1. Pojęcie finansów publicznych w teorii oraz w ustawie o finansach publicznych.
W teorii:
Finansami publicznymi są zasoby publicznych środków pieniężnych (element ekonomiczny) oraz wszelakie operacje dokonywane tymi środkami, a także wszelkie normy prawne regulujące takie operacje (element prawny).
Finanse publiczne można ujmować jako gałąź prawa regulującą funkcjonowanie finansów publicznych.
W ustawie: (art. 3)
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
2) wydatkowanie środków publicznych
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
5) zarządzanie środkami publicznym
6) zarządzanie długiem publicznym
7) rozliczenie z budżetem Unii Europejskiej.
2. Podstawowe źródła prawa finansowego w Polsce.
1. Konstytucja - głównie rozdział X poświęcony finansom.
2. Umowy międzynarodowe - znaczenie dla prawa podatkowego, dewizowego i celnego. Zapobiegają zjawiskom tzw. podwójnego opodatkowania, specjalnego statusu podatkowego osób zaliczonych do personelu dyplomatycznego i konsularnego. Stosuje się je także by unikać opodatkowania przez wprowadzenie dochodów do tzw. rajów podatkowych.
3. Dyrektywy prawa unijnego (pierwszeństwo prawa UE przed prawem krajowym) - znaczenie dla prawa podatkowego, dewizowego i bankowego w zakresie związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej.
4. Akty prawa miejscowego - źródło samorządowego prawa finansowego, które jest stosowane na terenie danej gminy czy jednostki samorządu terytorialnego wyższego szczebla. Istotne znaczenie mają np. uchwały (nie mylić z ustawą budżetową!) budżetowe rady gminy, a także uchwały dotyczące stawek podatków i opłat lokalnych. Warunkiem wejścia w życie jest ich ogłoszenie.
3. Pojęcie środków publicznych.
W teorii:
Są to wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz publicznych. Stanowią podstawowe źródło finansowania wydatków niezbędnych do wykonywania zadań publicznych.
Wyróżnia się środki publiczne:
- krajowe i zagraniczne,
- budżetowe i pozabudżetowe,
- przymusowe i dobrowolne,
- bezzwrotne i zwrotne,
- podatkowe i niepodatkowe
W ustawie:
Art. 5. 1
Środkami publicznymi są:
1) dochody publiczne
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego
c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów
e) z innych operacji finansowych
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonego przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
4. Dochody publiczne a środki publiczne.
Dochody publiczne są podstawowym rodzajem środków publicznych, zatem znaczenie środków publicznych jest szersze.
Dochody publiczne są to środki, które w momencie pozyskania przez organ władzy wykonujący
zadania publiczne stają się jego własnością
Ustawa wymienia rodzaje tych dochodów:
- daniny publiczne do których zalicza się m.in. podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek SK, cła. Stanowią 90% wszystkich dochodów budżetu państwa
- dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych
- spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostki sektora finansów publicznych
- odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych
- kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji
- wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych
Środki publiczne - patrz pytanie nr 3.
5. Pojęcie i rodzaje rozchodów publicznych.
Rozchody publiczne-są to wydatki, mające na celu spłatę wcześniejszych zobowiązań. Są dokonywane w ramach budżetu państwa i budżetów JST. Kryterium ekonomiczne-zwrotny charakter płatności.
Rodzaje rozchodów budżetowych:
- spłata wcześniej zaciągniętych kredytów i pożyczek
- wykup papierów wartościowych (ew. inne operacje finansowe)
- wypłaty pożyczek ze środków publicznych
6. Wydatki publiczne a rozchody publiczne - podaj różnice.
Kryterium podziału w ustawie ma charakter ekonomiczny - jest nim ostateczny (bezzwrotny) charakter płatności przy wydatkach publicznych, a zwrotny charakter płatności przy rozchodach publicznych.
7. Główne rodzaje jednostek sektora finansów publicznych.
Sektor finansów publicznych tworzą jednostki wskazane w ustawie o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r.
Przynależność danych jednostek do sektora finansów publicznych oznacza, iż jednostki te zostały podporządkowane określonemu w ustawie reżimowi finansowemu, który dotyczy:
- planowania, gromadzenia i wydatkowania środków publicznych,
- zarządzania nimi,
- kontroli środków publicznych,
- odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych.
Sektor finansów publicznych tworzą
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej
i ochrony prawa oraz sady i trybunały;
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe;
4) samorządowe zakłady budżetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budżetowej;
7) państwowe fundusze celowe;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11) uczelnie publiczne;
12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.
8. Deficyt i nadwyżka sektora finansów publicznych.
Art. 7. 1.
Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla
okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.
Art. 7.2.
Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych
ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych miedzy jednostkami tego sektora.
Nadwyżka lub deficyt sektora finansów publicznych ustalane są dla przyjętego okresu rozliczeniowego, którym najczęściej jest rok kalendarzowy. Wielkość nadwyżki lub deficytu jest określana po wyeliminowaniu różnego rodzaju przepływów finansowych między podmiotami należącymi do sektora finansów publicznych.
9. Co to są potrzeby pożyczkowe budżetu państwa?
Art. 76.
Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:
1) deficytu:
a) budżetu państwa,
b) budżetu środków europejskich;
2) rozchodów budżetu państwa.
Art. 77.
Minister Finansów w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z zarządzaniem długiem Skarbu Państwa jest upoważniony do:
1) zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym;
2) spłaty zaciągniętych zobowiązań, o których mowa w pkt 1;
3) przeprowadzania innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem, w tym operacji związanych z finansowymi instrumentami pochodnymi;
4) zarządzania nadwyżką budżetu środków europejskich.
10. Państwowy dług publiczny a dług skarbu państwa.
Art. 72.1.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem.
2. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, uwzględniając podstawowe kategorie przedmiotowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności.
Art. 73. 1.
Państwowy dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora.
2. Przez wartość nominalną zobowiązania rozumie się wartość nominalną:
1) wyemitowanych papierów wartościowych;
2) zaciągniętej pożyczki, kredytu lub innego zobowiązania, to jest kwotę świadczenia głównego, należną do zapłaty w dniu wymagalności zobowiązania.
3. Wartość nominalna zobowiązań indeksowanych lub kapitalizowanych odpowiada początkowej wartości nominalnej z uwzględnieniem przyrostu kapitału, wynikającego z indeksacji lub kapitalizacji, naliczonego na koniec okresu sprawozdawczego.
4. Przepisy ust. 1-3 stosuje się do obliczania kwot niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji niezaliczanych do państwowego długu publicznego, a także odpowiednio do obliczania długu Skarbu Państwa oraz kwot niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji niezaliczanych do długu Skarbu Państwa.
5. Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób ustalania:
1) wartości zobowiązań zaliczanych do:
a) państwowego długu publicznego,
b) długu Skarbu Państwa,
2) wartości zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji
- uwzględniając klasyfikację tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego oraz konieczność prawidłowego obliczenia relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto.
Art. 74. 1.
Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60 % wartości rocznego produktu krajowego brutto.
2. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania zasady, o której mowa w ust. 1.
3. Minister Finansów sprawuje kontrolę, o której mowa w ust. 1 i 2, w szczególności przez sprawdzanie realizacji obowiązków wynikających z art. 86.
4. Minister Finansów, w związku ze sprawowaną kontrolą, o której mowa w ust. 1 i 2, ma prawo żądania od jednostek sektora finansów publicznych dodatkowych informacji o bieżącym i prognozowanym zadłużeniu tych jednostek oraz o strukturze zadłużenia.
5. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowej realizacji obowiązków wynikających z art. 86 Minister Finansów informuje o nieprawidłowościach organy nadzoru nad działalnością jednostek sektora finansów publicznych.
Dług publiczny - nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami należącymi do tego sektora.
Dług Skarbu państwa - nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
Oba te pojęcia różnią się zakresem. Każdy dług Skarbu Państwa jest jednocześnie państwowym długiem publicznym, jego częścią składową. Nie każdy jednak państwowy dług publiczny stanowi dług Skarbu Państwa. Długi np. państwowych osób prawnych mieszczą się w pojęciu długu publicznego, ale nie są długiem Skarbu Państwa. Nie ponosi on odpowiedzialności za państwowe osoby prawne, a ich majątek nie jest majątkiem Skarbu Państwa.
11. Pojęcie i uzasadnienie dla stosowania zasad ogólnych finansów publicznych .
Zasady - postulaty, które powinny być brane pod uwagę przy prowadzeniu publicznej gospodarki finansowej, a także pracach legislacyjnych nad kształtem ustaw i innych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych; ew. są to podstawowe cechy, założenia, na których oparta jest gospodarka finansowa.
Z Konstytucji Rzeczypospolitej można wyróżnić 4 ogólne zasady:
1. Zapewniania ochrony interesów finansowych państwa.
2. Zagwarantowania podstaw finansowych dla działalności samorządu terytorialnego w Polsce.
3. Wyłączność regulacji ustawowej najistotniejszych spraw z zakresu finansów.
4. Zapewnienia ochrony podstawowych praw i interesów majątkowych i finansowych obywateli.
Konstytucja jako najwyższy akt prawny w RP formułuje zasady, w celu ochrony państwa i obywateli. Uzasadnia to konieczność stosowania tych zasad.
12. Podaj konkretne przykłady przepisów konstytucyjnych chroniących interesy finansowe państwa.
Art. 216
Nie można zaciągać pożyczek, lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie, których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 rocznego PKB.
Art. 220
1.Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w ustawie budżetowej.
2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.
13. Konstytucyjna zasada ochrony podstawowych praw i interesów finansowych obywateli i jej przejawy.
Ochrona podstawowych praw i interesów finansowych obywateli przejawia się w :
- powszechnym obowiązku świadczenia na rzecz państwa (podatki)
- zakaz przekraczania wielkości państwowego długu publicznego powyżej 3/5 (czyli 60%) produktu krajowego brutto (rocznego).
- zakaz pokrywania deficytu budżetowego ze zobowiązań z NBP (bo NBP dba o wartość polskiego pieniądza)
- obowiązek przedstawiania przez projektodawców ustaw skutków finansowych wprowadzenia ustawy
- obowiązek prezydenta - uzyskanie zgody Sejmu na ratyfikowanych takich umów międzynarodowych, których realizacja wiąże się ze znacznym obciążeniem finansowym państwa
- zakaz zwiększania przez sejm wielkości planowanego rocznego deficytu ponad to co zawarto w projekcie ustawy budżetowej
- poddanie co rocznej kontroli przez NIK wykonania budżetu
- zagwarantowanie odpowiednio długiego czasu na etapy uchwalenia budżetu.
14. Jakiego rodzaju sprawy z zakresu finansów publicznych wymagają wyłącznej regulacji ustawowej?
Wyłącznie w drodze ustaw muszą być regulowane podatki (tzw. ustawy podatkowe) oraz budżet państwa (ustawa budżetowa). W przypadku podatków, Rada gminy, może jedynie na podstawie ogólnej kompetencji ustawowej określać stawki podatkowe i ustanawiać zwolnienie i ulgi podatkowe.
15. Zasada zapewnienia podstaw dla działalności finansowej jednostek samorządu terytorialnego w przepisach konstytucji z 1997r.
Art. 165
1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności inne prawa majątkowe.
2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.
Art. 167
1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.
3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie.
4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.
Art. 168
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalenia wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.
16. Zasada jawności finansów publicznych i jej ograniczenia.
Zasada jawności domaga się:
- udostępnienia ogółowi społeczeństwa trybu i zasad procedowania w najważniejszych sprawach finansów
- podania do publicznej wiadomości najistotniejszych wiadomości odnośnie aktualnego stanu finansów publicznych.
Przejawami jej są:
- jawne obroty budżetowe parlamentu
- jawne obroty jednostki samorządu terytorialnego nad budżetem
- jawne obroty parlamentu oraz rad jednostek samorządu terytorialnego nad sprawozdaniem z wykonania budżetu za dany rok
- obowiązki ministra finansów co do podawania do wiadomości publicznej zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych, jak też informacji o wykonaniu budżetu za okres miesięczny, dotacji udzielonych z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego a także kwot dotacji udzielonych przez samorządowe i państwowe fundusze celowe.
Zbiorcze dane dotyczą: ogółu operacji finansowych całego sektora finansów publicznych, kwoty deficytu/nadwyżki w budżecie, wykazu umorzonych zaległości podatkowych wraz z podaniem podmiotów, którym udzielono umorzeń, kwot i przyczyny. Chodzi o zaległości przekraczające 10 tysięcy złotych od osoby fizycznej i 20 tysięcy złotych od osób prawnych.
- zobowiązano NFZ by ujawniał podmioty, które na podstawie zawartych umów mają świadczyć usługi a także ujawnił zasady ustalenia cen usług
- wszystkie jednostki sektora finansów publicznych mają obowiązek ujawnienia informacji o stanie finansów, nie podlegają ujawnieniu informacje dotyczące środków publicznych których pochodzenie i przeznaczenie uznano za tajemnicę na podstawie polskiego prawa lub umów międzynarodowych (to jest to ograniczenie o którym mowa w zagadnieniu).
17. Co oznacza przejrzystość finansów publicznych, podaj jej przejawy.
Finanse publiczne powinny być ustalone w sposób przejrzysty, a więc przy zastosowaniu jasnych zasad działania jednostek oraz jednolitych kryteriów ocen.
Przejawia się to w:
- obowiązku stosowania jednolitych podziałek klasyfikacji budżetowej przez wszystkie jednostki sektora finansów publicznych
- obowiązku przestrzegania przepisów ustawy o rachunkowości
- obowiązku jednolitego stosowania zasad sporządzania sprawozdań finansowych
18. Jedność materialna finansów publicznych, pojęcie, zalety i wady tej metody finansowania zadań publicznych.
Zasada ta domaga się, aby wszystkie środki publiczne tworzyły wspólny kocioł z którego następnie dokonywać się będzie wydatków. Nie pozwala by środki publiczne pochodzące z poszczególnych źródeł miały z góry określone przeznaczenie na sfinansowanie konkretnego rodzaju wydatku. Jej zaletą jest elastyczność finansowania a wadą może być brak realizacji niektórych celów z powodu braku środków finansowania.
19. Pojęcie i znaczenie kontroli zarządczej, audytu wewnętrznego oraz kontroli finansowej w działalności jednostek sektora finansów publicznych.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych na nowo określiła zasady kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego. Przede wszystkim, aby usunąć dotychczasowe nieporozumienia, wprowadzono pojęcie kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych w miejsce obecnego terminu - kontrola finansowa. W uzasadnieniu podniesiono, że dotychczasowa praktyka związana z funkcjonowaniem w przepisach pojęcia kontroli finansowej pokazała, iż jest ona utożsamiana wyłącznie z czysto finansowym aspektem działalności jednostki. Obecna ustawa objęła zakresem kontroli zarządczej wszystkie aspekty działalności jednostki, z zaznaczeniem, że kontrola stanowi instrument zarządzania jednostką. Podstawowym elementem kontroli zarządczej w administracji jest odpowiedzialność każdego kierownika jednostki za wdrożenie i monitorowanie takich elementów kontroli zarządczej, aby jednostka osiągała wyznaczone jej cele w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Według ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku (art.68), kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie w szczególności: zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi; skuteczności i efektywności działania; wiarygodności sprawozdań; ochrony zasobów; przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania; efektywności i skuteczności przepływu informacji; zarządzania ryzykiem.
Zapewnienie funkcjonowania adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej należy do obowiązków: wójta, burmistrza, prezydenta miasta, przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego i kierownika jednostki organizacyjnej (art. 69).
Do zadań Ministra Finansów w zakresie koordynacji kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych należy m.in. upowszechnianie standardów kontroli zarządczej zgodnych z międzynarodowymi standardami oraz opracowanie wytycznych (Art. 71).
Dla dokonania oceny adekwatności, skuteczności i efektywności kontroli zarządczej prowadzi się audyt wewnętrzny będący działalnością niezależną i obiektywną, której celem jest wspieranie kierownika jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze (art.272). Audyt wewnętrzny prowadzi się w jednostkach samorządu terytorialnego, jeżeli ujęta w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego kwota dochodów i przychodów lub kwota wydatków i rozchodów przekroczyła wysokość 40.000 tys. zł (art.274 ust.3) oraz w jednostkach sektora finansów publicznych, których kierownicy podejmą decyzję o prowadzeniu audytu wewnętrznego (ust.4). Komórkę audytu wewnętrznego tworzy się w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego (art.277 ust.1). W jednostkach samorządu terytorialnego audyt wewnętrzny może być prowadzony przez usługodawcę, jeżeli ujęta w uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego kwota dochodów i przychodów oraz kwota wydatków i rozchodów jest niższa niż 100.000 tys. zł (art.278 ust.3). Kierownik komórki audytu wewnętrznego podlega bezpośrednio kierownikowi jednostki (art.280). Do przeprowadzania audytu wewnętrznego w jednostce samorządu terytorialnego, w tym w jej jednostkach organizacyjnych, audytora wewnętrznego zatrudnionego w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego upoważnia odpowiednio: wójt, burmistrz, prezydent miasta, przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego (art.287).
20. Pojęcie i zakres budżetu państwa .
Budżet jest to podstawowy plan finansowy państwa, mający charakter dyrektywny, uchwalony na z góry określony okres w specjalnym trybie. Zawiera on z jednej strony wielkość i tytuły bezzwrotnych z zasady dochodów państwa, które są przewidziane na objęty planem okres budżetowy, a z drugiej - wielkości i tytuły także bezzwrotnych wydatków na cele publiczne realizowane przez państwo.
21. Rola budżetu w warunkach gospodarki rynkowej.
Rola budżetu w gospodarce zależy od ustroju polityczno - gospodarczego. Rola budżetu w gospodarce zmniejsza się tym bardziej, im bardziej jest to gospodarka rynkowa.
22. Podatkowe i poza-podatkowe źródła dochodów budżetu państwa - wymień je oraz określ ich wydajność fiskalną.
Podatkowe - daniny publiczne, które stanowią 90% dochodów budżetu państwa(opłaty, podatek VAT, akcyzowy, dochodowy od osób fizycznych, od osób prawnych, itp.)
Pozostałe dochody pochodzą z tytułu:
- dochodów z przysługujących państwu praw majątkowych
- dochodów z operacji finansowych
- środków z funduszy zagranicznych przekazanych na rachunek dochodów budżetu państwa
- innych dochodów (spadki, zapisy, darowizny na rzecz Skarbu Państwa - okazjonalne i sporadyczne).
23. Charakter prawny ustawy budżetowej i jej specyfika wobec innych ustaw.
Ustawa budżetowa:
- z góry określony zakres terminu (rok)
- dyrektywny charakter (po stronie dochodów - łagodny, prognostyczny; po stronie wydatków - rygorystyczny, bezwzględnie wiążący, nie można przekroczyć wydatków)
- wydatki powinny być dokonywane w sposób oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwanie najlepszych efektów z danych nakładów
- wydatki powinny być ponoszone w sposób, który umożliwia terminową realizację zadań.
Postanowienia zawarte w budżecie skierowane są do konkretnych wykonawców, a nie do nieograniczonej liczby adresatów (co jest charakterystyczne dla ustawy). Postanowienia budżetu mogą być wykonywane tylko raz, a nie nieokreśloną ilość razy.
Moc wiążąca ustawy budżetowej nie jest pełna. Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł oraz wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzech ani roszczeń tych osób wobec państwa.
Wyjątkiem są wydatki z tytułu subwencji dla jednostek samorządu terytorialnego zamieszczone w budżecie państwa. Stanowi to podstawę do żądania wypłaty subwencji.
24. Pojęcie deficytu budżetowego oraz główne przyczyny jego występowania.
Różnica między dochodami i wydatkami budżetowymi ustalonymi dla okresu rozliczeniowego nazywa się wynikiem (saldem budżetowym). Dodatni wynik finansowy stanowi nadwyżkę budżetową, ujemny - deficyt budżetowy. Deficyt budżetowy związany jest więc z rokiem budżetowym.
Źródła:
- nadmierne wydatki
- niskie dochody (niskie, nieefektywne podatki)
- istnienie silnych grup roszczeniowych i związane z tym nadmierne rozbudowanie socjalnych funkcji państwa
- chęć wykorzystania nadwyżek z lat poprzednich
- klęski żywiołowe powodujące poniesienie nadzwyczajnych wydatków
25. Główne źródła finansowania deficytu budżetowego.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych (art. 98 ust.2) deficyt budżetu państwa może być finansowany przychodami pochodzącymi:
- ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych
- z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych
- z pożyczek
- z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
- z nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych
Konstytucja RP zawiera zakaz finansowania deficytu przez Bank Centralny (w drodze emisji pieniądza).
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską ustala maksymalny limit deficytu na 3% PKB
Podstawowe instrumenty finansowania deficytów:
- bony skarbowe
- obligacje skarbowe
26. Wymień formy organizacyjno prawne jednostek sektora finansów publicznych wedle ustawy o finansach publicznych z 2009r.
Są nimi jednostki budżetowe - ograniczone do samorządowych (brak państwowych jak w starej ustawie)
oraz
Fundusze celowe:
- agencje wykonawcze
- instytucje gospodarki budżetowej
27. Jednostki budżetowe i ich sposób powiązania z budżetem.
Jednostki budżetowe - jednostki organizacyjne, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a dochody odprowadzają na rachunek budżetu (tzw. budżetowanie brutto), są to jednostki, które nie prowadza działalności gospodarczej, a świadczą usługi o charakterze niematerialnym, między innymi w sferze kultury, oświaty i sądownictwa (np. szkoły, uniwersytety, sądy) .
28. Specyfika zakładów budżetowych (samorządowe które zostały).
Zakłady budżetowe - budżetowanie netto (wpłacają do budżetu nadwyżkę środków obrotowych na koncie rocznego planu). Dotacje zakładów nie mogą przekroczyć 50% dochodów ich działalności.
29. Pojęcie i klasyfikacja funduszy celowych; zalety i wady tychże funduszy.
Fundusz celowy uzyskuje przychody ze środków publicznych, a wydatki przeznacza na realizację wyodrębnionych zadań.
Klasyfikacja - 4 kategorie:
- państwowe fundusze celowe - wykonują zadania wyodrębnione z budżetu państwa; np. Państwowy Fundusz Kombatantów
- gminne fundusze celowe - realizują zadania samorządu gminnego
- powiatowe fundusze celowe - wykonują zadania publiczne wyodrębnione z budżetu powiatu
- wojewódzkie fundusze celowe - realizują zadania samorządu wojewódzkiego
Zalety:
- ciągłość finansowania oznaczonych zadań publicznych (z końcem roku budżetowego nie wygasają upoważnienia do wydatkowania środków publicznych na określony cel)
- kumulacja środków publicznych, które nie zostały wydatkowane przez fundusz celowy przed końcem roku kalendarzowego
- funkcja mobilizacyjna (umożliwia ona aktywizację zasobów pieniężnych podmiotów prawa prywatnego i ukierunkowanie ich przeznaczenia na wspólne finansowanie realizacji zadań publicznych)
Wady:
- ograniczenie czy wręcz wyeliminowanie kontroli organów władzy prawodawczej nad istotnym zasobem środków publicznych
- te ograniczone możliwości tworzą sprzyjające warunki do marnotrawienia środków publicznych
- nieracjonalność wydatkowania zasobów pieniężnych na niektóre z zadań publicznych, gdy występuję deficyt budżetowy, oraz zagrożenie stabilności i integralności całego systemu finansowego państwa
30. Nowe formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych (agencje wykonawcze i instytucje ) .
Patrz: ustawa, od art. 18 do art. 28.
31. Budżetowanie brutto a netto.
Budżetowanie brutto - dana jednostka całe swoje dochody odprowadza na rachunek budżetu państwa, natomiast środki na swoją działalność w całości czerpie z budżetu.
Budżetowanie netto - dana jednostka koszty swojej działalności pokrywa z własnych przychodów, a z budżetem rozlicza się ostatecznym wynikiem finansowym.
32. Główne źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce.
Źródła dochodów:
- dochody własne (z tytułu podatków samorządowych, tzw. udziały w podatkach państwowych, z tytułu opłat, majątkowo-kapitałowe)
- subwencja ogólna
- dotacje celowe
33. Dochody własne gmin, powiatów i województw samorządowych.
Dochody własne:
- z tytułu podatków samorządowych
- tzw. udziały w podatkach państwowych
- z tytułu opłat
- majątkowo-kapitałowe
Z tytułu podatków samorządowych podatek:
- od spadków i darowizn
- rolny
- od nieruchomości
- od środków transportowanych
- od czynności cywilnoprawnych
- od działalności gospodarczej osób fizycznych - podatek płacony w formie karty podatkowej.
Podatki samorządowe zasilają wyłącznie budżet gmin.
Udziały w podatkach państwowych w podatku dochodowym od osób prawnych i osób fizycznych - budżet państwa rezygnuje z części wpływów na rzecz budżetów samorządowych.
Opłaty:
- opłata skarbowa
- opłata lokalna: targowa, miejscowa, uzdrowiskowa oraz od posiadania psów
- opłata prolongacyjna od nieterminowo uiszczanych niezależności stanowiących dochód gminy
Dochody o charakterze majątkowo-kapitałowym:
- wpływu ze sprzedaży, najmu, dzierżawy
- dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe
- odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych
- odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę
- odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółki
- 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej lub innych zadań zleconych ustawami.
34. Formy dofinansowania jednostek samorządu terytorialnego z budżetu państwa (subwencja ogólna i dotacja celowa).
Subwencja ogólna:
1. Jeden z trzech rodzajów dochodów budżetowych jednostki samorządu terytorialnego, wymieniony w Konstytucji RP (obok dochodów własnych i dotacji celowej).
2. Bezzwrotny, nieodpłatny rodzaj środków transferowanych z budżetu państwa do budżetów samorządowych o przeznaczeniu którego decyduje samodzielnie organ samorządowy.
3. Kwoty subwencji dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego są ściśle określone w ustawie budżetowej i nie mają charakteru limitowanego.
4. Jej przekazanie jednostce samorządu terytorialnego jest obligatoryjne.
5. Subwencje mogą być związane z wielkością realizowanych zadań (np. część oświatowa subwencji), z liczebnością mieszkańców, czy wielkością ubytków w dochodach gmin związanych z wcześniejszymi decyzjami ustawodawcy do przekształceń systemu finansów publicznych.
Subwencja ogólna składa się z następujących części:
1) dla gmin:
a) wyrównawczej - finansowe wsparcie biedniejszych gmin:
- część podstawowa - dla gmin w których na 1 mieszkańca przypada mniej niż 92% ogólnej wartości dochodów podatkowych wszystkich gmin
- część uzupełniająca - dla gmin słabo zaludnionych
b) równoważącej - ze składek gmin bogatszych, w których ogólny poziom rozwoju przekracza ustalony limit o 150%, dla zrekompensowania wydatków z zakresu pomocy społecznej, tzw. „Janosikowe”
c) oświatowej - na finansowanie różnorodnych zadań oświatowych, prowadzonych p0rzez jednostki samorządowe oraz dotowanie szkół niepublicznych oraz publicznych
2) dla powiatów:
a) wyrównawczej - jak dla gmin
b) równoważącej - jak dla gmin
c) oświatowej - jak dla gmin
3) dla województw:
a) wyrównawczej - jak dla gmin
b) oświatowej - jak dla gmin
c) regionalnej - ze składek bogatszych województw
Dotacje celowe:
1. Przyznawane jednostce samorządu terytorialnego na określony cel.
2. Niewykorzystane podlegają zwrotowi.
3. Są to transfery środków z budżetu państwa, ale także z innych zasobów finansowych gromadzących środki publiczne, np. agencji.
4. Mogą mieć charakter obligatoryjny (gdy ich przekazanie nie jest związane z uznaniem administracyjnym dysponenta dotacji) lub fakultatywny (gdy są uzależnione od uznania dysponenta dotacji).
Mogą być przeznaczone na:
- zadania zlecone z mocy ustaw
- zadania zlecone na mocy porozumień z organami administracji rządowej
- usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi oraz skutków innych klęsk żywiołowych
- finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych
- realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.
35. Zakres samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego w Polsce i jego ograniczenia w praktyce.
Jednostki samorządu terytorialnego utrzymują się z własnych dochodów jak i dochodów zewnętrznych. Realizują zadania własne i zlecone. Kontrolę wykonywania budżetu stanowi organ stanowiący jednostki. Nadzór nad wykonywaniem zadań z zakresu administracji publicznej wykonuje wojewoda oraz Prezes Rady Ministrów. W zakresie spraw finansowych - Regionalna Izba Obrachunkowa.
36. Scharakteryzuj główne zmiany w regulacji ustawy o finansach publicznych z 2009 roku.
Patrz: xero z ćwiczeń.
37. Pojęcie, rodzaje i znaczenie ceł w dochodach budżetu państwa.
Cło to danina publiczna (świadczenie pieniężne) o cechach podatku. Elementy strukturalne cła:
- podmiot czynny (państwo lub międzynarodowa organizacja integracyjna)
- podmiot bierny (podatnik - każda osoba, która dokonuje obrotu towarowego zagranicą)
- przedmiot cła (eksport, import, tranzyt - przewóz towaru przez wspólnotowy obszar celny)
- podstawa poboru cła (wartość opodatkowania w imporcie towarów, co do zasady, jest transakcyjną wartością celną towaru; regulują to przepisy celne)
- skala (stawka celna)
Rodzaje ceł:
- cła fiskalne (wprowadzane na ogół przez państwa o niskim poziomie rozwoju gospodarczego)
- cła ochronne (prohibicyjne, ekspansywne i wychowawcze - ich celem jest ochrona rynku wewnętrznego i produkcji krajowej)
- cła konwencyjne (ustalane w wyniku umów międzynarodowych)
- cła autonomiczne (gdy nie występuje stawka konwencyjna)
- cła przywozowe (importowe)
- cła wywozowe (eksportowe)
- cła przewozowe (tranzytowe)
- cła maksymalne
- cła minimalne
W zakresie ceł maksymalnych i minimalnych wyróżnią się też:
- cła preferencyjne (zapewniające korzystną wymianę towarową z krajem, który stosuje owe preferencje - niższe cła)
- cła dyskryminacyjne (ustalone na poziomie wyższym niż cła normalnie ustalane przez ten kraj, np. cła retorsyjne, tzw. cła bojowe, wyrównawcze, antydumpingowe)
W dzisiejszych czasach cło stanowi nie tylko element fiskalny w gospodarce państw, ale i jeden z podstawowych czynników wpływających na politykę gospodarczą państw (grupy państw) je ustanawiających. Mimo że ich udział w budżetach poszczególnych państw (także budżecie UE) ma w większości tendencję spadającą, to i tak należy do znaczących pozycji zasilających budżety. Cło jest więc specyficzny, rodzajem daniny publicznej, pobieranym jedynie w takim przypadku, który powoduje obowiązek jego uiszczenia.