Prawo cywilne
Charakterystyka prawa cywilnego
a) Pojęcie
Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe (dot. pieniędzy i innych wart. ekonomicznych) i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami [brak uprawnień władczych].
Większość przepisów dyspozytywnych
b) Rola - szeroki zasięg podmiotowy i powszechność norm
c) Podział
Część ogólna - zagadnienia wspólne dla pozostałych działów
Prawo rzeczowe - reguluje prawne formy korzystania z rzeczy
Prawo zobowiązaniowe - normuje stosunki zobowiązaniowe (wierzyciel i dłużnik)
Prawo spadkowe - przejście praw i obowiązków zmarłego na innych
d) Charakterystyka
Przedmiot - stosunki majątkowe (mają wartość pieniężną, np. sprzedaży, przewozu; obejmują prawa własności, posiadania) i niektóre niemajątkowe (na tle dóbr prywatnych, np. zdrowie, wolność, dobre imię, nietykalność, siedziba, prawa autorskie), które mogą się ze sobą łączyć wzajemnie. Po szkodzie niemajątkowych nie występujemy o odszkodowanie tylko zadośćuczynienie.
Metoda regulacji - podmioty równorzędne prawnie (metoda pozioma cywilistyczna)
Sankcje
głównie majątkowe - odszkodowanie, naprawienie wyrządzonej szkody (kwota, odsetki)
prawo do rozwiązania umowy:
porozumienie stron
jednostronna czynność (wypowiedzenie - np. umowa o pracę; bez wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym)
odstąpienie od umowy (np. po czasie na próbę)
unieważnienie umowy, bo czynność sprzeczna z zasadami współżycia społ.
d) Źródła - kodeks cywilny (1964/65) nowelizowany, (tyt. działy, rozdziały, art., par., punkty, ust.), pozakodeksowe źr. (ustawy wyspecjalizowane, kompleksowe (dotyczą pr. cyw. i innego), umowy międz., rozp., uchwały, zarządzenia, regulaminy, statuty), [orzecznictwo SN].
Przepisy wprowadzające - ogólne (muszą wejść z wejściem kodeksu, klauzule derogacyjne?; przejściowe - jak są unormowane stosunki), zmieniające i uchylające.
Szczególne źródła:
ogólne warunki umów (przez rozp. RM - umowy z konsumentami)
wzory umów - formularze do wypełnienia
regulamin - konkretyzacja umowy, szczególiki
e) klauzule generalne - użycie ogólnych pojęć w celu osiągnięcia elastyczności stosowania prawa. Odsyłają do ocen pozaprawnych. Sąd może uwzględnić sytuacje przypadkowe, np. jedyny żywiciel rodziny, uznanie zwolnienia pracownika, dobra wiara).
f) normy gł. imperatywne a w zobowiązaniach gł. dyspozytywne
g) luki - część umów nie jest celowo normowana, jest przecież zasada umów. Umowy zawierane muszą tylko: nie być sprzeczne z ustawą ani z zasadami wsp. społ.
wykładnia - decydują poza przepisami prawnymi też ogólne zasady społ. i zwyczaje. Bada się głównie cel, zamiar stron.
Stosunek cywilnoprawny i jego elementy
Są to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.
Elementy:
Podmioty: osoby fizyczne i prawne, o zdolności prawnej
Podmioty mogą się zmieniać, chyba że są to prawa niezbywalne, czyli zw. z konkretnym podmiotem
Przedmiot: Zachowanie ludzi jak i obiekty mat. i niemat., których to zachowanie dotyczy. Czyli te czynności ludzi i obiekty, które są przyczyną związania się podmiotów stosunkiem prawnym
Prawa podmiotowe: prawo domagania się od drugiej strony określonego zachowania; możność postępowania w określony sposób
Źródłem są zawsze normy prawne - każde pr. ma oparcie w przepisach. Czerpie z normy prawnej środki ochrony. Dzieli się na jedno lub więcej uprawnień. Uprawnienie skonkretyzowane co do oznaczonej osoby to roszczenie.
Prawa podm. bezwzględne: skuteczne przeciw każdemu - treścią jest nienaruszanie prawa podmiotowego, np. prawa rzeczowe
Prawa podm. wzgl.: względem oznaczonej osoby, np. wierzytelność
Inne podziały: majątkowe i niemajątkowe, zbywalne i niezbywalne.
Obowiązek: odpowiada każdemu prawu podmiotowemu. Podmiot obowiązku może być określony, a mogą to być wszyscy (prawo rzeczowe).
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych
a) Zdolność prawna: zdolność do występowania w charakterze podmiotu w stosunkach cyw.-pr.; możność posiadania praw i obowiązków.
Istnieje od urodzenia, albo od poczęcia, jeśli urodzi się żywe. Zakres zdolności może być zróżnicowany, np. w zależności od wieku.
Śmierć - decyduje akt zgonu. Akt deklaratywny. Jeśli nie ma ciała to sąd stwierdza na podstawie relacji i też akt deklaratywny. Jeśli uznaje się za zmarłego, to akt konstytutywny - fikcja prawna (10 lat od wyjścia z domu, ew. 5 - starzy, dzieci dop. od 23, 1 - wojna, 6 mies. - katastrofa). Przy ożyciu uchyla się orzeczenia sądu.
b) ZDCP: zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. (czyli możność zaw. umów i jedn. CP). Daje prawo od aktywności.
I. Pełna ZDCP: z chwilą ukończenia 18 lat. Może być to też żona - 16 lat. Można dokonywać wszelkich CP
II. Ograniczona ZDCP: 13-18 lat oraz częściowo ubezwłasnowolnione.
CP takiej osoby wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego (rodziców, opiekunów). W chwili zawarcia jest to umowa pr. niezupełna (ważność w zawieszeniu), a staje się ważna jeśli zostanie potwierdzona. Bez zgody przedstawiciela tylko umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, rozporządzanie zarobkiem własnym z umowy o pracę (od 16 lat) i przedmiotami do swobodnego użytku.
Ubezwł. (trwały stan psychiczny) częściowe: potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw danej osoby (tylko względem dorosłych).
III. Brak ZDCP: 0-13 lat lub całkowicie ubezwłasnowolnione. Umowy za nich zawierają przedstawiciele (np. rodzice). 1 wyjątek: drobne bieżące sprawy życia codziennego.
Ubezwł. całkowite: człowiek nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem (choroba ps., niedorozwój, pijaństwo, narkomania)
Pojęcie i charakterystyka osoby prawnej
Wyodrębniona jedn. organizacyjna, która zgodnie z przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego.
Żeby być osobą prawną:
cel zg. z ustawą - okr. w przepisach regulujących działalność osoby prawnej lub w statucie
element organizacyjny - istnieje określona struktura i organy działające w imieniu osoby prawnej.
element majątkowy - własny majątek, wyodrębniony z majątku członków lub powstały na innej drodze. Osoba prawna odpowiada nim za swe zobowiązania.
okr. zdolności:
sądowa - zd. występowania jako strona
procesowa - do wykonywania czynności w procesie
element ludzki - załoga, członkowie, udziałowcy
odpowiadanie własnym majątkiem (u ułomnych brak)
Dążące do celów gosp. - działalność zarobkowa, wspomagająca budżet
Dążące do celów niegosp. - idealnych
Instytucjonalne - tworzone przez państwo w drodze aktu władczego
Zrzeszeniowe - powstałe na drodze porozumień członków-założycieli
Jedn. org. staje się osobą prawna w chwili wpisania do rejestru. Rejestr prowadzą sądy okr. (?): rejestr przedsiębiorców oraz stow. i org. społ i innych. Zdolność prawna i ZDCP występują tu łącznie, od początku istnienia. Z natury rzeczy zakres zdolności węższy (np. nie śmierć, testament, małżeństwo, itp.). Ograniczyć zdolność prawną może też ustawa, ale musi być wyraźny przepis.
Skarb Państwa jako osoba prawna
Jest to szczególna osoba prawna. Państwo występuje tu nie jako suweren władczy, lecz jako partner w stosunkach majątkowych. W tej roli państwo to właściciel, najemca, sprzedawca, zamawiający usługi. SP to państwo na płaszczyźnie prawa cywilnego, gdzie króluje wszechwładna zasada praworządności stron. Nie stosują się tu przepisy o powstaniu i ustaniu osoby prawnej.
SP jest właścicielem nie całego mienia państwowego, ale tej części majątku, która nie należy do innych państwowych osób prawnych. Jest to np. adm. państwowa, szkoły, policja, służba zdrowia. SP nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych i innych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Przedsiębiorstwo państwowe jako osoba prawna
Jest to samodzielny, samorządny i samofinansujący się podmiot gosp. posiadający osobowość prawną. Są to np. PKP. PLL LOT, banki, a także niektóre inne przedsiębiorstwa podległe np. ministrom. Zasada 3S:
Samodzielność - samodzielnie podejmują decyzje oraz organizują działalność, zgodnie z przepisami prawa i celem wykonania zadań. Ingerencja organów państwowych jedynie wyjątkowo.
Samorządność - znaczącą role odgrywają organy samorządu załogi, np. rada pracownicza
Samofinansowanie - przedsiębiorstwo musi z osiąganych dochodów pokrywać swoje wydatki, czyli przynosić zysk. Gdy niewypłacalność - upadłość.
Działają we własnym imieniu i na własny rachunek.
Organy PP:
ogólne zebranie pracowników
rada pracownicza
dyrektor przedsiębiorstwa - działa z takim samym skutkiem jak dyrektor
Mogą tworzyć nowe struktury gospodarcze, np. spółki.
Spółdzielnia jako osoba prawna
Dobrowolne [brak możliwości stosowania przymusu prawnego] zrzeszenie [celem zrzeszenia jest działalność gospodarcza; członkostwo ma charakter ściśle osobisty, jeden głos] nie ograniczonej liczby osób [zrzeszenie otwarte dla każdego, kto spełnia warunki przyjęcia; jest min. liczba członków - 10 osób fiz. i 3 pr.] o zmiennym składzie [fluktuacja członków] osobowym i zmiennym funduszu udziałowym [fluktuacja majątku], które w interesie swych członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.
Spółdzielnia powinna być jednorodna.
Zakładają członkowie założyciele. Niezbędne jest:
statutu
wybór organów spółdzielni
rejestracja w rejestrze spółdzielni
Organy spółdzielni:
walne zgromadzenie - najwyższy organ, dla każdego członka, kompetencje w prawie spółdzielczym
rada nadzorcza - organ wew. kontroli spółdzielni i nadzoru
zarząd - kieruje działalnością i reprezentuje na zew. Może być jednoosobowy - prezes.
Pojęcie i rodzaje spółek
Forma współdziałania kilku osób dla osiągnięcia wspólnego celu - zwykle gospodarczego.
Spółki o osobowości prawnej - kapitałowe spółki handlowe:
Sp. z o. o.
Może powstać w dowolnym celu gosp. Opiera się na kapitale zakładowym podzielonym na udziały. Są one formą majątkowej partycypacji wspólnika. Mogą być pieniężne lub rzeczowe (aporty). Odpowiedzialność za zobowiązania ograniczona jest do majątku samej spółki, wspólnicy nie odpowiadają więc własnym majątkiem. Wymaga formy aktu not. Może być jednoosobowa.
Przed zarejestrowaniem żąda się wniesienia kapitału zakładowego spółki (wysokość musi być sprecyzowana) i ustanowienia organów spółki (zarządu). Wpis do rejestru jest obowiązkowy i konstytutywny. Szczególne cechy:
każdy ma prawo kontroli praw spółki, czyli rada nadzorcza jest tylko opcjonalna.
Można wnieść o wyłączenie poszczególnych wspólników ze spółki.
S.A.
Umożliwia koncentrację znacznego kapitału. Działalność opera się na kapitale zakładowym, który dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Są to papiery wartościowe i każdy z nich stanowi źródło jednakowych praw i obowiązków wobec spółki. akcje są zbywalne.
Założenie: forma umowy notarialnej, statut, muszą być wybrane władze. Władze:
zarząd
rada nadzorcza lub komisja rewizyjna
wlane zgromadzenie wspólników
Wpis jest konstytutywny - osobowość prawna.
Wspólnik nie kieruje spółką ani nie kontroluje jej. Robią to organy spółki. Wspólnicy odp. tylko sowim majątkiem. Może być jednoosobowa.
Spółki o ułomnej osobowości prawnej:
Jawna
Komandytowa - komplementariusz i komandytariusze. Pierwsi jak osoby jawne, drudzy tylko do pewnej kwoty.
partnerska
Komandytowo-akcyjna
ad 3 4. Wspólnicy odp. też za majątek spółki.
Zdolność jedynie sądowa i procesowa
Sama spółka to nie osoba prawna, są nią wspólnicy. Spółka to tylko więź.
Pojęcie i treść czynności prawnych
CP to taka czynność osoby fiz. lub pr., która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cyw.-pr. przez złożenie podp. oświadczenia woli. [Dążenie do wywołania skutków prawnych musi być celowe].
Nieodzownym elementem jest co najmniej jedno oświadczenie woli OW. Najważniejsze gospodarczo są umowy, gdzie jest zgodność OW dwóch lub więcej stron. Ważne jest też faktyczne działanie stron, np. wydanie rzeczy, wpis do rejestru.
OW to taki przejaw woli, który w sposób dostateczny wyraża zamiar wywołania skutku prawnego. Nie musi być kierowane do innych osób ani nawet im znane.
Treść:
OW - złożone, gdy druga osoba może zapoznać się z treścią
przepisy odnoszące się do danego rodzaju CP
zasady współżycia społ. - w głównej mierze tylko względnie obow., mogą być wyłączone
ustalone zwyczaje - minimalna rola
Aby było ważne: jednoznaczność, na serio, swoboda, odp. podmiot o ZDCP, okr. forma
Rodzaje czynności prawnych
Jednostronne - wystarcza złożenie OW przez jedną osobę, np. testament, udzielenie pełnomocnictwa, wypowiedzenie umowy
Dwustronne - potrzebne jest zgodne OW 2 lub więcej stron. Są to umowy.
Rozporządzające - przeniesienie prawa na inną osobę, zniesienie go lub obciążenie
Zobowiązujące - zobowiązanie strony do okr. działania.
Wiele CP wywołuje podwójny skutek, np. sprzedaż, zamiana, darowizna.
Odpłatne - strona która dokonała przysporzenia majątkowego otrzymuje korzyść majątkową (ekwiwalent), np. sprzedaż, dzierżawa
Nieodpłatne - brak ekwiwalentu, np. użyczanie, darowizna, nieoprocentowana pożyczka, itp. (nie do ut des)
Konsensualne - wymaga jedynie złożenia OW
Realne - potrzebne także wydanie rzeczy, np. przechowanie, skład, użyczenie
Wady oświadczenia woli i ich skutki
Jeśli zajdą, powodują nieważność:
a) bezwzględną
Brak świadomości lub swobody - stan psychiczny osoby skł. OW odbiega od normalnego, co uniemożliwia podjecie decyzji. Przyczyny: choroba psych., niedorozwój, odurzenie, gorączka, przymus, bezp. presja fizyczna. Liczy się też okoliczność - kto spowodował brak świadomości.
Pozorność - złożenie OW za zgodą drugiej strony dla pozoru, czyli albo dla żartu, albo mające wywołać skutki prawne ale inne niż wynika to z treści. Czynność prawna właściwa, ukryta pod pozorną, jest ważna (chyba że też ma wady).
b) względną - jest ważna, ale może być unieważniona
Błąd - mylne wyobrażenie osoby o rzeczywistym stanie [kupienie podróby] albo o treści złożonego OW [10o zamiast 10]. Nie powoduje nieważności, ale daje możliwość wycofania się ze skutków OW. Błąd musi dotyczyć treści CP i musi być subiektywnie, ale i obiektywnie istotny (żaden rozsądny człowiek nie złożyłby takiego OW).
Błąd wywołany podstępem przez drugą stronę. żeby się uchylić, błąd nie musi być istotny ani nie musi dotyczyć treści CP. Podstęp osoby trzeciej jest równoznaczny z osoby drugiej, jeśli ta o nim wiedziała.
Błędy motywacyjne nie pociągają żadnych skutków prawnych.
Uchylenie się na piśmie w ciągu roku od wykrycia błędu.
Groźba - przymus psychiczny (zagr. zdrowia, majątku) w celu wymuszenia OW. Musi być bezprawna, przy użyciu bezprawnego (np. zabójstwo), ale i dozwolonego środka np. zawiadomienie prokuratury o przestępstwie). Musi być też poważna. Uprawnia do wycofania się ze skutków OW, w ciągu roku na piśmie. Testament jest zawsze nieważny.
Pojęcie i rodzaje przedstawicielstwa
Przedstawicielstwo - CP zostaje dokonana przez przedstawiciela w imieniu innej osoby (reprezentowanego) i pociąga skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego.
Przedstawicielstwo ustawowe - prawo przedstawiciela do dokonywania CP w imieniu drugiej osoby wynika z mocy ustawy. Np. rodzice do dzieci, kurator do ubezwłasnowolnionego, armator.
Pełnomocnictwo - prawo opiera się na woli mocodawcy (reprezentowanego). Udzielić go może każda osoba fiz. i pr. o ZDCP.
Pełnomocnictwo
Udzielić go może każda osoba fiz. i pr. o ZDCP. Jest to jednostronna CP. Pełnomocnik może mieć ogr. ZDCP.
Pełnomocnik może mieć umocowanie jednocześnie dwóch osób, nie naruszając interesów żadnej z nich. pełnomocnictwo nie wymaga szczególnej formy (tylko ogólne na piśmie). Pełn. do sprzedaży nieruchomości wymaga też formy aktu notarialnego.
Ogólne - dokonywanie czynności w ramach zwykłego zarządu, np. administrowanie budynkiem - forma pisemna
Rodzajowe - wielokrotne dokonywanie CP określonego rodzaju, np. ekspedienci w sklepach - taka forma, w jakiej ma być dokonana czynność
Szczególne - upoważnienie do dokonania konkretnej czynności, np. sprzedania wozu - warunek jak w b).
Wygasa z upływem przewidzianego terminu, ale i może wygasnąć w każdej chwili, a także w chwili śmierci. Gdy pełnomocnik przekroczy umocowania, to staje się fałszywy.
Może być czynne lub bierne.
Prz. dorozumiane - jeśli ktoś np. wygląda na sprzedawcę, to umowa z nim jest ważna
Prokura - prokurent jest pełnomocnikiem spółki prawa handlowego. Musi być wpisany do rejestru. Może on wykonywać wszelkie czynności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego, z wyjątkiem zbycia lub obciążenia.
Przedawnienie
Jest to skutek upływu czasu. Polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się os spełnienia świadczenia.
Społeczna fundacja
likwiduje szkodliwe napięcia i niepewności spow. rozbieżnością między stanem prawnym a faktycznym. Także:
dłużnik nie powinien być bez końca zagrożony
dochodzenie po długim czasie mogłoby natrafić na trudności dowodowe
zakłada się, ze uprawniony nie jest zainteresowany świadczeniem
Prawo podmiotowe i uprawnienia mogą tylko wygasnąć. Przedawnieniu podlegają tylko roszczenia majątkowe. Przepisy są bezwzgl. obowiązujące, czyli terminów nie można zmieniać.
Ustalone ustawowo okresy przedawnienia:
10 - zawsze, jeśli prawo nie przewiduje inaczej
3 - prowadzenie działalności gosp., roszczenia o świadczenia okresowe, roszczenia pracodawcy i pracownika, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym
2 - roszczenia przedsiębiorstw hotelowych i gastronomicznych z tytułu świadczeń usług
1 - z umowy spedycji, składu, przewozu rzeczy i osób, umowy użyczenia
0,5 - przewoźnika przeciwko innym przewoźnikom
Terminy liczą się w sposób ciągły, od wymagalności roszczenia.
Skutki: dłużnik uzyskuj prawo uchylenia się od wykonania obowiązku, nie może być już zmuszony do wykonania na drodze sądowej. Ale dłużnik musi podnieć wspomniany zarzut. Zobowiązanie, gdzie roszczenie uległo przedawnieniu, to zobowiązanie naturalne.
Można oświadczyć, ze nie korzysta się z przedawnienia, ale dopiero po upływie czasu przedawnienia.
Zawieszenie - wstrzymuje tymczasowo bieg przedawnienia, a po odwieszeniu okres dolicza się do poprzedniego. Okresów może być kilka. Przyczyny zawieszenia:
roszczenia dzieci przeciw rodzicom - na czas władzy rodzicielskiej
osób bez ZDCP przeciwko opiekunom i kuratorom - na czas sprawowania opieki i kurateli
jednego z małżonków przeciw drugiemu - na czas małżeństwa
co do wszystkich roszczeń - gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić swych praw - na czas trwania przeszkody
Przerwanie - po wznowieniu bieg przedawnienia liczy się od początku. Przyczyny:
Czynność przed sądem w celu dochodzenia roszczenia, np. wniesienie pozwu
uznanie roszczenia przez dłużnika
Roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu przedawniają się także zawsze po 10 latach, nawet jeśli przepisy przewidują krótszy okres.
Pojęcie i rodzaje rzeczy
Przedmioty materialne na tyle wyodrębnione, ze mogą być traktowane jako samoistne dobra.
a) nieruchome - część pow. ziemskiej (+pod +nad) stanowiąca odrębną własność wraz z wszystkim, co jest z nią trwale związane. Wyjątkowo także sam budynek lub jego część (lokal). Także budynki przenośne. Wymaga aktu not. Uż. wieczyste, hipoteka.
b) ruchome - nie nieruchome
Podzielne i niepodzielne. Kryterium - czy może być podzielona bez istotnej zmiany i utraty wartości. Współwłasność.
Indywidualnie oznaczone - posiada tylko sobie właściwe cechy, np. dzieło stuki. Użyczenie, np. samochodu.
Gatunkowo oznaczone - określane jedynie przez wskazanie gatunku i oznaczenie ilości. Pożyczki.
O tym decyduje wola stron.
Znajdujące się w obrocie i wyjęte z obrotu
Środki trwałe i obrotowe
Zużywalne i niezużywalne (maszyny)
Części składowe, przynależności i pożytki rzeczy
Części składowe to te elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego. Części składowe z chwilą odłączenia stają się samoistne.
Przynależności - odrębne rzeczy potrzebne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem. Zwykle dzielą losy rzeczy głównej.
Pożytki
naturalne - dochody które przynosi rzecz dzięki prawidłowej gospodarce.
cywilne - dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. czynsz. procent.
Specyficzne rzeczy: nieruchomość, drzewa, człowiek, pieniądze, zbiór rzeczy, gosp. rolne.
Pojęcie, treść i ograniczenia prawa własności
Jest to najszersze prawo do rzeczy, pozwalające właścicielowi korzystać z niej, odnosić pożytki i rozporządzać z nią z wyłączeniem innych osób.
Prawo do korzystania z rzeczy - władanie, używanie, przetwarzanie, pobieranie wszelkich pożytków (naturalnych i cywilnych), przekształcanie rzeczy, mieszanie, łączenie
Prawo do rozporządzania rzeczą - możność swobodnego dokonywania czynności prawnych, skutkiem których jest wyzbycie się własności albo obciążenie rzeczy ograniczonym prawem rzeczowym, np. hipoteką.
Przenoszą całą własność - sprzedaż, darowizna, pożyczka
lub część - leasing, najem, dzierżawa.
Ograniczenia
ustawy - np. prawo celne - nie można nic wywieźć za granicę.
kodeks KPC - np. pszczoły, owoce od sąsiada, korzenie, gałęzie
Sposoby nabycia prawa własności
Nabycie prawa własności łączy się z utratą tego prawa przez kogoś innego (chyba ze nabycie rzeczy niczyjej). Sposoby:
Pierwotne - brak następstwa prawnego. Prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe, niezależne, w pełnym wymiarze. Np. nacjonalizacja [po II WŚ], wywłaszczenie, zasiedzenie, znalezienie
Pochodne - następstwo prawne - sukcesja. Prawo własności trwa nadal, zmienia się tylko właściciel. Przechodzi także obciążenie ograniczonym prawem rzeczowym. Nie można uzyskać więcej niż poprzednik. Np. umowa, dziedziczenie, nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
ogólna sukc. - przechodzi ogół praw, tyko przy dziedziczeniu
szczególna - tylko część majątku, zbiór rzeczy, ale nie ogół
W drodze umowy
Jest to przeniesienie własności.
Przy rzeczach indywidualnie oznaczonych na stępuje z mocy samej ustawy. Własność przechodzi na nabywcę w chwili zawarcia samej umowy. Dotyczy ruchomości i nieruchomości, ale do tych drugich konieczna forma aktu notarialnego.
Przy rzeczach gatunkowo oznaczonych i przyszłych własność przechodzi dopiero w chwili przeniesienia posiadania. Następuje ono przez wydanie rzeczy.
Od osoby nieuprawnionej
Kto kupi od osoby nieuprawnionej w dobrej wierze, staje się właścicielem tej rzeczy. Jeśli ta rzecz została wcześniej zgubiona, skradziona lub inaczej utracona, to pierwotny właściciel może przez 3 lata domagać się jej zwrotu. Kupujący w dobrej wierze staje się właścicielem dopiero po 3 latach. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy, dokumentów na okaziciela.
Zasiedzenie
Nabycie w drodze długotrwałego posiadania. Prawo własności przez zasiedzenie może nabyć tylko posiadacz samoistny. Kto wszedł w posiadanie w dobrej wierze, jest właścicielem po 20 latach, a kto w złej, to po 30. Przy rzeczy ruchomej są to 3 lata przy dobrej wierze. Przy złej wierze nie można w ogóle nabyć prawa własności przez zasiedzenie.
Znalezienie
Trzeba natychmiast zawiadomić właściciela lub odp. organ państwowy. Jeśli są to pieniądze, kosztowności lub rzeczy o wartości naukowej lub artystycznej, to trzeba je oddać państwu na przechowanie. Jeśli nikt ich nie odbierze, to przechodzą na własność państwa po 1 roku po wezwaniu, lub po 2 latach, jeśli wezwania nie było Inne rzeczy po tych terminach stają się własnością znalazcy. Ale musiał wpierw zawiadomić właściciela lub organ. Znalazca może oczekiwać znaleźnego od państwa lub uprawnionego do odbioru. Znaleźne nie przysługuje w budynkach publicznych oraz środkach transportu.
Połączenie, pomieszanie i przeistoczenie rzeczy
Dla nieruchomości jej własność rozciąga się także na wszystkie ruchomości trwale z nią połączone. Np. cegły z domu są własnością właściciela gruntu, a nie producenta. Uszczerbek majątkowy musi być wyrównany. Przy połączeniu lub pomieszaniu rzeczy ruchomych dochodzi do współwłasności. Udziały określa stosunek pomieszanych lub połączonych rzeczy.
Przy przeistoczeniu rzeczy (wytworzeniu z cudzych materiałów rzeczy ruchomej) wytwórca staje się właścicielem, jeśli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiału. Jeśli nie, to właścicielem jest właściciel materiałów. Jeśli przeistoczenie w złe wierze, to zawsze właściciel materiałów.
Współwłasności
Rzecz stanowi jednocześnie wartość kilku osób.
Łączna - tylko w przypadkach określonych przepisami, w ramach szczególnego stosunku osobistego łączącego obie strony, np. małżeństwa, wspólników
W częściach ułamkowych - własność przysługuje niepodzielnie kilku osobom, każda ma ułamkowo określony udział. Udział może być równy. Można korzystać w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem innych. zasadą jest wspólne korzystanie z rzeczy. Każdy ma obowiązek brać udział w zarządzaniu rzeczą wspólną. Każdy może żądać zniesienia współwłasności - wtedy podział własności.
Posiadanie
Sprawowanie rzeczywistego władztwa nad rzeczą. Nie jest t prawo lecz stan faktyczny. Jest to moc wykonywania prawa, niezależnie od przysługiwania tego prawa. Składa się na nie
faktyczne władztwo nad rzeczą
wola władania rzeczą
Rodzaje posiadania:
samoistne - władanie jako właściciel
zależne - sprawowanie faktycznego władztwa nad rzeczą jako najemca, dzierżawca, użytkownik, itp. Włada on nad cudzą rzeczą. Staje się tak w drodze zawarcia pewnej umowy, np. najmu.
służebności - korzystanie z cudzej nieruchomości
Skutki:
Domniemania wzruszane:
posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym
posiadacz jest posiadaczem samoistnym
istnieje ciągłość posiadania
posiadacz jest w dobrej wierze
Posiadanie umożliwia nabycie wykonywania prawa w drodze zasiedzenia
Przepisy prawa chronią posiadanie - także u posiadaczy nie dysponujących prawem i tych w złej wierze
Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy i przejecie jej przez nowego posiadacza. Może tez być to wydanie dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą.
Ochrona własności i posiadania
Środki ochrony własności - roszczenia petytoryjne:
roszczenie windykacyjne - o wydanie rzeczy, np. najemca po wygaśnięciu terminu
negatoryjne - o zaprzestanie naruszania prawa własności
Ochrona posiadania
Nie wolno go naruszyć, nawet jeśli nie ma prawa do posiadania i jest w złej wierze. Czyli ni e można mu zabrać rzeczy, zająć nieruchomości ani ograniczyć jego posiadania. Rodzaje środków:
posiadacz może chronić własnym działaniem (obrona konieczna i samopomoc)
Obrona konieczna - w trakcie działania naruszającego, czyli kiedy osoba nie odniosła jeszcze zamierzonego skutku
Samopomoc - gdy już dokonano naruszenia, w celu przywrócenia stanu poprzedniego. Można działać tylko w granicach określonych przepisami (brak przemocy względem osób, działanie tylko bezpośrednio po naruszeniu, tylko gdy grozi niepowetowana szkoda)
może zwrócić się do sądu z żądaniem ochrony jego posiadania (powództwo posesoryjne)
Powództwo posesoryjne - zawiera roszczenie o przywrócenie utraconego posiadania lub roszczenie o zaniechanie dalszych naruszeń. Przysługuje każdemu posiadaczowi
Użytkowanie wieczyste
Jest to prawo podmiotowe bezwzględne, zbliżone do prawa własności.
Może być na gruncie Skarbu Państwa jest możliwe tylko w odniesieniu do gruntów położonych w granicach administracyjnych miast. Nie dotyczy gruntów należących do gmin i ich związków. Może być ustanowione na rzecz osoby fiz. lub prawnej. Następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego między organem adm. państwowej i użytkownikiem. Użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. Jest to prawo zbywalne. Ograniczenia
względem czasu trwania
Na okres 40-99 lat. po okresie tren wraca do państwa wraz z wszystkim co na nim stoi (musi za to wynagrodzić). Przedtem może też wygasnąć przez rozwiązanie umowy, zrzeczenie się prawa.
sposobu korzystania z terenu
Trzeba korzystać w określony sposób w umowie. Jeśli nie, umowa może ulec rozwiązaniu.
Użytkownik uiszcza określoną opłatę roczną. Można żądać przedłużenia umowy o 40-90 lat. Odmowa tylko ze względu na ważny interes państwa.
Użytkowanie
Może być nim obciążona rzecz ruchoma, nieruchoma lub prawo. Osoba fiz. lub prawna może używać rzeczy i pobierać pożytki, mogą być zastrzeżone tylko niektóre pożytki. Może być darmowe lub odpłatne. Jest to prawo niezbywalne. Wygasa ze śmiercią, lub gdy użytkownik przez 10 lat nie wykonuje prawa.
Służebność
Ustanawiana na nieruchomościach. Można korzystać w określony sposób (przejazd, przepas) i żądać by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykonywał swego prawa własności w określony sposób. Służebność powstaje na mocy orzeczenia sądu lub w drodze umowy między zainteresowanymi. Podział:
gruntowe - sprzęgnięcie interesem gosp. dwóch nieruchomości. Prawo pozostaje przy gruncie, niezwiązane z osobą. Wymaga formy aktu notarialnego.
osobista - jest ustanawiana na korzyść oznaczonej osoby. Jest niezbywalna i gaśnie ze śmiercią.
Zastaw
Może być ustanowiony przez:
zawarcie odp. umowy między stronami (zastaw umowny)
powstaje z mocy samej ustawy (zastaw ustawowy)
Celem jest zabezpieczenie wierzytelności, istniejącej, przyszłej lub warunkowej (co do powstania której nie ma pewności). Wierzyciel odnosi korzyści: pierwszeństwo w zaspokojeniu roszczeń przy postępowaniu egzekucyjnym. Dostaje on należność pieniężną, a nie rzecz na własność.
Zastaw umowny - umowa między stronami wraz z wydaniem rzeczy wierzycielowi. Umowa nie wymaga szczególnej formy.
Zastaw rejestrowy - rzeczy mogą pozostać u zastawcy. Może on być stosowany tylko dla zabezpieczenia wierzytelności niektórych podmiotów: Skarbu Państwa, innych państwowych osób prawnych, gmin, wszelkich podmiotów wykonujących działalność gosp. (banki). Musi być zawarta na piśmie. Potrzebna jest umowa między zastawcą i zastawnikiem. Przedmiotem zastawu mogą być wszelkie rzeczy, zbiory rzeczy, wierzytelności, itp.
Zastaw ustawowy - powstaje z mocy samego prawa, względem np. przewoźnika, właściciela hotelu. Prawo z zatrzymania rzeczy + prawo zaspokojenia z niej w drodze egzekucji sądowej.
Może dojść do zbiegu odpowiedzialności osobistej i zbiorowej.
Hipoteka
Podobna do zastawu, ale tylko na nieruchomości. Istnieje jak długo, jak długo istnieje wierzytelność. Umowa za pomocą aktu notarialnego i wpisu do księgi wieczystej. Hipoteka obciąża nieruchomość, bez względu na właściciela. Osoba, której wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, uzyskuje istotne korzyści. Przy zaspokojeniu korzysta z pierwszeństwa przed wierzycielami osobistymi.
Jest też hipoteka kaucyjna - luźny związek między hipoteką a wierzytelnością, zabezpiecza tylko niektóre rodzaje wierzytelności.
© by Andrzej Bolewski, 2002
4