wprowadził pojęcie demencji i idiotyzmu. Człowiek z demencją był kiedyś zdrowy, ale z czasem spadł jego poziom intelektualny. Idiota-upośledzony od samego urodzenia nigdy nie był inteligentny. Niemiecki psychiatra Kraepelin jest twórcą nowoczesnej klasyfikacji, napisał w 1883r. podręcznik „Psychiatria”, miał on kilkanaście wydań, każde dzieło obejmowało inną grupę zaburzeń. Jako pierwszy opisał dokładnie schizofrenię ( nie użył tego terminu). Nazwał ja jako otępienie przedwczesne(dementio pretox). Pierwszy terminu schizofrenia użył Breuler.

Współczesne klasyfikacje:

• DSM-IV (1994 r.) diagnostics end statistical manual of mental disorders

• ICD-10 (1987r.) international classification of diseases.

DSM-IV (17 grup)

1. Zaburzenia rozpoznawane po raz pierwszy w okresie niemowlęcym, dziecięcym i młodzieńczym np.

• Upośledzenia umysłowe(oligofremia)

• Lekki stopień upośledzenia umysłowego (dawna nazwa debilizm)

• Umiarkowany stopień u.u.(imbecylizm I)

• Znaczny stopień u.u.(imbecylizm II)

• Głęboki stopień u.u.(idiotyzm)

• Zaburzenia w uczeniu się

• Akalkulia-zaburzenia w uczeniu matematyki

• Dysgrafia - zaburzenia w pisaniu

• Dysleksja -

• Zaburzenia mowy np. jąkanie

• Kloniczne (powtarzanie wielokrotnie jakiejś sylaby)

• Toniczne (zacinanie się)

• Autyzm wczesnodziecięcy

• ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)

• Zaburzenia wydalania, moczenie nocne

• Mutyzm wybiórczy (dziecko zdolne do mowy nie mówi)

2. Zaburzenia świadomości, otępienie oraz zaburzenia pamięci

• Otępienie w przebiegu choroby alzheimera

• Delirium wywołane zatruciem substancjami psychoaktywnymi

3. Zaburzenia psychiczne wywołane ogólnym stanem zdrowia

• Zaburzenia osobowości w chorobie wrzodowej

4. Zaburzenia wywołane nadużywaniem substancji uzależniających

• Alkoholizm, heroinizm, kokainizm, lekomania.

5. Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

• Schizofrenia urojeniowa i katatoniczna

6. Zaburzenia nastroju (afektywne)

• Zaburzenia depresyjne (silne depresje bez konkretnych przyczyn)

• Zaburzenia dwubiegunowe (na zmianę stany depresyjne i maniakalne podzielone remisjami)

VII. Zaburzenia lękowe (silny lęk nad którym nie ma kontroli)

Strach - ma obiektywną przyczynę, potrafimy ją wytłumaczyć, jest realne zagrożenie.

Lęk - nie ma realnego zagrożenia a człowiek się boi.

• Lęk uogólniony (nieświadomy boi się ale nie wie czego)

• Lęk uświadomiony (fobie) np. klaustrofobia, arachnefobia (pająki), akrofobia (wysokość), hipsofobia (głębokość), agorafobia( przed otwartą przestrzenią), fobie społeczne ( przed audytorium)

PTSD - Post Traumatic Stress Disorder- Zespół Stresu Pourazowego (ofiary traumatycznych przeżyć)

VIII.Zaburzenia somatopodobne

• Zaburzenia konwersyjne (silne napięcia psych. przechodzą w somatykę, napięcie somatyczne - niedowład rzekomy)

• Hipochondria(wydaje się że jest chory a jest zdrowy)

IX.Zaburzenia pozorowane(naśladują inne choroby)

• Z przewagą objawów psychicznych

• Z przewaga objawów somatycznych

X.Zaburzenia dysocjacyjne(krótkotrwałe stany)

• Amnezja dysocjacyjna - osoba nie może korzystać z zasobów umysłu

• Fuga dysocjacyjna - w stanach dysocjacji pojawia się impuls do wędrowania

• Zaburzenia depersonalizacyjne - występują zaburzenia osobowości

11. Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej

• Dysfunkcje seksualne

• Przedwczesny wytrysk

• Oziębłość seksualna

• Dewiacje seksualne - dawniej nazywane zboczeniem

• Zaburzenia kierunku popędu płciowego

• Zoofilia

• Narcyzm

• Zaburzenia formy zaspokajania popędu płciowego

• Sadyzm

• Masochizm

• Nekrofilia

• Froteryzm (ocieractwo) - mężczyzna ociera się o nieświadomą kobietę.

• Voyeryzm (oglądactwo) - podglądanie kobiet albo par w sytuacjach intymnych.

• Zaburzenia tożsamości płciowej

• Transwestytyzm ( przebieranie się akceptuje swoje ciało)

• Transseksualizm(sprzeczność pomiędzy płcią psychiczną i biologiczną)

XII. Zaburzenia odżywiania:

• jadłowstręt psychiczny - anoreksja czyli utrata więcej niż 25% masy ciała niż przed chorobą

• obżarstwo psychologiczne - bulimia, nerwoza

XIII. Zaburzenia snu:

• pierwotne zaburzenia snu (dyssomnia)

• wtórne zaburzenia snu ( związane z innymi chorobami psychicznymi lub somatycznymi)

XIV. Zachowanie impulsywne

• kleptomania, piromania, hazard patologiczny

XV. Zaburzenia przystosowane:

• dziecko zmienia szkołę i się nie przyzwyczai

• upadek zakładu pracy i nie chce nowej pracy

XVI. Zaburzenia osobowości:

• osoby antyspołeczne

• osoby narcystyczne

• osoby borderline

XVII. Inne postacie zaburzeń psychicznych:

• zaburzenia które nie pasowały do powyższych grup

• zaburzenia przejściowe

Klasyfikacja ICD -10

Rozdział V (F) - Zaburzenia Psychiczne

I. Zaburzenia psychiczne organiczne - istnieje organiczne zaburzenie mózgu np. zaburzenia psychiczne w przebiegu Alzheimera

II. Zaburzenia psychiczne wywołane używaniem substancji psycho-aktywnych

III. Schizofrenia, stany schizotypowe, zaburzenia typu urojeniowego np. psychoza

IV. Zaburzenia nastroju - afektywne

V. Zaburzenia nerwicowe np. nerwica anankastyczna. Zespół natręctw( kompulsja- nerwice ruchowe, obsesja - nerwice myślowe), ablutomania- wielokrotne przymusowe mycie rąk, arytmomania - przymus liczenia, nerwica histeryczna

VI. Zespoły behawioralne związane z dysfunkcjami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

VII. Zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

VIII. Upośledzenie umysłowe

IX. Zaburzenia rozwoju psychicznego np. dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia

X. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zazwyczaj w dzieciństwie lub młodości. Występuje w nich 7 podgrup:

• zaburzenia hiperkinetyczna

- F90.0 ADHD zespół deficytu uwagi nadpobudliwości psychoruchowej

- F90.1 hiperkinetyczne zaburzenia zachowania

• zaburzenia kontroli zachowania

- F91.0 zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego

- F90.1 zaburzenia zachowania

- F91.1 zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji

- F91.2 zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji

- F91.3 zaburzenia opozycyjno- buntownicze

• mieszane zaburzenia zachowania i emocji

- F92.0 depresyjne zaburzenia zachowania np. myśli samobójcze

• zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie

- F93.0 lęk separacyjny

- F93.1 fobie w dzieciństwie

- F93.2 lęk społeczny w dzieciństwie

- F93.3 zaburzenia związane z rywalizacją między rodzeństwem

• zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się w dzieciństwie

- F94.0 mutyzm wybiórczy

- F94.1 reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych w dzieciństwie ( reakcje na przykre przeżycie, dziecko wyśmiewane i nie chce później iść do szkoły

• tiki

- F95.0 tiki przemijające

- F95.1 przewlekłe tiki głosowe lub ruchowe

- F95.2 zespół TOURETTEA ( przewlekłe tiki głosowe i ruchowe trudne do wyleczenia

• inne zaburzenia zachowania i emocji

- F98.0 moczenie samoistne (nocne, dzienne , mieszane)

- F98.1 zanieczyszczanie się kałem

- F98.2 zaburzenia odżywiania we wczesnym dzieciństwie

- F98.3 zespół PICA ( dziecko je substancje niejadalne)

- F98.4 stereotypie ruchowe

- F98.5 jąkanie się

- F98.6 mowa bezwładna np. bełkot

ZABURZENIA ANTYSPOŁECZNE

- Psychopatia

- socjopatia

- osobowość antyspołeczna

W USA przyjmuje się że ok. 2% populacji ogólnej stanowią osoby z zaburzeniami antyspołecznymi, w przypadku mężczyzn 3% a kobiet 1%

Cechy charakteru przejawiające cechy antyspołeczne:

- obojętność wobec innych osób

- tendencja do oszukiwania innych i manipulowania nimi

- skłonność do przerzucania winy na innych

- niesumienność

- brak wyrzutów sumienia

- chłód emocjonalny

- egocentryzm

- niedotrzymywanie zobowiązań

- nieodpowiedzialność w relacjach interpersonalnych

Do cech osiowych psychopatii należą:

- egocentryzm

- brak empatii

- skłonność do oszustwa

- skłonność do manipulowania innymi

- brak wyrzutów sumienia

W 1935 wprowadzono termin Psychopatia przez PRITCHARDA.

W 1951 wycofano termin psychopatia i wprowadzono osobowość socjopatologiczną ( DSM-1)

DSM - 2 (1968) antyspołeczne zaburzenie osobowości (Antisocial Personality Disorder)

PSYCHOPATIA - zaburzenia charakteryzująca się brakiem uczuć moralnych, defektem emocjonalnym , obniżonym poczuciem lęku lub winy w związku z popełnieniem wykroczeń.

Clecley (1941) wprowadził słowo psychopata. Napisał książkę „Mask Of Sanity”

Cechy psychopaty według Clecley'a:

- niezdolność do miłości

- brak poczucia winy

- powierzchowny urok osobisty

- niedotrzymywanie zobowiązań

- brak korzystania z doświadczeń życiowych

Hare rozszerzył cechy Clecley'a o:

- wąski zakres emocji

- pasożytniczy tryb życia

- wyolbrzymione poczucie wartości

- brak realistycznych planów życiowych

- aktywność kryminalna

- trudności z kontrolowaniem impulsów

- skłonność do patologicznego kłamstwa

W psychopatii nie ma uszkodzenia mózgu !!!

Typy psychopatów :

1. psychopaci pierwotni ( bardzo odporni na oddziaływania wychowawcze zarówno kary jak i nagrody , brak planowania życia w dłuższym dystansie , afazja semantyczna)

2. psychopaci wtórni ( skłonność do podejmowania ryzyka)

3. psychopaci impulsywni ( łatwe wpadanie w złość, wściekłość, silny i niekontrolowany popęd seksualny - gwałciciele, pedofile

4. psychopaci charyzmatyczni ( oszuści, intryganci, inteligentniejsi garną się do polityki (Hitler, przywódcy sekt religijnych)

Skala PCL

SOCJOPATIA - zaburzenia osobowości charakteryzujące się zakłóconymi nie przystosowawczymi relacjami społecznymi o charakterze otwarcie antyspołecznym.

Typy socjopatii:

1. socjopaci pospolici

1. niski poziom świadomości społecznej

2. słaby wgląd w motywy swego postępowania

3. przyjemność w łamaniu przepisów

4. aktywne choć nieuporządkowane życie seksualne

5. mogą podejmować krótkotrwałe, sezonowe prace, które szybko porzucają

2. socjopaci wyalienowani

1. płytkość emocjonalna, brak umiejętności wchodzenia w stałe związki

2. kłótliwość

3. socjopaci agresywni

1. kochają bójki, awantury, lubią innych krzywdzić

2. sprawia im satysfakcję narzucenie swojej woli

4. socjopaci dyssocjalni

1. uległość wobec norm w grupach niesformalizowanych

2. łamanie norm formalnych

ANTYSPOŁECZNE ZABURZENIE OSOBOWOŚCI

Diagnoza stawiana powyżej 18 roku życia,
Zaburzenia antyspołeczne muszą się rozpocząć przed 15 rokiem życia,

Kryteria diagnostyczne osobowości antyspołecznej:

1. bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych

2. silna i utrwalona postawa lekceważenia norm i reguł społecznych

3. bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji

4. niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń

5. wyraźna skłonność do obwiniania innych oraz racjonalizacji zachowania będącego przyczyną konfliktu z otoczeniem

Zaburzenia osobowości u dorosłych:

- nie są to choroby, mało podatne na leczenie

- zaburzenia struktury charakteru i sposobu zachowania się obejmujące kilka wymiarów osobowości.
Prawie zawsze związane z dostrzegalnym zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego i społecznego.

Kryteria ogólne:

- wyraźnie dysharmonijne postawy i zachowania obejmujące zazwyczaj kilka zakresów funkcjonowania np. uczciwość, pobudliwość, kontrola popędów, sposoby postrzegania innych ludzi

- wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały

- zaburzenia zach. pojawiają się w okresie dzieciństwa lub wczesnej adolescencji i utrzymują się do wieku dorosłego

- zaburzenia powodują trudności w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym jednostki.

OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA - diagnozujemy ją na podstawie co najmniej 3 objawów

- nadmierna drażliwość na niepowodzenia i odrzucenie przez innych

- tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości (brak umiejętności wybaczania krzywd)

- nadmierna podejrzliwość i ujmowanie zachowań neutralnych lub nawet przyjaznych jako wrogich.

- nastawienie prowokacyjne niewspółmierne do aktualnej sytuacji.

- nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera

- silnie utrwalona postawa ksobna

- nadmierne zajmowanie się spiskowym wyjaśnianiem normalnych zdarzeń zachodzących w otoczeniu

OSOBOSOŚĆ SCHIZOIDALNA 4/9

- brak działań służących przyjemności na co dzień

- chłód emocjonalny, wycofywanie się z relacji uczuciowych

- ograniczona zdolność wyrażania uczuć społecznych

- obojętność wobec pochwał i krytyki

- słabe zainteresowanie kontaktami seksualnymi

- stała preferencja do samotnictwa

- występowanie postawy introspekcyjnej

- brak bliskich przyjaciół i osób zaufanych

- słaba wrażliwość na normy i konwencje społeczne

OSOBOWOŚĆ SCHIZOTYPOWA 5/9

- dziwaczność w spostrzeganiu świata

- występowanie myśli odnoszących (ksobnych)

- występowanie dziwacznych przekonań i myślenia magicznego np. wiara w jasnowidztwo, czary

- dziwaczność spostrzeżeń

- dziwaczność w wypowiedziach słownych

- nadmierna podejrzliwość

- występowanie nieadekwatnych emocji

- zachowanie i wygląd oceniane jako dziwaczne i ekscentryczne

- brak bliskich przyjaciół i osób zaufanych

- nadmierny lęk społeczny związany z obawą o negatywną ocenę samego siebie

OSOBOWOŚĆ TYPU BORDERLINE 5/9

-(brak stabilności w zakresie obrazu siebie)

- silna obawa, lęk przed porzuceniem przez innych

- występowanie niestabilnych choć intensywnych relacji interpersonalnych

- zaburzenia tożsamości wyrażające się niestałością w zakresie obrazu samego siebie i poczucia własnej wartości

- impulsywność w dwóch z następujących obszarów np. nadmierne wydatki, seks, nadużywanie substancji uzależniających, przejadanie się, lekkomyślna jazda samochodem,

- powtarzające się zachowania samobójcze

- niestabilność afektywna

- chroniczne poczucie pustki

- trudność z kontrolowaniem gniewu

- występowanie objawów dysocjacyjnych w sytuacjach stresowych

OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA 5/8

(Teatralność i przesada)

- poczucie dyskomfortu w sytuacjach kiedy dana osoba nie stanowi centrum uwagi innych

- występowanie zachowania uwodzicielskiego i prowokacyjnego o zabarwieniu seksualnym

- występowanie szybko zmieniających się i płytkich stanów emocjonalnych

- używanie wyglądu zewnętrznego do zwracania na siebie uwagi

- stosowanie mowy pozbawionej szczegółów

- okazywanie dramatyzmu, teatralności i przesady w wyrażaniu emocji

- nadmierna sugestywność i łatwość ulegania innym ludziom

- traktowanie relacji z innymi za głębsze niż są w rzeczywistości

OSOBOWOŚC NARCYSTYCZNA 5/9

- obecność wyolbrzymionego poczucia wartości

- nadmierne fantazjowanie o wielkich sukcesach, władzy, świetności

- przekonanie, że jest się osobą szczególną która powinna mieć do czynienia z ludźmi o wysokim statusie społecznym

- nadmierna potrzeba bycia podziwianym

- potrzeba bycia uprzywilejowanym

- eksploatowanie innych ludzi

- brak empatii

- zazdroszczenie innym, którym się powiodło

- okazywanie arogancji i wyniosłości wobec innych

OSBOWOŚĆ LĘKLIWA (UNIKAJĄCA) 4/7

-silny lęk w relacjach społecznych

- unikanie aktywności zawodowej wymagającej kontaktów z innymi ludźmi

-unikanie wchodzenia w bliższe związki dopóki się nie upewni, że jest akceptowany

- unikanie intymnych relacji z obawy przed ośmieszeniem się

- nadmierna obawa przed krytyka i odrzuceniem

- unikanie nowych sytuacji społecznych z powodu uczucia nieudolności

- ocenianie siebie jako osoby mało atrakcyjnej

- okazywanie niechęci do podejmowania ryzyka

OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA -silna i trwała potrzeba doznawania czyjejś opieki oraz tendencji do uległości - „człowiek bluszcz”) (5/8)

- trudności z podejmowaniem decyzji na co dzień

- opieranie się na innych przy wypełnianiu podstawowych zadań życiowych

- trudności z wyrażaniem odmiennego zdanie

- trudności z inicjowaniem własnych pomysłów z powodu braku wiary we własne możliwości

- decydowanie się na robienie rzeczy przykrych w obawie przed utratą opieki innej osoby

- przeżywanie bezsilności w sytuacjach zdawania się na samego siebie

- pilne poszukiwanie bliskiej relacji po zakończeniu poprzedniej

- lęk przed sytuacją, w której dana osoba jest zdana na własne siły

OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA (obsesyjno - kompulsywna) 4/7

Obsesja- myśl natrętna powracająca mimo, że dana jednostka stara się ja wyprzeć
Kompulsja- czynności natrętne powtarzane przez jednostkę mimo, że nie są potrzebne (przymus liczenia - arytmomania)

Istotą jest trwała tendencja do zajmowania się porządkiem i dyscypliną z równoczesnym narzucaniem sobie kontroli i innym ludziom.

- nadmierne zajmowanie się szczegółami, przepisami i porządkiem w stopniu, który powoduje, że jednostka traci z oczu cel działania

- wykazywanie perfekcjonizmu w stopniu, który utrudnia osiągnięcie celu

- całkowite poświęcenie się pracy kosztem aktywności rekreacyjnej

- nadmierna sumienność i sztywność w sprawach moralności i etyki

- niezdolność do pozbycia się przedmiotów zużytych i bezwartościowych

- niechęć do zlecania zadań innym dopóki nie przyjmą sposobu działania danej osoby

- skąpstwo w wydawaniu pieniędzy dla siebie i innych.

ZADANIA BIEGŁEGO PSYCHIATRY SĄDOWEGO

Częstym zadaniem biegłego psychiatry jest orzekanie o niepoczytalności.

Drugą formą poczytalności jest zmniejszona poczytalność.

Niepoczytalność orzekamy w stosunku do osób głębiej upośledzonych umysłowo, w stosunku do osób cierpiących na psychozy(paranoja, schizofrenia) szczególnie w ostrych stanach tych chorób.

Stany upojenia patologicznego-dochodzi do zwiększonego wpływu alkoholu na zachowanie się np: u osobnika stwierdzono organiczne uszkodzenia mózgu.

PRZEBIEG BADANIA

- miejsce neutralne przeprowadzenia badania

- powiadomienie o celu badania opiniowanego

- w badaniu nie powinny uczestniczyć osoby trzecie(prokurator, policjant)

- biegłego obowiązuje zasada okazywania szacunku badanemu

- biegły psychiatra nie powinien oceniać czynu kategoriach prawnych, moralnych

- w przypadku wątpliwości co do stanu zdrowia psychiatra wnioskuje o rozszerzenie składu

- w sytuacjach, gdy u sprawcy występują np. cukrzyca, zaburzenia wzroku czy słuchu, choroby neurologiczne psychiatra wnioskuje o dopuszczenie lekarza specjalisty

- badania wstępne często muszą być uzupełnione o badania laboratoryjne np. EEG, badanie płynu mózgowo- rdzeniowego

-tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny- czasem nie można napisać opinii w oparcia o badanie jednostkowe wówczas psychiatra zaleca obserwację szpitalną - 3 tyg. do kilku miesięcy

- czasem występuje symulant

Dysymulacja-udaje normalnego

FORMA OPINII PSYCHIATRYCZNEJ

- pisemna

- podanie sygnatury akt sprawy

- podanie zleceniodawcy opinii

- wyciąg z akt sprawy (początek opinii, dane lekarskie z akt)

- wywiad uzyskany od badanego

- wyniki naszych badań

- rozpoznanie-diagnoza

- cechy osobowości i poziom inteligencji jeżeli obecny był psycholog

- przy nieletnich musi być obecny psycholog

OPINIA W SPRAWIE CYWILNEJ

Ważne jest określenie stanu psychicznego danej osoby, ma na celu dobro chorego (ubezwłasnowolnienie)

ANALIZA PROCESU SOCJALIZACJI CZŁOWIEKA

Na proces socjalizacji składają się 4 elementy:

1. wiedza społeczna

2. sposoby przekazu wiedzy społecznej (mechanizmy socjalizacji)

3 . nadawcy treści społecznych

4. odbiorcy wiedzy społecznej

Ad 1

Na wiedzę społeczną człowieka składają się wartości, normy oraz postawy społeczne jakie jednostka przyswaja w ciągu życia. Można traktować je jako zjawiska psychiczne o charakterze normatywnym. U dziecka w miarę rozwoju te wartości przyjmują formę stałych przekonań jak należy postępować. Z chwilą osiągnięcia dojrzałości wchodzą one w skład osobowości.

W literaturze psychologicznej występują różne podziały wartości. Rokeach wyróżnił dwie grupy

- wartości instrumentalne (moralne) miłość, uczciwość, opiekuńczość, wartości kompetencyjne, ambicja, zdolności twórcze

- wartości ostateczne dla człowieka religijnego-zbawienie, filozofia-równowaga wewnętrzna.

PODZIAŁ NORM

- prawne (sformalizowane)

- moralne (sprawują kontrole nad zachowaniem ludzi)

- obyczajowe (wynikają z tradycji, obyczaju) warunkiem ich istnienia jest powszechna akceptacja i stosowanie.

Na wiedzę społeczną składają się także postawy. Każda postawa ma 3 komponenty:

- poznawczy - wiedza o przedmiocie postawy

- emocjonalny - przeżywanie stanów emocjonalnych związanych z np. daną religią

- behawioralny(wykonawczy - zachowanie zgodne z przekonaniami religijnymi

Ad 2

Mechanizmy socjalizacji-wiedza społeczna jest przekazywana w relacjach międzyludzkich.

1. Mechanizm nacisku zewnętrznego-w relacjach między rodzicami i dziećmi. Dostosowywanie zachowań osoby młodej do zachowań społecznych. W ramach tego mechanizmu stosujemy kary i nagrody. Istota kary polega na hamowaniu tendencji do powtarzania się danych zachowań. Istota nagrody polega na stosowaniu bodźców zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zachowania

Przeciwnicy kary twierdzą, że są one nieskuteczne bo jedynie tłumią zachowania niepożądane, a nawet mogą być szkodliwe bo wywołują frustrację i prowadzą do nerwic.

Najwięcej zwolenników posiada podejście zakładające odpowiedni układ nagród i kar. Najbardziej trwałe porządne zmiany osiąga się przy stosowaniu silnych nagród i słabych kar. Kary silne prowadzą do krótkotrwałych zmian korzystnych.

2. Mechanizm naśladownictwa- występuje w relacjach między dzieckiem a matką. Wytwarza się tzw. „pępowina emocjonalna”. Dziecko uczy się metoda obserwacji. W ramach tego mechanizmu występuje proces identyfikacji z osobą znaczącą. Ten sam mechanizm wpływa na wchodzenie dziecka w role społeczne.

Role społeczne związane z płcią.

Stereotyp roli kobiecej lub męskiej funkcjonującej w danej kulturze np. tendencja do dominacji, agresywność, opanowanie, ambicja, zdolności handlowe.

Zdarza się, że błędy wychowawcze rodziców zaburzają przyswajanie roli wynikającej z płci dziecka np. matka agresywna, dominująca a ojciec pasywny.

3. Mechanizm nacisku wewnętrznego - zaczyna się od procesu internalizacji czyli uwewnętrzniania norm i zasad postępowania. Normy wartości i role społeczne utrwalone w wyniku procesu internalizacji stają się wytycznymi postępowania, tworzą sumienie.

Sumienie - zinterioryzowane normy prawne.

Ad. 3

nadawcy wiedzy społecznej - osoby, które wywołują wpływ na proces socjalizacji jednostki np. rodzice, opiekunowie dziecka, nauczyciele, wychowawcy, rówieśnicy i koledzy, środki masowego przekazu

Wpływ nadawców zależy od:
- stopnia władzy jakim dysponuje nadawca

- atrakcyjność nadawcy dla odbiorcy

- wiarygodność nadawcy

- styl kierowania stosowany przez nadawcę

• autokratyczny - osoba decyduje sama jak mamy postępować, narzuca określone zachowania, częściej stosuje kary niż nagrody np. wojsko, skutki są negatywne - zahamowanie samodzielności, powoduje bierny opór, powoduje agresję i autoagresję (próby samobójcze)

• demokratyczny - dopuszcza jednostkę do podejmowania decyzji, motywuje dlaczego stosuje karę, przyzwala na samodzielność, preferuje stosowanie nagród; skutki: autonomia, umiejętność podejmowania decyzji

• liberalny - brak konsekwencji ze strony nadawcy, nadmierna swoboda, brak kontroli nad zachowaniem, brak związku między zachowaniem a karą lub nagrodą. Prowadzi do poczucia niesprawiedliwości, krzywdy, utrudnia przyswajanie norm.

Ad4.

Odbiorcy wiedzy w procesie socjalizacji:

- pierwszą grupą młodzieży, której proces socjalizacji jest zaburzony są osoby psychotyczne. Występują u nich zaburzenia emocjonalne np. stępienie uczuciowe wpływ wychowawcy na taką osobę jest utrudniony. Część osób psychotycznych wykazuje lęk przed ludźmi oraz nadmierną podejrzliwość; cechy te utrudniają proces socjalizacji.

- podobnie jest u młodzieży wykazujący cechy psychopatyczne: egocentryzm i narcyzm, skłonności manipulacyjne, brak poczucia winy oraz płytkie kontakty społeczne

- osoby upośledzone umysłowo (oligofrenicy)

GŁÓWNE INSTYTUCJE SOCJALIZACYJNE

1. Rodzina - cechy grupy formalnej i nieformalnej, bardzo duży wpływ wywiera sposób wywiązywania się rodziny ze swoich funkcji.

• funkcja prokreacyjna - wydawanie potomstwa. W rodzinach małodzietnych jest większa stymulacja intelektualna dziecka, w odwrotnym wypadku stymulacja jest na niższym poziomie, obserwuje się częstsze występowanie nieprawidłowych postaw wychowawczych np. częste stosowanie kar, rzadsze okazywanie dziecku pozytywnych uczuć, brak czasu na okazanie dziecku zainteresowania, dlatego mogą występować trudności w rozwoju emocjonalnym dziecka.
  Pozytywne konsekwencje rodzin wielodzietnych jest między innymi to, że lepiej ulegają procesowi socjalizacji, umiejętność współpracy.

• funkcja opiekuńczo-bytowa - odnosi się do zaspokajania potrzeb bytowych członków rodziny. Im wyższe dochody rodziców tym te potrzeby są lepiej zaspokajane. W rodzinach wielodzietnych często brakuje środków.

• funkcja psychohigieniczna - polega na tym, że rodzina sprzyja utrzymaniu zdrowia psychicznego swoich członków poprzez zaspokajanie potrzeb psychologicznych np.
  - potrzeba kontaktu społecznego, emocjonalnego (potrzeba miłości),
  - otrzeba bezpieczeństwa (musi być zaspokajana, bo inaczej grozi chorobami psychicznymi),
  - potrzeba przynależności (do określonej grupy, nie czuje się wówczas samotnie),
  - potrzeba uznania (człowiek chce być doceniony)

- potrzeba szacunku (dziecko w rodzinie chce doznawać szacunku, nikt nie chce być obrażany)

• funkcja socjalizacyjna - wyraża się w takich aspektach jak zapoznanie dziecka z językiem ojczystym, podstawowymi wzorami zachowania w danej społeczności, świat wartości moralnych i kulturalnych, oczekiwania związane z pełnieniem ról społecznych. Więź i zależność powinna być wykorzystywana dla dobra dziecka. Początkowo rodzice kładą nacisk na aspekty fizyczne i biologiczne. Początkowo to rodzice uczą dziecko języka ojczystego. Ważna jest znajomość rodziny, a także nauka kontrolowania reakcji emocjonalnych.

2. Szkoła - dziecko wchodzi w nowa rolę społeczną.
   Klasa szkolna ma pewną strukturę społeczną, jest to struktura socjometryczna. Początkowo są to grupy podzielone na płci, później ze względu na zainteresowanie, zamieszkanie.
   Pojawiają się więzi emocjonalne. Najbardziej lubiane, popularne osoby w grupie to gwiazdy socjometryczne. Pojawiają się także podgrupy zwalczające się nawzajem.

3. Grupa rówieśnicza - grupa formalna np. drużyna harcerska, gr. nieformalna np. paczka przyjaciół, lub gang. Tworzą się ze względu na zainteresowania, różnego rodzaju interesy. Przychodzi okres, że grupa rówieśnicza zaczyna dominować, na znaczeniu tracą rodzice.

ZABURZENIA PROCESU SOCJALIZACJI:

1. Trudności wychowawcze

2. Niedostosowanie społeczne (nieprzystosowanie społeczne)

Ad 1.
Dziecko przejawia upór wobec dorosłych. Występują kłamstwa, próby oszustwa a nawet kradzieży. Występują u osób, które ciężej przechodzą w wiek dorosły. Normalnie jakaś tam postawa buntu występuje. Nadmiernie lękliwi, zahamowani, nieśmiali, skryci, zacięci też sprawiają trudności wychowawcze.

Ad 2. Jest to kategoria poważniejsza. Dorośli mogą być traktowani jak wrogowie. Niedostosowanie społeczne może być wynikiem zaburzeń osobowości. Ericsson zwraca uwagę na zaburzenia związane z fazami życia:

• 1 faza życia: dziecko uczy się ufności wobec innych ludzi, uczy się kształtowania trwałych więzi. Jest to pierwszy rok życia. Rozwija się nieufność, lękliwość.

• 2 faza (obejmuje 2 i 3 rok życia) Jeżeli rodzice popełniają błędy to powstają takie problemy jak brak samodzielności i brak panowania nad swoim zachowaniem.

• 3 faza (4-5 rok życia) - dziecko musi się nauczyć odpowiedzialności za swoje zachowanie, wyrobić poczucie winy.

• 4 faza (6-11 rok życia) - poczucie obowiązku, pracowitość

• 5 faza (12-18 rok życia) - najważniejsze stadium, dzieci i młodzież zinternalizują normy społeczne.

WPŁYW CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH

Jan Mazurkiewicz - koncepcja popędu syntonicznego. Uważał, że w drodze ewolucji doszło do utrwalenie popędu stadnego i bez względu na wychowanie ludzie muszą ze sobą współdziałać i łączyć się w grupy.
Moral insanity - choroba moralna

Eysenck twierdził, że rozwój zaburzonej osobowości zależy od ???? czynników, które determinują wytworzenie się wymiarów dwubiegunowych:

- introwersja - ekstrawersja

- neurotyzm - równowaga emocjonalna

Osoby, które są introwertykami wykazują większą skłonność do internalizacji norm społecznych. Ekstrawertycy normy nie stanowią wytycznych postępowania

Wysoki poziom neurotyzmu wiąże się z nadpobudliwością emocjonalną. Osoby są agresywne, nerwowe, nadpobudliwe.
Proces społecznego wykolejenia się - na początku drobne naruszenia norm, a później coraz większe.

W okresie szkolnym - wagary, kontakt z alkoholem, konflikt z rodzicami, ucieczki z domu, drobne kradzieże, poważne przestępstwa

Wagarowanie:
- uczniowie poza szkołą i domem, grupa rówieśników

- uczeń przebywa poza szkołą i zostaje w domu

Nadużywanie alkoholu - kupują starsi, bądź w rodzinie ktoś pije

Zachowania agresywne:

- agresja słowna

- agresja fizyczna

Czynniki sprzyjające agresji

- tolerancja agresji

Stadia zachowań przestępczych:

- stadium reaktywne (reakcja na coś)

- stadium autonomiczne (od 17 lat wzwyż)

1. Czynniki podmiotowe

2. Czynniki przedmiotowe

Ad 1.

- niski poziom umysłowy

- zaburzenia osobowości

- niestabilność emocjonalna

- agresywność

- cechy psychopatyczne

- negatywne postawy wobec społeczeństwa

Ad 2.

- związku z gr. młodzieży wykolejonej

- negatywne wzorce powielane przez środki przekazu

- błędy wychowawcze rodziców i nauczycieli

METODY DIAGNOSTYCZNE W PSYCHOLOGII I PSYCHIATRII

Aby diagnoza była trafna i rzetelna musi być oparta na metodach badawczych.

1. metody specyficzne - występują na gruncie jednej nauki

2. metody niespecyficzne - występują na gruncie wielu nauk

Niespecyficzne metody badań:

1. obserwacja zachowania (danych dotyczących pacjenta:

1. ocena nastroju badanego

2. stosunek do badania

3. sposób zachowania się w trakcie badania

Cechy dobrej obserwacji:

- celowość

- systematyczność

- obiektywność

- osoba obserwowana nie powinna wiedzieć, że jej zachowanie jest przedmiotem badania

2) wywiad (2 znaczenia)

I. zbieranie informacji o badanym od innych osób, które go znają np. rodziców, sąsiadów, przyjaciół

II. Rozmowa z osobą badaną (rozmowa psychologiczna) -współcześnie.

Rozmowa psychologiczna polega na uzyskiwaniu informacji o osobie badanej w trakcie kontaktu z nią. Tematy poruszane podczas rozmowy/wywiadu:

1. Życie rodzinne i relacje wewnątrz rodziny

2. Indywidualna historia chorób i wypadków

3. Okres pobytu w szkole

4. Relacje z rówieśnikami

5. Rozwój psychoseksualny

3) eksperyment

1. naturalny (przeprowadzany w warunkach naturalnych dla danej osoby)

2. laboratoryjny ( w warunkach sztucznych, przy uzyciu specjalistycznych urządzeń)

Metody specyficzne (typowe)

- metoda testowa (pewne podgrupy testów)

• Testy inteligencji

• Test Raven'a - składa się z figur geometrycznych, które trzeba dopasować do wyciętych otworów

• Test Wechsler'a - daje wynik ilorazu inteligencji,

iloraz int. = WU/WŻx100, wu-wiek umysłowy, wż- wiek życia

91-110 - norma przeciętna (ok. 53% społ.)

111-120 - inteligencja ponadprzeciętna (ok. 15%)

121-130 - inteligencja wysoka (ok. 3-4%)

131-140 - inteligencja bardzo wysoka (ok. 0,5%)

81-90 - inteligencja poniżej przeciętnej

71-90 - pogranicze upośledzenia umysłowego

53-70 - upośledzenie umysłowe stopnia lekkiego (debilizm)

36-52 - upośledzenie umysłowe stopnia umiarkowanego (imbecylizm I)

20-35 - upośledzenie umysłowe stopnia znacznego (imbecylizm II)

0-19 - upośledzenie umysłowe stopnia głębokiego

• Testy osobowości - liczna gr. testów, która bada osobowości jednostki

• Postawy wobec ludzi

• Postawy wobec otoczenia

• Inwentarz osobowości Eysencka

• Test MMPI - bada skłonności do zaburzeń psychicznych

• Test NEO-FFI - test osobowości pięcioczynnikowy, mierzy wymiary

- neurotyzm

- ekstrawersja

- otwartość na doświadczeniu

- ugodowość

- sumienność

PSYCHOLOGICZNE ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE WIĘŹNIÓW

Społeczność więźniów jest bardzo różnorodna, na co składają się ich cechy osobowości, rodzaje popełnionych przestępstw, motywacja leżąca u podstaw leżąca u podstaw tych przestępstw, możliwości resocjalizacji oraz szereg innych czynników.

Sposoby klasyfikowania więźniów:

1. kryteria fenomenologiczne - służą do wyodrębnienia typów przestępców w zależności od sposobu ich zachowania, np. przestępcy brutalni, przestępcy podstępni, przestępcy okolicznościowi

2. kryteria motywacyjne - chodzi o motywację leżącą u podłoża przestępstw np. popełniający przestępstwa z chęci zysku, dla rozładowania napięcia, dla zaspokojenia popędu seksualnego

3. kryteria etiologiczne - chodzi o przyczyny popełniania przestępstw, np. czynniki wrodzone, zaburzona osobowość, szkodliwe wpływy środowiska rodzinnego

Rosyjski uczony Poznyszew wyróżnił 2 typy przestępne:

1. typ endogenny - pochodzący od wewnątrz, predyspozycje do przestępstw mają charakter wrodzony - jednostka rodzi się z takim typem układu nerwowego, który jest mało podatny na oddziaływanie

2. typ egzogenny - przestępcy, którzy stali się tacy pod wpływem oddziaływań środowiska zewnętrznego

Francuski kryminolog Pinatel w swoim podziale wyróżnił 4 typy przestępcy:

1. przestępcy pseudospołeczni - cechuje ich wysoka zdolność popełniania przestępstw, łatwa adaptacja do zmiennych warunków życia, dwulicowość; mimo silnych tendencji przestępnych rzadko trafiają do więzienia, gdyż potrafią się kamuflować albo stwarzać pozory normalności. W literaturze anglosaskiej określa się ich jako przestępców w białych kołnierzykach.

2. przestępcy antyspołeczni - cechuje ich wysoka zdolność do popełniania przestępstw, ale słabe zdolności adaptacyjne do zmiennych warunków życia. Należą tu przestępcy zawodowi.

3. przestępcy aspołeczni - są to osoby o słabszej zdolności do popełniania przestępstw i słabszej zdolności adaptacji do zmiennych warunków życia. Pochodzą zwykle z patologicznych rodzin, wielu z nich przejawia zaburzenia psychiczne; cechuje ich obniżony poziom inteligencji

4. przestępcy prospołeczni - są to ludzie o małej zdolności do popełniania przestępstw i wysokiej zdolności adaptacji do zmiennych warunków życia; najczęściej są to przestępcy okolicznościowi, świetnie się resocjalizują

Istnieją też podziały przestępców, które powstały na bazie obowiązujących kodeksów karnych, np.:

1. KK z 1932 r. wyróżniał 10 typów:

1. nieletni

2. recydywiści

3. chorzy psychicznie

4. niedorozwinięci umysłowo

5. alkoholicy

6. narkomani

7. przestępcy zawodowi

8. przestępcy z nawyknienia

9. przestępcy niepoprawni

10. przestępcy przejawiający wstręt do pracy

2. KK z 1969 r. wyróżnił 7 typów:

1. nieletni

2. młodociani

3. recydywiści

4. chorzy psychicznie

5. niedorozwinięci umysłowo

6. alkoholicy

7. narkomani

Więźniowie niepełnosprawni psychicznie

Do chorych psychicznie zaliczamy psychotyków, alkoholików, narkomanów i lżej upośledzonych psychicznie. Tworzono dla nich specjalne ośrodki i oddziały w więzieniach dla takich skazanych. Miało to na celu stworzenie lepszej opieki specjalistycznej oraz podejście indywidualne. Do tych oddziałów kierowali głównie lekarze psychiatrzy. Na tych oddziałach stosuje się też oddziaływanie terapeutyczne, mianowicie w ostatnich latach coraz większy nacisk kładzie się na psychoterapię, a mniejszy nacisk na farmakoterapię.

Więźniowie psychopaci

Są to osoby z trwałymi zaburzeniami osobowości, które cechuje skłonność do kłamstwa, nieuzasadnionych donosów, agresja, brak sumienia.

Psychopata a charakteropata

Pod względem zewnętrznych symptomów zachowania, charakteropaci przypominają psychopatów, natomiast różnica odnosi się do etiologii (pochodzenia) tych zaburzeń. W przypadku psychopatów nie stwierdzamy wyraźnego uszkodzenia mózgu, natomiast znaczne organiczne uszkodzenie mózgu jest powodem charakteropatii.

Podział psychopatów:

1. hipertymiczni

2. depresyjni

3. niepewni siebie

4. fanatyczni - cechą charakterystyczną jest to, że ich zachowanie poddane jest jakiejś idei, fikcji, która zmusza ich do działania

5. żądni uznania i znaczenia - (dawniej psychopaci histeryczni) charakteryzuje ich teatralność w zachowaniu się, skłonność do zwracania uwagi otoczenia, np. przez samookaleczanie się; należą tu osoby, które fantazjują i wymyślają jakieś kłamstwa po to, by zwrócić na siebie uwagę

6. o chwiejnym nastroju

7. wybuchowi - są to osoby pozbawione uczuć wyższych, bezwzględne w działaniu, brutalne, nie przejawiające litości, brak poczucia wstydu i sumienia, np. zawodowi zabójcy, recydywiści

8. chłodni uczuciowo - traktują ludzi w sposób przedmiotowy, sfera moralna jest niedorozwinięta i nie mają wyrzutów sumienia (w literaturze angielskiej nazwane moral insanity); często ludzie o wysokim intelekcie

9. bezwolni

10. asteniczni

Więźniowie upośledzeni umysłowo

Chodzi tu o osoby ociężałe umysłowo oraz lekko upośledzone umysłowo. Defekt intelektualny obejmuje kilka sfer np. węższy zakres spostrzegania, słabiej rozwinięta pamięć, trudności z zapamiętywaniem i odtwarzaniem faktów, zaburzenia pamięci logiczniej przy często dobrze rozwiniętej pamięci mechanicznej. Lekkie upośledzenie umysłowe sprzyja przestępczości, gdyż są to ludzie niedojrzali (ciało 18 lat, psychika 5-latka)

---