Ekonomika ochrony środowiska V wykład 21.03.
Gospodarka wodna
25 - 30 mld m³ rocznie wody powierzchniowe w Polsce
10 - 12 mld m³ rocznie wody podziemne w Polsce
Człowiek korzystając z zasobów wodnych wykorzystuje ich naturalną dyspozycyjność.
Naturalna dyspozycyjność zasobów wodnych jest określana nie tylko przez ich wielkość będącą w posiadaniu danego społeczeństwa, ale także przez ich jakość (czystość) oraz ich rozmieszczenie w przestrzeni i czasie.
Aby naturalnie zwiększać dyspozycyjność wody trzeba:
unikać zanieczyszczenia
oczyszczać wody powierzchniowe
można dokonywać przerzutów wody
rozmieszczać w czasie: raz susza, raz powódź (wymaga ta sytuacja budowy zbiorników retencyjnych, których powinno być 2 lub 3 razy więcej niż jest)
Do pewnego momentu naturalna dyspozycyjność zasobów wodnych zaspokajała potrzeby człowieka. Z czasem jednak przestaje wystarczać. Człowiek obecnie może zarówno zwiększać jak i zmniejszać naturalną dyspozycyjność zasobów wodnych. Zmniejsza je przez zanieczyszczenia w wyniku działalności gospodarczej. Gdy przestało wystarczać naturalnych zasobów człowiek powołał do życia nowy dział infrastruktury: gospodarka wodna.
Infrastruktura gospodarcza kraju - to zbiór wielu różnych systemów obejmujących określone instytucje i urządzenia niezbędne do właściwego funkcjonowania gospodarki narodowej i jej dalszego rozwoju.
Gospodarka wodna - stanowi ważny element infrastruktury gospodarczej kraju, jest systemem obejmującym instytucje i urządzenia, który winien umożliwiać racjonalną gospodarkę zasobami wodnymi.
Hierarchia celów gospodarki wodnej
Celem nadrzędnym gospodarki wodnej jest zaspokojenie uzasadnionych potrzeb użytkowników wody przez umożliwienie im w wymaganym stopniu pewności poboru określonej ilości wody, o określonej jakości, w określonym miejscu i czasie oraz utrzymywanie trwałej równowagi bilansu wodnego. Cel ten powinien być realizowany z jednoczesnym zachowanie pożądanego stanu środowiska przyrodniczego i przy możliwie najniższych nakładach społecznych.
Trzeba racjonalnie gospodarować wodą w związku z konkurencyjnością potrzeb.
Cele niższego rzędu (realizacja ich umożliwia realizację celu wyższego) to sprecyzowane zadania gospodarki wodnej takie jak:
zaopatrzenie w wodę rolnictwa, przemysłu i innych pozostałych dziedzin gospodarki komunalnej
oczyszczanie, odprowadzanie i zrzut wody po jej użytkowaniu
wykorzystanie wód dal celów transportowych, hydroenergetycznych, dla wypoczynku ludności , dla turystyki i sportu
regulacja stosunków wodnych w glebie (nie zawsze nawadniać czasem osuszać)
zabezpieczenie rzek, jezior i zbiorników wodnych przed erozją, akumulacją osadów i abrazją brzegów
ochrona przed powodzią
Celem nadrzędnym jest zaspokajanie potrzeb społeczenstwa
Ochrona przed powodzią wymaga kosztownej i kompleksowej pracy. Administracja na różnych szczeblach powinna ze sobą współpracować; koordynacja w ramach komitetów przeciwpowodziowych.
Na każdym etapie rozwoju społeczeństwa pojawia się problem zaspokajania potrzeb, w wyniku, czego tworzymy hierarchię celów (ważne i ważniejsze). Tym samym cele dzielimy na :
- cel nadrzędny
- cel wyższego rzędu
- cel niższego rzędu - ich realizacja pozwala zrealizować cele wyższego
- zadanie operacyjne - mają wyznaczonego wykonawcę i środki; pozwalają na realizację celów niższego rzędu
Powoli realizując cele niższego rzędu, przechodzimy do realizacji celu nadrzędnego. Cel wyższego rzędu zaspokaja potrzeby społeczeństwa np. utrzymanie środowiska w dobrym stanie, możliwość przemieszczania się, dostęp do usług itd. Wszystkie te cele dążą do realizacji celu nadrzędnego.
Bilans wodno - gospodarczy to porównanie (zestawienie) w danym miejscu i czasie podaży wody z jakiej mogą korzystać użytkownicy i ich popytem na wodę.
Uważa się, że racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi powinno uwzględnić ich naturalne uwarunkowanie i odbywać się w układzie zgodnym z hydrograficznym podziałem kraju, co oznacza , że bilans wodno - gospodarczy poszczególnych zlewnia ma charakter operatywny.
Istnieje wiele czynników, które wpływają na stronę popytową i podażową wody.
Do czynników zwiększających popyt na wodę zalicza się:
wzrost zasobów demograficznych na obszarze danej zlewni
wzrost produkcji przemysłowej, rolniczej i świadczonych usług oraz występujące zmiany strukturalne zwiększające wodochłonność PKB (jeżeli zmienia się struktura gospodarcza tym więcej gospodarstw wodochłonnych)
stosowanie technik i technologii nadmiernie wodochłonnych
wzrost konsumpcji i zmiany jej struktury wymagające zwiększonego poboru wody
zwiększenie stopnia urbanizacji obszarów zlewni
rozwój systemów wodno - kanalizacyjnych w wiejskiej sieci osadniczej na terenie zlewni
nieprawne systemy rozrządu i dystrybucji oraz rosnąca ich awaryjność
Czynniki zmniejszające popyt:
ograniczenie produkcji wodochłonnej
wdrażanie i upowszechnianie nowych technik i technologii w tym tzw. obiegów zamkniętych
eliminowanie strat w systemach rozrządu i poboru wody u użytkowników oraz zastępowanie przestarzałych systemów systemami nowoczesnymi o wysokim stopniu niezawodności
wdrażanie ekonomiczno - prawnego i techniczno - organizacyjnego sytemu oddziaływania na gospodarkę wodną powodujące oszczędne ich użytkowanie
Czynniki zwiększające dyspozycyjność zasobów wodnych zlewni (zwiększające podaż bilansu wodnego):
wielkość, struktura i dynamika inwestycji w gospodarce wodnej
zwiększenie retencji wód, poprawa sprawności i rozbudowa systemów przerzutów wód oraz innych urządzeń gospodarki wodnej umożliwiających zróżnicowanie w formie jej użytkowania
tworzenie systemu monitoringu wód, skuteczne ich ochrony przed zanieczyszczeniem i tym samym poprawa stanu czystości wód
wprowadzenie systemowej gospodarki wodnej poszczególnych zlewni
współpraca miedzy zlewniami umożliwiającymi racjonalne wykorzystanie środków inwestycyjnych zwiększających dyspozycyjność zasobów wodnych na większych obszarach i uporządkowanie międzynarodowej współpracy na wodach granicznych
ukształtowanie systemu ekonomiczno - prawno - organizacyjnego pobudzającego rozbudowę i modernizację gospodarki wodnej oraz pozwalającego na prowadzenie kompleksowej strategii i polityki ekologicznej państwa
Czynniki zmniejszające dyspozycyjność zasobów wodnych zlewni:
nadmierne zużycie infrastruktury technicznej gospodarki wodnej
dokonanie zrzutów ścieków niedostatecznie oczyszczonych pogarszających czystość wód
zbyt duże zużycie bezzwrotne wody
brak odpowiedniego egzekwowania prawa wodnego i ekologicznego
deformacja stosunków wodnych w zlewniach na skutek nieracjonalnej eksploatacji bogactw naturalnych i zanieczyszczeń obszarowych
niski stopień świadomości ekologicznej społeczeństwa przy jednocześnie niskich dochodach
System zarządzania gospodarki wodnej - to zbiór instytucji i innych jednostek organizacyjnych skoordynowanych wewnętrznie w ramach danej struktury, która spełnia określone funkcje w procesie gospodarowania zasobami wodnymi
Do podstawowych funkcji zarządzania zaliczamy:
funkcja organizowania - oznacza tworzenie odpowiedniego układu podmiotowego w systemie oraz różnego rodzaju występujących między podmiotami zależności i powiązań
funkcja planowania - oznacza tworzenie planów, wykorzystywanie istniejących zasobów i urządzeń wodnych, które powinny być ściśle powiązane z tzw. planami przestrzennego zagospodarowania (plany krótkookresowe, długookresowe 10-20lat)
funkcja zasilania - oznacza dostosowanie niezbędnych środków finansowych, środków rzeczowych, środków osobowych i niezbędnych informacji do systemu
funkcja motywowania - oddziaływanie na użytkowników zasobów wodnych przy pomocy instrumentów regulacji:
bezpośrednich - zakazy, pozwolenia administracyjne
pośrednich- ekonomiczne za pomocą rynku (ceny poboru wody, opłata za zrzut ścieków)
funkcja kontroli - oznacza stosowanie kontroli wewnętrznej i zewnętrznej dokonującej przez Inspekcję Ochrony Środowiska i kontroli społecznej dokonywanej przez rady dorzeczy i organizacje ekologiczne.