Środki roślinne stosowane w przeziębieniu

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

Jesienią i zimą jesteśmy szczególnie narażeni na różnego rodzaju infekcję, czemu sprzyjają zmieniające się, nieraz dość gwałtownie, warunki pogodowe, jeśli przemarzniemy, a na dodatek spędzamy większość czasu w ogrzewanych i klimatyzowanych pomieszczeniach, to o przeziębienie nie trudno.

Przeziębienie jest zakażeniem górnych dróg oddechowych, czyli wirusowym zapaleniem błony śluzowej gardła, nosa i krtani. Wywoływane jest przez ponad 200 wirusów. Proces chorobowy rozpoczyna się stopniowo dwa, trzy dni po zakażeniu wirusem. Przeziębienie rozwija się raczej powoli. Najczęstszymi symptomami są: uczucie drapania w gardle i jego ból, a także bóle mięśni i stawów oraz nieżyt nosa i stan podgorączkowy (choć pierwszym objawem może być dość wysoka gorączka sięgająca nawet  39°C), czasem pojawia się kaszel. Pacjent może mieć uczucie bezsilności i wyczerpania. Objawy ustępują w ciągu 2 do 7 dni. Przy przeziębieniu powikłania pojawiają się rzadko, czasem dochodzi do zakażeń bakteryjnych oraz występuje zapalenie nosa, ucha środkowego, zatok, krtani, czy oskrzeli. Nie istnieje szczepionka umożliwiająca zapobieżenie przeziębieniu.

Chorobę przeziębieniową można podzielić na trzy fazy:

1.    Faza naczyniowa (trwa 3 - 5 dni) - wirusy wnikają do ustroju i organizm uruchamia mechanizmy obronne. Występują takie objawy jak: gorączka, ból, rozszerzenie naczyń, co powoduje wyciek z nosa, a następnie uczucie zatkania nosa, przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa. W tej fazie choroby stosuje się środki obkurczające naczynia, środki działające miejscowo, leki antyhistaminowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz leki przeciwkaszlowe.

2.    Faza komórkowa - charakteryzuje się zmianami struktury śluzu komórkowego i powstaniem nacieku komórkowego. Towarzyszą temu: zmiana charakteru wydzieliny z nosa, zmiana charakteru kaszlu, trudności w odkrztuszaniu, uczucie rozbicia i osłabienia wynikające z odwodnienia. Na tym etapie wskazane jest podawanie leków przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych, przeciwbólowych oraz rozrzedzających wydzielinę i wykrztuśnych. Odstawienie leków przeciwkaszlowych, antyhistaminowych i obkurczających naczynia (zaczynają przeszkadzać w odkrztuszaniu gęstej wydzieliny).

3.    Faza trzecia - zakażenie bakteryjne i ewentualne powikłania - zmiana charakteru wydzieliny na gęstą, zieloną o nieprzyjemnym zapachu, utrzymująca się długo gorączka lub jej wzrost. Rozszerzenie procesu zapalnego poza jamę nosowo-gardłową, na zatoki, ucho, oskrzela i płuca. Na tym etapie często trzeba już podać antybiotyk.

Powikłania pojawiają się dość rzadko. Czasami występuje: zapalenie zatok przynosowych (zatok obocznych nosa), zapalenie ucha środkowego, zapalenie gardła, angina, zapalenie krtani, zapalenie oskrzeli. Przeziębienie może mieć ciężki przebieg u osób z niewydolnością serca, cukrzycą, u osób starszych i chorych na nowotwory.

Przeziębienie można zwalczyć różnymi metodami, warto wówczas odpoczywać i wysypiać się. Gorączka towarzysząca przeziębieniu jest skutecznym środkiem wspomagającym układ odpornościowy, jednak zbyt wysoka (ponad 39°C) może mieć negatywne skutki, gdyż obciąża układ krążenia, a u dzieci grozi wystąpieniem kurczów. Dlatego istotne znaczenie mają rośliny o działaniu napotnym, które pomagają obniżyć zbyt wysoką temperaturę, tj.: bez czarny, lipa drobnolistna i szerokolistna, malina właściwa. Przy przeziębieniu zaleca także się zioła o działaniu przeciwbakteryjnym oraz podnoszące odporność organizmu, m.in.: czosnek pospolity, cebulę zwyczajną, dziką różę i mniszek pospolity. Stosowane leki roślinne pomagają złagodzić dolegliwości, a także skrócić czas choroby. Należy pić soki, wodę mineralną, herbatę, przyjmowane płyny powinny mieć temperaturę pokojową. Warto zaopatrzyć się w miód. Bardzo istotną rolę w leczeniu przeziębienia pełni odpowiednia dieta. Pomogą ciepłe, lekkostrawne posiłki oraz spożywanie warzyw i owoców. Rumianek wykorzystywany jest do inhalacji, doceniono też jego właściwości przeciwalergiczne. Mięta pieprzowa obniża gorączkę, stosowana jest również do złagodzenia kaszlu i bólu głowy. Właściwości napotne ma krwawnik pospolity, a tymianek działa wykrztuśnie i antybakteryjnie.

Lipa

Lipa (Tilia) - rodzaj długowiecznych drzew należący do rodziny lipowatych. Rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Zalicza się do niego ok. 30 gatunków. Zwykle są to okazałe drzewa zrzucające liście na zimę. Pień  czasami z odrostami u podstawy, stosunkowo krótki, przeważnie prosty, u starszych okazów bardzo gruby. Kora jest ciemnoszara lub szarobrunatna, z biegnącymi wzdłuż spękaniami i sieciowato rozgałęzionymi listewkami, jednak niezbyt grubo i głęboko rzeźbiona. Pączki z dwoma lub trzema łuskami mogą być bardzo różnej wielkości, podłużnie owalne, z przodu zaokrąglone. Liście są pojedyncze, skrętoległe, sercowate, u nasady często lekko asymetryczne. Brzegi karbowano-piłkowane. Kwiaty  są obupłciowe, żółte lub białe, zebrane w baldachogrona lub dwuramienne wierzchotki. U części gatunków występują płonne pręciki, tzw. prątniczki. Kwiaty są zwykle pachnące i miododajne. Owocem jest 1-3 nasienny orzeszek. Lipa to roślina lecznicza. Surowcem zielarskim jest kwiatostan (lipa drobnolistna - Tilia mordata i lipa szerokolistna - Tilia platyphyllos), do leczenia dawniej używano nie tylko kwiatów lecz również kory i liści. Kwiatostan zawiera ponad 20 flawonoidów, fitosterole, terpeny, garbniki, pektyny, olejek eteryczny, kwasy organiczne, sole mineralne, witaminę C i PP. Napar z kwiatów lipy działa napotnie i przeciwgorączkowo, moczopędnie, sokopędnie, uspokajająco oraz przeciwskurczowo, grypie, anginie, działa też wzmacniająco na żołądek. Łagodzi także kaszel.

Cebula zwyczajna

Cebula zwyczajna, cebula jadalna, czosnek cebula (Allium cepa L.) - gatunek rośliny należący do rodziny czosnkowatych. Pochodzi z Azji Środkowej. Botaniczna nazwa tej rośliny to czosnek cebula, w użyciu jest jednak głównie nazwa cebula. Łodyga jest bardzo skrócona (tzw. piętka). Cebula wytwarza natomiast łodygę pozorną (zw. szyjką) będącą skupieniem liści. Częścią jadalną cebuli są zgrubiałe pochwy liściowe (białe, fioletowe, żółte) z dolnej części rośliny i nieco mniej popularne - zielone rurkowate liście szczypioru z górnej. W drugim roku uprawy cebula wytwarza pędy kwiatostanowe wysokości 90-190 cm zakończone kulistymi baldachami zawierającymi 50-1000 kwiatów. Owoce to torebki zawierające zwykle 6 trójgraniastych czarnych pomarszczonych nasion (250-370 szt./g). Cebula wytwarza wiązkowy system korzeniowy sięgający 30-40 cm.

Cebula jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim są bulwy - Bulbus cepae.  Zawiera związki siarkowe, olejek eteryczny, związki cukrowe, śluz, pektyny, związki zbliżone do prostaglandyny, flawonoidy (kwercetynę), witaminy (C, B, E, K, PP, prowitaminę A), sole mineralne (m.in. do 15% związków krzemu, a także cynku, siarki, fosforu, jodu, magnezu, żelaza) oraz trójterpeny. Roślina działa silnie bakteriobójczo, obniża ciśnienie krwi, poprawia trawienie i przemianę materii, pobudza apetyt, oraz perystaltykę jelit, obniża poziom cukru we krwi, ma też działanie wykrztuśne, przeciwpasożytnicze, przeciwzakrzepowe i moczopędne. Sok i syrop z cebuli stosujemy w schorzeniach dróg oddechowych, grypie, przeziębieniu, awitaminozie, krzywicy, biegunkach, infekcjach moczowych, kamicy żółciowej, przy nieżycie nosa, obrzękach, otyłości, pasożytach jelitowych, zapaleniu węzłów chłonnych.

Malina właściwa

Malina właściwa (Rubus idaeus L.) - gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. Występuje w stanie dzikim w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Krzew dorastający do 2 m wysokości, z podziemnymi rozłogami. Pędy są wydłużone rózgowato i łukowo zwieszone, pokryte kolcami. Liście są 3-5-7 listkowe, z wierzchu nagie, pod spodem biało kutnerowato owłosione, boczne listki siedzące. Brzeg liścia ostro piłkowany. Liście pędów owocujących zawsze trzylistkowe (nie dotyczy nowych odmian owocujących na pędach jednorocznych). Kwiaty są białe, zwisłe, zebrane w luźne grona albo wiechy. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina miododajna. Owoce składają się z licznych czerwonych, rzadziej żółtych lub ciemnopurpurowych ("czarne maliny") puszysto owłosionych małych pestkowców zebranych w owoc zbiorowy, potocznie zwany "malinami". W porze dojrzewania lekko oddziela się od stożkowatego dna kwiatowego (w przeciwieństwie do jeżyny). Nasiona o strukturze siatkowatej, pomarszczonej.
Malina jest rośliną leczniczą: Surowcem zielarskim jest: owoc Fructus Rubi idaei (Bacca Rubi idaei) bogaty w cukry (sacharoza, fruktoza, glukoza), olejek eteryczny, pektyny, pochodne cyjanidyny, szereg witamin i minerałów oraz liść - Folium Rubi idaei - duża zawartość witaminy C (300 mg%), garbniki, kwasy organiczne, śluzy, żywice. Owoce mają działanie napotne i ogólnie wzmacniające ze względu na zawartość witamin. Podobne działanie, lecz jeszcze silniejsze mają liście, które ponadto działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, oraz poprawiają przemianę materii. Napar z suszu owocowego i liści wykorzystuje się w stanach gorączkowych i przeziębieniach. Zewnętrznie napar z liści zaleca się do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, do przemywania skóry przetłuszczającej się z trądzikiem.

Bez czarny

Bez czarny (Sambucus nigra L.), bez lekarski, bez apteczny, bez biały, bez pospolity, holunder, bzowina, hynka lub hyczka. W innych systematykach zaliczany do rodziny piżmaczkowatych lub przewiertniowatych. Występuje w stanie dzikim w Europie, północnej Afryce, na Kaukazie i w Azji Mniejszej. W Polsce spotykany na całym obszarze kraju do wysokości 1100 m n.p.m. Zazwyczaj wysoki krzew, rzadko o pokroju drzewiastym do wysokości 6 m. Młoda kora jest zielonawoszarawa. Z wiekiem staje się szara i spękana. Cechą charakterystyczną jest to, że gałązki w środku są wypełnione białym, lekkim rdzeniem. Liście są nieparzysto-pierzastozłożone, o długości do 30 cm, złożone z 5-7 naprzeciwległych, eliptycznych listków, z wierzchu ciemnozielone, od spodu jasne, ostro piłkowane. Kwiaty są białe lub kremowe o średnicy około 5 mm, o mdłym zapachu, zebrane w podbaldach, pięciołatkowe. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w lipcu i sierpniu.
Bez jest rośliną leczniczą.

Surowcem zielarskim są kwiaty (Flos sambuci) i dojrzałe (czarne) owoce (Fructus sambuci), rzadko liście i kora. Wszystkie części rośliny zawierają toksyczny składnik zwany sambunigryną. Składnik ten po spożyciu jest rozkładany do cyjanowodoru, co powoduje poczucie słabości, niekiedy wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi, co pozwala na stosowanie. Kwiaty dzikiego bzu zawierają olejki eteryczne, śluzy, związki wapnia, potasu, sodu, glinu i żelaza, glikozydy cyjanogenne, saponiny triterpenowe, flawonoidy (rutyna, kwercetyna, estragalina), garbniki. Owoce zawierają witaminy (A, B1, B2, C i J), antocyjany, olejki eteryczne, garbniki, glikozydy cyjanogenne (sambunigryna), pektyny, kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy i benzoesowy). Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco na naczynia krwionośne (zmniejsza kruchość naczyń włosowatych). Zewnętrznie ma zastosowanie do przemywań w stanach zapalnych oczu i gardła. Owoce działają łagodnie przeczyszczająco, moczopędnie, napotnie, przeciwbólowo, odtruwająco. W medycynie ludowej stosowany jako środek przeciw przeziębieniom, np. w postaci soku z owoców lub nalewki.

Napar z malin

Składniki

Suszone maliny                           150,0
Miód                                             15,0
Woda                                          800,0

Maliny zalewamy wrzącą wodą. Pozostawiamy pod przykryciem na 10-20 minut. Odcedzamy i dodajemy do smaku miód. Pijemy w dowolnych ilościach w stanach gorączkowych.

Napar z kwiatostanów lipy

Składniki

Kwiatostany lipy                          20,0
Woda                                          200,0

Zalać szklanką gotującej się wody 20,0 g rozdrobnionego surowca. Pozostawić pod przykryciem na 10 min. Następnie należy całość przecedzić. Napar ten powinno sie pić dwa razy dziennie po jednej szklance.

Syrop z owoców bzu czarnego

Składniki

Owoce bzu czarnego                1000,0
Cukier                                         500,0
Woda                                          200,0

1 kg owoców zasypujemy 0,5 kg cukru oraz dodajemy około 1 szklanki wody. Całość gotujemy, aż do uzyskania syropu, nie dopuszczając do zbyt długiego wrzenia. Rozlewamy do przygotowanych uprzednio naczyń, przecedzając nasiona i resztki po owocach. Podaje się jako środek witaminizujący i wzmacniający w dni możliwej choroby, jako środek lekko napotny przy przeziębieniach po 2 łyżki na szklankę dwa razy dziennie. Można również stosować jako środek uśmierzający ból lub migrenę. Działa też jako środek moczopędny. Podawany także na zapalenie migdałów i grypę.

---