Zagadnienia ogólne

Dobrostan zwierząt staje się coraz bardzie

docenianym

zagadnieniem w wielu krajach na całym świecie.

Ogólnie

przyjmuje się, że człowiek dominuje mając władzę

lubzwierzch-

ność nad zwierzętami a w związku z tym jest

odpowiedzialny

za ich dobrostan .

Prawo europejskie ( Europejska konwencja o

ochronie zwierząt

hodowlanych i gospodarskich, dyrektywa Rady

88/166 EEC,

Dyrektywa Rady 91/630 EEC) określa zwięrzeta

hodowlane

jako stworzenia z uczuciami, które nie mogą być

traktowane

jako wyłącznie produkty rolnicze.

Definicje

dobrostanu

 Dobrostan

to stan, w którym

zwierzę czuje się dobrze

 Dobrostan

to

stan dobrobytu

osiągany poprzez spełnienie po-

trzeb fizycznych, środowiskowych, żywieniowych, behawioral-
nych i społecznych zwierzęcia lub grupy zwierząt pod

nadzorem

lub wpływem ludzi

 Dobrostan

to stan

pełnego zdrowia

psychicznego i fizycznego,

w którym zwierzę pozostaje w harmonii ze swoim

środowiskiem

 Dobrostan

to stan , w którym zwierzę jest w stanie

poradzić

sobie ( dostosować się bez cierpienia ) w środowisku

Metody badawcze dobrostanu

1.

Ocena wskaźników wzrostu, produkcyjności, rozrodu,

długowieczności użytkowania, fizjologicznych
2.

Epidemiologia weterynaryjna, patologia

3.

Pomiary osłabienie układu immunologicznego

pomiary hormonów kory nadnercza (kortyzolu) i

tarczycy

4

Testy behawioralne: fotografia spędzania czasu ,
występowanie stereotypii i zachowań konfliktowych

Właściwy dobrostan nie jest tylko sprawa rządów czy

opinii

publicznej, nabiera stopniowo znaczenie ekonomicznego
poprzez zwiększanie wartości produktów zwierzęcych

Kluczową rolę w określaniu wskaźników i standardów
dobrostanu odgrywa nauka

Ocena zdrowotności w zakresie schorzeń i urazów
jest ważnym wskaźnikiem dobrostanu lub jego
niedostatków u zwierząt, trwających przez dłuższy

czas

Niektóre schorzenia są skutkiem immunosupresji,
Obniżonej odporności lub być następstwem urazów w
wyniku agresji lub stereotypii, spotykanych częściej

w

środowisku niekorzystnym.
Najczęstrze schorzenia na tym tle:
-owrzodzenia (także żołądka),
-biegunki
-stany zapalne ( gruczołu mlekowego)
-schorzenia kończyn, kulawizny, niedowłady , racice

Niektóre schorzenia typowe dla kierunku

użytkowania:

- Mastitis
- Zaburzenia metaboliczne: „kwasica”
- Gorączka mleczna

Stereotypie jako przejaw frustracji (czynności

powtarzalne, bezcelowe:

Route-tracing – ruch w „te i wewte”
Bar-biting – gryzienie przegród
Tongue-rolling- żucie
Także specyficzne np. u świń siedzenie na

zadzie-

-pozycja siedzącego psa

Wskaźniki fizjologiczne stresu – aktywizacji

sympaty-

-cznego układu nerwowego
Tętno - wzrost
Adrenalina- epinefryna –wzrost
B-receptory- aktywizacja:
poziom glukozy- wzrost
Kwasy tłuszczowe- wzrost
Przepływ krwi – wzrost:
temperatura skóry, kończyn, rektalna- wzrost

Przykłady doboru i kształtowania się cech w

badaniach dobrostanu

lochy wychowujące prosięta
chów budkowy chów alkierzowy
Krew
Czerwone ciałka 6,1 x 10

12

5,2 x 10

12

Limfocyty w
obrazie białych ciałek,% 34 46

immunosup.

infekcje

Kortyzol, nmol/l 38,4 59,2
ACTH-kortykotropina 33,5 61,3

lochy wychowujące prosięta

c.d.

chów budkowy chów alkierzowy

Zachowanie się
% czasu na czynności
Leżenie 27,6 87,8
Ruch 72,4 12,2
Eksploracja 16,3 -
w tym rycie
Stereotypie brak 3,1

Systemy były bardzo różne zatem różnice w
wartościach cech są bardzo duże

Lochy w okresie wychowu prosiąt
Kojec: Duński Duński

Trójdzielny

dwudzielny dwudzielny

(klatka-jarzmo)

bez ściólki ze ściółką
-------------------------------------------------------------------

------------

Kortyzol nmol/l 27,8 32,2 34,4

Stereotypie liczba/
Dobę brak brak 4,5

Wskaźniki dobrostanu prosiąt odłączanych w różnych
terminach
42 dni 35 dni 21 dni
----------------------------------------------------------------------------
Przyrosty dzienne 305 320 349
Kortyzol nmol/l 53,0 52,4 56,8
ACTH mg/ml 13,5 11.7 21,3
Poziom immunobin
g/ dL 5,85 6,60 3,09
Ruch h/dobę 2,9 3,8 4,7
Stereotypie % czasu 0 0 0,2
( ssanie )

Dobrostan tuczników w dwu

systemach

bezściołowy ściołowy

(płytka ściółka)

---------------------------------------------------------------

----------------

Przyrost dzienny,g 730 748
Temperatura skóry

0

C 34,8 36,8

ACTH ug/ml 45,84 38,89
Kortyzol umol/l 60,47 43,23

Reakcje behawioralne tuczników zależnie od

temera-

-tury otoczenia
------------------------------------------------------------------------

-------

15

0

C

18

0

C

Poziom tyroksyny ng/ml

45,5 35,5

Ułożenie ciała w czasie
Odpoczynku:
Boczne ,% 21,3 62,6
Na brzuchu(„mostkowe”) 78,7 37,4
Leżenie ,%
w ciasnej grupie 87,4 69,2
luźno 12,6 30,8

Badanie stresu podczas doju- w każdej grupie 18

HF

grupa kontrolna - dój w zwykłym miejscu (hali)

stres izolacji – dój indywidualny w miejscu

nieznanym

4 x 3 m, dojście ok. 3 minuty

stres złagodzony- dój jak wyżej + obecność

znanego

obsługującego i szczotkowanie

kontrola stres stres łagodzony
Zachowanie:
Defekacja, oddawa-
nie moczu, sztuk 7 13 3
Ryczenie przestępo
-wanie z nogi na nogę brak 3 brak
Tętno
Przed wypr./min 75 77 75

ns

W pom. izolatki 75a 88b 84 c
Dój 75a 80b 78
Po doju 75a 82b 82b

kontrola stres stres

łagodzony

Kortyzol 30 min
przed dojem ng/ml 5-6 5-6 5-6
W 20 min. doju 6,4a 15,2b 13,2b

Oksytocyna ng/ml/min
1 min doju 4,3a 1,0b 1,0b
5 min doju 6,6a 1,9b 3,2c
10 min doju 21,4a 3,7b 4,8 b

Mleko,l
Wydojone 20 a 18b 17b

Rezydualne 3,0a 6,0b 6,0b

Wnioski

Krowy dojone w izolacji, w nieznanym wcześniej
miejscu wykazują oznaki stresu i obniżyły

wydajność

mleka doju w czasie doju w wyniku zwiększenia

mleka

rezydualnego.

Kontakt z człowiekiem redukował niektóre oznaki
niepokoju i tętno ale nie oddziaływał na inne

oznaki

stresu oraz ilość mleka rezydualnego

W badaniach terenowych dobrostan można oceniać
poprzez ocenę spełniania wymagań określanych
ustawowo

Rozporządzenie MR i R W z dnia 15 lutego 2010 (
weszło w życie 30 czerwca 2010 ) w sprawie wymagań

i

sposobu postępowania przy utrzymaniu gatunków
zwierząt gospodarskich dla których normy ochrony
zostały określone w przepisach Unii Europejskiej.

Dotyczy : cieląt, świń, kur niosek i brojlerów kurzych

Cielęta ( bydło do 6 miesięcy)

Światło : zapewnia się oświetlenie sztuczne lub

dostęp

do światła naturalnego w czasie

odpowiada-

jacemu dostępowi światła naturalnego
ale co najmniej w godz. 9- 17
Doglądanie : co najmniej raz dziennie
Woda: zapewnia się stały dostęp do wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi
Żywienie ogólnie: zwierzęta żywi się paszą
dostosowaną do ich gatunku zwierząt, wieku,

masy

i stanu fizjologicznego

Żywienie szczegółowe: co najmniej 2 x dziennie
pasza powinna zawierać taką ilość żelaza
aby poziom hemoglobiny we krwi wynosił
co najmniej 4,5 milimol/litr

pasza dla cieląt starszych niż 2 tygodnie
powinny zawierać pasze włókniste a w
okresie 8- 20 tygodni zwiększać się o 50-

250

g dziennie
mleko matki ( siara) powinno być

udostępnio-

ne niezwłocznie po urodzeniu , nie później
niż 6 godzin od urodzenia

Pomieszczenia ogólnie: pomieszczenia, w których
utrzymuje się zwierzęta czyści się i
dezynfekuje;
Odchody oraz niezjedzone resztki paszy
usuwa się z pomieszczeń tak często aby
zminimalizować możliwość

zanieczyszczenia

paszy i wody i zapewnić bezkonfliktowy
dostęp do wody i paszy
Podłoga : powinna być twarda, równa, stabilna, o

pow.

gładkiej, nie śliskiej
Cielęta utrzymywane pojedyńcze;
kojec szerokość min. wysokość cielęcia w
kłębie; długość : długość ciała x 1,1

Ściany kojca: powinny umożliwiać kontakt

wzrokowy

i fizyczny z innymi zwierzętami
Ściółka : do 2 tygodni obowiązkowo
Utrzymanie grupowe:
powierzchnia min 1,5 m

2

do 150 kg

1,7 m

2

150-220 kg

1,8 m

2

pow. 220 kg

w systemie otwartym 5 m

2

/ sztukę

Miejsce do leżenia: czyste i wygodne
Dopuszczalne stężenie gazów: CO

2

– 3000 pm

H

2

S - 5 ppm

NH

3

- 20 ppm

Brojlery kurze
Oświetlenie: oświetlenie sztuczne musi oświetlać min.
80% pow. użytkowej a natężenie oświetlenia
na poziomie ptaka powinno wynosić 20 lux

od 7 dnia wychowu oświetlenie dostosowuje
do rytmu dobowego z okresami zaciemnienia
ogółem min. 6 godzin w tym min. 4 godziny
zaciemnienia nieprzerwanego
Urazy: brojlery, które maja urazy, trudności w
chodzeniu , przepukliny brzuszne, mogące być
przyczyną cierpień poddaje się leczeniu lub
natychmiastowemu ubojowi

Zagęszczenie obsady maks. 33 kg/m

2

39 kg/m

2

42

kg/m

2

39 kg – posiadacz przechowuje i udostępnia

dokumentację : plan kurnika w tym wymiary pow.

użytkowej, opis sytemu wentylacji z
podaniem docelowych parametrów
przepływu powietrza i temperatury,
systemu karmienia i pojenia,
systemów alarmowych i awaryjnych
systemów zasilania elektrycznego
informacje o typie podłogi i ściólki

przekazuje informacje o zmianach

c.d.
Kurnik jest wyposażony w system wentylacji, który
zapewnia stezenia mierzone na poziomie
kurcząt: amoniaku- nie przekracza 20 ppm
dwutlenku węgla 3000

ppm

temperatura wewnątrz nie przekracza o
3

0

C gdy temperatura zewnętrzna w cieniu

przekracza 30

0

C

wilgotność względna nie przekracza 70 %
przy temperaturze zewnętrznej 10

0

C

42 kg/m jak wyżej + kontrole powiatowego lek. Wet.
w ciągu ostat. 2 lat nie wykazały żadnych
nieprawidłowości

c.d.
42 kg/m - śmiertelność brojlerów w 7 kolejnych
rzutach brojlerów nie przekracza

wskaźnika

1 % + 0,06 % x wiek brojlerów w dniu

uboju

Wyposażenie: urządzenia do karmienia- liniowe
pojemniki min. 0,07 m/sztukę
pojemniki kołowe min 0,03 m/sztukę

urządzenie do pojenia pojemniki

liniowe

o min. Linii brzegu 0,02 m/ sztukę
pojemniki kołowe 0,01 m/sztukę

poidełka kropelkowe lub kubeczkowe min 1/10

sztuk

Kurnik dla brojlerów wyposaża się w ściółkę

W kurniku dla brojlerów minimalizuje się poziom
hałasu
Kurnik dla brojlerów, jego wyposażenie oraz

sprzęt

czyści się i odkaża się a

ściółkę

wymienia się przed każdym
umieszczeniem w nim

nowego

stada brojlerów