Rodzaje eksperymentów, w których wykorzystywane są zwierzęta:
• Wiwiswekcja.
• Badania naukowe stosowane w medycynie.
• Testy na tolerancję kosmetyków i środków
piorących.
• Testy na tolerancję błony śluzowej i skóry.
• Eksperymenty
biomedyczne
• Testy na toksyczność
(LD50).
• Testy farmakologiczne.
• Testy na tolerancję niektórych środków spożywczych.
Korzyści z eksperymentowania na żywych zwierzętach
1. Korzyści ekonomiczne:
• Zwierzęta doświadczalne są tanie, dla przykładu hodowla myszy czy szczurów nie stanowi poważnego obciążenia dla laboratoriów. Jeśli nawet jest możliwe prowadzenie analogicznych doświadczeń na
ludziach, to koszty ich są wielokrotnie wyższe.
• Lekarze i naukowcy nabywają koniecznych umiejętności ćwiczą na tanich i łatwo wymiennych zwierzętach, przez co skuteczność operacji dokonywanych na ludziach znacząco wzrasta.
2. Korzyści medyczne (terapeutyczne):
• Eksperymenty na zwierzętach pozwalają uniknąć kosztownych błędów i jeszcze przed wprowadzeniem do obrotu handlowego określić niepożądane skutki uboczne bądź przeciwwskazania stosowania niektórych terapii chirurgicznych i farmakologicznych.
3. Korzyści ekologiczne:
• Eksperymenty potwierdzają jedność biologiczną wszystkich organizmów żywych (biojedność) oraz wpływ przynajmniej niektórych czynników związanych z działalnością człowieka na życie w ogóle, jak i na pojedyncze gatunki bądź organizmy.
4. Korzyści naukowe:
• Łatwość osiągnięcia przedmiotu badań i prosta powtarzalność poszczególnych eksperymentów z uwagi na powszechność występowania materiału poddawanego doświadczeniom.
• Dzięki temu rezultaty badań są powtarzalne i nie zależą od stan środowiska zewnętrznego.
Sposoby ograniczenia wykorzystywania zwierząt w eksperymentach
• Zmniejszenie ogólnej liczby zwierząt używanych w eksperymentach.
• Zastępowanie zwierząt fantomami, filmami instruktażowymi lub gotowymi programami komputerowymi
(wiwisekcja).
• Stosowanie alternatywnych testów(niektóre testy alergiczne).
• test tolerancji skóry - hodowle komórkowe
• test tolerancji błony śluzowej- hodowle komórkowe
• Wykorzystywanie w testach toksykologicznych hodowli tkankowych.
• Wykorzystanie wolontariuszy.
• 1959r. - ZASADA 3R wprowadzona przez William aRussela i Rexa Burcha - zasada humanitarnej metodyki doświadczalnej
1.REPLECMENT - zastąpienie doświadczeń na zwierzętach metodami In vitro (hodowle komórkowe, tkankowe), zastąpienie zwierzętami o niższym stopniu rozwoju ewolucyjnego;
2. REDUCTION - zmniejszenie liczby zwierząt poprzez lepsze wykorzystanie metod statystycznych;
3. REFINMENT - zmiana procedury eksperymentalnej na przysparzającą zwierzętom mniej cierpień.
Zasada 3R wyznacza kierunki poszukiwań metod alternatywnych.
Poczynając od lat 60 tych organizacje humanitarne i rządy poszukiwały metod alternatywnych: finansując je (Europejskie Centrum Walidacji Metod Alternatywnych - ECVAM uzyskuje także finansowanie, powstało w 1992r.)
• Eutanazja ( z grec. eu - dobro, thanatos - śmierć) - tzw. dobra śmierć to taka,która następuje z minimalnym bólem, strachem i stresem.
• Eutanazja jest aktem wywołania humanitarnej śmierci u zwierzęcia.
Fizyczne metody eutanazji zwierząt
• Zastosowanie pistoletu z bolcem penetrującym.
• Eutanazja przez uderzenie w głowę.
• Zastrzelenie z broni palnej.
• Dyslokacja kręgów szyjnych.
• Dekapitacja.
• Porażenie prądem elektrycznym.
• Napromienianie mikrofalami.
• Ucisk na klatkę piersiową (sercowo -płucny, sercowy).
• Użycie pułapek zabijających.
Metody pomocnicze stosowane w eutanazji zwierząt
• Skrwawienie.
• Ogłuszenie
Środki chemiczne wykorzystywane wmeutanazji:
Inhalacyjne:
• Anestetyki inhalacyjne (eter, halotan, metoxyfluran, izofluran, desfluran,enfluran).
• Dwutlenek węgla
• Azot, argon
• Tlenek węgla
Środki farmakologiczne nieinhalacyjne:
• Pochodne kwasu barbiturowego
• Kombinacje pentobarbitalu
• Wodzian chloralu
• T - 61
• Metanosulfonian trikainy - pochodna
kw. benzoesowego
• Chlorek potasu
Niedopuszczalne preparaty do iniekcji przy eutanazji:
• Strychnina, nikotyna, kofeina
• Siarczan magnezu, chlorek potasu,
• Środki czyszczące, preparaty
dezynfekujące, rozpuszczalniki
• Środki blokujące przewodnictwo nerwowo - mięśniowe
Akty prawne
USTAWA PREZYDENTA RP z dnia 6 czerwca 2002 r.
„ O zmianie ustawy o ochronie zwierząt”. (Dz. U. Nr
135 z dn. 28 sierpnia 2002 r.)
Ustawa z dnia 15.01.2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2010 roku w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych
• Rozporządzenie MRiRW z dnia 20 czerwca 2007 r. ”w sprawie kwalifikacji osób sprawujących opiekę nad zwierzętami doświadczalnymi i osób sprawujących nadzór nad tymi osobami” data wejścia w życie: 21 lipca 2007 r.
(Dz.U. Nr 121 poz.835).
• Rozporządzenie Ministra Nauki i Informatyzacji z dn. 29lipca 2005r.
„w sprawie Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach oraz Lokalnych Komisji Etycznych do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach". (Dz.U. nr 153, poz.
1275)
• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia10 marca 2006 r.
„W sprawie szczegółowych warunków utrzymywania zwierząt laboratoryjnych w jednostkach
doświadczalnych, jednostkach hodowlanych i u dostawców”. stan prawny: maj 2007 r.
Czego dotyczą?
• Definiują gatunki zwierząt uznane za zwierzęta laboratoryjne.
• Ustalają kompetencje komisji etycznych.
• Określają stopnie inwazyjności w eksperymentach.
• Określają procedury dozwolone w doświadczeniach.
• Przedstawiają warunki i metody eutanazji zwierząt wykorzystywanych w
eksperymentach.
Przy określaniu stopnia inwazyjności należy uwzględnić:
• gatunek zwierzęcia (poziom organizacji kognitywnej i emocjonalnej), które będzie poddane doświadczeniu, gdyż ta sama procedura może być trudniej lub łatwiej tolerowana przez różne gatunki,
• zastosowanie humanitarnego zakończenia(humane endpoints) doświadczeń prowadzących do śmierci (co jest warunkiem dopuszczalności wielu takich doświadczeń),
• możliwość kompensacji cierpień w przypadku inwazyjnych doświadczeń, po których zwierzęta mają pozostać przy życiu.
Skala kategorii inwazyjności opracowana przez AWC
(Animal Welfare Center)
• Stopień 1 - Procedury nieinwazyjne, w których żadne ze zwierząt uczestniczących w eksperymencie nie jest narażone na cierpienie lub jakikolwiek uszczerbek na zdrowiu. W szczególności behawioralne obserwacje mał1ych zwierząt w zamknięciu, łącznie ze stosowaniem behawioralnych testów na zwierzętach nie poddawanych żadnym zabiegom.
• Warunki dopuszczalności projektu: zapewnienie zwierzętom dobrych warunków bytu (w tym wody,
pokarmu i możliwości ruchu), bezpieczeństwa oraz humanitarnego traktowania po zakończeniu
projektu.
• Stopień 2 - Procedury powodujące lekki chwilowy ból, stres lub długotrwały lekki dyskomfort,
chwilowe (do kilku minut) unieruchomienie w celu dokonania obserwacji lub prostego zabiegu;
pobieranie krwi; wstrzyknięcia dożylne, podskórne, domięśniowe, dootrzewnowe lub doustne nietoksycznych substancji; uśmiercanie (eutanazja) standardowymi metodami, które powodują natychmiastową, prawie bezstresową utratę świadomości (np. dekapitacja po podaniu
środków uspokajających albo lekkim znieczuleniu, przedawkowanie środków uspokajających); terminalne doświadczenia pod głęboką narkozą i inne.
• Warunki dopuszczalności projektu: jak dla stopnia 1 oraz odpowiednie umiejętności techniczne i
uprawnienia personelu odpowiedzialnego za wykonanie doświadczeń.
• Stopień 3 - Procedury powodujące umiarkowany ból/stres, wprowadzenie drenu lub kateteru z
lokalnym znieczuleniem; drobne zabiegi chirurgiczne w znieczuleniu (pobranie wycinka czyli
biopsja, otwarcie jamy otrzewnowej, usunięcie gonad); wstrzyknięcia dosercowe i do klatki
piersiowej; unieruchomienie na 15-60 minut bez podania środków uspokajających lub znieczulenia; narażanie na szkodliwe, stresujące bodźce, ale z możliwością ucieczki; i inne.
• Warunki dopuszczalności projektu: jak dla stopnia 2,oraz uzasadnienie narażania zwierząt na poważny chwilowy albo długotrwały, ale umiarkowany ból/stres.
• Stopień 4 - Procedury powodujące silny ból/stres i zwykle nieodwracalne uszkodzenie ciała i funkcji psychicznych, w szczególności: przywracanie do świadomości i utrzymywanie przy życiu zwierząt okaleczonych po poważnych zabiegach chirurgicznych (dokonanych pod narkozą); testy
toksykologiczne i wywoływanie śmiertelnych chorób(np. choroby popromiennej, śmiertelnych chorób zakaźnych i dziedzicznych) z humanitarnym zakończeniem (humane endpoint); stosowanie
pełnego adiuwantu Freunda; wywoływanie zaburzeń organizacji czuciowo-ruchowej i ciężkich zaburzeń psychicznych (np. przez trwała izolację matki od młodych); wystawianie na szkodliwe, silnie stresujące bodźce bez możliwości ucieczki; długotrwałe (wielogodzinne i dłuższe)
unieruchomienie; i inne.
• Warunki dopuszczalności projektu: jak dla stopnia 3,oraz uzasadnienie narażania zwierząt na ostre cierpienia i trwałe kalectwo bez możliwości albo przy niewielkiej możliwości kompensacji cierpień.
• Stopień X - Niedopuszczalne procedury powodujące skrajne cierpienia, używanie kurary i pokrewnych substancji do unieruchamiania zwierząt bez znieczulenia; zadawanie ran i oparzeń bez znieczulenia; doprowadzanie do śmierci przez zatrucie (np.strychniną), przez odwodnienie lub głodzenie, przez działanie temperatury i ciśnienia; wywoływanie ostrych psychoz (np. przez narażanie unieruchomionych zwierząt na ostry stres, zastąpienie matki „karzącym”fantomem) i agonistycznych zachowań prowadzących do okaleczeń i śmierci; i inne.
Zezwala się na wykonywanie procedur zakwalifikowanych do stopnia inwazyjności X, jeśli ich przeprowadzanie jest dopuszczane przepisami szczególnymi!!!
Klasyfikacja dotkliwości procedur
• Dotkliwość danej procedury określa się przez określenie intensywności bólu,
cierpienia, distresu lub trwałego uszkodzenia, na które dane zwierzę może być
narażone podczas jej wykonywania. Klasyfikacja dotkliwości procedur znajduje się w jednym z załączników do dyrektywy unijnej z 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych dla celów naukowych
Etyczne aspekty eksperymentów na zwierzętach
• Nie należy przeprowadzać eksperymentów, jeżeli wystarczy sama obserwacja.
• Doświadczenie powinno mieć wyraźnie określony cel i musimy mieć pewność, że
doprowadzi do określonych wyników.
• Nie należy prowadzić doświadczeń, które już zostały przeprowadzone- wynika z tego
konieczność pogłębiania swojej wiedzy.
• Każdy eksperyment należy tak wykonać, aby spowodował jak najmniej cierpienia.
• Każde doświadczenie należy tak wykonać i udokumentować, aby nie zachodziła
konieczność jego powtarzania.
• Aby w pełni osiągnąć powyższe cele, należy powołać organizacje i właściwe towarzystwa
naukowe, umożliwiające wymianę doświadczeń.
• Wyniki wielu doświadczeń są niewiarygodne, organizmy zwierzęce mają inny metabolizm i
inaczej reagują na wiele zaaranżowanych przez naukowców badań.
• Wyniki wielu doświadczeń mogą być bezwartościowe, ponieważ są błędnie zaprojektowane lub nie uwzględniają dostatecznie wpływu czynników stresowych, jakim poddawane są zwierzęta w trakcie
doświadczeń.
• Podczas wielu doświadczeń zwierzęta poddawane są trudnym cierpieniom, niewspółmiernym do
osiąganych wyników poznawczych.
• Metody alternatywne wobec wiwisekcji nie są dostatecznie wykorzystywane, a wyniki
przeprowadzonych już doświadczeń nie są powszechnie dostępne głównie z powodu
konkurencji pomiędzy firmami biotechnologicznymi(łamanie zasad Protokołu Kartaginińskiego).
• Wiele doświadczeń ma niewielką wartość poznawczą, wykonuje się je rutynowo lub tylko
po to aby wykorzystać przyznane już środki finansowe.
• Ogromna liczba doświadczeń nie przyczynia się do rozwoju wiedzy ludzkiej, mogącej pomóc w
leczeniu groźnych chorób lub polepszyć jakości życia.
• Wiele z nich to testy kosmetyków, środków tolerowanych czy dodatków do żywności.
Rozpoznawanie bólu u psów i kotów:
• Nieprawidłowa postawa
- łukowate wygięcie ciała lub napięcie mięśni brzucha, pozycja modlącego się psa.
• Nieprawidłowy chód- sztywny, częściowe odbarczanie uszkodzonej
kończyny, lekka lub wyraźnie zaznaczona kulawizna.
• Nienormalne ruchy ciała
- nadmierne reakcje obronne, ruchy niespokojne, brak poruszania się, gdy zwierzę śpi.
• Wydawanie dźwięków
- piszczenie, skowyt, skomlenie, niereagowanie głosem w żadnej sytuacji.
• Oglądanie, lizanie lub ogryzanie bolesnych miejsc
- przeczulica bólowa, reakcja bólowa na nieszkodliwe bodźce.
Związane z bólem behawioralne zmiany, które mogą także występować przy ogólnym
pogorszeniu zdrowia:
• niepokój lub podniecenie,
• drżenia mięśniowe lub dreszcze,
• wzrost liczby oddechów lub duszność,
• niemrawe merdanie ogonem,
• niskie noszenie ogona,
• przygnębienie lub słaba reakcja w kontaktach z opiekunem,
• brak dokonywania zabiegów pielęgnacyjnych,
• zmniejszenie lub brak łaknienia,
• ciche leżenie, nieporuszanie się godzinami bez snu,
• osłupienie depresyjne,
• oddawanie moczu i kału bez zmiany pozycji i jakiegokolwiek ruchu,
• zaleganie i brak reakcji na bodźce z otoczenia,
• niechęć lub niezdolność do spacerów,
• kąsanie lub próby kąsania opiekunów.
Zachowania występujące także normalnie
• niechęć do poruszania głową (tylko ruch gałek ocznych),
• napięcie mięśni wszystkich kończyn po dotknięciu brzucha,
• wypadnięcie prącia,
• lizanie ran.
Zmiany wskaźników fizjologicznych, które mogą być związane z bólem:
• wzrost liczby oddechów lub duszność,
• przyspieszenie akcji serca,
• rozszerzenie źrenic,
• nadciśnienie tętnicze,
• wzrost stężenia kortyzolu i adrenaliny we
krwi.
Objawy, które mogą być związane z obawą lub lękiem:
• niepokój lub podniecenie,
• drżenia mięśniowe lub dreszcze,
• wzrost liczby oddechów lub duszność,
• niemrawe machanie ogonem,
• niskie noszenie ogona, powolne wstawanie,
• przygnębienie lub słaba reakcja w kontaktach z opiekunem,
• brak dokonywania zabiegów pielęgnacyjnych,
• kąsanie lub próby kąsania opiekunów,
• kładzenie małżowin usznych do tyłu,
• szczekanie lub warczenie, gdy zbliża się opiekun,
• prychanie lub syczenie, gdy zbliża się opiekun (koty),
• siedzenie w najodleglejszym końcu klatki lub leżenie pod kocem.