VII. PRAWO CYWILNE
1.
Prawo cywilne definiuje się ze względu na 3 cechy:
przedmiot regulacji (stosunki prawne, głównie
majątkowe), podmioty stosunku prawnego (osoby
fizyczne, osoby prawne, niepełne osoby prawne),
metodę regulacji (równorzędne traktowanie
podmiotów - metoda cywilnoprawna).
Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe i pewną
grupę stosunków niemajątkowych, zachodzącychpomiędzy równorzędnymi podmiotami tych stosunków (stosunki cywilnoprawne).
Działy: część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązań, rodzinne, spadkowe, na dobrach niematerialnych. Źródła: KC z 1964 (4 księgi: Część ogólna. Własność i inne prawa rzeczowe. Zobowiązania, Spadki), KRiO, KMorski, P bankowe, P geologiczne i górnicze. Prawo autorskie i prawa pokrewne, P spółdzielcze, P własności przemysłowej, P wekslowe, P czekowe.
Uprawnienia: roszczenia (uprawnienia wobec
oznaczonej osoby), uprawnienia kształtujące (bez
obowiązków innych osób).
terminy przedawnienia (terminy dla dochodzenia
roszczeń majątkowych)
Nikt nie może ze swego prawa czynić użytku, który by
był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa albo z zasadami współżycia
społecznego (norma korekcyjna)
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na tej osobie, która
z faktu tego wywodzi skutki prawne.
domniemania (faktyczne, prawne) - wnioskowanie o
pewnych faktach na podstawie innych faktów, z którymi
te pierwsze fakty pozostają w normalnym następstwie
zdarzeń
Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej
wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.
Przedmioty stosunków cywilnoprawnych: rzeczy
(przedmioty materialne, dobra samoistne), pieniądz,
papiery wartościowe, energia (nie jest rzeczą),
dobra Intelektualne (wytwory umysłu ludzkiego),
dobra osobiste, zorganizowane kompleksy
majątkowe.
Mienie - własność i inne prawa majątkowe.
Majątek - ogół praw przysługujących danej osobie i
ogół obciążających ją obowiązków (ogół aktywów i
pasywów)
Majątek jest jeden (wyjątek: majątek wspólny i odrębny
małżonków)
Osoby fizyczne
Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność
prawną.
Dziecko poczęte, a nie urodzone, żyjące w łonie matki,
ma zdolność prawną w zakresie praw majątkowych, pod
warunkiem, że urodzi się ono żywe.
Do ochrony ewentualnych praw spadkowych dziecka
poczętego ustanawia się kuratora.
Fakt urodzenia dziecka stwierdza się w USC aktem
urodzenia.
Podmiotowość osoby fizycznej kończy się z chwilą
śmierci człowieka (gasną prawa i obowiązki o
charakterze niemajątkowym, prawa i obowiązki
majątkowe przechodzą na spadkobierców). USC wydaje
akt zgonu.
Uznanie za zmarłego (np. zaginiony) - 10 łat od
końca roku zaginięcia, skrócone terminy: katastrofy
morskie, powietrzne, wojna. Uchyla się, gdy uznany za
zmarłego zjawi się osobiście w sądzie i wykaże swoją
tożsamość.
Zdolność do czynności prawnych - zdolność do
aktywnego i świadomego kreowania stosunków
cywilnoprawnych.
OF może:
być pozbawiona zdolności do czynności prawnych (<13 lat, osoby ubezwłasnowolnione, czynności prawne są bezwzględnie nieważne - nie dotyczy bieżących spraw życia codziennego),
posiadać Ją w ograniczonym zakresie (małoletni, który ukończył 13 lat, za zgodą przedstawiciela ustawowego, działa sam - nie samodzielnie, czynności
jednostronne są bezwzględnie nieważne, ważność
umowy jest uzależniona od zgody przedstawiciela, nie
dotyczy: bieżących spraw życia codziennego,
rozporządzania zarobkiem, przedmiotami swobodnego
użytku),
- mleć pełną zdolność do czynności prawnych
(ukończone 18 lat, 16 lat i zamężna kobieta)
Ubezwłasnowolnienie: całkowite (jak małoletni <13 lat, wyznacza się opiekuna), częściowe (jak małoletni między 13 a 18 rokiem życia, wyznacza się kuratora). Na ustalenie zakresu zdolności OF w stosunkach międzynarodowych ma wpływ ich obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania. Miejsce zamieszkania - miejsce przebywania z zamiarem stałego pobytu (tylko jedno). Dla małoletniego jest to miejsce zamieszkania rodziców/opiekuna.
Dobra osobiste - nierozerwalnie związane z osobowością OF: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko/pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza, racjonalizatorska. Niemajątkowe, niezbywalne, niedziedziczne. Żądanie zaniechania zagrożenia/naruszenia dóbr osobistych, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia na zasadach ogólnych, odszkodowania, przekazania pieniędzy na wskazany cel społeczny.
Osoby prawne
Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym
przepisy szczególne przyznają osobowość prawną
(cecha normatywna).
Cechy: OP jest zorganizowaną wewnętrznie jednością,
powstałą w celu realizacji określonych zamierzeń,
podmiotem prawa ze zdolnością prawną i zdolnością do
czynności prawnych, opartą na przepisach prawa,
statucie, umowie, tworem organizacyjnym, działa
poprzez swoje organy, czyli osoby fizyczne
upoważnione do działania, może posiadać własny
majątek, zawierać umowy, pozywać przed sąd, posiada
dobra osobiste
OP: korporacje (opierają się na zbiorowości członków -
stowarzyszenia, spółdzielnie, związki zawodowe),
zakłady (opierają się na wyodrębnionej masie
majątkowej - przedsiębiorstwa państwowe, banki,
wyższe uczelnie, fundacje)
OP może posiadać swych pełnomocników. Przy
pozbawieniu OP swego organu sąd może ustanowić
kuratora.
Systemy powoływania do życia osób prawnych:
aktów organów państwa (PAN, szkoły wyższe),
koncesyjny (banki), normatywny (spółdzielnie).
Ustanie osoby prawnej - np. likwidacja (prowadzone
przez likwidatorów, zakończone wykreśleniem osoby
prawnej z rejestru).
OP ma siedzibę, nazwę, firmę.
Rejestrem osób prawnych jest KRS (Krajowy Rejestr
Sądowy).
Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za
zobowiązania państwowych osób prawnych (i
odwrotnie).
Przedsiębiorstwo państwowe - samodzielny,
samorządny, samofinansujący się przedsiębiorca
posiadający osobowość prawną. Organami są: ogólne
zebranie pracowników, rada pracownicza, dyrektor
przedsiębiorstwa.
Spółdzielnia - dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej
liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym
funduszu udziałowym, które w interesie swych członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Zakładają członkowie założyciele (min. 10 osób fizycznych, min. 3 osoby prawne). Do założenia niezbędne jest: uchwalenie statutu, dokonanie wyboru organów spółdzielni, rejestracja spółdzielni. Organami spółdzielni są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd. Spółka - prawna forma współdziałania kilku osób dla osiągnięcia wspólnego celu (gospodarczego). OP są kapitałowe spółki handlowe (sp. z o.o.) i spółki akcyjne (SA) - i mogą one być jednoosobowe. Handlowe spółki osobowe (sp. jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna, partnerska) są niepełnymi osobami prawnymi. OP nie jest spółka cywilna. Bank - OP działająca na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. OP o szczególnym statusie prawnym jako podmioty zaufania publicznego. Banki: państwowe, spółdzielcze, w formie SA. Stowarzyszenie - dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych. Stowarzyszenia: posiadające osobowość prawną, zwykłe (nie posiadające OP). Działalność przynosząca dochód nie może być głównym celem stowarzyszenia. Ze stosowania przepisów prawa o stowarzyszeniach zostały wyłączone niektóre zrzeszenia (partie polityczne, związki zawodowe, kościoły, związki wyznaniowe, organizacje religijne, komitety wyborcze, stowarzyszenia akademickie, wojskowe)
Fundacja - OP o charakterze zakładu, powołana do życia przez akt fundacyjny (założyciel przeznacza majątek na określone cele, ustanawiając sposób jego administracji przez powołane organy). Fundacje mogą być zakładane przez OF i OP (fundatorów) dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Ustanowienie fundacji wymaga zatwierdzenia przez ministra. Fundacja działa na podstawie statutu, musi posiadać zarząd.
Partia polityczna - musi mieć organ upoważniony do reprezentowania partii przy czynnościach prawnych, posiada nazwę i symbole.
OP Kościoła katolickiego - działają na podstawie ustawy o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP. OP: Konferencja Episkopatu Polski, metropolie, archidiecezje, diecezje, parafie, kościoły rektoralne, Caritas, opactwa, klasztory, seminaria, uczelnie katolickie.
Niepełne osoby prawne - nie są OP, ale mają zdolność prawną (podmiotowość prawną), ponoszą odpowiedzialność subsydiarną (w razie niewypłacalności za zobowiązania odpowiadają członkowie). Jednostki organizacyjne Skarbu Państwa nie mogą być uważane za niepełne osoby prawne.
Przedstawicielstwo - przedstawiciel dokonuje w imieniu innego podmiotu prawa (reprezentowanego) czynności prawnej, która wywołuje skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego. Cechy: działanie w imieniu reprezentowanego, składanie swego własnego oświadczenia woli, skutki prawne oświadczenia woli przedstawiciela spadają na reprezentowanego. Posłaniec - nie składa własnego oświadczenia woli, lecz przenosi cudze oświadczenie woli. Przedstawicielstwa: ustawowe (rodzice wobec małoletnich dzieci), pełnomocnictwo (na podstawie oświadczenia woli reprezentowanego - mocodawcy, czynność prawna jednostronna), prokura (udzielana przez przedsiębiorcę, na piśmie, ujawniona w rejestrze przedsiębiorców, nie wygasa na skutek śmierci przedsiębiorcy), ukryte (np. komis). Pełnomocnictwo: szczególne (jedna czynność lub grupa czynności) - ogólne (czynności prawne zwykłego zarządu), samodzielne (każdy może działać samodzielnie) - łączne (wymóg współdziałania większej liczby pełnomocników), wyraźne-domniemane. Ważność pełnomocnictwa: posiadanie pełnomocnictwa i działanie w jego granicach, pełnomocnictwo musi być udzielone w odpowiedniej formie, czynność prawna musi być możliwa do wykonania przez pełnomocnika, pełnomocnik musi mieć zdolność do reprezentowania, pełnomocnik musi działać w imieniu reprezentowanego. Pełnomocnictwo wygasa z chwilą jego odwołania, na skutek śmierci mocodawcy lub pełnomocnika i gdy czynność została wykonana.
Zdarzenie cywilnoprawne - zdarzenie rzeczywiste, które wywołuje skutki w postaci powstania, zmiany lub zgaśnięda stosunku cywilnoprawnego. Rodzaje: czynności prawne (działania polegające na złożeniu oświadczenia woli), konstytutywne orzeczenia sądowe i konstytutywne akty administracyjne (postanowienie, decyzja), czyny dozwolone (obrona konieczna, stworzenie utworu), czyny niedozwolone (bezprawne wyrządzenie szkody), zdarzenie (upływ czasu, zasiedzenie), inne (porzucenie rzeczy, bezpodstawne wzbogacenie)
Czynność prawna jest to oświadczenie woli złożone wobec innego podmiotu o równorzędnym stanowisku prawnym w celu wywołania skutków prawnych. Niezbędnym elementem każdej czynności prawnej jest min. jedno oświadczenie woli wywołujące skutki prawne z tej przyczyny, że były one zamierzone i wyrażone w oświadczeniu woli. Cechy czynności prawnych: akt woli spowodowania skutków prawnych, przejaw takiego aktu woli (oświadczenie woli), równorzędny pod względem prawnym status stron.
Od momentu złożenia oświadczenia woli składający jest nim związany. Czynności prawne:
jednostronne (oświadczenie woli tylko jednej strony), dwustronne (zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron) i uchwały
konsensualne (dokonane przez samo złożenie oświadczenia woli) i realne (+wręczenie drugiej stronie rzeczy)
rozporządzające (przeniesienie, obciążenie, zniesienie prawa majątkowego) i zobowiązujące (jedna strona zobowiązuje się do określonego zachowania/świadczenia na rzecz drugiej strony)
odpłatne i nieodpłatne
kauzalne (zależy od przyczyny) i abstrakcyjne (niezależne od przyczyny)
Postanowienia w treści czynności prawne]:
przedmiotowo istotne (określają rodzaj), podmiotowo
istotne (warunek, termin), uboczne.
Warunek - zdarzenie przyszłe lub niepewne, od
którego strony uzależniają skuteczność czynności
prawnej. Warunek: zawieszający, rozwiązujący. Nie są
warunkami zdarzenia przeszłe, muszące nastąpić,
składniki czynności prawnej.
Termin - chwila lub okres. Zasadnicza jednostka: doba,
od północy do północy.
Forma oświadczenia woli
Jest dowolność formy czynności prawnej, ale forma szczególna jest zawsze pisemna (zwykła albo kwalifikowana - akt notarialny). Forma pisemna: pod rygorem nieważności, bez zagrożenia nieważnością. Oświadczenie woli wymaga wykładni (poszukiwanie
zamiaru stron, nie dosłownego brzmienia).
Wada oświadczenia woli - nieprawidłowość dotycząca
podjęcia aktu woli, niezgodność z zewnętrznym
przejawem. Wady powodujące: bezwzględną
(nieważna z mocy prawa - brak świadomości lub
swobody, pozomość) albo względną (pozwala na
uchylenie się od skutków prawnych - błąd, groźba)
nieważność czynności prawnej.
Brak świadomości lub swobody - gdy oświadczenie
woli zostało złożone przez osobę w stanie wyłączającym
świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie
woli (choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy,
przemijające zaburzenie czynności psychicznych,
przymus fizyczny)
Pozomość - uzgodniona przez strony niezgodność
oświadczenia woli z ich wolą rzeczywistą, celem
wprowadzenia w błąd osób trzecich.
Błąd - mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy
lub mylne wyobrażenie o treści oświadczenia woli (musi
być błąd istotny); podstęp - błąd umyślny drugiej
strony.
Groźba - zapowiedź niekorzystnych następstw.
Umowa - dwustronna, sposoby prowadzące do zawarcia umowy: złożenie oferty, negocjacje (stopniowe uzgadnianie przez strony treści umowy przez wzajemne wymienianie niewiążących propozycji), aukcja, przetarg (publiczny konkurs ofert). Oferta -propozycja zawarcia umowy, musi być stanowczą propozycją.
Umowa przedwstępna - określa istotne postanowienia przyszłej umowy. Zasada swobody umów (wolność umów). Umowy: nazwane (regulowane przez ustawy), nienazwane (bez ustawowego unormowania), mieszane (zawierają dwa lub więcej rodzajów umów).
Przedawnienie - po upływie określonego terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe. Sąd nie bada przedawnienia z urzędu, z zarzutu przedawnienia może skorzystać dłużnik. Zobowiązanie, w którym roszczenie uległo przedawnieniu nie wygasa, przekształca się w zobowiązanie niezupełne (naturalne). Przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego (dobrowolne spełnienie świadczenia nie uzasadnia żądania jego zwrotu). Przedawnienie = 10 lat. Świadczenia okresowe, stosunku pracy, szkoda wyrządzona czynem niedozwolonym, w działalności gospodarczej^ 3 lata. Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia.
Bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu, przerwaniu (po przerwaniu zaczyna biec na nowo). Terminy zawite (prekluzyjne) - wygaśnięcie prawa na skutek bezczynności uprawnionego. Wygaśnięcie: prawa podmiotowego, roszczenia, prawa kształtującego.
2.
Prawo rzeczowe
oznacza zespół przepisów regulujących własność oraz inne formy korzystania z rzeczy (znaczenie przedmiotowe) bądź też bezpośrednio samo prawo własności lub inne prawo podmiotowe przysługujące co do rzeczy (znaczenie podmiotowe). Praw rzeczowych podmiotowych jest 9: własność, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego lub garażu, prawo do domu Jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. służebności (gruntowe lub osobiste), zastaw,
hipoteka. Mają bezwzględny charakter (są skuteczne
wobec wszystkich podmiotów).
Najszersze: prawo własności. Każda rzecz ma swojego
właściciela (wyjątek: rzecz niczyja).
Przedmiotem praw rzeczowych są dobra materialne.
Dobra niematerialne, części składowe nie są rzeczami.
Mienie - rzeczy, energia, wierzytelności, środki
pieniężne, papiery wartościowe, dobra niematerialne o
doniosłości gospodarczej, zorganizowane kompleksy
tych składników.
Wierzytelność - ogół uprawnień wierzyciela względem
dłużnika.
Pieniądz - środek płatniczy
Podział rzeczy: ruchomości, nieruchomości (części
powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot
własności (grunty), budynki trwale z gruntem związane,
części takich budynków)
Każda nieruchomość stanowi wyodrębnioną całość.
Nieruchomość nie może stać się rzeczą niczyją, może
ulec podziałowi na kilka nieruchomości. Rodzaje
nieruchomości: gruntowe, budynkowe, lokalowe.
superficies solo cedit - wszystko co zostało na gruncie
wzniesione/zasadzone/samo wyrosło - staje się
własnością właściciela gruntu
Nieruchomości gruntowe: grunty rolne i pozostałe
grunty.
Nie stanowi rzeczy zbiór praw (zorganizowany kompleks
rzeczy) będący masą spadkową, upadłościową czy inną
masą majątkową występującą w obrocie jako pewna
całość.
Przedsiębiorstwo - zorganizowany zespół składników
materialnych i niematerialnych przeznaczonych do
prowadzenia działalności gospodarczej.
Częścią składową rzeczy jest wszystko to, co nie
może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej
zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany
elementu odłączonego.
Przynależności - rzecz ruchoma, potrzebna do
korzystania z innej rzeczy (zwanej główną) zgodnie z jej
przeznaczeniem, jeżeli pozostaje z nią w faktycznym
związku odpowiadającym temu celowi. Nie może być
przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy
głównej. Przynależność nie traci tego charakteru przez
przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z
rzeczą główną. Czynność prawna mająca za przedmiot
rzecz główną odnosi skutek względem przynależności,
chyba że co innego wynika z treści tej czynności albo z
przepisów szczególnych.
Pożytki naturalne rzeczy - płody, odłączone części
składowe (o ile stanowią normalny dochód z rzeczy)
Pożytki cywilne - dochody, które rzecz przynosi na
podstawie stosunku prawnego.
Pożytki prawa - dochody, jakie prawo przynosi
zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem.
Własność - bezterminowe prawo podmiotowe, czyli określona możność zachowania się właściciela przedmiotu o najszerszym możliwie wachlarzu uprawnień prawno-rzeczowych; prawo podmiotowe osoby (właściciela) do korzystania z rzeczy i rozporządzania nią, z wyłączeniem innych osób. Są ustawowe ograniczenia prawa własności. korzystanie - uprawnienie do władania rzeczą, używania jej i pobierania pożytków oraz innych przychodów, a także uprawnienie do przetworzenia, zużycia, czy nawet zniszczenia rzeczy. rozporządzanie - uprawnienie do wyzbycia się własności, obciążenia przedmiotu prawami innej osoby o charakterze rzeczowym lub obligacyjnym. ograniczenia właściciela co do dysponowania własną powierzchnią gruntu, ograniczenia prawa sąsiedzkiego
droga konieczna - służebność drogowa; jeżeli nieruchomość nie ma dostępu do drogi publicznej lub do należących do niej budynków gospodarskich własność gruntu sięga tak głęboko, jak dalece usprawiedliwiona jest ona społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa (bardzo głęboko wymagane jest prawo użytkowania górniczego), rybackie korzystanie z wód publicznych wymaga użytkowania rybackiego Współwłasność - rodzaj własności, każdy ze współwłaścicieli ma prawo do całej rzeczy, a żaden z nich nie ma wyłączności w zakresie wyodrębnionej fizycznie części. Współwłasność: łączna (małżeństwo, spółka cywilna - wspólnicy współdziałają i są podmiotami wspólnego majątku), ułamkowa (udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie określony jest ułamkiem). Każdy ze współwłaścicieli uprawniony jest do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Zarząd rzeczą wspólną - całokształt czynności prawnych i faktycznych dotyczących tej rzeczy (wspólnego majątku). Sposoby zniesienia współwłasności: podział fizyczny, cywilny (sprzedaż), mieszany (spłaty).
Nabycie pochodne (prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego w takim stanie, w jakim miał je poprzednik) i pierwotne (nabywca uzyskuje prawo od nowa, bez względu na osobę poprzednika, jego uprawnienia, wolę, istnienie). Umowa zobowiązująca 1 rozporządzająca. Własność rzeczy należącej do OF w razie jej śmierci przechodzi na spadkobierców wraz z ogółem praw i obowiązków majątkowych (sukcesja uniwersalna). Zasiedzenie - nabycie własności w związku z długotrwałym władaniem (posiadaniem) cudzą rzeczą przez osobę nieuprawnioną. Nieruchomości: po 20 latach jako posiadacz samoistny w dobrej wierze, po 30 latach bez względu na intencje; Ruchomości: po 3 latach w dobrej wierze, nigdy w złej wierze. Wytworzenie nowej rzeczy z cudzych materiałów prowadzi do nabycia jej własności, jeżeli wartość materiałów byłą mniejsza od wartości nakładu pracy, a wytwórca działał w dobrej wierze. Wpw wytworzona rzecz staje się własnością właściciela materiałów. Odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy powoduje ich nabycie przez uprawnionego do ich pobierania (właściciela, użytkownika, dzierżawcę) niezależnie od tego, kto dokonał odłączenia. Znalazca może żądać znaleźnego w wysokości 1/10 wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, rzeczy mające wartość naukową/artystyczną, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu 2 lat od ich znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy.
Porzucenie rzeczy - jednostronna czynność prawna o charakterze realnym, podejmowana zwykle w formie dorozumianego oświadczenia. Rzecz porzucona staje się niczyją, właściciel rzeczy zgubionej nie traci własności. Objęcie ruchomej rzeczy niczyjej w posiadanie samoistne (zawłaszczenie) stanowi jednostronną czynność prawną realną będącą podstawą nabycia własności. Wyzbyć się własności nieruchomości można na mocy jednostronnego oświadczenia woli (aktu notarialnego), nieruchomość staje się własnością gminy. Wywłaszczenie nieruchomości na cele publiczne -gdy celu publicznego nie można zrealizować inaczej, następuje za odszkodowaniem. Ochrona własności:
roszczenie wlndykacyjne (skarga wydobywcza) -roszczenie o wydanie rzeczy z wyjątkiem przypadków, gdy władający cudzą rzeczą jest do tego uprawniony względem właściciela (podmiotem jest zwrot rzeczy łącznie ze wszystkimi przychodami) roszczenie negatoryjne (zaprzeczające) - o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaprzestanie dalszych naruszeń
Użytkowanie wieczyste - dotyczy gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa i gruntów jednostek samorządu terytorialnego, na podstawie umowy notarialnej, Skarb Państwa reprezentowany jest przez starostę powiatowego, a jednostka samorządu terytorialnego przez właściwy organ zarządzający. Oddanie gruntu następuje na okres od 40 do 99 lat, 5 lat przed upływem terminu wieczysty użytkownik może żądać przedłużenia na dalszy okres, odmowa jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny. Obiekty budowlane wzniesione na gruncie stanowią własność wieczystego użytkownika. Prawo użytkowania wieczystego jest dziedziczne i przenaszalne oraz może być hipotecznie obciążone. Użytkowanie - niezbywalne prawo do używania i pobierania pożytków z cudzej rzeczy bądź z cudzego prawa. Terminowe lub bezterminowe, wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego. Nieprzenaszalne i niedziedziczne, prawo o charakterze osobistym, przedmiotem użytkowania może być rzecz ruchoma, nieruchomość, udział we współwłasności, oznaczony zespół rzeczy, całe przedsiębiorstwo, prawo zbywalne przynoszące pożytki. Użytkownik może używać i pobierać pożytki z oddanego mu przedmiotu. Po wygaśnięciu użytkowania użytkownik obowiązany jest zwrócić przedmiot właścicielowi w takim stanie, w jakim powinien się on znajdować stosowanie do zasad prawidłowego wykonywania użytkowania. Użytkowanie może ustać za porozumieniem stron lub wskutek niewykonywania przez okres 10 lat
Ograniczone prawa rzeczowe związane z budynkami spółdzielni mieszkaniowych Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu jest zbywalne, przechodzi na spadkobierców, może być hipotecznie obciążone i podlega egzekucji. Prawo do lokalu wygasa z upływem 6 miesięcy od ustania członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka. Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego lub garażu oraz ograniczone spółdzielcze prawo rzeczowe do domu jednorodzinnego są prawami bezwzględnymi, bezterminowe, zbywalne, dziedziczne i podlegające egzekucji.
Służebność - prawo ograniczonego korzystania z cudzej nieruchomości albo prawo do określonego ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w wykonywaniu jego prawa własności. Służebności: gruntowe (uprawniony jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej), osobiste (uprawniona jest wyłącznie określona imiennie osoba fizyczna). Jest nieprzenaszalna i wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Podstawą jest umowa, wyjątkowo orzeczenie sądowe (przymusowa służebność - droga konieczna) i służebność budynkowa (nieumyślne przekroczenie granicy gruntu). Może być nabyta w drodze zasiedzenia. Wygasa wg umowy lub po niewykonywaniu przez 10 lat.
Zastaw - ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy ruchomej albo na zbywalnym prawie majątkowym, śluzy zabezpieczeniu spłaty oznaczonej wierzytelności. Wierzyciel (zastawnik)
będzie mógł dochodzić zaspokojenia z obciążonego przedmiotu bez względu na to, czyją jest własnością. Wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie zastawu. O zakresie zastawu przesądza zakres wierzytelności (zmniejszenie - spłata, zwiększenie -odsetki). Przedmiotem zabezpieczenia zastawniczego może być wierzytelność pieniężna i niepieniężna. Może zabezpieczać wierzytelności przyszłe i warunkowe. Potrzebna jest umowa między właścicielem (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wydanie zastawionego przedmiotu wierzycielowi albo do rąk ustalonej osoby trzeciej. Wyjątek: zastaw skarbowy, zastaw rejestrowy (wpis do sądowego rejestru zastawów).
Zaspokojenie zastawnika następuje wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Przy zastawie rejestrowym: bezpośrednie przejęcie własności, sprzedaż przedmiotu zastawu poza sądową egzekucją.
Hipoteka
Hipoteczne zabezpieczenie wierzytelności jest związane z nieruchomością (inaczej niż przy zastawie). Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją jest własnością. Istnienie i treść hipoteki zależy od wierzytelności. Wierzytelność hipotecznie zabezpieczona nie może być przeniesiona bez hipoteki. Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z przynależnościami i utrzymuje się na całości. Hipoteka łączna: w razie podziału nieruchomości hipoteka obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział. Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Hipoteka utrzymuje się pomimo przedawnienia wierzytelności i obejmuje nieprzedawnione odsetki. Ustanowienie hipoteki następuje w drodze umowy połączonej z wpisem do księgi wieczystej (hipoteka umowna). Dokument bankowy stwierdzający udzielenie kredytu stanowi podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej. Wierzyciel, którego wierzytelność stwierdzona została tytułem wykonawczym może uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa), stanowi środek egzekucyjny, cechą jest natychmiastowa wymagalność i całkowite pominięcie woli właściciela nieruchomości. Z mocy decyzji uprawnionego organu skarbowego może powstać hipoteka na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego tytułem zabezpieczenia zobowiązań lub zaległości podatkowych - wpis do księgi wieczystej na wniosek organu skarbowego. Hipoteka obejmująca wierzytelność o wysokości jeszcze nie ustalonej to hipoteka kaucyjna, wygaśnięcie wierzytelności hipotecznie zabezpieczonej pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki - wykreślenie hipoteki z księgi wieczyste].
Posiadanie i dzierżenie
Posiadanie - nie jest prawem, lecz stanem faktycznym polegającym na faktycznym władaniu rzeczą, umożliwia fizyczne korzystanie z rzeczy, posiadać można służebność na cudzej nieruchomości, posiadaczem może być np. złodziej. Prowadzi do nabycia własności w drodze zasiedzenia. Dzierżenie - dzierżycie! włada rzeczą za kogo innego
albo dla kogo innego, nie mając intencji władania rzeczą
dla siebie.
Władztwo prekaryjne to np. doraźna gościna w
mieszkaniu, oddanie znajomemu roweru na przejażdżkę
Nabycie posiadania następuje na podstawie umowy o
przeniesienie posiadania zawartej w jakiejkolwiek
formie, proste przekazanie przedmiotu, akt
jednostronny, zawładnięcie siłą. Władanie będące
posiadaniem ma zwykle oparcie w stanie prawnym
(posiadanie prawne) albo nie ma oparcia (posiadanie
bezprawne: posiadacz w dobrej wierze, w złej
wierze).
Posiadanie: samoistne (pełne władztwo), zależne
(niepełne - użytkownik, zastawnik, najemca,
dzierżawca).
Domniemania: faktycznie władający jest posiadaczem
samoistnym, posiadanie jest zgodne ze stanem
prawnym, posiadanie jest ciągłe.
Posiadaczowi i dzierżycielowi przysługuje ochrona
prawna. Ochrona posiadania może być realizowana na 2
sposoby: dozwolone własne działanie
zachowawcze, droga procesu sądowego.
Dozwolona samopomoc - władający rzeczą ruchomą
może zastosować samopomoc w celu przywrócenia
stanu poprzedniego.
Możność wysunięcia roszczeń posesoryjnych - o
przywrócenie posiadania albo o zaniechanie innych
naruszeń władztwa.
Księgi wieczyste i ewidencja gruntów
Rola rejestrów: ewidencyjna, materialno-prawna Każda księga związana jest z nieruchomością, a nie z osobą właściciela. Wykreślenie też jest wpisem. Działy -I: oznaczenie nieruchomości, prawa związane z jej własnością. II: prawa własności i użytkowania wieczystego. III: ograniczone prawa rzeczowe. IV: hipoteka. Można otrzymać odpis. Ustawowe domniemanie: wpis w księdze Jest zgodny z rzeczywistym stanem prawnym, prawo wykreślone nie istnieje.
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych -ochrona prawna osób działających w zaufaniu do treści wpisów w księgach, nie chroni nabywców działających w złej wierze i nabywających nieruchomość/prawo nieodpłatnie.
Ewidencja gruntów i budynków - jednostkami ewidencyjnymi są gminy, miasta, dzielnice. Dzielą się na obręby i działki ewidencyjne. Ewidencja obejmuje zbiór informacji o gruncie, budynkach i właścicielach, odzwierciedla stan faktyczny. Prowadzi się operat ewidencyjny (dokumenty, mapy, rejestry budynków, wykazy zmian gruntowych, spisy, aktualizowane przez właścicieli, urzędy, sądy, notariuszy). Elementem ewidencji jest ustalenie wartości katastralnej w drodze oszacowania.
3. Zobowiązania
prawa zobowiązań to prawa podmiotowe o charakterze względnym (skuteczne tylko względem drugiej strony stosunku zobowiązaniowego) Zobowiązanie - wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić.
Podmiotem uprawnionym jest wierzyciel, a podmiotem zobowiązanym jest dłużnik. Uprawnienia wierzyciela to wierzytelności, obowiązki dłużnika to dług. Wierzytelność + dług to treść stosunku zobowiązaniowego. Przedmiotem stosunku jest świadczenie (zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela). Może być wielu dłużników/wierzycieli - używa się pojęcia strony. Stronami zobowiązania mogą być OF, OP, niepełne OP. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym, jej elementem jest roszczenie, czyli prawo wierzyciela domagania się od dłużnika określonego zachowania się. Wierzycielowi w ramach wierzytelności może przysługiwać wiele roszczeń. Wierzytelność może być wzbogacona o uprawnienia kształtujące wierzyciela. Długowi towarzyszy odpowiedzialność za jego spełnienie. Odpowiedzialność polega na obowiązku ponoszenia negatywnych skutków własnego lub cudzego zachowania się. Odpowiedzialność: osobista (całym swoim majątkiem), ograniczona osobista, rzeczowa (odpowiedzialność ponosi każdoczesny właściciel rzeczy). Zobowiązania:
zupełne i niezupełne (naturalne, bez odpowiedzialności za spełnienie, np. z gry)
Jednostronne, dwustronne i wzajemne
solidarne (solidarność bierna - dłużników, czynna -wierzycieli) i niesolidarne
podzielne (>1 wierzyciel lub dłużnik) i niepodzielne
rezultatu (liczy się rezultat, a nie działanie) i starannego działania
o świadczeniu Jednorazowym, okresowym i ciągłym
pieniężne i niepieniężne
Umowa zobowiązaniowa - zobowiązanie jednej lub
obu stron do spełnienia świadczenia.
Umowa zobowiązująca: jednostronnie, dwustronnie,
wzajemnie.
Umowy: zobowiązująco-rozporządzające i
rozporządzające, konsensualne i realne, odpłatne i
nieodpłatne, kauzalne i abstrakcyjne, nazwane,
nienazwane i mieszane.
Umowy adhezyjne - wzorce umów, regulaminy,
ogólne warunki umów.
Zasada swobody umów - swoboda w wyrażeniu woli
zawarcia umowy, sposobu zawarcia, wyboru
kontrahenta, treści, dodatkowych zastrzeżeń, w
granicach prawa.
Umowa o świadczenie niemożliwe już w chwili zawarcia
umowy jest nieważna.
Wyzysk - wykorzystanie przymusowego położenia,
niedołęstwa, niedoświadczenia drugiej strony.
Pokrzywdzony może żądać przywrócenia równowagi
między świadczeniami, jeżeli niemożliwe -
unieważnienia (ważne 2 lata).
Z umowy mogą wynikać prawa dla osoby trzeciej lub że
osoba trzecia zachowa się w określony sposób.
Czyn niedozwolony (delikt) - czyn sprzeczny z
prawem powodujący powstanie (zagrożenie powstania)
szkody. Jest źródłem zobowiązania, poszkodowany
jest wierzycielem, osoba odpowiedzialna za szkodę -
dłużnikiem.
Czyny niedozwolone w prawie cywilnym nie są
utożsamiane z przestępstwami w rozumieniu prawa
karnego. Przepisy o czynach niedozwolonych pełnią
funkcję kompensacyjną i prewencyjno-wychowawczą.
Przesłankami odpowiedzialności z tytułu czynów
niedozwolonych są: szkoda (na mieniu = rzeczywista
strata+utracone korzyści, na osobie =
majątkowa+niemajątkowa, moralna - przysługuje
zadośćuczynienie), zdarzenie, związek przyczynowy
miedzy zdarzeniem a szkodą.
Zasady odpowiedzialności: zasada winy (umyślność,
niedbalstwo, lekkomyślność, wina organizacyjna u OP,
domniemanie winy), zasada ryzyka (przesłanki
egzoneracyjne - siła wyższa, wina
poszkodowanego lub osoby trzeciej), zasada
słuszności (nie ma winy, ryzyka) Odpowiedzialność za: własne czyny (zasada winy, nie obowiązuje niedorozwiniętych umysłowo, chorych psychicznie, do lat 13, winę wyłączają: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, dozwolona samopomoc), cudze czyny (za niepoczytalnych -zasada winy w nadzorze domniemana, powierzających czynności - zasada winy w wyborze domniemana, za podwładnego - na zasadzie ryzyka), Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza państwowego (przy wykonywaniu władztwa publicznego, bezprawność działania organu władzy), zwierzęta (zasada winy w nadzorze), szkodę spowodowaną przez wyrzucenie, wylanie, spadniecie czegoś z pomieszczenia (na zasadzie ryzyka - zajmujący pomieszczenie), szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części (zasada ryzyka - samoistny posiadacz), szkody wyrządzone w związku z przedsiębiorstwem lub zakładem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody (zasada ryzyka), szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (zasada ryzyka - producent, sprzedawca). Bezpodstawne wzbogacenie - wzbogacenie bez podstawy prawnej kosztem majątku innej osoby. Przedmiot roszczenia: zwrot korzyści w naturze/zwrot wartości korzyści (wygasa, gdy uzyskujący nie jest już wzbogacony - korzyść zużył lub utracił). Świadczenie nienależne (bez podstawy prawnej) -otrzymujący ma obowiązek jego zwrotu, zachodzi gdy: podstawa zobowiązaniowa dla świadczenia nie istnieje, odpadła podstawa prawna świadczenia, czynność prawna okazała się nieważna. Wyłącza się obowiązek zwrotu świadczenia gdy: świadczący wiedział, że nie jest zobowiązany, świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, świadczenie spełniło przedawnione roszczenie, świadczenie spełniło wierzytelność jeszcze nie wymagalną. Świadczeniom niegodziwym (zapłata za przestępstwo) nie przysługuje ochrona.
Inne źródła powstania zobowiązania: prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, indywidualne akty administracyjne, konstytutywne orzeczenia sądów.
Wykonanie zobowiązania polega na spełnieniu świadczenia przez dłużnika, aby cel został osiągnięty i ustała więź między wierzycielem a dłużnikiem. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie, wierzyciel powinien współdziałać. Dłużnik zobowiązany jest do należytej staranności. Zmiana stosunków między powstaniem a wykonaniem zobowiązania nie ma wpływu na wykonanie zobowiązania (pacta sunt servanda), możliwa jest zmiana sposobu wykonania. Sąd może: oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia, orzec o rozwiązaniu umowy. Dłużnik powinien spełnić świadczenie w całości. Wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia w częściowego, gdy naruszyłoby to jego interes. Jakość świadczenia powinna być należyta. Przy braku oznaczenia jakości - powinna być średniej (dobrej) jakości. Świadczenie powinno być spełnione zgodnie z treścią zobowiązania. Świadczenie w miejsce wykonania - za zgodą wierzyciela. Zarachowanie zapłaty - wskazanie przez dłużnika spełnianych świadczeń (jeżeli nie da się spełnić wszystkich). Wierzyciel może zaliczyć należności uboczne (odsetki, koszty). W pierwszej kolejności spełniane są najdawnięj wymagalne długi. Tylko w ustawowych przypadkach wierzyciel może żądać osobistego spełnienia świadczenia. Osoba trzecia działająca w imieniu dłużnika może spełnić świadczenie. Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia pieniężnego. Uprawnionym do odbioru świadczenia jest wierzyciel lub osoba działająca w jego imieniu.
Świadczenie powinno być spełnione w należytym miejscu, domyślnie: miejsce zamieszkania dłużnika w chwili powstania zobowiązania. Świadczenia pieniężne: miejsce zamieszkania wierzyciela. Charakter długów: odbiorczy (niepieniężne, wierzyciel zgłasza się u dłużnika), oddawczy (pieniężne, dłużnik spełnia przedmiot świadczenia wierzydetowi). Termin może być określony w treści zobowiązania, domyślnie: niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela, na korzyść dłużnika. Przy umowach wzajemnych: wykonane jednocześnie (strona może powstrzymać się ze świadczeniem) - podobnie u dłużnika: prawo zatrzymania.
Skutki niewykonania zobowiązań - skierowanie sprawy do sądu, wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, roszczenie wierzyciela staje się roszczeniem odszkodowawczym. Kontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza (zasada winy domniemana - niezachowanie należytej staranności, zasada winy umyślnej, rażące niedbalstwo, zasada ryzyka), przesłanki: niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, szkoda, związek przyczynowy.
Dłużnik jest odpowiedzialny za własne działanie i działania osób, za których pomocą zobowiązanie wykonuje (zasada ryzyka). Kara umowna - niezależna od powstałej szkody. Jeżeli po powstaniu zobowiązania świadczenie staje się niemożliwe do wykonania i: dłużnik ponosi odpowiedzialność - zamienia się w obowiązek odszkodowawczy, nie ponosi odpowiedzialności -wygasa.
Opóźnienie z zapłatą: odsetki ustawowe mimo braku szkody (przy szkodzie dochodzi odszkodowanie). Zwłoka jest zawinionym opóźnieniem. Wygaśnięcie zobowiązań
Zobowiązanie wygasa w razie wykonania go zgodnie z treścią. Wygaśnięcie: z zaspokojeniem (spełnienie świadczenia, świadczenie w miejsce wykonania, odnowienie - w miejsce starego powstaje nowy dług, potrącenie - umorzenie do niższego, złożenie do depozytu sądowego), bez zaspokojenia wierzyciela (zjednoczenie - wierzyciel i dłużnik staną się jedną osobą, następca niemożliwość świadczenia, rozwiązanie umowy, zwolnienie z długu).
Złożenie do depozytu sądowego, gdy: nie wiadomo kto jest wierzydelem, wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, powstał spór o to kto jest wierzycielem.
Zmiana wierzyciela - przelew wierzytelności, wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela. Przelew wierzytelności (cesja) - umowa między dotychczasowym wierzycielem (cedentem) a osobą trzedą (cesjonariuszem)
Zmiana dłużnika - przejęcie długu (umowa wierzyciel-osoba trzecia dłużnik-osoba trzecia), kumulatywne przystąpienie do długu (dodatkowy dłużnik)
Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności
dłużnika
Roszczenia pauliańskie - gdy osoba trzecia uzyskała
korzyść majątkową a dłużnik działał ze świadomością
pokrzywdzenia wierzycieli. Stosuje się powództwo
przeciwko osobie trzeciej.