ZAGADNIENIA SADOWA!!!NOWE, Psychologia, II rok IV semestr, propedeutyka psychologii sądowej


  1. Z jakich elementów składa się SVA?

SVA (czyli: ocenianie prawdziwości zeznania) składa się z trzech głównych elementów:

    1. Ustrukturalizowany wywiad - Wywiad badawczy z pytaniami otwartymi, zaprojektowany w taki sposób, aby uzyskać od dziecka jak najwięcej informacji, gawędząc z nim. Wywiad nie ma charakteru wywiadu terapeutycznego ani przesłuchania. Wywiad SVA zawsze rejestruje się na taśmie magnetofonowej a jeszcze lepiej na wideo. Następnie wywiad się przepisuje - pisemnej wersji używa się do Opartej na kryteriach analizy treści.

    2. Oparta na kryteriach analiza treści (CBCA - Criteria-Based Content Analysis ), polegająca na systematycznej ocenie treści i cech uzyskanej relacji naocznego świadka. Podczas oceniania wiarygodności relacji naocznego świadka stosuje się 19 kryteriów. Przeszkolone osoby wydają opinię na temat wiarygodności - analizują zeznanie i określają, czy występuje w nim, czy też nie występuje każde z 19 kryteriów. Posługują się 3-punktową skalą („0” - kryterium nie jest obecne”, „1” - występuje, „2” - występuje wyraźnie”). Obecność każdego kryterium w relacji naocznego świadka polepsza jej jakość i zwiększa siłę hipotezy, że opis wydarzeń jest oparty na autentycznym osobistym doświadczeniu.

    3. Integracja CBCA z informacjami ze zbioru pytań (Lista kontrolna prawdziwości - Validity Checklist) łącząca wyniki analizy treści z innymi istotnymi informacjami i czynnikami pochodzącymi z analizy wywiadu.

  1. Przedstaw kryteria treściowe.

Cechy ogólne. Cechy ogólne zeznania obejmują kryteria, które odnoszą się do danego zeznania jako całości.

  1. Logiczna struktura. Relacja ma sens, jest spójna i logiczna, a różne jej części pasują do siebie.

  2. Nieustrukturalizowany sposób prezentacji. Informacja jest rozproszona w całej relacji; niespójny i niezorganizowany sposób prezentacji bywa spowodowany np. przez dygresje czy spontaniczne zmiany tematu.

  3. Duża liczba szczegółów. Relacja bogata w szczegóły; dokładne opisy miejsca, czasu, osób, przedmiotów i zdarzeń.

Szczegółowe treści. Odnoszą się do poszczególnych fragmentów zeznania i mają ukazać konkretność i żywość opisu wydarzeń.

  1. Osadzenie w kontekście. Zdarzenia zlokalizowane w czasie i przestrzeni, a działania są powiązane z codziennymi czynnościami i/lub przyzwyczajeniami.

  2. Opisy interakcji. Zeznanie zawiera informacje o interakcjach, w których uczestniczy przynajmniej oskarżony i świadek. Działanie osoby A prowadzi do reakcji osoby B, a jej działanie z kolei wywołuje reakcję osoby A (przynajmniej trzy elementy).

  3. Odtwarzanie wypowiedzi. Wypowiedzi lub części rozmowy są przytaczane w oryginalnej formie i w odtworzonych dialogach można rozpoznać wypowiedzi poszczególnych osób.

  4. Nieoczekiwane komplikacje podczas incydentu. Opis danego zdarzenia zawiera elementy, które są w pewnym stopniu nieoczekiwane. Np. nieoczekiwane przerwanie zdarzenia.

  5. Niezwykłe szczegóły. Szczegóły dotyczące osób, przedmiotów lub zdarzeń, które są niezwykłe i/lub jedyne w swoim rodzaju. Np. dziecko opisuje tatuaż na pośladku domniemanego przestępcy.

  6. Niepotrzebne szczegóły. Świadek opisuje szczegóły związane z zarzutami, ale nieistotne dla oskarżenia.

  7. Szczegóły dokładnie opisane i błędnie rozumiane. Świadek mówi o szczegółach, które są poza horyzontem jego rozumienia.

  8. Powiązane skojarzenia z innymi zdarzeniami. Świadek opisuje rozmowę, która nie dotyczy bezpośrednio danego przestępstwa, lecz odnosi się do innych podobnych zdarzeń.

  9. Opisy stanu umysłu świadka. Świadek opisuje uczucia lub myśli doświadczane przez siebie podczas danego incydentu oraz relacjonuje swoje ówczesne procesy poznawcze.

  10. Przypisanie przestępcy określonego stanu umysłu. Świadek opisuje uczucia, myśli lub motywy przestępcy w czasie incydentu.

Treści związane z motywacją. Dotyczą sposobu, w jaki świadek prezentuje swoje zeznanie; odnoszą się do pewnych fragmentów jego relacji.

  1. Spontaniczne poprawki. Świadek spontanicznie (tzn. bez żadnej ingerencji ze strony osoby prowadzącej wywiad) wprowadza poprawki lub spontaniczne dodaje informacje do materiału przekazanego uprzednio w zeznaniu.

  2. Przyznawanie się do nie pamiętania czegoś. Świadek przyznaje się do tego, że czegoś nie pamięta, mówiąc „Nie wiem”, „Nie pamiętam”, „Zapomniałam wszystko z wyjątkiem tej części, kiedy byliśmy w aucie”.

  3. Wysuwanie wątpliwości co do własnego zeznania. Świadek wyraża zaniepokojenie, iż jakaś część jego relacji wydaje się nieprawdziwa lub nieprawdopodobna.

  4. Obniżanie własnej wartości. Świadek przytacza niekorzystne dla siebie szczegóły, mające charakter samooskarżenia.

  5. Wybaczanie przestępcy. Świadek usprawiedliwia przestępcę lub nie obwinia go.

Elementy specyficzne dla przestępstwa.

  1. Szczegóły dotyczące danego przestępstwa. Świadek opisuje zdarzenia w sposób odpowiadający temu, jak zdaniem specjalistów pewne przestępstwa są popełniane.

3. Omów hipotezę Undeutscha (poznawczy i motywacyjny komponent).

Oparta na kryteriach analiza treści (CBCA) opiera się na Hipotezie Undeutscha - zgodnie z którą zeznanie oparte na wspomnieniu dotyczącym rzeczywistego doświadczenia różni się pod względem treści i jakości (właściwości) od relacji opartej na zmyśleniach czy fantazji. Zakłada ona także, że osoba zmyślająca zeznanie stara się przedstawić je tak, jak wedle niej wygląda zeznanie prawdziwe i przez to odsłania swoje kłamstwo (np. relacja ustrukturalizowana, chronologiczna, bez zbędnych szczegółów, bez poprawek itd.).

Komponent poznawczy - osoba zmyślająca prawdopodobnie nie będzie opowiadać w sposób tak żywy i konkretny jak osoba mówiąca prawdę z powodu mniejszej wiedzy o zdarzeniu lub niemożności wymyślenia pewnych żywych szczegółów z powodu braku wyobraźni.

Komponent motywacyjny - nieprawdopodobne jest, aby osoby preparujące zeznanie mówiły rzeczy, które mogłyby być zinterpretowane jako takie, które świadczą o zmyślaniu relacji. Przykładowo kłamca jest przekonany, że wnoszenie poprawek czy wysuwanie wątpliwości co do swojej pamięci o danym zdarzeniu nasunie wątpliwości co do jego wiarygodności, to będzie tych aspektów unikał.

4. Omów Listę Kontrolną Prawdziwości.

Lista 11 tematów (Lista kontrolna prawdziwości), których wystąpienie pozwala przypuszczać o fałszywości zeznania. Są to:

  1. Niestosowność języka i wiedzy. Świadek posługuje się językiem i wykazuje wiedzę, które wykraczają poza umiejętności normalne dla osoby w jego wieku oraz poza to, czego świadek mógł się nauczyć podczas incydentu. Kiedy się tak dzieje, może to wskazywać na to, że inni ludzie mieli wpływ na przygotowanie relacji.

  2. Niestosowność emocji. Czy wystąpienie emocji, jakie przejawia świadek jest prawdopodobne, biorąc pod uwagę jego doświadczenia oraz okoliczności, w jakich wywiad jest przeprowadzany.

  3. Podatność na sugestię. Czy świadek wykazał jakąś podatność na sugestię podczas wywiadu.

  1. Zadawanie pytań w sposób sugerujący odpowiedź, naprowadzające na nią lub zmuszający do niej.

  2. Niedostateczna ogólna jakość wywiadu.

  1. Wątpliwe motywy złożenia doniesienia. Świadek ma jakieś (niejasne) powody, by złożyć doniesienie.

  2. Wątpliwy kontekst ujawnienia incydentu czy złożenia doniesienia. Geneza i historia danej relacji, a szczególnie okoliczności, w których zostało złożone doniesienie.

  3. Naciski na złożenie fałszywego doniesienia. Są oznaki, że inni sugerowali coś świadkowi, pouczali go, wywierali na niego nacisk lub zmuszali go, by złożył fałszywe doniesienie.

  1. Niezgodność z prawami natury. Opisane zdarzenia są nierealne.

  2. Niezgodność z innymi zeznaniami. Główne elementy relacji są niezgodne lub sprzeczne z inną relacją tego samego lub innego świadka.

  3. Niezgodność z innymi dowodami. Główne elementy relacji są sprzeczne z wiarygodnymi dowodami rzeczowymi lub innym konkretnym materiałem dowodowym.

5. Wymień i omów czynniki wpływające na relacje świadków.

  1. Wymień zachowania niewerbalne, które mogą mieć znaczenie przy wykrywaniu kłamstwa.