Ustawa z dnia 21 stycznia 2005

o doświadczeniach na zwierzętach.

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Zwierząt OTOZ-Animals, World Society for the Protection of Animals (WSPA) i Compassion in World Farming (CIWF) - Petycja do Ministra Szkolnictwa Wyższego o obligatoryjne wprowadzenie przedmiotu „dobrostan zwierząt” do programów edukacyjnych na wydziałach weterynaryjnych, biologii, biotechnologii oraz rolniczych państwowych szkół wyższych.

„dobrostan to stan zdrowia psychicznego i fizycznego spełniany w warunkach harmonii ustroju ze środowiskiem”

„to zespół warunków pokrywających potrzeby biologiczne ustroju (fizyczne i psychiczne) umożliwiające ujawnienie pełni możliwości genetycznych”.

Pojęcie dobrostan zwierząt określa odpowiedni status zwierzęcia i jakość jego bytu, na który składa się zaspokojenie wszystkich potrzeb, nie tylko w zakresie pokarmowym, dobrej opieki zdrowotnej, odpowiednich pomieszczeń hodowlanych lecz i jego wymagań wynikających z potrzeb psychicznych, objawiających się właściwym, charakterystycznym dla danego gatunku behawiorem.

(Kołacz)

Wskaźniki bezpośrednie (fizjologiczne) - procesy adaptacyjne (stres)

• poziom hormonów stresowych, białek ostrej fazy, wskaźniki hematologiczne, biochemiczne, immunologiczne, rozrodu,

Wskaźniki uzupełniające,

• wskaźniki zoohigieniczne: temperatura, wilgotność, ruch powietrza (czynniki ochładzające), wymiana powietrza (sprawność wentylacji), natężenie hałasu, gęstość obsady, zanieczyszczenia szkodliwymi gazami, pyłami, rodzaje podłoża, oświetlenie,

• skład socjalny i hierarchii stadnej

• technopatie

Niski poziom dobrostanu

• obniżony poziom zdolności adaptacyjnych względem sytuacji stresowych,

• zaburzenia w przejawianiu naturalnych reakcji behawioralnych,

(patologie behawioralne - stereotypie, autonarkotyzm),

• obniżona zdolność wzrostu i rozrodu,

• uszkodzenia ciała (urazogenność środowiska),

• immunosupresja

• choroby

Wysoki poziom dobrostanu

• utrzymanie w normie wskaźników fizjologicznych.

• utrzymanie w normie wzorców behawioralnych

• normalny wzrost i rozwój w pełnym zdrowiu

Stres - odwrotność dobrostanu

Zjawisko stresu - dążenie organizmu będącego pod presją obciążających bodźców środowiskowych do przeciwstawienia się im i przetrwania w nowych warunkach.

Stres - adaptacja Distress - patologia

Reakcja stresowa

1- oś podwzgórzowo-przysadkowo-korowonadnerczowa (stres somatyczny lub fizjologiczny)

- kortykoidy

2 - oś współczulno - rdzeniowonadnerczowa

(stres psychogenny lub emocjonalny)

- katecholaminy

Mechanizm stresu psychogennego

 (OUN)

↓

pień i gałązki nerwów układu współczulnego

↓

rdzeń nadnerczy→ synteza adrenaliny i noradrenaliny

 

 

Stresory

 bodźce o charakterze emocjonalnym (strach, panika).

Mechanizm stresu somatycznego

 kora mózgowa

↓

układ rąbkowy (limbiczny)

↓

podwzgórze (jądro przykomorowe) CRH (CRF)

↓

przysadka mózgowa → (POMC) → MSH, ၢ-LPH ၢ-endorfiny, (ACTH)

↓

kora nadnerczy → steroidogeneza → glikokortykoidy → kortyzol (u świni, bydła, psa) kortykosteron (u drobiu i gryzoni)

Stresory o charakterze fizycznym

ból, zimno, przegrzanie, gorączka, głód, odwodnienie, hipoglikemia, i nterleukina I, interleukina VI, tymozyna, brutalne podejście do zwierząt, manipulacja nimi, transport, działanie prądu elektrycznego

Hormonalne następstwa stresu

Wzrost - prolaktyny, tyreoliberyny (TSH-RH), tyreotropowego (TSH), trójjodotyroksyny (T-3), tyroksyny (T-4), opioidów, serotoniny i dopaminy

Obniżenie - gonadoliberyny (GnRH), i gonadotropin (luteotropiny -LH i folikulotropiny - FSH), hormonów gonadowych - testosteronu, estrogenów i progesteronu.

- hormonu wzrostu (GH)

Natychmiastowe następstwa stresu

(od kilkudziesięciu sekund do kilku - kilkunastu godzin)

wzrost poziomu katecholamin u świń pojawia się po ok. 20- 22 sek., kortyzolu po ok. 45 sek.

wzrost zawartości glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych, AlAT, AspAT, CK, GGTP, LDH, AP, zaburzenia elektrolitowe,

obniżenie hematokrytu, eozynopenia

przekrwienie i powiększenie nadnerczy, przekrwienie i wybroczyny dennej części żołądka, u świń PSS (nagłej śmierć sercowa, mięso PSE)

Odległe następstwa stresu

( stres chroniczny lub chroniczny przerywany)

Fizjo- i anatomopatologiczne:

Zanik grasicy i węzłów chłonnych, spadek odporności, przerost nadnerczy, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia w rozrodzie, owrzodzenie żołądka i jelit,

Behawioralne

Nerwice, stereotypie, autonarkotyzm.

Stres a przewód pokarmowy

Układ współczulny + katecholaminy = zaburzenia w wydzielaniu śliny, soku żołądkowego, enzymów trawiennych, wzmożenie perystaltyki jelit (biegunki), zmiany czynnościowe w motoryce, zapalenia błon śluzowych, owrzodzenie żołądka i jelit.

Owrzodzenie żołądka - czynniki emocjonalne,

-napięcie układu współczulnego (adrenalina i noradrenalina)

• zaburzenia ukrwienia śluzówki

• niedokrwienie (ischaemia),

• przekrwienie (hyperaemia),

• uszkodzenia śluzówki,

• powstawanie wybroczyn,

• nadsoczność,

• samotrawienie ściany żołądka,

• martwica rozpływna,

• nisza wrzodowa

U świń

Zaleganie cząstek paszy pod łuskowatym nabłonkiem.

rozkład

zamknięcie mikroporów i podrażnienie śluzówki

martwica punktowa

rozwój niszy wrzodowej

U cieląt

część odźwiernikowa trawieńca

zbyt długie zaleganie mleka

przedłużony przykurcz mięśni ścian i śluzówki odźwiernika

niedokrwienie śluzówki (ischaemia)

niedotlenienie

martwica punktowa

rozwój niszy wrzodowej

Następstwa owrzodzenia

bolesne skurcze całego żołądka lub jego owrzodzonej części

zwolnienie perystaltyki

częstości opróżniania

nadsoczność połączoną z nadkwaśnością

zgaga

zaparcia

zaburzeniach w trawieniu na terenie dwunastnicy i wchłanianiu w jelitach

zahamowanie przyrostów, utrata masy ciała.

Stres a jakość poubojowa mięsa - mięso PSE

Stres (transportowy, przedubojowy)

wyczerpanie zasobów energetycznych

obniżenia zawartości glikogenu w mięśniach

zaburzony proces technologiczny dojrzewania mięsa

zmiany pH i smaku mięsa.

obniżenie odporności narządowej (USŚ)

redukcja osiadłych i leukocytów (eozynofili) o 90%

redukcja osiadłych limfocytów o 50%

wnikanie bakterii do krwi i rozprowadzanie ich po mięśniach

po uboju przyspieszony rozkład mięsa przez mikroflorę proteolityczną i lipolityczną.

Stres a rozród zwierząt gospodarskich

Oddziaływanie stresu na oś podwzgórzowo-przysadkowo-gonadową (PPG):

1. Stres krótkotrwały - wzmożona synteza i uwolnienie gonadotropin, (głównie LH) - stymulacja rozrodu

1. Stres chroniczny - supresja osi PPG

Stresowa supresja procesów rozrodczych:

Kora mózgowa,

układ limbiczny: dopamina, serotonina, katecholaminy

↓ ↓

Oś PPK-N Oś PPGn

podwzgórze: CRH Gn-RH

↓ ↓

przysadka: ACTH, FSH, LH

↓ ↓

nadnercza: gonady:

kortykoidy steroidy płciowe

Stresowa supresja procesów rozrodczych:

CRH (CRF) - podwzgórze

- hamuje sekrecję GnRH (podwzgórze)

• zakłóca uwalnianie LH, indukowane GnRH

• uszkadza sekrecję steroidów płciowych (gonady)

POMC-pochodne peptydy (ACTH) - przysadka

- hamuje syntezę steroidów gonadowych

Stresowa supresja procesów rozrodczych:

Kortykoidy - nadnercza

- supresja syntezy GnRH (przysadka)

Dopamina - (obniżenie)

- hyperprolaktynemia

- hamuje GnRH (podwzgórze)

- hamuje LH i FSH, GH (przysadka)

- testosteron, estrogeny, progesteron (gonady)

Stresowa supresja procesów rozrodczych:

Serotonina - obniżony poziom

-hamuje GnRH

• obniżenie syntezy LH w przysadce.

Opioidy - beta endorfiny (przysadka)

-hamują GnRH (podwzgórze)

• hamują wylew LH (przysadka)

• hamują produkcję testosteronu, estrogenów, progesteronu (gonady)

Wskaźniki stresu

Katecholaminy

Kortykoidy

ACTH

LH, FSH, testosteron

prolaktyna,

TSH, GH

wskaźniki rozrodu, przyrostów i ogólnej kondycji zdrowotnej

Behawioralne implikacje dobrostanu zwierząt

(stereotypie, autonarkotyzm, socjalne implikacje dobrostanu, dobrostan zwierząt doświadczalnych
i laboratoryjnych)

Stereotypie

to wykonywane proste, zrytualizowane, często rytmicznie powtarzane przez zwierzęta czynności pozbawione celu i nie prowadzące do zaspokojenia faktycznych, fizjologicznych potrzeb organizmu.

Formy stereotypii u koni

• stereotypie oralne - ogryzanie żłobu, poidła, żucie drewna, połykanie powietrza

• stereotypie motoryczne - chód wokół boksu, przestępowanie z nogi na nogę, kołysanie na boki głową, wyginanie szyi

Formy stereotypii u świń

• stereotypie oralne - żucie uwiązów (łańcucha), ogryzanie ogrodzenia, lizanie ścian, żucie drewna z legowisk

• stereotypie motoryczne - „zabawa” różnymi przedmiotami w kojcu, uderzanie głową o ogrodzenie

Formy stereotypii u cieląt

• stereotypie oralne - zabawa językiem (wkładanie języka do nozdrzy), lizanie, ssanie przedmiotów

Formy stereotypii u psów

• oralne - żucie kończyn lub stóp, lizanie się doprowadzające do ostrych zapaleń skóry i drapanie się, żucie lub lizanie różnych przedmiotów, ssanie pachwiny, polifagia, polidypsja, spaczone łaknienie

• motoryczne - bieganie w koło, łapanie własnego ogona, skakanie w miejscu, bezruch (tzw. behawior zamrożenia), natrętne kiwanie

• oparte o agresję - samoagresja np. gryzienie własnych kończyn, warczenie na widok własnych tylnych łap, atakowanie swojej miski do jedzenia lub nieznanych obiektów, tzw. nagła, niesprowokowana agresja wobec ludzi

• wokalizacja - rytmiczne szczekanie

• Drób

• wzmożona wokalizacja

• nadmierna ruchliwość

• ZOO

• motoryczne - chodzenie w klatkach w koło u kotowatych, rytmiczne ruchy całym ciałem u małp, niedźwiedzi, kiwanie na boki szyją i głową u żyraf

• wokalizacja

Czynniki żywieniowe

• Zbyt rzadkie organizowane odpasy i nieodpowiedni skład paszy - konie, bydło

• Zbyt duża koncentracja składników odżywczych - konie, przeżuwacze, świnie

• Zmniejszenie udziału włókna surowego - przeżuwacze, konie, świnie

• Ograniczenie ilości pokarmu i skracanie czasu odpasu

• Zmniejszenie wypełnienia przewodu pokarmowego co powoduje uczucie głodu.

• Niewłaściwy poziom soli kuchennej - cielęta, świnie

Anatomia „ośrodków stereotypii”

• Ciało prążkowane - kluczowa rola w selekcji i inicjacji prostych ruchów oraz szlak pomiędzy tą strukturą a substancją czarną

• Inne struktury układu limbicznego

• Kora motoryczna

• Pień mózgu (u ptaków)

Neurochemia procesów stereotypii

• Zaburzenia poziomu mózgowej dopaminy

• Zaburzenia poziomu mózgowej serotoniny

• Wzrost poziomu noradrenaliny

• Wzrost poziomu endogennych opioidów w mózgu (głównie w układzie limbicznym)

Zaburzenia poziomu dopaminy w rozwoju stereotypii

• Wzrost Ⴎ aktywacja D1, D2, D3 (ciało prążkowane-substancja czarna)

• Obniżenie Ⴎ sensytyzacja receptorów DA (ciało prążkowane-substancja czarna) - teoria Pageata (neurony DA - neuron GABA - motoneuron

• Obniżenie DA w korze przedczołowej Ⴎ wzrost katecholamin w jądrze półleżącym ciała prążkowanego Ⴎ pobudzenie

• Kortykoidy Ⴎ ciało prążkowane

Zaburzenia poziomu serotoniny

• Podwyższenie Ⴎ stymulacja receptorów 5HT2 Ⴎ stereotypie motoryczne (ruchy “otrząsania mokrego psa”)

• Podwyższenie Ⴎ wzrost katecholamin (ciało prążkowane, kora czołowa, wzgórze Ⴎ stereotypie oralne (żucie węszenie)

Zaburzenia poziomu katecholamin

• Wzrost Ⴎ (układ limbiczny - hipokamp, ciało prążkowane, hipokamp, przegroda, ciało migdałowate) u ptaków - pień mózgu Ⴎ stereotypie

• Aktywacja neuronów DA

• amfetamina, kokaina, apomorfina Ⴎ stereotypie motoryczne i oralne

Podwyższenie poziomu opioidów

• Opioidy Ⴎ receptory układu limbicznego (ciało prążkowane, hipokamp, przegroda, ciało migdałowate) i podwzgórza Ⴎ stereotypie oralne i motoryczne

• Opioidy (endorfiny, enkefaliny)Ⴎ aktywacja neuronów DA (interakcja układu limbicznego, głównie układu ciało prążkowane - substancja czarna)

• Zmniejszenie gęstości receptorów (hipokampa i podwzgórza) Ⴎ zahamowanie stereotypii

Leczenie stereotypii

• Wykluczenie chorób somatycznych OUN (układ limbiczny, płaty skroniowe - epilepsja psychomotoryczna, nerwów obwodowych i dermatozy, zatrucia ołowiem, urazy, wirus powodujący encefalomielitis, guzy, zakrzepy mózgowe).

Kierunki leczenia

Metody

- psychologiczne

- chirurgiczne

- farmakologiczne

Metody „psychologiczne” i żywieniowe

• Metoda Forsalla - nie karać zwierzęcia za okazywanie stereotypii (!!!), tresura korekcyjna, zwiększenie ilości treningu, np. w przypadku obsesyjnego lizania się u psów nauczyć psa pozycji leżącej z głową na podłodze pomiędzy przednimi łapami.

• Usuwanie przyczyn środowiskowych stereotypii np. ograniczenie samotności, zachowanie właściwych stosunków socjalnych

• Żywienie - większa ilość paszy o mniejszej koncentracji składników odżywczych, większej zawartości włókna surowego np. u świń dodatek pulpy z buraków cukrowych, u koni - siana, - zaspokojenie uczucia głodu i instynktu jedzenia, właściwy poziom chlorku sodu

Metody chirurgiczne
(zmodyfikowana metoda Forsalla)

• U koni „łykawych” (ogryzających żłób) - obustronne przecięcie i skąpe usunięcie mięśni zatok policzkowych - obniżenie siły wytwarzania podciśnienia w jamie ustnej

• Neurektomia gałązki brzusznej nerwu dodatkowego - obniżenie aktywności mięśnia mostkowo-żuchwowego, (100% efektu leczniczego we wczesnej fazie rozwoju stereotypii, w późniejszej fazie ok. 60% wyleczenia)

Leczenie farmakologiczne

• Wzrost dopaminy - haloperidol - blok D1, D2, D3, klozapina - blok D4, D1, D2, selegilina - inhibitor MAO-B i synaptycznego wychwytu zwrotnego katecholamin, risperidon - blok 5HT2 i D2) oraz receptorów adrenergicznych w OUN

• Niedobór dopaminy - benzodwuazepiny (stymulacja GABA), dopaminoergiczne - karbamazepina w kombinacji z selegiliną lub fluvoksaminą (hamowanie sensytyzacji receptorów DA)

• Regulacja poziomu serotoniny - klomipramina, fluvoxamina i amitryptylina, oraz (SSRI) blok wychwytu zwrotnego serotoniny

• Stereotypie i behawioru pochodne na tle pobudzenia nerwowego - leki sedatywne - buspiron, amitriptylina, klopramina, fluoksatyna i sertralina.

• Blokery opioidowe - nalokson, nalmafen, naltrekson

Mechanizm powstawania autonarkotyzmu

Powodowanie bólu

Uwalnianie opioidów

Doznawanie przyjemności

Sensytyzacja receptorów

Dyskomfort psychofizyczny

Socjalne implikacje dobrostanu

„Stosunki socjalne” -> dominacja (hierarchia stadna)

Dzikie konie, jelenie - kilka - kilkanaście mies.

Drób - po osiągnięciu dojrzałości płciowej.

Bydło 12 - 18 mies.

Świnie - silna dominacja - zaraz po urodzeniu, duża trwałość.

Chów z zachowaniem stałości miotów (o trwałej hierarchii stadnej)

• mniej paszy na 1 kg przyrostu,

• szybsze przyrosty (o ok. 20%)

• doskonała kondycja zdrowotna

Pozycja socjalna specyficzny behawior uwalnianie hormonów na wszystkich poziomach regulacji endokrynnej (funkcje adaptacyjne, rozrodcze, immunologiczne

Dobrostan zwierząt laboratoryjnych

i doświadczalnych

Zwierzę laboratoryjne jest to zwierzę o znanych, ukierunkowanych właściwościach genetycznych i rozmnażane wyłącznie do badań naukowych i testów.

Podlega określonym warunkom hodowli i rozmnażania, posiada bliższą charakterystykę, która określa jego przydatność do właściwych rodzajów badań i testów oraz pozostaje cały czas w warunkach określonych wymaganiami wykonywanych badań.

Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach.

Wdrożenie dyrektyw: Rady 86/609/EWG z dnia 24. XI. 1986 r. dot. ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów doświadczalnych i innych celów naukowych, dyrektywę 2003/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22. VII. 2003 r zmieniającą dyrektywę Rady 86/609/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów doświadczalnych oraz zmienia ustawę z dnia 21. VIII. 1997 r. o ochronie zwierząt, a także ustawę z dnia 29. I. 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej wraz z ustawą z dnia 11. III. 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt, jak również ustawę z dnia 2. VII. 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Komisje Etyczne podlegające Krajowej Komisji Etycznej z siedzibą w Warszawie.

Doświadczenie musi mieć cel i ocenę korzyści - poznawcze (nauka) lub utylitarne (testy toksykologiczne nowych leków i innych substancji).

Z punktu widzenia dobrostanu - określenie przez Komisję Etyczną stopnia inwazyjności doświadczenia (w skali od 1 do 4)

Główne wytyczne aktualnej ustawy

Zabrania się przeprowadzania doświadczeń na zwierzętach bezdomnych

Ograniczenie doświadczeń powodujących cierpienie, chyba, że jest to niezbędną koniecznością.

Osoby wykonujące doświadczenia na zwierzętach muszą posiadać niezbędne kwalifikacje i zezwolenie kierownika jednostki badawczej.

Regulacje szczegółowe - sposób i tryb wykonywania doświadczeń na wyższych kręgowcach takich jak psy, koty i zwierzęta gospodarskie.

Konflikt zasad

Etyka obchodzeniem się ze zwierzętami a wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

Testy medyczne i toksykologiczne - fizyczne lub psychiczne cierpienie zwierząt.

Zwierzę w trakcie testu nie podlega ochronie przeciw cierpieniu.

Jest wyłączone z ogólnych wytycznych Kodeksu Rady Europy i Komitetu Dobrostanu Zwierząt.

---