ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
pochodzenie państwa - przegląd podstawowych teorii
Powstanie państwa w drodze naturalnego rozwoju
Koncepcję tę przedstawił Arystoteles (384-322 p.n.e). Uważał on, że państwo pochodzi z natury. Aby dojść do organizacji państwa należy przejść kilka podstawowych etapów ( powstanie rodziny, gminy wiejskiej, miasta, polis i w końcu państwa ). Państwo uważał za doskonałą organizację życia społecznego. Arystoteles w jednym ze swoich dzieł Polityka pisze: Państwo należy do tworów natury,że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury , a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nieludzką istotą(...)[1]. Podkreślał on fakt, że człowiek stworzony jest do życia w zbiorowości. Według Arystotelesa wpływ ludzi, którzy dążą do zdobycia władzy rozstrzyga o charakterze organizacji państwowej. Na kształt państwa wpływ ma również gospodarka, stosunki społeczne, położenie geograficzne, wielkość terytorium itp. Jest on zwolennikiem podziału zadań w państwie. Wyróżnił on trzy czynniki władcze: obradujący, rządzący i sądzący. Dzięki temu w państwie panować miała sprawiedliwość i ład. Dostrzegł on to,że nie wszystkie ustroje są dobre. Dobrymi formami państwa wg. Arystotelesa są: monarchia, arystokracja, politeja. Złymi zaś: tyrania, oligarchia oraz demokracja. Powstanie państwa w drodze podboju
Po raz pierwszy koncepcję tę przedstawił Ludwik Gumplowicz (1838-1909). Odwołuje sie on do pierwotnych grup ludzkich. Grupy te przybierały postać hord (mniejsze grupy) i plemion (większe grupy - połączenie hord). Grupy te walczyły między sobą. Pojawiają się początki przywództwa. Powstają pierwsze ośrodki władzy na określonych terytoriach. Podstawowym czynnikiem tworzenia się organizacji państwa jest tu walka pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Gumplowicz twierdzi, że żadne państwo nie może powstać bez użycia siły. Władzę zdobywało plemię liczniejsze i lepiej zorganizowane, podporządkowywało sobie słabszą grupę, najczęściej czyniąc ich niewolnikami. Gumplowicz pisze: Pierwotne powstanie państwa daje się wytłumaczyć dążeniem pewnej grupy społecznej do poprawy bytu i to samo dążenie właściwe jest innym objętym przez państwo grupom i stanowić będzie bodziec dalszego rozwoju społecznego w państwie[2]. Państwo rozwija się m.in. po to aby poprawić byt ludności.
Według niego państwo posiada siedem cech głównych:
najdoskonalsza forma organizacji społeczeństwa,
zwycięska mniejszość panuje nad większością poddanych,
między poddanymi a panującymi zachodzi różnica ras,
występuje prawo państwowe,
państwo powstaje tylko w drodze walki i podboju,
państwo musi mieć swoje terytorium,
stosunki pomiędzy poszczególnymi państwami związane są zawsze ze stanem wojny.
Wraz z pojawieniem się państwa zaczęły rozwijać się poszczególne jego elementy takie jak naród, stany czy klasy. Najważniejszą klasą była klasa panów (zwycięzców), najmniej ważna była klasa zwyciężonych. Z czasem zaczęła wytwarzać się również klasa średnia, która składała się m.in. z kupców. Nie wszyscy zgadzają się z tą teorią ponieważ na proces powstawania państwa miało wpływ wiele czynników.
Powstanie państwa w drodze umowy społecznej
Myśl tę zapoczątkowali Tomasz Hobbes (1588-1679) - Wlk. Brytania oraz Jan Jakub Rousseau (1712-1788) - Francja. Koncepcja ta opierała się na umowie między władcą a poddanymi. Człowiek stał się istotą społeczną. Hobbes zwrócił uwagę na to, że poszczególnym jednostkom bardziej opłaca się żyć w pokoju niż w ciągłej wojnie. Ludzie zawierają umowę "każdy z każdym" i powierzają władzę suwerenowi, który przestrzega określone wcześniej prawa. Powstaje państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy poddani są bezwzględnie posłuszni i podporządkowani. Hobbes pisze: Przez to bowiem upoważnienie, jakie mu daje każdy poszczególny człowiek w państwie, rozporządza on tak wielką mocą i siłą mu przekazaną, że strachem jest przed tą mocą kształtować wolę wszystkich ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym.
Drugi przedstawiciel tej koncepcji uważał, że rozwój materialny z czym wiązał się również rozwój rolnictwa przyczyniły się do pojawienia się organizacji państwa. Rozwój tych dwóch dziedzin spowodował wykształcenie się życia społecznego oraz pojawienie się prywatnej własności. Społeczeństwo zgodziło się na tzw. umowę zrzeszenia, która zapoczątkowała powstanie państwa. Pojawił się nowy podział społeczeństwa : rządzący i rządzeni. Umowa zrzeszenia spowodowała ukształtowanie się rządów despotycznych dlatego też część społeczeństwa chciała wrócić do umowy społecznej, która nawoływała do wolności dla wszystkich ludzi. Obaj myśliciele utrzymywali, że to państwo powinno służyć ludziom.
Powstanie państwa w drodze rozpadu wspólnot ludzkich
Przedstawicielem tej teorii jest Fryderyk Engels (1820-1895). Zakłada ona, że w wyniku rozpadu małych wspólnot ludzkich powstają poszczególne grupy społeczne. Wspólna własność zaczyna przekształcać się w gospodarkę indywidualną. Doskonalenie metod pracy powoduje podział społeczeństwa na rodzaj wykonywanej pracy i tym samym powstają zróżnicowane klasy społeczne. W społeczeństwie rodzi się nietolerancja dla klas niższych. Rody przekształcają się w państwo. Droga do tej zmiany jest dość długa. Grupą rządzącą staje się stan najbogatszy. Engels pisze:(...) klasy o sprzecznych interesach ekonomicznych - nie pożarły nawzajem siebie i społeczeństwa w bezpłodnej walce, stała się niezbędna potęga stojąca pozornie ponad społeczeństwem, która miała tłumić te konflikty, utrzymywać je w granicach porządku. Tą potęga wyrosłą ze społeczeństwa, ale stawiającą się nad nim i coraz bardziej wyobcowującą się z niego, jest państwo[4]. Koncepcję tę popierał również Włodzimierz Ulianow - Lenin (1870 -1924), który również uważał, że początkiem państwa było wyodrębnienie się poszczególnych klas społecznych. Engels oraz Lenin stworzyli marksistowską doktrynę pochodzenia państwa, która głosi, że niezbędne do prawidłowego rozwoju państwa jest zniesienie podziału społeczeństwa na klasy.
Historyczny model powstania państwa
Koncepcję tę stworzył polski historyk Henryk Łowmiański w oparciu o powstanie państwa u ludów słowiańskich. Opisał on dwa modele państwa: model ustroju plemiennego w jego późnej fazie oraz model ustroju państwowego we wczesnej fazie. Zauważył on, że niektóre elementy poszczególnych modeli są bardzo podobne. Proces przechodzenia z jednego ustroju do drugiego spowodowany był problemami wewnętrznymi.
W ustroju plemiennym znalazły się następujące elementy:
podstawową jednostką jest plemię,
występuje tam demokracja,
decyzje podejmuje wiec,
klasą panującą jest starszyzna plemienna,
ludność, nawet najbiedniejsi są wolni,
system skarbowy kontrolowany przez wiec,
siła militarna oparta na pospolitym ruszeniu,
występują tam sądy plemienne i sędziowskie.
Elementy znajdujące się w ustroju państwowym:
podstawą państwa są dawne terytoria plemienne, małe plemiona tracą znaczenie,
na czele państwa stoi książę uzależniony od plemienia,
podział na klasy,
wojownicy przekształcają się w rycerstwo,
rolnicy przekształcają się w klasę chłopską, stają się coraz bardziej uzależnieni,
książę przejmuje skarb plemienny,
rycerze służą jako wasale, ludność mobilizowana jest w razie najazdu wroga,
sądy plemienne przekształcają się w sądy książęce.
Na podstawie powyższych modeli możemy przyjrzeć się ewolucji, która doprowadziła do powstania instytucji państwa.
trójelementowa definicja państwa
spośród wielu prób definiowania państwa szczególnie istotna jest sformułowana przez Georga Jellinka (1851-1911), klasyka niemieckiej myśli politycznej, trójelementowa definicja państwa. Wg niej państwo tworzą ludność, terytorium, władza zwierzchnia. Teoria ta jest podstawą współczesnej definicji państwa.
* Państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej.
* Państwo to polityczna organizacja społeczeństwa na określonym terytorium, wyposażona w suwerenną władzę i oparta na przymusie.
podstawowe zasady ustrojowe państwa demokratycznego
Ograniczenie władzy państwowej
Związanie organów państwowych normami prawnymi
Zróżnicowanie instytucji kontrolnych i ustanowienie form odpowiedzialności
Prze wydawanie ustaw określało dokładnie organizację, granice oraz formy swej działalności
Konstytucja Massachusetts z 1790r. (organy państwowe mogły robić jedynie to, na co im prawo zezwalało, a obywatele wszystko to, czego im prawo nie zabraniało)
Idea wypracowana przez doktrynę
J.J. Rousseau sformułował zasady:
1) konstytucjonalizmu (organizacja, funkcjonowanie, sposób tworzenia prawa w konstytucji jako akcie nadrzędnym)
2) podział władz (powstrzymanie nadużycia, zabezpieczenie wolności jednostki)
3) niezawisłość sądownictwa
4) uznanie ustawy za podstawowe źródło prawa
5) podporządkowanie administracji prawu
np. konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1787r.,konstytucje francuskie (1791-1793).
To, co odróżnia „państwo prawne” od „demokratycznego państwa prawnego”, to wpływ obywateli na treść stanowionego prawa, w szczególności na katalog praw i wolności człowieka i obywatela, a także skonfrontowanie ich ze standardami międzynarodowymi oraz poddanie kontroli ich przestrzegania ze strony organów ponadpaństwowych i międzynarodowych. Współczesne zasady „demokratycznego państwa prawnego” należałoby zatem rozumieć jako zbiór, na który składa się:
Podział władz
Istnienie uporządkowanego i zamkniętego systemu prawa (źródeł prawa)
Prymat konstytucji nad innymi aktami normatywnymi oraz prymat ustawy nad niższymi aktami normatywnymi
Istnienie rozwiniętego konstytucyjnego katalogu praw i wolności człowieka i obywatela, odpowiadającego międzynarodowym standardom wraz z odpowiednim zestawem ich gwarancji konstytucjonalnych
Istnienie konstytucyjnego mechanizmu kontroli konstytucyjności i legalności aktów normatywnych
Respektowanie zasad tzw. Wewnętrznej moralności prawa, m. in. jego jawności, niesprzeczności, zupełności, zakazu retroaktywności, jasnych reguł określających obwiązania
suweren i formy realizacji władzy suwerena
Zasadę suwerenności narodu uznaje się współcześnie za jedną z fundamentalnych zasad demokracji. Suwerenność ( z franc. souverain - panujący, niepodległy ) oznacza niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. Suwerenność jest dziś nieodłączną cechą państw demokratycznych, zapisaną w ich konstytucjach i oznaczającą w praktyce, że władza państwowa pochodzi od narodu.
Podmiot władzy - suweren - ulegał zmianom wraz z rozwojem państwa. Pojęcie suwerenności, które wykształciło się na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, ulegało znaczącym przeobrażeniom, zarówno ze względu na podmiot suwerenności jak i jego treść. Początkowo dotyczyło ono określenia władzy królewskiej - pierwotnie najwyższej i niezawisłej. W monarchii despotycznej, a potem absolutnej podmiotem władzy, a więc sprawującym rządy (suwerenem), był władca, występujący pod różnymi nazwami - jako faraon, książę, król, cesarz, chan, car itp. Swymi poddanymi rządził często despotycznie i okrutnie. Pierwszej istotnej modyfikacji takiego rozumienia zasady suwerenności dokonano w Anglii, kiedy to w okresie walki o ograniczenie władzy królewskiej przyjęto kompromisowa formułę,iż podmiotami suwerenności są król i parlament równocześnie. Stwierdzono wówczas, że tylko ich wspólne, zgodne rozstrzygnięcie ma charakter suwerenny. Zwolennicy rewolucji francuskiej w II połowie XVIII wieku zamierzali położyć temu kres, powierzając, wzorem demokracji ateńskiej, władzę ludowi - narodowi.
Dominujące dzisiaj rozumienie suwerenności i jej interpretacja wywodzi się od Jean'a Jacques'a Rousseau i jego koncepcji umowy społecznej. Koncepcja ta, która przenosi podmiot suwerenności z suwerena na naród, stała się podstawą nowożytnej i obowiązującej do dziś fundamentalnej zasady demokracji. Ta zmiana podmiotu suwerenności nadała jej nowa treść
Przez suwerenność narodu rozumie się obecnie najwyższą, ostateczną, niezależną i nieograniczoną władzę narodu przejawiającą się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu przez naród wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa. Zasada suwerenności narodu określa cele władzy państwowej i znajduje swoja praktyczną realizację przez zgodność rozstrzygnięć organów państwowych z oczekiwaniami społecznymi. Naród jest w myśl tej zasady prawdziwym źródłem władzy, uprawnionym do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa. Jego suwerenność daje mu pełną niezawisłość i niezależność w procesie podejmowania żywotnych dla państwa decyzji, gwarantuje mu niepodległość i niepodzielne zwierzchnictwo.
FORMY REALIZACJI ZASADY SUWERENNOŚCI NARODU.
Dewiza, iż władza należy do narodu urzeczywistniana jest we współczesnym państwie za pomocą form demokracji bezpośredniej i pośredniej. Naród, który jest suwerenem uczestniczy w sprawowaniu władzy lub oddziałuje na nią np. poprzez uczestnictwo w referendum, samorząd, korzystanie z prawa weta ludowego czy inicjatywy ludowej. Są to formy bezpośredniego udziału narodu w wykonywaniu władzy - demokracji bezpośredniej. Decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborczy bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. Demokracja pośrednia jest realizowana poprzez sprawowanie władzy przez przedstawicieli wybranych w wyborach i nazywana jest również demokracją przedstawicielską. W drodze wyborów wyłaniane są organy przedstawicielskie, głowa państwa w republikach i organy samorządu terytorialnego. Uczestnicząc w wyborach, naród powołuje swoich przedstawicieli, którym przekazuje swoje suwerenne prawa władcze. Mając wpływ na skład organów sprawujących władzę, naród oddziaływuje na sposoby i kierunki działalności organów państwa, a zatem sprawuje władzę w sposób pośredni poprzez m.in. prezydenta, posłów, senatorów, radnych.
ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU W POLSCE.
Zgodnie z art.4 ust.1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do narodu”. Przepis ten określa, iż suwerenem, czyli podmiotem,do którego należy władza w państwie polskim jest Naród. Zasada, iż suwerenem jest Naród wyklucza zatem utożsamienie innego podmiotu (monarchy, klasy czy warstwy społecznej) z podmiotem, któremu konstytucja przyznaje atrybut władzy w państwie. Pojęcie „Naród” obejmuje wspólnotę wszystkich obywateli Rzeczypospolitej (tak, jak to ujęto we wstępie ustawy zasadniczej „My, Naród Polski -wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”) i dlatego nie może być zawężone do rozumienia w ujęciu etnicznym.
Formy wykonywania władzy przez suwerena, czyli naród określa art.4 ust.2 konstytucji stanowiąc; „Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. W tym kontekście pojęcie „Naród” obejmuje tylko tych obywateli, którzy ukończyli 18 lat i korzystają z pełni praw wyborczych.
podział organów państwowych
konstytucji z 1997 r.: „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej” (art. 10 ust. 1). Wadzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Następstwem podziału władz jest również podział organów państwowych na:
!) organy ustawodawcze,
2) organy wykonawcze,
3) organy sądownicze.
1)Do organów ustawodawczych należą organy państwowe tworzące prawo o randze ustawy. Należą do nich Sejm i Senat.
Organami wykonawczymi są obok Prezydenta i Rady Ministrów przede wszystkim organy administracyjne, zarządzające, które kierują przypisanymi im dziedzinami działalności państwowej, a także inne, wykonujące powierzone im zadania, np. organy kontroli państwowej NIK, PIH.
Organami sądowniczymi są niezawisłe sądy, wspomagane przez inne organy wymiaru sprawiedliwości np. prokuraturę, Trybunał Konstytucyjny.
Organy państwowe można podzielić na:
- organy centralne,
- organy terenowe
państwo jako organizacja suwerenna i przymusowa
Państwo: jest najwyższą politycznie terytorialną, przymusową organizacja społeczeństwa, posiadającą swoisty aparat władzy i suwerenność, posługuje się prawem w celu realizacji swoich zadań. Nie jest organizacją dobrowolną, do której można wstępować i wypisywać się.
Państwo jest organizacją terytorialną: obejmuje ludność zamieszkującą na danym terytorium
Państwo ma swoich obywateli - ludzi zamieszkujących dane terytorium, choć tolerowane jest również zamieszkiwanie obywateli na obcym terytorium czy też posiadanie podwójnego obywatelstwa
Państwo jest organizacją suwerenną - suwerenność wewnętrzna: władza suwerenna pochodzi jedynie od władzy państwowej, która jest wynikiem wolnego wyboru społeczeństwa i obywateli danego państwa ; suwerenność zewnętrzna: dane państwo jest niezawisłe i nie zależne od innych państw. Każde państwo jest samodzielne w stosunkach międzynarodowych. Suwerenność stanowi immanentną - nieodzowną - cechę każdego państwa.
Prawa możemy rozpatrywać w przedmiotowym jego znaczeniu, a więc konkretne normy prawne obowiązujące w danym czasie albo w podmiotowym jego znaczeniu: prawa jako upoważnienia dla jakiegoś podmiotu z tytułu jakiś czynności, zdarzeń.
Prawo stanowione - zwane również pisanym - wszelkie normy prawne pochodzą albo bezpośrednio od upoważnionych do tego organów państwowych, albo też odnośne organy państwowe sankcjonują wykształcone w praktyce normy zwyczajowe.
Prawo zwyczajowe - ukształtowane w toku długotrwałego stosowania, a następnie usankcjonowane i stosowane przez organy państwowe. Prawo zwyczajowe powstaje samoczynnie bez udziału organów państwowych, i w efekcie jego powstania w danej społeczności tworzy się określona praktyka postępowania.
Norma prawna jest to reguła postępowania. Norma prawna albo nakazuje, albo zakazuje, albo na coś zezwala. Ustanowienie reguł postępowania ma na celu oddziaływanie na wolę adresatów danej normy. Normy prawne mogą mieć charakter generalny - nie da się określić ilości podmiotów, powszechny - do określonej grupy podmiotów znajdującej się w danej sytuacji, abstrakcyjny - odnoszą się nie imiennie, ale do każdego, kto znajdzie się w określonej sytuacji. Oprócz norm prawnych możemy wymienić normy obyczajowe, religijne, moralne. Niezastosowanie się do określonej obowiązującej normy prawnej pociąga za sobą zazwyczaj różnego typu sankcje. Sankcja określa ujemne skutki grożące adresatom normy, jeżeli ci nie zastosują się do odpowiednich dyspozycji ( właściwa reguła postępowania).
Przepisy prawne przestają obowiązywać z chwilą ich uchylenia przez akt normatywny wydany później, a zawierający odpowiednie postanowienia w tym względzie ; lub mogą przestać obowiązywać jeżeli w przepis był ustanowiony na konkretny czas i wraz z upływem odpowiedniego terminu dany przepis staje się nieważny.
funkcje państwa
Państwo zmierza do osiągnięcia określonych celów, realizuje określone zadania i spełnia określone funkcje. Cele są zmienne, stawiane są przed państwem przez różne osoby, organizacje ale najważniejsze są cele rządzących, przywódców. Mogą to być: osiągnięcie dobrobytu, wolności. Dążąc do osiągnięcia określonego celu, państwo realizuje określone zadania. Rządzący powinni stawiać przed państwem cele osiągalne, mające zdolność konsolidować społeczeństwo do ich realizacji, nie mogą kolidować z interesami innych państw. To daje szansę powodzenia w ich realizacji. Zadania służące do osiągnięcia określonych celów też nie mogą być dowolne. Celami i zadaniami zajmuje się polityka.
Funkcje państwa to całokształt jego działalności w określonych, mających zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa obszarach jego życia. Funkcje państwa obejmują całą organizację państwową, w przeciwieństwie do funkcji organów państwowych, które mogą dotyczyć tylko ich dziedziny. W zależności ile się tych zasadniczych obszarów życia wyodrębni, tyle wyróżnimy funkcji państwa.
Kryteriami wyróżniania funkcji państwa są: 1.) zakres działalności państwa w danej dziedzinie mierzony wysokością wydatków na jej prowadzenie, liczebnością aparatu państwowego do jego funkcjonowania, rozmiarami regulacji prawnej tej dziedziny; 2) znaczenie działalności państwa w danej dziedzinie życia dla społeczeństwa, 3) specyficzność metod działania państwa w danej dziedzinie życia inne niż w innych.
Funkcje państwa na przestrzeni czasu ulegają zmianom. Podstawowymi funkcjami, które obecnie spełnia każde państwo to:
1. funkcja wewnętrzna (najważniejsza) - to działania państwa na rzecz utrzymania i umocnienia istniejącego ustroju społecznego, gospodarczego, politycznego i jego przekształcania zgodnie z interesami klasy dominującej. Utrzymanie porządku wewnątrz kraju i zapewnienie bezpieczeństwa jego mieszkańcom. Działania realizowane są różnymi metodami: ekonomicznymi, ideologicznymi, organizatorskimi a czasem i przy użyciu przymusu, siły - w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa, porządku czy zagrożenia ustroju. W realizację tej funkcji zaangażowane są: organa administracji, policja, więziennictwo, sady, prokuratura oraz w razie potrzeby wojsko.
2. Funkcja zewnętrzna - ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu od zewnątrz. Ochrona przed zagrożeniami ze strony innych państw czy organizacji - zapewnienie bezpieczeństwa politycznego, terytorialnego, gospodarczego, ludnościowego i niezależności państwa. Obejmuje ta funkcja też działalność sprzyjająca wymianie gospodarczej, naukowej, kulturalnej itp. W przypadku silnych państw może to być też działalność o charakterze ekspansji - atakowania innych państw w celu zdobycia korzyści. Duże znaczenie ma też udział w rozwiązywaniu problemów globalnych - opanowanie przestrzeni kosmicznej, wydobywanie bogactw zgromadzonych na dnie mórz itp.
3. Funkcja gospodarczo-organizatorska. Każde państwo ma istotny udział w kształtowaniu, organizowaniu i oddziaływaniu na życie gospodarcze przez: budowanie infrastruktury (drogi, mosty) niezbędnej do życia społecznego, ustanawia pieniądz, który jest miernikiem wymiany handlowej, ustanawia miary i wagi. Zapewnia też system podziału dóbr między członków społeczeństwa, oddziaływuje przez system kredytów bankowych. Państwo prowadzi politykę gospodarczą i bardzo silnie oddziaływuje na gospodarkę, chroni ją od nadmiernej ingerencji z zewnątrz. Sytuacja gospodarcza państwa jest b. ważnym czynnikiem kształtowania pozycji państwa w świeci i ono dba o nią, stara się stwarzać korzystne warunki do jej rozwoju, jednych popiera, innym stawia hamulce. Stosuje perswazję, odpowiednie programy, popiera osiągnięcia techniczne.
4. Funkcja kulturalno-wychowawcza - realizowana przez propagowanie pewnych wartości kulturalnych i politycznych, korzystnych z punktu widzenia państwa a zwalczanie niekorzystnych. Realizuje je za pomocą szkolnictwa, środków masowego przekazu. Rozmaite organizacje społeczne, kościoły wspomagają państwo. Przymus nie ma zastosowania. Stosuje informację, perswazję, pozyskiwanie zwolenników czy pewnego rodzaju administracyjne czy finansowe restrykcje.
5. Funkcja socjalna - zapewnienie pewnych, godnych warunków życia zwłaszcza biedniejszej części społeczeństwa aby, różnice społeczne nie były przyczyną wybuchów społecznych, państwo stara się ich wspierać, budować solidarność społeczeństwa. . Stara się rozwijać talenty społeczeństwa, dba o ochronę jego zdrowia. Organizuje ubezpieczenia społeczne, pomoc socjalną, zaopatrzenie inwalidów.
konstytucja jako akt regulujący zasady naczelne
przez naczelne zasady konstytucji rozumiemy normy prawne w nich zawarte, w których szczególna doniosłość wyraża się w tym że:
kształtują inne normy konstytucyjne
wyrażają podstawowe wartości akceptowane przez orzecznictwo i doktrynę.
I ZASADA REBUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDU - Res republica to z łacińskiego rzecz ludu, sprawa publiczna. W Rzymie była ona przeciwstawienia własności władzy czyli Retrum. Dzisiaj jest to forma ustrojowa przeważającej części państw świata. Zasada ta wyrażana jest w nazwie samego państwa czyli Rzeczpospolita Polska w trybunale konstytucji oraz konstytucjach i sposobach urządzenia naszego państwa , oznacza wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej a jednocześnie postulat stanowienia rządów prawa. Artykuł I konstytucji objaśnia Rzeczpospolitą jako dobro wspólne wszystkich Polaków nazywa się ona III Rzeczpospolitą i stanowi konstytucję I i II Rzeczpospolitej ale nie odnosi się do formy ustroju polski z lat 1944-1989 i do roku 1998.
II ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PANSTWA PRAWNEGO - ustanowiona w art2 jest to podstawowa zasada ustroju politycznego do którego cech zaliczmy:
podział władzy
konstytucjonalizm i legalność
pryzmat ustawy i dopuszczenie ingerencji w sferę zachowań jednostki tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego oraz sądową kontrolę władzy wykonawczej i odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.
W państwie prawnym podstawową metodą władczą są rządy prawa a nie ludzi, władza publiczna jest związana prawem co oznacza że nie tylko je stanowi , ale musi respektować również normy prawne, formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez te organy są wyspecjalizowane instytucje, to jest trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Prawa Obywatelskich , NSA, i nie zawisłe sądy.
Z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają zasady zaufania obywateli do państwa i jego funkcjonariuszy, działania dla dobra ogółu, ochrony praw nabytych itd.
Demokratyczne państwo prawne:
odzwierciedla system uniwersalnych wartości oparty na prawie naturalnym i międzynarodowym
wyraża wolę większości kontrolowanej przez konstytucyjne mechanizmy, składają się na to:
system kontroli określany w porządku prawnym Rzeczpospolitej
reguły ochrony prawa mniejszości w formie np. karty prawa mniejszości , prawa dziecka itd., w formie przekazywania prawa do rozpatrywania rożnych spraw przez mniejsze kręgi społeczne np. w ramach wspólnot terytorialnych. W ramach ochrony praw mniejszości można mówić o idei neokrotopowityzmu w formie np. uzgodnień miedzy pracodawcami, a pracownikami. Tej ochronie służy również cały sektor ,,non profit'' czyli system niedochodowych organizacji pozarządowych jak fundacje organizacje społeczne itd. wypełniających istotne funkcje publiczne.
III ZASADA AUTONOMI I WZAJEMNEJ NIEZALEŻNOŚCI ORAZ WSPOŁDZIAŁANIA W STOSUNKACH MIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁAMI I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI
W naszej konstytucji odrzucony został model państwa wyznaniowego , na jej mocy mamy dwie wspólnoty to jest polityczna państwa i religijna pozostające jednak razem w sieci różnorodnych powiązań. Kościół jest niezależny i suwerenny co nie oznacza jednak że na jednym kryterium mamy do czynienia z dwoma władzami, nie oznacza też że jest na równorzędnej pozycji z państwem, ma autonomię prawną. Autonomia ta oznacza że władze kościelne obejmują sprawy religijne doktrynalne, kultowe i wewnątrz organizacyjne. Konstytucja akcentuje zasadę współdziałania między państwem a kościołem ,, dla dobra człowieka i dla dobra wspólnoty. Zakres tej współpracy wyznacza porządek konstytucyjny i reguły państwa demokratycznego.
IV ZASADA WOLNOŚCI PRW CZŁOWIEKA I OBYWATELA
Fundamentem ustroju państwa polskiego składają się te zasady ukształtowania w doktrynach prawnych i politycznych w schyłku wieku XIX a przewijające się przez całą myśl ludzkości to jest:
Państwo musi uznać że człowiek ma uprawnienia o charakterze podstawowym, mający swoje uzasadnienie w normach moralnych.
Normy prawne nie mogą krępować politycznej , społecznej i gospodarczej wolności
Przyjmuje się że w państwie prawnym są prawa socjalne zobowiązujące organy władzy publicznej do opieki nad pokrzywdzonymi i nie dającymi sobie rady, prawa te są kluczem do organizacji sprawiedliwego porządku społecznego.
Państwo musi chronić wolności i prawa człowieka oraz obywatela przez kreowanie takich wartości które ograniczają ingerencję władczą jego organu.
Koncepcja przestrzegania omawianych wolności i praw niesie różnorakie konsekwencje:
podstawowe prawa muszą być rozwinięte w ustawodawstwie zwykłym w następujących formach;
sformalizowanie praw podmiotowych co umożliwia sięgnięcie przez jednostkę po środki sformalizowanego postępowania administracyjnego czyli jest wymagalne prawem roszczenia
określenie obowiązku władzy publicznej na drodze realizacji tych że praw podmiotowych po przez wyznaczanie właściwości i kompetencji danych organów
prawa podstawowe ma rozwijać cały porządek konstytucyjny państwa zgodnie z wartościami uznanymi w danym czasie i obowiązującą wiedzą
V ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU - oznacza ona że władza suwerenna najwyższa w naszym kraju znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli, jak mówi art. 4 konstytucji ta prosta myśl znajduje się już w starożytności u rzymskiego prawnika Polidiusza, a najpełniej rozwinięta została w wieku XVI w pracy Bolina oraz Roseau.
Znaczenie prawne tej zasady jest następujące:
zapewnia suwerenności , czyni narodowi prawo współdecydowania z organami władzy publicznej w procesie rządzenia przez referendum.
Uprawnia przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli.
VI ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ - polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. W tym pierwszym realizowanym w wiekach średnich i w XIX wieku przedstawiciel czyli mandatariusz był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł być przez nich w każdej chwili odwołany. Mandat ten pojawił się potem w ruchach bolszewickich i krajach realnego socjalizmu. Natomiast mandat przedstawicielski przyjął się w czasie rewolucji burżuazyjnej w tym począwszy od francuskiej w 1789 i oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców czy okręg wyborczy.
Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art. 125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza:
sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów.
Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy.
Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych jej wykonania.
VII ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZ - konstytucja nasza wyraźnie w art. 10 wprowadziła zasadę podziału i równowagi władzy ustawodawczej wykonawczej i sądowniczej. Niestety w naszej praktyce mamy do czynienia z przewagą władzy ustawodawczej, generalnie omawiana zasada polega na tym, że wszystkie organy władzy publicznej zostają wyposażone w odrębne kompetencje które nie rodzą wzajemnej konkurencji czy rywalizacji, przeszkadzania i planowania działalności której z nich. We współczesnym państwie demokratycznym jakim jest polska nie jest możliwe przyjęcie rozwiązania dominacji z jednej z władz nad innymi.
VIII ZASADA DWUIZBOWOŚCI - konstytucja w art. 10 paragrafu 2 stwierdza że władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat, jest to dwuizbowość nierównoprawna, senat ma ograniczone działania gdyż:
projekty ustaw mogą rozpatrywać swoją drogą jedynie w sejmie
senat może wnosić poprawki jedynie do ustawy nowelizującej , a nie nowelizowanej.
Poprawki senatu mogą być odrzucone bezwzględną większością w sejmie. Wyłącznej kompetencji sejmu pozostają kwestie odpowiedzialności i kontroli nad rządem, w konsekwencji senat powstały w III Rzeczpospolitej właśnie z przypadku jest organem o niewielkim znaczeniu i wpływie na działalność ustawodawczą, nie określone jest również jego kształt w ewoluującym systemie politycznym naszego kraju.
IX ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO - ustawa w art. 11 konstytucji oznacza:
uznanie wielości partii
uznanie równości partii
określenie demokratycznej roli partii politycznej.
Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną.
X ZASADA PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZĄDÓW - w nauce prawa konstytucyjnego z czym zgodne są dociekania politologiczne przez system rządów rozumie się zespół wszelkich zasad i instytucji ustrojowych wyznaczających stosunki miedzy głównymi organami państwa, to jest parlamentem, prezydentem i rządem. W naszej konstytucji wpisany jest system parlamentarno-gabinetowy w którym wzmocniona jest pozycja sejmu przy istotnej redukcji uprawnień prezydenta i wzmocnieniu prezesa rady ministrów.
XI ZASADA ODRĘNOŚCI I NIEZLEŻNOŚCI SĄDÓW I TRYBUNAŁÓW
XII ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ - Jest ona podstawą ustroju gospodarczego RP opierająca się na swobodnej działalności gospodarczej oraz własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy społecznych partnerów zgodnie z art. 20 konstytucji.
Zasada wolności gospodarczej oznacza:
ograniczenie tej wolności nie może być dowolne, prawne kategorie osób , nie mogą być wyłączone z kręgu uprawnionych do podejmowania działalności gospodarczej.
Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną a ograniczenie jej mogą nastąpić tylko mocą ustawy, uwzględniającej racjonalne względy.
Prowadzenie jej jest dowolne każdemu na równych prawach.
Konstytucja uzupełnia zasady wolności gospodarczej zasadą ochrony własności i prawa dziedziczenia , prawo własności nie jest absolutne, a wywłaszczenie jest dopuszczalne na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Problematykę te rozwijano ustawodawstwem zwykłym zajmuje się tym prawo administracyjne. Społeczno-socjalna gospodarka rynkowa określająca nasz system gospodarczy akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej ale jednocześnie pod wpływem bieżącej polityki partii i związków zawodowych ustanowione są swoiste regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu ochrony prawnych postulatów czy wartości społecznych różnych grup. Tak skonstruowana gospodarka modelowana z resztą pod wpływem polityki unii i szeroko rozumianych procesów globalizacyjnych musi dopuszczać siłą rzeczy ingerencję państwa w gospodarkę, a do oceny skutków gospodarczych wprowadza elementy godności ludzkiej i równości gospodarczej.
XIII ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ I KREACJI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - w art. 15 konstytucji zapewniono decentralizację władzy publicznej przez co rozumie się proces przekazywania zadań i kompetencji przez centralne organy państwa, przez jednostki niższego rzędu a zarazem innego szczebla z jednoczesnym wyposażeniem je w uprawnienia do samodzielnego podejmowania decyzji.
Do zdecentralizowanych podmiotów w polu usług publicznych zarysowanych i określonych naszą konstytucją zaliczamy;
związki publiczno-prawne czyli samorządy, dzielące się na terytorialny zwany powszechnym lub komunalnym oraz specjalny czyli zawodowy, gospodarczy narodowościowy.
Zakłady administracyjne zwane publicznymi, będące zarówno społecznym jak i pochodzenia państwowego
Przedsiębiorstwa komunalne, państwowe
Różne organizacje społeczne
W zawartej konstytucji dualizm czyli podwójność administracji publicznej podział na administrację rządowa i samorządu terytorialnego nie jest już dzisiaj zamkniętym w naszym typie społeczeństwa następuje coraz szerszy rozwój tzw. prywatyzacji usług publicznych, rzeczą jednak najważniejszą jest w tej mierze umiejętne sterowanie i przekazywanie środków publicznych które mają być czynnikiem pobudzającym działanie społeczne. Z chwilą otwarcia tego problemu i europeizacji rynku wewnętrznego w zupełnie innym wymiarze rysuje się tradycyjne rozumiane instytucje polityczne.
prezydencki i parlamentarny system rządów
System parlamentarny (inaczej system parlamentarno-gabinetowy) - system polityczny w demokracji, kiedy pełnia władzy przysługuje rządowi z premierem (lub kanclerzem) na czele. Rząd z premierem jest powoływany i odwoływany przez parlament. Rola prezydenta (lub monarchy) jest w tami systemie ograniczona zwykle do funkcji bardziej reprezentacyjnych, chociaż może przysługiwać mu prawo weta.
System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej, oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.
Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone.
W systemie parlamentarnym prezydent powoływany jest przez parlament. Przezeń powoływany jest także rząd. Parlament pełni więc w takim państwie rolę dominującą. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej ze względu na jej niewysoką rangę. Jest jedynie odpowiedzialna konstytucyjnie (np. za zdradę)
System prezydencki odnaleźć można w USA. W monarchii nie jest on możliwy. Prezydent łączy w sobie funkcję głowy państwa i szefa rządu. Kieruje on całą władzą wykonawczą, wytycza politykę zagraniczną, wybiera rząd.
modele organów administracyjnych
Model angielski ( w ujęciu historycznym). Omawiając model angielski należy zwrócić uwagę, że nie jest to samo, co model brytyjski z tego powodu, że co prawda aparat polityczny (monarcha, parlament, gabinet) obejmował już całe zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii, ale administracja centralna i terytorialna była odrębnie zorganizowana dla Anglii i Szkocji. Odrębność systemu prawnego i sądowego oraz prawna odrębność administracji terytorialnej występuje w Szkocji do dnia dzisiejszego. XVIII wieczna Anglia to przykład doskonałej republiki w ówczesnym rozumieniu. Opierała się w dziedzinie ustroju politycznego na kształtującym się systemie parlamentarno-gabinetowym. Ministrowie tworzący razem rząd byli jak klasyczny monarcha powoływani i odwoływani przez monarchę. W miarę upływu czasu monarcha tracił swoje wpływy na ministrów, bowiem zaczęła się kształtować zasada odpowiedzialności politycznej rządu. Już w XVIII w. Monarchowie wycofali się z bezpośredniego udziału w życiu politycznym państwa, jak i z przewodniczenia, a nawet z obecności na posiedzeniach gabinetu. W tych warunkach jedynym szefem władzy wykonawczej i politycznym zwierzchnikiem rządu stał się przywódca większości w izbie gmin i był tytułowany „premierem”.
Nieoficjalny tytuł premiera obowiązywał od początku istnienia tej instytucji, jednak oficjalnie zaczęto posługiwać się nim od 1937 r. Premier brytyjski od początku nie mógł piastować żadnej teki ministralnej. Silna pozycja premiera jest jednym z charakterystycznych rysów angielskiego modelu politycznego. Rysem taki jest również rozróżnienie i rozdział pojęć.
Współcześnie rząd składa się z ponad 100 ministrów, którzy muszą być członkami jednej z 2 izb parlamentarnych. Około 20 z nich stanowią ministrowie gabinetowi zasiadający w gabinecie. Ministrowie gabinetowi to przede wszystkim szefowie najważniejszych resortów, np. lord kanclerz (jest odpowiednikiem Ministra Sprawiedliwości w Polsce). Ministrami gabinetowymi mogą być również pewni ministrowie bez teki wykonujący ważne funkcje polityczne w Anglii, np. lord przewodniczący rady prywatnej oraz strażnik tajnej pieczęci. Skład gabinetu w systemie administracji publicznej w Anglii nie jest stały, poza grupą ministrów, którzy tradycyjnie wchodzą w skład gabinetu. Bywają tacy ministrowie, którzy w gabinecie reprezentowani są rzadko bądź nawet sporadycznie, co nie przeszkadza im być szefami poszczególnych resortów.
Pozostali członkowie rządu to przede wszystkim tzw. ministrowie młodsi - juniorzy (odpowiednicy vice ministrów w Polsce). Z reguły noszą oni tytuł parlamentarnych podsekretarzy stanu i każdy z nich zastępuje właściwego ministra w zakresie spraw politycznych, będąc także członkiem jednej z izb parlamentarnych. Obok parlamentarnych parlamentarzy stanu, którzy zmieniają się wraz ze zmianą rządu występują także parlamentowi „stali” sekretarze i ci piastują swoją funkcję zawodowo. W praktyce są to najwyżsi urzędnicy ministerstw, a tym samym są oni zastępcami ministrów ds. administracji zachowującymi swoje stanowiska po zmianie większości parlamentarnej funkcje szefów służb cywilnych w ministerstwie. Jeżeli chodzi o system administracji terytorialnej to w zasadzie w Anglii opiera się on na pełnym samorządzie terytorialnym. Oznacza on jednak coś zupełnie innego niż samorząd terytorialny w ujęciu terytorialnym. Samorząd angielski traktowany w kategoriach politycznych nie jest formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych. Samorząd w Anglii stanowi naturalną instytucję polityczną a nie tylko administracyjną. Jest to swoisty odpowiednik parlamentaryzmu na szczeblu lokalnym działający bez równoległego występowania przedstawicieli rządu w terenie, (czyli, np. w Anglii brak odpowiednika wojewody, bowiem następuje sam wybór z ludu do sejmiku).
Administracja terytorialna w Anglii stanowi swoisty paradoks polegający na niecentralizacji, który opiera się na zasadzie ustawowego określenia zadań samorządu w sposób............... , czyli przez wyliczenie - hierarchiczność -pewnych zadań i ogólna klauzula domniemania samorządu zakłada, że jest on właściwy w sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym. Domniemanie właściwości samorządu gminnego w sprawach lokalnych występuje także w naszym ustawodawstwie, jak również w naszych nowych sformułowaniach konstytucyjnych.
Model niemiecki Administracja niemiecka kształtowała się w XVIII w. w ramach poszczególnych państw, z których największe znaczenie miały Prusy i Austria. Punktem wyjściowym modelu niemieckiego była monarchia absolutna (odpowiednikiem króla był cesarz). Monarchia absolutna wzorowana była na stylu francuskim (czasy Ludwika XIV). Monarchia oświeceniowa była otwarta na racjonalne hasła wieków, ale tylko po to, by jak najdłużej utrzymać monarchię absolutną. Oznacza to, że dopuszczono reformy z odgórnym kierowaniem państwem oraz reformy, które zapewniałyby społeczeństwu pewien dostęp do administracji. Monarchia oświecona była także otwarta na poddanie jej działalności prawu. Otwarcie monarchii niemieckiej było jednym z podstawowych powodów, dla których Niemcy nie potrzebowały rewolucyjnej drogi do kapitalizmu, w odróżnieniu od Francji. Reformy zapoczątkowane w XVIII w. były zatem kontynuowane bez rewolucyjnych zmian politycznych i społecznych w ciągu XIX w. Reformy niemieckie polegały w szczególności na zorganizowaniu racjonalnego systemu administracji centralnej i terytorialnej, na ukształtowaniu stałego zawodowego korpusu urzędników państwowych oraz na stworzeniu nowoczesnych podstaw odpowiedzialności państwa przed sądami powszechnymi. Wprowadzono także udział czynnika społecznego w administracji, a więc tym samym wprowadzono mechanizm samorządu terytorialnego. Racjonalny system administracji centralne wiązał się przede wszystkim z wprowadzeniem jednego podziału i jasnego z punktu widzenia prawnego podziału resortowego oraz powołanie do życia ciała, w którym mogliby zasiadać wszyscy ministrowie. Podział resortowy w Niemczech ma charakter „klasyczny”. W rządzie występowało 5 ministrów i byli to m.in. Minister Spraw Zagranicznych, Minister Wojny (wojskowości i obrony narodowej), Minister Sprawiedliwości, Minister Skarbu, Minister Spraw Wewnętrznych (uważany za gospodarza kraju, czyli sprawował funkcję obecnego premiera-kanclerza).
Dalsza ewolucja podziału resortowego polegała na powstawaniu nowych ministerstw (oświaty, rolnictwa, handlu, przemysłu itd.) charakterystyczną cecha Niemiec był fakt, że ministrowie zasiadali razem stanowiąc Radę Ministrów, gdzie prawnie wyróżniono jednego z jego członków przyznając mu szczególne uprawnienia. Osoba taka do dzisiaj nazywana jest „kanclerzem”.
Dzięki różnym reformom stworzono w Niemczech zawodowy i stały aparat administracyjny. Dostęp do wyższych urzędów w Niemczech uzależniony jest w krajach niemieckich od wykazania się odpowiednimi kwalifikacjami. W Niemczech powstała też charakterystyczna konstytucja dotycząca samorządu terytorialnego.