Przedmiot i zadania dydaktyki:
Podstawowe pojęcia dydaktyczne;
Przedmiot badań dydaktycznych.
Dydaktyka - podstawowa dyscyplina pedagogiki. Z jęz. greckiego didacticos - pouczający, didasco - uczeń. Pojęcie pojawiło się w XVII w. w Niemczech.
Dydaktyka - sztuka nauczania - światowa kariera. Jan Amos Komeński - rozpropagował „Wielka dydaktyka" - sztuka nie tylko nauczania, ale również wychowania.
W początkach XIX w. z Herbertem na czele zmienili znaczenie pojęcia - zadaniem dydaktyki - analiza czynności wykonywanych przez nauczyciela, podstawową powinnością nauczyciela jest zaznajamianie z nowym materiałem, nauczyciel przedmiotem nauczania.
Koncepcja nowego wychowania - Dewe'y - początek XIX w. - przyznawali większą rolę uczniom, odrzucali herbartowską koncepcję przekazywania wiedzy. Nie tylko ćwiczenie pamięci, ale rozwój praktycznych umiejętności. Zaczęto utożsamiać dydaktykę z teorią uczenia się, a nie jak wg herbartyzmu - teorią nauczania.
Nauczanie wiąże się z uczeniem. Tworzy zintegrowaną teorię.
Wincenty Okoń :
nauczanie
kształcenie
Kształcić kogoś - to posyłać kogoś do szkoły, umożliwiać zdobywanie wiedzy. Wykształcenie można uzyskać samemu - samokształcenie, nie tylko poprzez szkołę. Proces kształcenia to sekwencja świadomych i celowych czynności jakiś nauczycieli i jakiś uczniów.
Kształcić kogoś to kogoś zmieniać, modelować, przekształcać lub tworzyć jego osobowość lub też przy samoedukacji - przekształcać samego siebie. Kształcenie jest węższe niż wychowanie. Kształcenie to świadome oddziaływanie, w ramach :
kształcenie ogólne - nauka ogólna (przyroda, j. polski) + kształtowanie postaw + krytyczne myślenie + rozwijanie zainteresowań + wdrażanie do samokształcenia
kształcenie zawodowe - proces zmierzający do zdobycia fachu + rozwijanie uzdolnień zawodowych (samokształcenie) Rezultatem procesu kształcenia jest wykształcenie - dyplom.
Wincenty Okoń - schemat - pewnym czynnościom nauczyciela powinny odpowiadać czynności ucznia.
Nauczyciel:
działania sprzyjające uświadomieniu celów i działań
zaznajamianie uczniów z nowym materiałem
kierowanie procesem nabywania pojęć
kierowanie procesem poznawania praw naukowych
kierowanie procesem przechodzenia od teorii do praktyki
organizowanie zajęć praktyczno-wytwórczych
sprawdzanie i ocena kompetencji osiągniętych przez uczniów
Uczeń:
działania stwarzające pozytywne motywacje do nauki
poznanie nowych rzeczy i zjawisk
procesy uogólniające, służące wytworzeniu pojęć
poznawanie praw naukowych
nabywanie umiejętności i nawyków przez praktykę
działania praktyczne służące wytwarzaniu przedmiotów
dobrze jest, gdy u ucznia występuje samokontrola i samoocena.
Czynnikiem motywacyjnym jest dobrze przygotowana lekcja.
Nauczanie - Wincenty Okoń - to praca nauczyciela z uczniami organizowana zazwyczaj w szkole. Nauczyciel kieruje procesem nabywania przez uczniów wiedzy, kształtowanie stosunków międzyludzkich, rozwijanie zainteresowań, zdolności -przede wszystkim działalność nauczyciela - bezpośrednio wiąże się z procesem uczenia.
Uczenie się - proces w którym na podstawie poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub zmieniają się stare. Proces nauczania i uczenia się jest procesem systematycznym, zaplanowanym. Różni się od pouczeń okazjonalnie udzielanych w domu, przy zabawie.
Nauczanie intuicyjne - Kazimierz Sośnicki - nieplanowane, niesystematyczne nauczanie.
Bogdan Nawroczyński - proces nauczania - zadaniem nauczania jest nie tylko uczyć, ale nauczyć.
Nauczanie ma rolę wychowawczą - wychowanie moralne, fizyczne, estetyczne. Samoedukacja - bardzo ważna.
Dydaktyka - teoria kształcenia, która dzieli się na teorię: nauczania i uczenia się oraz samokształcenie.
Oprócz dydaktyki ogólnej mamy dydaktyki szczegółowe - każdy przedmiot ma swoją metodykę nauczania, czyli inaczej dydaktykę nauczania.
Czesław Kubisiewicz wyróżnia:
nauczanie
uczenie się,
które wiążą się z pojęciami takimi jak : kształcenie, wykształcenie, samokształcenie, wychowanie, uczenie.
Wskazuje na cechy charakterystyczne:
planowość
systematyczność
aktywność uczącego się podmiotu
ukierunkowanie na wynik
Podkreśla przyczyny uczenia się - chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych.
Wyróżnia skutki uczenia się - nabycie wiadomości, umiejętności przez uczący się podmiot.
Nauczanie - planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami polegająca na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, postępowaniu, dyspozycjach.
Określa się jako działalność intencionalna - oznacza to, że nauczanie jest to próba wywoływania procesu uczenia się. Ważnym czynnikiem jest praktyka, weryfikowanie teorii z praktyką.
Przedmiot badań dydaktycznych - działalność dydaktyczna - cele, treść, przebieg, metody, organizacja, czyli to co wiąże się z nauczaniem i uczeniem się. Dydaktyka pełni funkcję poznawczą. Ustala się fakty, tłumaczy się fakty, ustala się pewne zależności. Spełnia funkcję utylitarną, czyli praktyczną - dostarcza nauczycielowi określonej wiedzy, jak i w jaki sposób.
Metody poznawania uczniów, metody badań dydaktycznych:
Nauczyciel powinien znać swoich uczniów - cechy psychiczne, warunki, w jakich się rozwijają, żeby proces nauczania był skuteczny:
zdiagnozować przyczyny nieobecności, wagarów
zdiagnozować stan początkowy wiedzy
dokonać rozeznania w kwestii postaw młodzieży
rozpoznać poziom rozwoju społeczno-emocjonalnego
zapoznać się, jaka jest struktura zespołu wychowawczego (klasy)
zbadać obszar o postawach, poglądach, systemie wartości
poznać aspiracje uczniów
zbadać stosunek uczniów do szkoły, nauczycieli
zdobyć wiedzę dotyczącą pozaszkolnej aktywności dziecka, jak spędza wolny czas
poznać atmosferę domu rodzinnego
posiąść wiedzę o własnej działalności dydaktycznej (bardzo ważne u nauczycieli z długim stażem)
Metody badań dydaktycznych:
Obserwacja - polega na badaniu określonych oddziaływań na ucznia, jego zachowania pod wpływem tych oddziaływań. Powinna ustalać, jakie zmiany nastąpiły w uczniu pod wpływem oddziaływań. Stosując obserwację możemy korzystać z różnych środków: kamera, aparat, magnetofon (w sensie wzrokowym i słuchowym). Podstawę dokumentacji stanowią protokóły i stenogramy. Uzupełnieniem mogą być wywiady, stosujemy też ankietę.
obserwacja bezpośrednia - najczęściej, przyglądamy się jakiemuś procesowi
uczestnicząca - wniknięcie do środowiska (być członkiem zespołu)
prowadzona z zewnątrz
obserwacja pośrednia - analizowanie danego zjawiska na podstawie filmu, kasety itp.
Eksperyment - wyższy stopień obserwacji - przebiega w warunkach, które zmieniliśmy w celu, aby zbadać jakiś proces.
eksperyment laboratoryjny - możemy powtórzyć
eksperyment naturalny
Wywiad - rozmowa badającego z uczniem wg przygotowanej listy pytań
Ankieta - dostarcza danych na piśmie, można równocześnie objąć dużą liczbę badanych
Badanie dokumentów - w placówce istnieje dużo dokumentów, np. dzienniki lekcyjne, wieczyste arkusze ocen, kroniki szkolne, kroniki klasowe, filmy video, orzeczenia poradni pedagogiczno-psychologicznej, orzeczenia poradni lekarskiej
Testy - forma sprawdzania wiedzy, wiadomości
Systemy dydaktyczne
System dydaktyczny - całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania, uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia 3 systemy:
dydaktyka herbartowska - tradycyjna
dydaktyka deweyowska - progresywistyczna
dydaktyka współczesna
Dydaktyka herbartowska - zawdzięczamy Fryderykowi Herbartowi. Próbował stworzyć nowy system wychowawczy oparty na dorobku psychologii i etyki. Etyka -cel, psychologia - drogi i środki do celu. Najwyższym celem wychowania było wychowanie silnych charakterów (subordynacja, karność). Głównym zadaniem było zatrudnianie dzieci, organizowanie zajęć, żeby dzieci nie miały dużo wolnego czasu, wdrażanie do porządku, silny charakter, dyscyplina, rygorystyczne nakazy i zakazy, kary cielesne, połączenie nauczania i wychowania. Wszystkie cechy można kształtować - nie uznawał dziedziczności.
Nauczanie - zaproponował stopnie formalne, które powinny występować w procesie nauczania:
jasność
kojarzenie
system
metoda
Te stopnie później zostały rozszerzone przez Raina:
przygotowanie
podanie
powiązanie
zebranie
zastosowanie
Obaj wskazali, co powinien robić nauczyciel na lekcji po kolei - od wyobrażeń do pojęć - do zastosowania. Podanie nowych wiadomości, rozwijanie umiejętności teoretycznych.
Stopnie formalne wg Deweya (szkoła postępowa, progresywna):
doprowadzenie do odczucia trudności
sformułowanie problemu
wysunięcie hipotez dotyczących rozwiązania problemu
weryfikacja logiczna lub/i empiryczna hipotez
działanie zgodnie z obraną hipotezą Uczeń ma myśleć, a nie tylko być odbiorcą informacji.
Szkoła tradycyjna:
podział treści nauczania na przedmioty
przekaz wiedzy przez nauczyciela
uczniowie są na ogół pasywni
uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania
dominuje uczenie się pamięciowe
uczniów mają zachęcać do nauki motywy zewnętrzne, głównie stopnie
częsta kontrola wyników nauczania
współzawodnictwo
szkoła jest jedynym terenem uczenia się, tylko prace domowe wykonywane są poza nią
słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów
Szkoła progresywna :
podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki
samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży
uczniowie są aktywni
uczniowie mają pewien wpływ na treści nauczania
dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów
uczniów mają pobudzać do nauki motywy wewnętrzne, w tym potrzeby i zainteresowania poznawcze
niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, nacisk na samokontrolę
współpraca
szkoła jest głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się
silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów
Dydaktyka współczesna - nie odrzuca całkowicie szkoły tradycyjnej i progresywistycznęj.
Bierze to co najlepsze :
stara się przezwyciężyć jednostronność w odniesieniu do nauczania i uczenia się
nie przekazuje gotowej wiedzy
zakłada się, że uczniowie powinni zdobywać wiedzę i umiejętności empirycznie i z przekazu
zaleca ogniwa (metody) nauczania, ale nie jest to obligatoryjne - nie ma stopni formalnych
warunkuje się podział na przedmioty biorąc pod uwagę wiek uczniów
Cele kształcenia
Cele są powiązane z określonym modelem politycznym i społecznym.
cele kształcenia ogólnego
cele kształcenia zawodowego
Cele - to zamierzony wynik kształcenia.
Cele kształcenia ogólnego - przygotowanie młodego pokolenia do życia społecznego poprzez wyposażenie go w pewną wiedzę i umiejętności oraz rozwinięcie zainteresowań i zamiłowań. Cele muszą zawierać wizje wymagań, którym musi sprostać jednostka przez całe życie.
Proces kształtuje strony:
rzeczową - poznawanie świata obiektywnego, nabywanie umiejętności, sprawności, przekształcanie świata (zdobywanie ogólnej wiedzy, przygotowanie do działalności praktycznej, kształtowanie naukowych przekonań)
osobowościową - poznanie siebie i doskonalenie własnej osobowości (ogólny rozwój sprawności umysłowych i zdolności poznawczych, kształtowanie potrzeb, motywacji, zamiłowań, wdrożenie do samokształcenia)
Kształcenie ogólne i jego cele:
zdobycie wiedzy o świecie, społeczeństwie, kulturze
ogólne przygotowanie do działalności praktycznej - ćwiczenia, zajęcia techniczne, artystyczne
ukształtowanie naukowego poglądu na świat - system uzasadnionych naukowo przekonań, jak postępować
ogólny rozwój zdolności poznawczych, sprawności umysłowej - myślenie i jego rozwój, spostrzegawczość, wyobraźnia, pamięć, koncentracja uwagi
kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań, zamiłowań - potrzeby kulturalne, czynniki emocjonalne
wdrażanie uczniów do samoedukacji, samokształcenia - również kształcenie pozaszkolne
Cele kształcenia zawodowego:
przygotowanie do podjęcia pracy w określonych gałęziach przemysłu, podjęcie określonych funkcji, ról zawodowych
opanowanie wiedzy z zakresu metod, form działania charakterystycznych dla określonego zawodu
rozwinięcie uzdolnień w danym zawodzie
rozwijanie potrzeb, motywacji, zainteresowań - identyfikacja z zawodem
dążenie do samodoskonalenia zawodowego
Konkretyzacja celów kształcenia
Jeżeli stawiamy cele, to musimy zmierzyć, sprawdzić - ale nie wszystkie poddają się pomiarom, by mieć pogląd, jak są realizowane. Cele powinny być konkretne, można np. zmierzyć przyrost wiadomości. Powinna być lista celów.
Taksonomia celów kształcenia - opracowana przez Bluma - 3 działy badawcze obejmujące:
sfera poznawcza
sfera emocjonalna
sfera fizyczna
W Polsce - taksonomia ABC - opracowana przez prof. Bolesława Niemierko.
Badanie wiadomości:
zapamiętywanie
zrozumienie
Badanie umiejętności:
stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych
Treści kształcenia:
Treści kształcenia (Kubisiewicz) - całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z zakresu sztuki, kultury, praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.
(Bereźnicki) - system wzajemnie ze sobą powiązanych wiadomości, umiejętności, nawyków, doświadczeń.
Wymagania doboru treści kształcenia:
Społeczne:
przygotowanie do pełnienia ról społecznych
przygotowanie specjalistyczne, rozwijanie postawy innowacyjnej
wychowanie aktywnych odbiorców i twórców dóbr kulturalnych
rozwój wartościowych cech osobowości
Naukowe:
teorie, twierdzenia udowodnione naukowo
cykliczna weryfikacja programów nauczania, strukturalizacja treści
umiejętności samodzielnego stosowania wiedzy, poznanie metod badawczych oraz drogi myślenia naukowego w obrębie danego przedmiotu
Dydaktyczne:
dostosowanie treści do możliwości psychofizycznych uczniów
respektowanie zasady systematyczności
przestrzeganie postulatu korelacji i integracji
wiązanie teorii z praktyką
Wincenty Okoń - 3 układy treści:
liniowy - każda następna część materiału jest częścią poprzedniej -najbardziej korzystny układ
spiralny - powraca się do tych samych treści na coraz wyższym poziomie
koncentryczny - dwu czy trzy, czy kilkukrotne powtarzanie tych samych działów z poszerzaniem i pogłębianiem wiedzy
Teorie doboru treści kształcenia:
materializm dydaktyczny - encyklopedyzm - podstawowym celem nauczania jest przekazywanie uczniom jak najwięcej wiedzy, informacji
formalizm dydaktyczny - rozwijanie zdolności poznawczych jako podstawa nauczania, uczenie myślenia, rozumowania
utylitaryzm dydaktyczny - podstawowym zadaniem nauczana jest praktyka, nauczanie praktyczne
materializm funkcjonalny - Wincenty Okoń - poznanie, działanie, wiedza praktyka razem.
teoria problemowo-kompleksowa - funkcja przygotowująca do dalszego kształcenia, wg B. Suchodolskiego - bez podziału na przedmioty, ale pewne zagadnienia
strukturalizm - łagodzenie sprzeczności przyrostu wiedzy z systematyzowaniem nauki, wiedzy. Kazimierz Sośnicki - zaznajamianie uczniów ze strukturą wiedzy, w ramach przedmiotu wiadomości podstawowe, które tworzą strukturę, wyeksponować elementy podstawowe, potem dopiero sięganie po wiadomości wtórne
egzemplaryzm - konieczna jest redukcja materiału nauczania, nauczanie paradygmatyczne (paradygmat - wzór, przykład), określony sposób nauczania (ognisko lub wyspowość)
Program nauczania - 2 definicje:
Zbiór tematów wybranych dziedzin wiedzy i życia opracowanych przez specjalistów - zadaniem nauczyciela jest zaznajamianie uczniów z tematami wybranymi.
Zbiór informacji określających czynności, jakie należy wykonać, aby zaplanowany proces przebiegał w sposób właściwy - główny akcent na czynności nauczyciela i uczniów, aby dokonać zmiany w uczniu. Programy muszą być zatwierdzone przez Resort Edukacji.
Plan nauczania - wykaz przedmiotów i liczba godzin przeznaczonych na naukę przedmiotu, ale także liczba godzin na poszczególne klasy. Plan jest zatwierdzany przez Ministerstwo. Plan nauczania powinien być skorelowany z programami i podręcznikami.
Podręczniki - też trzeba sprawdzić klauzulę, czy dopuszczono do edukacji. Mogą być podręczniki autorskie, bez klauzuli jako materiały pomocnicze. Muszą być zgrane z programem nauczania, zgrane z klasą i do niej dostosowane.
Jest to przewodnik ucznia po świecie poznania i pełni funkcje:
funkcja informacyjna - o danej dziedzinie, usystematyzowane logicznie, rzeczowo, psychologicznie
funkcja badawcza - zmuszanie do myślenia, rozwiązywanie problemów, a nie tylko zapamiętywanie
funkcja transformacyjna - ćwiczenia i zadania, weryfikowanie wiedzy teoretycznej z praktyką
funkcja samokształcenia - podręcznik taki, który zachęca do sięgania do innych źródeł
Zasady nauczania:
Cele, treści tworzą ideał nauczania - w jaką wiedzę, w jakie treści uczniów wyposażyć.
Zasady nauczania - są to ogólne normy, jak należy wcielać w życie cele dydaktyczne. (Reguły organizowania i prezentowania wiadomości - wg Kruszewskiego).
Wg Kubisiewicza - normy wychowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala zapoznać uczniów z wiadomościami, wpajać poglądy i przekonania, wdrażać do samokształcenia, podstawy usystematyzowanej wiedzy - najogólniejsze prawidła w zabiegach dydaktycznych.
5 zasad wg Kubisiewicz:
1. Świadomy i aktywny udział uczniów
2. Systematyczność
3. Trwałość zdobywanej wiedzy
4. Operatywność
5. Wiązanie teorii z praktyką
5 zasad wg Mysłakowskiego :
1. Poglądowość
2. Świadomy i aktywny udział
3. Trwałość zdobywanej wiedzy
4. Systematyczność i logiczność kolejności nauczania
5. Dostępność
6 zasad wg Wincentego Okonia:
zasada systematyczności - planowy, logicznie uformowany układ treści nauczania w układzie przedmiotowym i całości treści nauczania, przestrzegana w codziennej pracy nauczyciela, wymaga rytmiczności w pracy
zasada wiązania teorii z praktyką - racjonalne wykorzystanie teorii w praktyce
zasada poglądowości - nauczanie wiedzy i wykorzystywanie jej w życiu, poszerzać wiedzę we własnym zakresie, zgromadzenie doświadczeń, słowo ma być powiązane z pokazem - słyszeć + widzieć (Jan Amos Komeński, Pestalozzi)
zasada świadomości i aktywności uczniów w nauczaniu - nauczyciel spełnia kierowniczą rolę; czynniki:
świadomy stosunek uczniów do celów uczenia się w szkole
świadomy i aktywny udział w opanowywaniu wiedzy
świadomy udział w kontroli osiąganych wyników
zasada stopniowania trudności - inaczej przystępności - ważne są możliwości rozwojowe ucznia pod względem zakresu, pod względem jakości, Należy brać pod uwagę metody nauczania - przechodzimy od tego, co bliskie do tego, co dalsze, od łatwiejszego do trudniejszego, od znanego do nieznanego
zasada trwałości wyników nauczania - chodzi o utrwalenie, pogłębienie, usystematyzowanie wiadomości, uczenie na pamięć, powtórki - ważna jest klasyfikacja i systematyzacja, ćwiczenia, kontrola i ocena wyników nauczania.
Proces nauczania (kształcenia):
Proces nauczania - mamy na myśli nauczanie, czyli działalność społeczną, w której nauczyciel kierując grupą uczniów umożliwia im osiągnięcie określonych celów dydaktyczno-wychowawczych. 3 składniki:
nauczyciel - charakter kierownika
uczniowie - współdziałający z nauczycielem
materiał nauczania - treści nauczania
Ogniwa procesu nauczania (momenty) - dyrektywy postępowania -uświadamianie uczniom celów i zadań, ukształtowanie motywacji uczenia się:
opracowanie nowego materiału - poznanie zmysłowe, przygotowanie do procesu uogólnienia dotyczącego sądów, poglądów; aktywność i samodzielność uczniów
uogólnianie nowego materiału - drugi etap poznania procesu nauczania, warunkuje zdobycie wiedzy, opanowanie systemu pojęć, uzależniony od wieku uczniów (kojarzenie nazw z przedmiotami, kształtowanie pojęć naukowych na końcu tego procesu)
utrwalanie przyswojonego materiału - zależy od aktywności, predyspozycji wrodzonych, pracy kory mózgowej; związki czasowe - powtarzać, wzmacniać
kształtowanie umiejętności i nawyków
umiejętność - sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami
nawyk - doskonale wyćwiczona umiejętność
Etapy:
uświadomienie nazwy i znaczenia danej umiejętności
sformułowanie reguł działania, ustalenie naukowych podstaw działania
pokazywanie przez nauczyciela wzoru danej czynności
wykonywanie przez uczniów pokazanych czynności
- wiązanie teorii z praktyką
kontrola i ocena wyników nauczania - powinna być wykonywana systematycznie
Cechy nowoczesnego modelu nauczania, uczenia się wg Kubisiewicza :
1. Jedność nauczania i uczenia się
2. Jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych
3. Wszechstronność
4. Indywidualizowanie uczenia się
5. Elastyczność metodyczna i organizacyjna
Podający tok nauczania :
Czynności nauczyciela:
Przygotowanie uczniów do pracy poprzez zaznajamianie ich z celami i zadaniami lekcji
Podanie uczniom nowego materiału
Synteza przekazanych uczniom wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia
Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i oceny trwałości i operatywności wiedzy
Zastosowanie, wyznaczanie zestawów ćwiczeń i zadań
Czynności ucznia:
1. Powstanie u uczniów pozytywnej motywacji
2. Zaznajamianie i przyswajanie nowych wiadomości
3. Kojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi, usystematyzowanie i utrwalenie
4. Samokontrola i samoocena, likwidowanie luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach
5. Posługiwanie się zdobytą wiedzą w nowych sytuacjach w celu zdobycia umiejętności
Poszukujący tok kształcenia (uczenie przez odkrywanie):
Czynności nauczyciela:
Organizowanie sytuacji problemowej
Formułowanie problemu zwłaszcza wtedy, gdy uczniowie sami nie są w stanie tego uczynić
Udzielanie uczniom niezbędnej pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania
Kierowanie myśleniem i działaniem uczniów w fazie sprawdzania rozwiązań
Kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania wiedzy zdobytej w toku rozwiązywania problemów
Organizowanie prac służących zastosowaniu zdobytej przez uczniów wiedzy
Czynności ucznia:
Uświadomienie sobie przez uczniów określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym
Formułowanie problemu będącego zadaniem badawczym oraz gromadzenie niezbędnych wiadomości o przedmiocie badań
Formułowanie i uzasadnianie hipotez jako przypuszczenia stanowiącego podstawę przewidywań projektu rozwiązań
Sprawdzanie i weryfikacja słuszności przewidywań na drodze eksperymentów, działań praktycznych i analiz porównawczych
Formułowanie rozwiązań i wniosków końcowych oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości
Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych problemów
Eksponowanie i przeżywanie wartości:
Czynności nauczyciela:
1. Nawiązanie i ukierunkowanie kontaktu z dziełem
2. Eksponowanie dzieła
3. Kierowanie myśleniem uczniów
4. Kierowanie dyskusją
5. Kierowanie uogólnianiem
Czynności ucznia:
1. Zetkniecie się z dziełem, wartością
2. Emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie
3. Analiza problemowa dzieła
4. Dyskusja na temat podstawowych wartości dzieła
5. Formułowanie wniosków praktycznych dotyczących postaw własnych
Nauczanie praktyczne - uczenie się przez działanie:
Czynności nauczyciela:
1. Uświadomienie celu i znaczenia działania
2. Ustalenie reguł i zasad działania
3. Pokaz działania wzorowo wykonanego z objaśnieniem sposobu działania
4. Kontrola i korekta
5. Kontrola i ocena
Czynności ucznia:
1. Poznanie celu działania - powstanie pozytywnej motywacji
2. Przyswojenie lub przypomnienie reguł i zasad działania
3. Obserwacja wzoru działania, kształtowanie się w świadomości modelu działania
4. Pierwsze próby działającego kontrolowania i korygowania
5. Ćwiczenia w samodzielnym wykonywaniu działania
Wielostronne nauczanie:
1. Podające (informacyjne)
2. Problemowe (poszukujące)
3. Eksponujące (waloryzacyjne)
4. Praktyczne (operatywne)
- przeżywanie
- działanie
- odkrywanie
- aktywowanie
Samokształcenie (samoedukacja) - wdrożenie uczniów do samodzielnego zdobycia wiedzy:
- wyrabiać pozytywne przyzwyczajenia
- wskazania jak to robić, kwestia pouczeń
pobudzanie do poszukiwania własnych metod i sposobów uczenia się
Elementy samokształcenia:
cel pracy nad sobą
skonfrontować cel z własnymi możliwościami
warunki, które są niezbędne do osiągnięcia tego celu
podjąć decyzję na temat dróg i metod osiągnięcia celu
zgromadzić środki i pomoce
zacząć realizować cel - samodyscyplina
samokontrola, samoocena
Techniki samokształcenia:
czytanie literatury
słuchanie
dyskutowanie
Metody nauczania - z języka greckiego - droga, sposób postępowania -systematycznie stosowany sposób postępowania nauczyciela z uczniami, umożliwia uczniom opanowanie wiedzy oraz umiejętności postępowania z nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych. Odpowiedź na pytanie: Jak należy to zrobić, żeby było efektywnie?
Zasady - odpowiadają na pytanie - dlaczego?
4 rewolucje (KER):
Nauczyciele - rodzice ustąpili miejsca zawodowym nauczycielom. Nauczanie okazjonalne zastąpiono nauczaniem zinstytucjonalizowanym.
Zastąpienie słowa mówionego słowem pisanym.
Wprowadzenie słowa drukowanego do nauczania.
Zmierza się do komputeryzacji i automatyzacji pracy dydaktycznej.
Metoda akroamatyczna - metoda wykładowa, dominowała przez wieki, krytykowana od XVI w.
Metoda erotematyczna - pytająca, wprowadziła aktywność ucznia.
Heureza - metoda słowna, samodzielne dochodzenie do wiedzy, zapamiętywanie.
Podział nauczania wg Sośnickiego:
nauczanie sztuczne (szkolne)
nauczanie naturalne (życiowe)
Metody wg Sośnickiego:
podające
poszukujące
Metody wg Bogdana Nawroczyńskiego:
podające
poszukujące
laboratoryjne
Podział metod wg Okonia:
Metody oparte na obserwacji - oglądowe
Pokaz:
- współdziałanie słowa z obrazem
- można dokładnie obejrzeć
- należy uwypuklić to, co najważniejsze
- można nauczyć się różnymi zmysłami
- poznawanie zjawisk i rzeczy w ich rozwoju i działaniu
Metody oparte na słowie
Pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniami, w młodszych klasach - rola dydaktyczna:
pogadanka wstępna - przygotowanie uczniów do pracy, wyjaśnienie terminów, nawiązanie do doświadczeń, ustala się temat, cel, zadania
pogadanka heurystyczna - podanie nowych wiadomości, rozwiązywanie problemów
pogadanka, która ma na celu podsumowanie materiału
Postulaty pogadanki:
pytanie nauczyciela ma być jasne, jednoznaczne
pytania powinny być kształcące, rozwijać myślenie
pytania powinny być skierowane do wszystkich uczniów
Zagrożenia: nauczyciel może zagadać temat.
Dyskusja - wyższa forma pogadanki, obie strony są bardziej aktywne, przedmiotem troski powinno być wywołanie umiejętności wypowiadania własnych sądów, obalania niesłusznych poglądów. Praca zespołowa, która ma nie prowadzić do konfliktów, a jedynie rozwiązać problem. Dyskutant powinien być zdyscyplinowany, powinien ważyć słowa, nie powinien drugiemu nic imputować.
Praca z książką - do tego uczniowie muszą być przygotowani przez szkołę, nauka czytania ze zrozumieniem, umiejętność robienia notatek.
Opis - najprostsza forma zaznajomienia uczniów z rzeczami, zjawiskami, powinien być dobór słownictwa, powinien być żywy
Opowiadanie - dykcja, emocjonalny stosunek (opis i opowiadanie - uczeń również się nimi posługuje)
Wykład - od klas ponad gimnazjalnych, wymaga skupionej uwagi, jasność, logiczna budowa, określona systematyczność treści najlepiej poparta przykładami, robienie notatek - to powinna być umiejętność wyniesiona ze szkoły.
Metody oparte na działalności praktycznej uczniów:
metoda laboratoryjna - fizyka, chemia, przedmioty zawodowe w klasach starszych, polega na przeprowadzaniu eksperymentów, potrzebne są odpowiednie przyrządy, przygotować do tej metody uczniów, mają wykonywać pojedynczy uczniowie lub dzielimy na grupy, nauczyciel podaje instrukcje, naprowadza na odpowiednie wnioski
metoda dłuższych obserwacji - w klasach młodszych, notowanie spostrzeżeń - wpływa na myślenie przyczynowe
metoda zajęć praktycznych - wykonywanie przez uczniów zadań o charakterze praktycznym, posługiwanie się wiedzą w praktyce, np. wypracowanie, język obcy
metody gier dydaktycznych - Kubisiewicz - dopiero od lat 60-tych:
metody symulacyjne
metody sytuacyjne
metody inscenizacyjne
giełda pomysłów - wiedza o społeczeństwie, ekonomia -formułowanie hipotez, zgłaszanie projektów rozwiązań
burza mózgów - Kruszewski
Metody nowatorskie:
rozwijają umiejętność krytycznego myślenia - np. burza mózgów, studium przypadku; zalety:
duża liczba pomysłów i rozwiązań
metoda łatwa do przeprowadzenia
trudności:
zaangażowanie całej grupy
zabiera dużo czasu
metody nastawione na emocje, na przeżywanie, np. portfolio, symulacja, projekt
portfolio - tworzenie przez uczniów teczki z dokumentacją na wybrany temat - raporty, streszczenia, fragmenty wierszy - wymaga to czasu, kryterium oceny, bliższa współpraca rodziców ze szkołą, charakter zabawowy, wyrabia umiejętność samodzielnej pracy
metoda projektów - uczeń samodzielnie realizuje zadanie lub grupa uczniów, trwa dłuższy okres czasu, różne źródła informacji, uczy prawdy o informacji, przygotowuje do wystąpień publicznych, rozwija aktywność, samodzielność, pracochłonne - obciąża uczniów pracą w domu
metody, które wykorzystują zapisy graficzne:
drzewo decyzyjne - nauka umiejętności podejmowania decyzji
metaplan - graficzny zapis dyskusji - pedagodzy
Nauczanie programowe - Stanisław Trębicki - lata 20-te XX w. - metoda znalazła zastosowanie w latach 50-tych w USA - Skinner - program - dawki informacji coraz większe, metoda wymaga komputera albo specjalnych podręczników + Anglia;
zwiększające się dawki informacji, a zmniejszające się ilości instrukcji. Wzgląd na indywidualizację - indywidualne tempo uczenia się, metoda o charakterze eksperymentu. Odmianą tej metody jest dzisiaj test, gdzie komputer ocenia pracę. W Anglii dzięki tej metodzie następuje szybka selekcja umiejętności uczniów i kierowanie ich do odpowiednich szkół.
Metody utrwalające wiedzę:
powtarzanie
uczenie się na pamięć
samodzielne prace uczniów
Metody służące sprawdzaniu i ocenie pracy uczniów:
metody ustne
metody pisemne
posługiwanie się książką
streszczanie utworów
wykonywanie prac praktycznych
testy
Formy organizowania nauczania:
System klasowo - lekcyjny - lekcyjna forma nauczania, podstawowa forma organizowania nauczania od 3-ch wieków. Polega na podziale uczniów na klasy, określonego wieku ze zbliżonym doświadczeniem. Każda klasa realizuje ten sam program w podziale na przedmioty, liczbę godzin wg ustalonego planu. Każda lekcja trwa jednakowo długo - w Polsce na ogół 45 min., przerwy 10-minutowe, a po 3-ch godzinach dłuższe. Taki podział w związku z rozwojem gospodarczym w XVI w. -konieczność kształcenia kadr. Ten system jest ekonomiczny, od razu przygotowuje dużą liczbę absolwentów, prosta struktura organizacyjna, powszechność, systematyczność.
Wady: brak indywidualizacji, nadmierna sztywność organizacyjna - uśrednienie bardziej zdolnych, anonimowość - nikłe więzi nauczyciela z uczniem, przedmiotowe traktowanie ucznia.
Lekcja - nauczyciel ma osiągnąć cele dydaktyczne, wychowawcze. Są ogniwa, które mają wystąpić na lekcji.
Struktura lekcji (ogniwa lub momenty):
uświadamianie uczniowi celu
zaznajamianie z nowym materiałem - nie można pominąć
kierowanie procesami uogólniania - nie można pominąć
utrwalanie wiadomości
kształtowanie umiejętności i nawyków
wiązanie teorii z praktyką
kontrola i ocena wyników nauczania
Typy lekcji:
Lekcja poświęcona opracowaniu materiału:
1. Część wstępna
2. Pogadanka wstępna
3. Opracowanie nowego materiału
4. Usystematyzowanie i utrwalenie podstawowych zagadnień
5. Zadanie i objaśnienie pracy domowej
Lekcja powtórzeniowa:
1. Część wstępna
2. Powtórzenie wiadomości według określonego planu
3. Uzupełnienie luk, analiza i ocena wiadomości uczniów
4. Zadanie pracy domowej
Lekcja operacyjna:
1. Uświadomienie uczniom zadania lekcji
2. Ustalenie zasad i reguł działania
3. Wzorowy pokaz danej czynności
4. Wykonanie zadań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela
5. Ćwiczenie systematyczne
6. Zadanie pracy domowej
Lekcja poświęcona kontroli - budowa tej lekcji może być różnorodna w zależności od sposobu kontroli (ustna, pisemna, praktyczna). Może przypominać strukturę lekcji powtórzeniowej z tym, że odpowiedź każdego ucznia jest oceniana.
Lekcja problemowa:
Sprawdzenie pracy domowej
Stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie głównego zagadnienia
Ustalenie planu pracy i sformułowanie pomysłów rozwiązań
Sprawdzenie rozwiązań na drodze empirycznej lub praktycznej
Usystematyzowanie, utrwalenie wiadomości
Lekcja ekspozycyjna:
1. Część wstępna nawiązująca do utworu
2. Informacja o utworze i jego autorze
3. Ekspozycja utworu
4. Analiza i interpretacja problemowa utworu
5. Dyskusja na temat podstawowych wartości utworu
6. Aktywność (praca) własna uczniów wyrażająca główną ideę utworu
Konspekt lekcji wymaga:
przygotowanie rzeczowe
przygotowanie merytoryczne
przegotowanie metodyczne
Konspekt lekcji wg Dawida O'Connor'a:
1. Temat lekcji
przedstaw koncepcję, ideę lub przedmiot lekcji w postaci krótko rzeczowo sformułowanego zdania gotowego do zapisu w dzienniku i zeszytach uczniów
2. Cele lekcji
zapisz CO UCZEŃ POTRAFI?... co będzie w stanie... jakie winien wykazać wiadomości i umiejętności
3. Organizacja lekcji
ustal przebieg lekcji. Co będzie przedmiotem dyskusji, a co wykładu? Czy pokażesz film?... Foliogramy?
Czy planujesz pracę w grupach?... Czy połączysz różne techniki dydaktyczne?
4. Materiały
ustal źródła, z których będziesz korzystać podczas lekcji, np.: filmy video, artykuły z gazet, czasopism, podręczniki, zeszyty ćwiczeń... Upewnij się, co do tytułu i numerów stron
5. Ewaluacja
ustal w jaki sposób zorientujesz się, że założony cel (cele) został osiągnięty
czy uczniowie będą pytani podczas lekcji?
Czy będą rozwiązywali „testy" pod koniec lekcji?
Czy zadasz uczniom pracę domową?
Jakie wyciągniesz wnioski do przyszłych działań (LK)
Tradycyjny konspekt lekcji:
Temat lekcji
Cel lekcji
Plan lekcji
Przebieg lekcji - wg planu lekcji
Metody nauczania - np. pogadanka, praca z książką
Jakie pomoce naukowe?
Praca domowa
Przeprowadzenie lekcji:
nauczyciel musi mieć wszystkie pomoce przed lekcją, a nie szukać w trakcie lekcji
każda minuta na lekcji ma znaczenie, lekcja powinna zaczynać się zaraz po dzwonku, trzeba poczekać aż uczniowie się uspokoją
nauczyciel powinien charakteryzować się estetycznym wyglądem, spokój, opanowanie
nauczyciel często powinien korzystać z tablicy, więc powinien ładnie pisać i rysować
nauczyciel nie powinien trzymać się sztywno konspektu, ale nauczać przede wszystkim
Formy organizacyjne pracy uczniów:
Klasa szkolna - zbiorowisko przypadkowe, nauczanie zbiorowe jest to najtańsza forma (30 - 35 uczniów w klasie)
Nauczanie jednostkowe - układ nauczyciel - uczeń, bezpośredni kontakt, cały czas przebiega kontrola nauczania, duże koszty takiego sposobu nauczania, uczeń uczy się pracy w zespole, dzisiaj - w formie korepetycji, zajęcia wyrównawcze
Nauczanie grupowe - klasę dzieli się na grupy, dzielone administracyjnie - np. języki obce, informatyka, wychowanie fizyczne - można dzielić na każdym przedmiocie
Praca domowa jest uzupełnieniem lekcji, umożliwia poszerzenie materiału przerobionego na lekcji, uczeń ma możliwość dostosować tempo pracy do swoich możliwości, istnieje większa samodzielność
Funkcje dydaktyczne pracy domowej:
opanowanie w drodze samodzielnej pracy wiadomości będących przedmiotem lekcji
utrwalenie, rozszerzenie przerobionego na lekcji materiału
zebranie pomocy naukowych
kształcenie określonych umiejętności i nawyków
rozwijanie samodzielności myślenia
Funkcje wychowawcze pracy domowej
wyrabia obowiązkowość
kształtuje wolę i charakter rozwija systematyczność
rozwija inicjatywę, pomysłowość - nie zawsze w pożądanym kierunku
umacnia wiarę we własne siły
kształtuje właściwy stosunek do pracy
Rodzaje pracy domowej, samo jej zadawanie, kontrola i ocena do podstawowe elementy, by praca domowa spełniała swoje funkcje. Zadawanie pracy domowej musi być dobrze pomyślane:
na lekcji musi być zadana i objaśniona
merytorycznie uzasadniona z punktu widzenia konieczności
uczeń musi wiedzieć, jak ma wykonać pracę, temat winien być zapisany
można pracę domową zindywidualizować
Zasady wykonywania pracy domowej
cisza i spokój
odpowiednia pora
rozpoczynanie pracy domowej od najtrudniejszego dla ucznia przedmiotu
zajęcia trudne przeplatać łatwymi
przerwy w pracy
rodzic służy pomocą, a nie wyręcza
Zajęcia dydaktyczne uczniów:
Szkolne
klasowo - lekcyjne
świetlicowe:
laboratoryjne
warsztatowo - produkcyjne
Pozaszkolne
praca domowa
koła zainteresowań
zajęcia w zakładach produkcyjnych uspołecznionych
wycieczka
Kontrola pracy domowej w szkole:
im częstsza, tym systematyczniej ją uczeń odrabia
kontrola ma uchwycić ewentualne błędy i je poprawić ma być związana z oceną
kontrola może być różnorodna - zebranie zeszytów, odczytanie
Dydaktyczne zajęcia pozalekcyjne:
organizuje je szkoła
to forma spędzania wolnego czasu
zajęcia pozalekcyjne mają charakter dobrowolny
zajęcia pozalekcyjne nie mają określonego programu, nie ma kontroli i oceny zajęć
Rodzaje zajęć pozalekcyjnych:
Praca masowa - polega na organizowaniu imprez zbiorowych o charakterze kulturalnym - kino, teatr, imprezy sportowe
Praca grupowa - koła zainteresowań, poszerzenie i pogłębienie wiedzy, jest to organizacja czasu wolnego
Praca indywidualna - praca z uczniem, przygotowanie np. gazetki, dekoracji, prowadzenie radiowęzła
Dydaktyczne zajęcia pozaszkolne - są podobne do pozalekcyjnych, lecz organizowane przez inne instytucje np. domy kultury, kluby sportowe, świetlice, ogrody jordanowskie, biblioteki
Wycieczki - to szczególna forma organizacyjna nauczania, obserwacje zjawisk w warunkach naturalnych, rozwijają zainteresowania przedmiotem, jest obligatoryjną formą, są to wycieczki o charakterze przedmiotowym, ułatwiają obserwację zastosowania teorii z praktyką
wycieczki przedmiotowe
wycieczki krajoznawcze - turystyczne
Wycieczka może być organizowana przed lub po zrealizowaniu tematu lub w trakcie realizowania tematu, każda wycieczka winna być odpowiednio przygotowana - cel, plan, uczniowie muszą wiedzieć na co zwrócić uwagę. Podstawową metodą jest obserwacja, wycieczkę mogą zorganizować sami uczniowie, należy omówić wyniki wycieczki, podsumować, wymienić spostrzeżenia
Uczeń - nauczyciel - wiedza - realny świat - jest to model nauczania w szkole alternatywnej.
Składniki procesu uczenia:
Szkoła
to instytucja oświatowa zajmująca się kształceniem dzieci i młodzieży - wg Okonia - zajmuje dominującą pozycję wśród placówek prowadzących planową pracę wychowawczą, miejsce planowego uczenia się, zajęcia prowadzi kadra pedagogiczna, występuje baza (lokal) i zabezpieczenie finansowe.
Obowiązek szkolny - szkoła podstawowa i gimnazjum, obowiązek nauki - do 18-go roku życia.
Podział szkół wg kryteriów:
Kryterium wieku
dla dzieci
młodzieży
dorosłych
Wg płci
żeńska
męska
koedukacyjna
Wg szczebla kształcenia
podstawowa
gimnazjum
średnia
wyższa
Wg wiedzy
ogólnokształcąca
zawodowa
Wg doboru uczniów
powszechna
elitarna
Wg trybu nauczania
dzienna
zaoczna - wieczorowa
eksternistyczna
Wg finansowania
państwowa
prywatna
samorządowa
społeczna
Wg religii
świecka
wyznaniowa
Koncepcje przebudowy szkoły:
descholaryzacja społeczeństwa - sieć edukacyjna w miejsce szkół, finansowanie poprzez bony, które człowiek dostawałby przy narodzinach
szkoła alternatywna - uczeń - nauczyciel - realny świat - wiedza, uczeń podmiotem nauczania
szkoła ustawicznie doskonalona
Franciszek Majchrowicz - 1907 - Lwów
szkoła przyszłości - wychowywać do pracy i przez pracę, wdrażać do samodzielnego myślenia, dbać o zdrowie, rozwijać estetycznie, potęgować uzdolnienia, rozwijać współdziałanie rodziny.
Uczeń
Psychologiczne podstawy kształcenia - wśród dyspozycji psychicznych wymienia się
wrażliwość zmysłów
spostrzeganie
uwaga
zainteresowanie
motywacja osiągnięć
aspiracje
pamięć
Proces kształcenia przebiega od całkowitego poczynania bezpośredniego do pośredniego, w którym dominuje myślenie twórcze, dzięki któremu mamy do czynienia z odkryciem naukowym, generalnie mamy do czynienia z myśleniem odtwórczym.
Stadia rozwoju psychofizycznego a proces kształcenia - rozwój umysłowy polega na zmianach ilościowych i jakościowych, można tu posługiwać się charakterystyką okresu poznawczego, wg Piageta:
okres sensoryczno - motoryczny (0-2 lata) - zaczyna naśladować, pamiętać i myśleć, rozumieć, że schowane przedmioty nie przestają istnieć, przechodzi do pojedynczych reakcji odruchowych do celowej aktywności
okres przedoperacyjny (2-7 lat) - stopniowy rozwój języka i zdolności do myślenia symbolicznego, zdolność do myślenia za pomocą operacji logicznych wykonywanych tylko w jednym kierunku, np. 3 x 7 = 21, ale już nie 7x3=21, myślenie i język są egocentryczne
okres operacji konkretnych (7-11 lat) - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów konkretnych, rozumienie zasad stałości, opanowanie pojęcia stałości, zdolność do klasyfikowania i szeregowania, opanowanie procesu odwracalności, np. 3x7 = 7x3
okres operacji formalnych (11-15 lat) - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów abstrakcyjnych, myślenie zyskuje bardziej naukowy charakter, zdolność do rozwiązywania złożonych problemów werbalnych i weryfikowania hipotez
Uczeń jako osoba podejmująca decyzje - uczniowie dysponują sadami na temat wad i zalet szkoły, wysuwają pewne propozycje, narzekają na szkołę jako instytucję stresogenną, są przeciążeni obowiązkami szkolnymi, podkreślają subiektywność nauczycielskich ocen, obwiniają szkołę za niedostatki.
indywidualizacja
nauka w większym stopniu praktyczna
unikanie przymusu
rozbudowany system zajęć pozalekcyjnych
Nauczyciel
Poglądy polskiej pedagogiki i psychologii na osobowość nauczyciela — doskonałe wychowanie może być dziełem tylko doskonałego nauczyciela wychowawcy. Dziś mamy do czynienia z dualizmem. Problematyką osobowości zajmowała się bardziej psychologia. Nastąpiło przesunięcie badanych cech nauczyciela w kierunku psychologii. Pierwsze polskie badania odnoszą się raczej do tego, że mówi się o duszy, o instynkcie nauczycielskim, talencie do tego. W końcu zaczęto zajmować się osobowością.
Mysłakowski za talent pedagogiczny uważa urzeczywistnienie zamiarów twórczych. Cechą dominującą tego talentu jest: kontaktowość, instynkt, zdolność do wyrażania uczuć.
Szuman definiuje talent jako zespół pewnych zdolności. Za zdolność uważa pewne wrodzone cechy psychiczne o natężeniu silnym, gdy cecha ta jest przydatna do sprawnego wykonywania określonych czynności. Podkreśla, że nie istnieje odrębna wrodzona cecha, która byłaby główna.
Terminem osobowości posługuje się Krojc - przedstawia dowody na to, że nauczyciel powinien posiadać pewne dyspozycje: miłość do ludzi, skłonność do społecznego oddziaływania oraz zdolność sugestywną.
Balej posługuje się terminem osobowości, a także psychiką nauczycielską i talentem pedagogicznym. Wymienia predyspozycje, które służą dobremu wychowaniu: przychylność dla uczniów, rozumienie ich psychiki, nastawienie na systematyczne zajmowanie się nimi, potrzebę obcowania z ludźmi.
Walory osobiste nauczyciela - wg Okonia - nauczyciel powinien być człowiekiem, który zdobył rozległą wiedzę i ma do niej właściwy stosunek, potrafi ją interpretować. Inną właściwością powinna być twórcza postawa nauczyciela, konsekwencja, wytrwałość i prawość charakteru, sprawiedliwa ocena innych.
Stosunek nauczyciela do uczniów - w oczach ucznia opinie o nauczycielach: czy są sprawiedliwi, wymagający, aktywni. Ważne są też: cierpliwość, wyrozumiałość. Uczniowie też zwracają uwagę na poziom wiedzy nauczyciela, jasność i przystępność wypowiedzi, umiejętność zaciekawienia przedmiotem, wzbudzenie zainteresowania. Uczniowie zwracają też uwagę na estetyczny wygląd, na poczucie humoru. Cechom pozytywnym przeciwstawiają negatywne, czyli niesprawiedliwość, używanie obraźliwych słów. Uczniowie najwyżej cenią cechy moralne, pobłażliwie oceniają zalety i wady. Wartość nauczyciela nie sprowadza się do tego, co wie i co umie, lecz do tego, jak umie przekształcać uczniów w ludzi posiadających bogatą i twórczą osobowość, jak umie zaszczepić im normy moralne. Kryteria oceny nauczyciela - czy nauczycie zna określone zasady, czy umie je stosować, odpowiednie metody nauczania i wychowania, aby uniknąć niepowodzeń dydaktycznych, a jeśli występują- umie je likwidować; stopień, w jakim wyszkolił uczniów z przedmiotu nauczania.
19