Wybrane problemy teorii państwa i prawa.

Nazwa tego przedmiotu została wymyślona przed 1989 rokiem, a wymyślili ją uczeni radzieccy w 1949 r. W 1950 r. wydano tłumaczenie tego przedmiotu. Teoria państwa
i prawa jest wytworem myśli pozostającej w opozycji do praktyki.

Normy postępowania - coś, co kształtuje postępowanie, normy zakazują albo nakazują coś. Norma ma nakazywać jakieś zachowanie albo zakazywać. Adresatami norm są ludzie.

A adresat O okoliczności N/Z nakaz / zakaz Z zachowanie

Definicja normy postępowania

Norma postępowania - jest to wyrażenie (wypowiedź językowa), która wyraźnie określonemu podmiotowi (adresatowi) w wyraźnie określonych okolicznościach nakazuje albo zakazuje jakieś wyraźnie określone zachowanie się.

Wszystko to, co ma taką strukturę jest normą postępowania. Są normy zawarte ale nie wysłowione wprost. Na ogół ludzie, którzy się tego nie uczą mieszają zdania zawarte w tekście prawa. W tekście prawnym znajdują się przepisy prawne. Norma prawna obowiązuje albo nie obowiązuje.

Norma postępowania ma trzy znaczenia. Oznacza się je specjalnymi nazwami.

1. Norma obowiązuje w sensie aksjologicznym.

2. etycznym

3. behawiorystycznym.

ad.1. Aksjologia to nauka o wartości. Norma obowiązuje w sensie aksjologicznym tzn., że ktoś aprobuje czyn przez tę normę nakazany lub co najmniej aprobuje skutki tego czynu , albo ktoś dezaprobuje czyn przez normę zakazany lub co najmniej dezaprobuje skutki tego czynu.

ad.2. Norma obowiązuje w sensie etycznym tzn., że tę normę ustanowił i stanowienia nie cofnął, ktoś kto ma władzę nad adresatem tej normy. Mieć władzę tzn. być w stanie faktycznie postawić tego kogoś w sytuacji wyboru między złem a złem.

ad.3. Behawioryzm to taki kierunek w psychologii, który ustala coś, dostrzega niedostrzegalnego przez coś dostrzegalnego.

1. Norma obowiązuje behawiorystycznie ( w odmianie pierwszej) tzn. że adresaci tej normy zachowują się zgodnie z odmianą.

2. Norma obowiązuje w sensie behawiorystycznym (w drugiej odmianie) tzn. że adresaci normy zachowują się zgodnie z tą normą, albo jak się zachowują nie zgodnie z normą to spotyka ich za to jakieś zło.

3. Norma obowiązuje behawiorystycznie ( w odmianie trzeciej) tzn. że albo adresaci zachowują się zgodnie z tą normą albo spotyka ich zło, a co najmniej jest wysoce prawdopodobne, że jeśli się zachowują niezgodnie z normą spotyka ich zło.

1. To, że norma znalazła zastosowanie.

2. To, że norma została zrealizowana.

3. To, że ktoś przestrzega norm.

ad. 1. Norma znajduje zastosowanie wtedy, gdy powstała taka sytuacja, że adresat tej normy znalazł się w okolicznościach przewidzianych w tej normie, np. norma nakazująca człowiekowi czekać na przyjazd straży pożarnej.

ad.2. Norma została zrealizowana tzn. że wtedy, kiedy znalazła zastosowanie adresat tej normy zachował się zgodnie z tą normą.

ad.3. Zwrot przestrzegania normy ma dwa znaczenia :

- w 1 znaczeniu ktoś przestrzega normy, jeśli ją realizuje i wie o tym, że ona obowiązuje

- w 2 znaczeniu przestrzeganie normy polega na tym, że ktoś wtedy, kiedy norma znalazła zastosowanie realizuje ją a nadto nie tylko wie, że norma obowiązuje ale czyni to właśnie ze względu na to, że ona obowiązuje.

Ze społecznego punktu widzenia normy prawne są normami postępowania najważniejszymi.

Norma prawna to norma ustanowiona przez kompetentny organ państwa i przez organ państwa nie uchylana (zagwarantowana przymusem). Groźba zastosowania przemocy, jeśli by ta norma nie została zrealizowana. Wiele jest takich norm, które zostały ustanowione przez organy państwa i nie ma groźby zastosowania przymusu. Zaczęto twierdzić, że są to normy niedoskonałe. Taka norma niedoskonała to po łacinie lex imperfecta.

Norma prawna to norma ustanowiona i nie uchylona przez kompetentne organy władzy.

Stanowienie norm przez organy władzy publicznej polega na dokonaniu pewnych czynności (konwencjonalnych) szczegółowo wskazanych przez prawo konstytucyjne.

Wytworem tych czynności jako aktu stanowienia jest tekst zwany tekstem prawnym. Tekst ten składa się ze zdań w sensie dramatycznym, zwykle wyróżniony graficznie (przez akapit, wcięcie) i zwykle opatrzony specjalną nazwą indywidualną przez użycie następujących znaków: alf cyfra, znak paragrafu .

Te zdania tekstu prawnego nazywane są przepisami prawnymi. Norma postępowania jest ustanowiona przez organ władzy publicznej jeśli da się ją odtworzyć z przepisów prawnych. Od norm prawnych odróżniamy przede wszystkim normy obyczajowe i normy moralne.

Normy obyczajowe - znajdują uzasadnienie swojego obowiązywania w tym, że tak się po prostu robi, natomiast normy moralne znajdują uzasadnienie w tym, że nakazują czyny, które są w swoisty sposób dobre.

Trzy nurty moralności, które przesądzają o tym, które z norm uznane są za normy moralne. Każdy z tych nurtów przypisywał bowiem inny sens słowu dobry. Nurty te Maria Osowska nazwała:

1. nurtem felicytologicznym, od felicitas - szczęście.

2. nurtem perfekcjonistycznym

3. nurt niegdyś nazywany nurtem trzecim, potem nurtem higieny i wreszcie nurtem solidarystycznym.

ad.1. Normy moralne były wskazówkami, jak postępować byśmy byli szczęśliwi, które zachowania były dobre moralnie, te które nam dawały szczęście.

ad.2. Jest nurtem bardziej żywotniejszym, nazwany perfekcjonistycznym, od perfecto - doskonałość, perfekcjonistyczne są zachowania ludzkie, które zmierzają do doskonałości, a normy moralne to wskazówki jak być doskonałym. Rozróżniano niegdyś doskonałość moralną od doskonałości zawodowej. Żeby być dobrym moralnie trzeba się długo doskonalić w cnotach. Doskonałość zawodowa bywa rozpatrywana w kategoriach moralnych, głupi profesor to nie tylko głupi ale po prostu zły człowiek.

ad.3. Nurt solidarystyczny współcześnie dominujący, wedle którego dobre jest to, co liczy się z innymi, co zmierza do uwzględnienia potrzeb innych ludzi i robione jest przez pryzmat innych ludzi. Normy są wskazówkami, by innym żyło się lepiej.

Jak się mają normy prawne do norm moralnych przyjmując, że chodzi o trzeci nurt moralności ?

tzn. że są takie normy prawne, które są zarazem normami moralnymi, są takie normy moralne które są normami prawnymi. Konstytucja z 1952 r. wprowadziła termin zasady współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego to są powszechnie uznane w społeczeństwie uznane normy moralne dotyczące współżycia między ludźmi a nie będące zarazem normami prawnymi.

1. moralne

2. powszechnie uznane

3. osadzone przez ludzi

4. nie będące normami prawnymi

Wyraźnie stwierdzono, że normy moralne należą do norm współżycia społecznego.

Różne typy norm postępowania.

Normy merytoryczne i kompetencyjne.

Normy merytoryczne - to takie normy postępowania, które po prostu nakazują czy zakazują jakieś zachowanie się.

Normy kompetencyjne - natomiast to takie normy postępowania, które nie tylko coś nakazują czy zakazują jakiemuś podmiotowi ale jednocześnie dzięki temu jakiś inny podmiot uzyskuje kompetencję do ważnego dokonania jakieś czynności konwencjonalnej.

Normy merytoryczne dzieli się wedle różnych kryteriów na różne typy.

Pierwszy z tych podziałów jest podziałem merytorycznym norm postępowania wedle kryterium określenia adresata. Z tego punktu widzenia wyróżniamy normy merytoryczne generalne i indywidualne.

Generalne normy to takie, których adresatem jest podmiot wskazany ze względu na posiadane przez nie pewne cechy. Te cechy mogą być w nazwie adresata wiadome lub domyślne ze względu na fakt, że znamy te cechy lub , że mamy świadomość , iż są one niezbędne, np. żołnierz, matka, obywatel, najstarszy wiekiem poseł Sejmu RP bieżącej kadencji.

Natomiast normą indywidualną jest taka cecha, której adresat wskazany jest imiennie, oznaczony jest imieniem własnym, nazwą indywidualną przypisaną danemu człowiekowi.

W przypadku norm prawnych wytworzyło się takie powszechne stanowisko, że normy prawne powinny być normami generalnymi, że adresat ma być wskazany ze względu na cechy a nie z podania imienia i nazwiska. U podłoża tego stanowiska leży przekonanie, że to zapewnia demokratyczność prawną.

Nie każda nazwa pisana dużą literą jest normą indywidualną. Normy najwyższych organów państwowych pisze się dużymi literami, co nie oznacza, że jest to nazwa indywidualna tylko generalna. Każda norma która dotyczy Prezydenta jest normą generalną, bo ten, który pełni urząd nie nazywa się Prezydent, tylko jest Prezydentem, stół jest stołem a nie nazywa się stół.

Fakt, że w tekstach prawnych występują nazwy własne pewnych instytucji nie przeczy generalności norm prawnych, bo adresatem takiej normy będzie nie ta instytucja wskazana indywidualnie, lecz reprezentujący ją członek ( grupa ludzi ), który zawsze będzie określony generalnie np. zarząd banku, dyrektor, prezes zarządu banku.

Drugi podział norm merytorycznych jako kryterium przyjmuje sposób określania zachowania nakazowego lun zakazowego.

Wedle tego kryterium dzielimy merytoryczne normy postępowania na normy abstrakcyjne i konkretne.

W normach abstrakcyjnych zachowanie się wskazane w nich jest tak określone, by w zasadzie mogło być powtarzane przez różne podmioty np. zabicie człowieka.

Natomiast normy są konkretne, jeśli dotyczą takiego zachowania się, które jest tak zindywidualizowane, że jest zachowaniem tym jednym i jedynym.

Od norm prawnych oczekuje się by były abstrakcyjne tzn. by zachowania były określone przez cechy co umożliwia powtarzanie się. Stopień abstrakcyjności powinien być jak największy.

Normy sankcjonowane i sankcjonujące.

Trzeci podział norm.

Podział norm merytoryczny ze względu na ich stosunek do przymusu.

- ze względu na stosunek do przymusu ze strony podmiotu stanowiącego normy możemy wyróżnić 2 przypadki:

1. przypadek pierwszy - gdy dla danej normy N ₁ nie ustanowiono jakieś normy N₂, która by jej adresatowi nakazywała wyrządzić zło, adresatowi normy N₁ jeśli adresat normy N₁ nie zrealizuje normy N₁.

Normę n₁ w takiej sytuacji traktuje się jako lex imperfecta. Jeśli chodzi o normy prawne szczególnie wiele takich norm zawiera prawo rodzinne.

Drugi przypadek - obok normy N₁ została ustanowiona norma N₂, tak mająca się do N₁, że nakazuje ona swojemu adresatowi by wyrządził określone zło adresatowi normy N_1, jeśli ten nie zrealizuje normy N₁.

Jeśli tak będzie to ta norma N₂ pełni wobec normy N₁ rolę normy sankcjonującej, a norma N₁ pełni rolę normy sankcjonowanej.

Może się zdarzyć w szczególności taki przypadek, że normy powiązane ze sobą tworzą łańcuch norm sankcjonujących i sankcjonowanych, tak powiązanych że np. norma N₂ sankcjonuje tę normę N₁ a norma N₃ sankcjonuje normę N₂. Wtedy norma N₂ pełni dwie role, w relacji do N₁ jest sankcjonująca a w relacji do N₃ jest sankcjonowana.

W przypadku norm prawnych można współcześnie stanowienie norm sankcjonujących jest ciągle traktowane jako skuteczny środek zapewnienia realizacji normy N₁ i rzeczywiście na ogół często w tekstach prawnych obok norm typu N₁ stanowi się normy typy N₂. Znacznie stanowi się trójelementarne łańcuszki norm N_1, N₂, N_3.

Trzeci przypadek - współcześnie coraz częściej ustawodawca ucieka się nie do przymusu lecz do nagród, które mają zachęcić do realizacji norm typu N₁. Stanowi bowiem obok norm typu N₁ taką normę typu N₂, która nie grozi złem za niezrealizowanie normy N₁ lecz „obiecuje nagrodę” bo nakłada na jakiś inny podmiot obowiązek przysporzenia adresatowi normy N₁ jakiś dóbr, jeśli ów adresat normy N₁ zrealizuje ją.

Normy kompetencyjne

Wśród wykonywanych przez człowieka są 2 interesujące nas typy czynności :

1. czynności zwykłe psychofizyczne

2. czynności konwencjonalne

Czynności zwykłe psychofizyczne - nastawione są na osiągnięcie ich naturalnego skutku fizykalnie zapewnionego.

Czynności konwencjonalne - natomiast, to czynności które nastawione są na osiągnięcie skutków sztucznie, umownie, konwencjonalnie zatem powiązanych z tymi czynnościami żeby skutecznie zrealizować czynności zwykłe psychofizyczne, trzeba umieć ja wykonać i zrobić to, niekiedy korzystając z narzędzi wspomagających człowieka, natomiast w przypadku czynności konwencjonalnych sama fizykalna umiejętność dokonania tej czynności nie wystarcza, trzeba jeszcze posiadać kompetencje do ważnego dokonania tej czynności, bo o ile czynności zwykłe psychofizyczne mogą być realizowane skutecznie albo nie skutecznie, o tyle w przypadku czynności konwencjonalnych powiada się, że mogą one być dokonane ważnie albo nie ważnie.

Mieć kompetencje do ważnego dokonania czynności konwencjonalnych tzn. mieć zdolność do liczącego się w danej kulturze dokonania tej czynności. To kulturalne liczenie się przejawia się w tym, że co najmniej niektóre inne podmioty mają obowiązek zareagowania na tę czynność dokonana w sposób kompetentny.

W jaki sposób ktoś uzyskuje kompetencje do ważnego dokonania danej czynności ? Kompetencje uzyskuje się przez to, że obowiązuje norma kompetencyjna. Norma kompetencyjna może obowiązywać z dwóch powodów:

• albo dlatego, że została ukształtowana zwyczajowo

• albo dlatego, że została ustanowiona wyraźnym aktem stanowienia.

Normy prawne kompetencyjne i kompetencje prawne

Czym wyróżniają się normy kompetencyjne spośród wszystkich norm postępowania ?

Ta szczególna cecha norm kompetencyjnych związana jest z treścią okoliczności, mianowicie w okolicznościach normy kompetencyjnej muszą być wskazane 2 elementy:

1. że jakiś podmiot P czyni czynność K

2. K jest czynnością konwencjonalną.

zauważmy, że w tej normie występują 2 podmioty, podmiot a i podmiot b. Pomiot a jest adresatem normy, zarazem podległym cudzej kompetencji, a podmiot b w wyniku tej normy uzyskuje kompetencje.

W przypadku norm kompetencyjnych obowiązek spoczywa na adresacie normy, bo adresatem jest podmiot , który jest podległy podmiot uzyskuje kompetencje.

W przypadku gdy w systemie prawnym ustanowiona została norma kompetencyjna podmiotu P względem czynności K musimy sobie postawić pytanie, w jakiej sytuacji system prawny dodatkowo może postawić ów podmiot P. Może to być sytuacja trojaka.

Pierwsza z sytuacji polega na tym, że obok normy kompetencyjnej przyznającej podmiotowi kompetencje do K w systemie prawnym nie została ustanowiona norma merytoryczna, która by podmiotowi P nakazywała skorzystać z kompetencji do K, ani też nie została ustanowiona norma merytoryczna, która by podmiotowi P zakazywała skorzystać z kompetencji. W takim przypadku podmiot P ma całkowitą swobodę korzystania bądź nie korzystania z przysługującej mu kompetencji.

Znacznie częściej występuje w systemie prawnym sytuacja druga, polegająca na tym, że obok normy kompetencyjnej w systemie prawnym przyznającym podmiotowi P kompetencję do K, w systemie prawnym ustanowiona została norma merytoryczna nakazująca podmiotowi P skorzystać z tej przyznanej kompetencji.

N_{K (PK)} + N _{M (PK) NAKAZ}

W 2 sytuacji mogą wystąpić 2 warianty.

Wedle pierwszego z wariantów tej sytuacji podmiot kompetentny obarczony obowiązkiem skorzystania z kompetencji nie ma żadnej możliwości w decydowaniu o tym , czy okoliczność zastosowania tego obowiązku zostały spełnione ( przykład obowiązek skorzystania z kompetencji do przyznania nagrody za 40 lat pracy).

Wariant 2.

Podmiot kompetentny obarczony obowiązkiem skorzystania z kompetencji ma w pewnym zakresie pewną możliwość decydowania czy obowiązujący go obowiązek znalazł zastosowanie ( przykład: obowiązek skorzystania z kompetencji do przyznania nagrody za 40 lat nienagannej pracy).

Najczęściej pierwszy z wariantów związany jest z organami administracji niższego szczebla, a drugi z organami administracji wysokiego szczebla.

Najczęściej ten pierwszy z wariantów związany jest z organami administracji niższego szczebla. Drugi przypadek związany jest z organami władzy państwowej wyższego szczebla.

Obok normy kompetencyjnej w systemie prawnym ustanowiona jest norma merytoryczna, norma zakazująca w pewnych okolicznościach skorzystanie z kompetencji.

Jeśli ta druga norma wystąpi powstaje pytanie, co będzie jeśli podmiot P dokona tej czynności mimo zakazu?

1. co będzie z tą czynnością ?

2. co będzie z tym podmiotem ?

ad.1. może wystąpić jedna z trzech sytuacji:

1. czynność dokonana przez kompetentny podmiot ale wbrew zakazowi skorzystania z czynności będzie czynnością z mocy prawa nieważną

2. może wystąpić, że ta czynność dokonana wbrew zakazowi będzie unieważnialna

3. nie się tej czynności nie stanie, będzie ważna.

1.Jak poznać, że ta czynność będzie z mocy prawa nieważna?

W tekście prawnym musi być przepis, który to stwierdza, że czynność jest z mocy prawa nieważna.

2. musi być przepis, który stwierdza, że te czynność da się unieważnić, w tym przepisie lub innym musi być decyzja ustawodawcy co do trybu unieważniania czy na wniosek, na czyj wniosek, w jakim terminie, kto orzeka o unieważnieniu, może być z urzędu.

3. musimy umieć stwierdzić, że w przepisach nie ma żadnej normy, która mówiłaby o unieważnieniu lub unieważalności.

ad.2. co się stanie z podmiotem, który złamał zakaz, dokonał czynności?

1. poniesie on konsekwencja służbowe, będzie odpowiadał dyscyplinarnie

2. będzie odpowiadał karnie

3. nie będzie odpowiadał.

W przypadku 1 i 2 musi być przepis, który zawiera normę nakazującą ukaranie dyscyplinarne, karne.

W przypadku 3 nie ma takiego przepisu.

Praworządność

Termin praworządność od wieków łączony był z rządzeniem przy pomocy prawa a zatem wiązany był od zawsze z zachowaniami organów władzy państwowej, samorządowej w więc organów władzy publicznej.

Natomiast niewątpliwą sprawą jest to, że termin ten nie wiąże się z zachowaniami obywateli. Obywatele mogą realizować, przestrzegać, łamać prawa ale o ich zachowaniach nie orzekamy czy są praworządne czy nie.

Praworządność w odniesieniu do organów władzy publicznej wiąże się z tym, że organy te postępują zgodnie ze swoimi kompetencjami tzn. nie wykraczają poza te kompetencje, nie uzurpują sobie cudzych kompetencji.

A w przypadku nakazu korzystania z tych kompetencji realizują nakazy, a zakazu nie realizują korzystania z kompetencji.

W związku ze sformułowaniem w Konstytucji 1952 przepisu żądającego przestrzegania prawa przez organy państwa i przez obywateli w nauce prawa konstytucyjnego zaczęto odczytywać ten n przepis jako wyrażający zasadę praworządności (socjalistycznej), którą od tego momentu zaczęto traktować jako odnoszącą się nie tylko do zachowań się organów państwa ale również do obywateli. Z czasem odniesiono to pojęcie niemal wyłącznie do obywateli, uzależniając występowanie czy niewystępowanie stanu praworządności głównie wobec obywateli.

Konstytucja z 1997 r. Wróciła do zasady praworządności odnoszącej się do organu władzy.

Proszę w Konstytucji znaleźć zasadę praworządności.

Praworządność pojmowana jest na 3 sposoby:

1. jak się mówi o praworządności to może chodzić o - postulat praworządności

2. - zasadę praworządności

3. - o pewien stan faktyczny zwany praworządnością

ad.1. Praworządność jest pewnym postulatem, chodzi o to, że jakieś podmioty np. politycy, przedstawiciele nauki postulują by organy władzy publicznej postępowały zgodnie ze swoimi kompetencjami. Podmioty namawiają, zachęcają do tego by w ramach swoich kompetencji działały.

Ad.2. zasada praworządności - jeśli się o tym mówi, to ma się na myśli jakąś szczególnie wymyśloną normę prawną, która nakazuje organom władzy publicznej by zachowywały się zgodnie ze swoimi kompetencjami i związanymi z nimi obowiązkami.

To szczególne wyróżnienie praworządności jako zasady polega na tym, że norma nakazująca postępowanie praworządne zamieszczona jest w Konstytucji.

Ad.3. praworządność znaczy tyle co pewien stan faktyczny - rzeczywisty, polegający na tym, że organy państwa faktycznie, rzeczywiście zachowują się zgodnie z kompetencjami i obowiązkami wiążącymi się z kompetencjami.

Rozróżnienie praworządności pojmowanej :

• formalnie

• materialnie

Na czym polega formalne pojmowanie praworządności - na tym, by organy władzy publicznej postępowały zgodnie ze swoimi kompetencjami i związanymi z nimi obowiązkami, a jednocześnie nie uwzględniały tego jak wartościowe jest to prawo które owe kompetencje przyznaje i które jest przez organy władzy realizowane.

Praworządność pojmowana materialnie obejmuje nie tylko to, że organy władzy publicznej postępują zgodnie z kompetencjami i obowiązkami ale nadto to prawo, które przyznaje kompetencja jest realizowane przez nas, aprobowane moralnie.

Jest prawidłowość, iż ilekroć mamy stan spokoju społecznego, to ludzie na ogół wiążą praworządność z pojęciem formalnym.

Jak się zaczynają niepokoje wówczas postuluje się praworządność materialnie.

Aby osiągnąć rzeczywisty stan praworządności w danym państwie muszą wystąpić tzw. gwarancje praworządności tj. takie zjawiska, czy instytucje, właściwości, które zapewniają a co najmniej w znacznym stopniu ułatwiają osiągnięcie stanu praworządności.

Gwarancje praworządności :

1.mogą to być gwarancje personalne, merytoryczne

2. mogą to być gwarancje instytucjonalne

Gwarancje personalne - są to gwarancje dotyczące osób, ludzi którzy pełnią rolę organów władzy publicznej. Ludzie, którzy są tak dobrani, że spełniają dwa podstawowe kryteria najlepiej jak można, dysponują wiedzą adekwatną do zajmowanego stanowiska, pełnionej funkcji oraz ludzi o najwyższym poziomie moralnym. A także to, że tym ludziom musi być zapewniony taki standard życia jako spełniający te 2 pierwsze kryteria, by mogli poświęcić tej funkcji.

Gwarancje instytucjonalne - praworządność to także instytucje, które system prawny wprowadza właśnie po to, by dzięki ich działaniu organy władzy publicznej postępowały praworządnie.

Wyróżniamy 2 typy tych gwarancji:

1. gwarancje w procesie tworzenia prawa

2. gwarancje w procesie stanowienia prawa

Spośród gwarancji w procesie tworzenia prawa wyróżniamy :

• demokratycznie wybrany parlament

• - Trybunał Konstytucyjny

Pierwsza z tych gwarancji jest gwarancją praworządności materialnej - prawo ma być dobre, godne aprobaty, by służyło społeczeństwu.

Druga z tych gwarancji - w państwie dobrze zorganizowanym rzeczywiście gwarantującym praworządność tworzenia prawa musi funkcjonować także instytucja, której zadaniem jest kontrolowanie praworządności tworzenia prawa. A w konsekwencji kontrolowanie zgodności tworzonych aktów prawnych z Konstytucją.

W kompetencjach takiej instytucji leży możliwość uchylenia całych aktów niezgodnych z Konstytucją lub też poszczególnych przepisów tych aktów. Rolę tej instytucji może pełnić np. Sąd Najwyższy jak to przyjęto w Stanach Zjednoczonych, ale może to być specjalny trybunał np. Trybunał Konstytucyjny ( Polska ).

Wagi tej instytucji nie da się przecenić, bowiem służy ochronie praworządności u samego źródła powstawania i funkcjonowania prawa.

Gwarancje instytucjonalne w procesie stanowienia prawa

Najstarszą instytucją jest instytucja instancyjności w stanowieniu prawa, Polega na tym, że decyzje organów niższych stanowiących prawo kontrolowane są przez organy wyższe w tej dziedzinie stosowania prawa. Ta instytucja funkcjonowała zawsze w systemie stosowania prawa.

Druga istotną instytucją w systemie stosowania prawa jest sądownictwo administracyjne - NSA. Każdy obywatel może odwołać się do sądu administracyjnego - Naczelnego Sądu Administracyjnego jeśli nie zgadza się z decyzją administracyjną.

Takie ukształtowanie sądownictwa administracyjnego jakie przyjęto w Polsce w dobie przed przemianami ustrojowymi było wprawdzie ułomne (bo istniał tylko Naczelny Sąd Administracyjny jednoinstancyjny choć podzielony na delegatury). To jednak samo wprowadzenie sądownictwa administracyjnego okazało się ogromnie pożyteczną gwarancją praworządności w działaniu administracji publicznej. Tę wadę sądownictwa naprawiono bo Konstytucja z 1997 r. - każda działalność sadownictwa była II instancyjna. Powstały Sądy Administracyjne + Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie jako II instancja od 2004 roku.

Instytucja w stosowaniu prawa - gwarancje - wszelkiego typy organy kontrolowane w zakresie poszczególnych typów działalności instytucji.

Instytucja, która jako instytucja sensu stricte służy zapewnieniu praworządności jest NIK, ona kontroluje organy państwa.

Rzecznik Praw Obywatelskich - zadaniem jest interweniowanie w instytucjach państwowych we wszystkich kwestiach, które dot. praw i wolności obywatelskich.

Kryterium wiedzy jako podstawa doboru na funkcję organów nie jest jednorodne, obejmuje bowiem zarówno wykształcenie jak i odpowiednie doświadczenie w tej dziedzinie w której działa dany organ. Wykształcenie jest procesem nie stanem. Dyplom uzyskany jest ważnym potwierdzeniem wykształcenia ale trzeba je ciągle unowocześniać.

Równie ważnym jest doświadczenie stąd normalna sprawą jest to, że dojrzewanie człowieka do zajęcia określonego stanowiska wymaga czasu, przechodzenia różnych szczebli. Okresy rewolucyjne zakłócają ten naturalny rytm.

Kryterium wysokiego kryterium moralnego.

wymaga wysokiego poziomu moralnego na każdym ze stanowisku. Szczególnym elementem moralności jest wysokie poczucie odpowiedzialności za swoje i swoich podwładnych zachowania. Trudno jest poznać wysokie morale danego człowieka. Bywa niekiedy, że decydujący o desygnacji na daną funkcję preferuje się tego, kogo się zna i jest on dobry. Nie ma się to odbyć kosztem tego, który jest lepszy.

Zapewnienie warunków - mają to być takie warunki socjalne żeby pełniący funkcję danego organu człowiek nie musiał poświęcać zbyt wiele czasu na zdobywanie środków do życia dla siebie i rodziny by mógł poświęcać czas na pełnienie funkcji.

Postawy obywateli wobec prawa.

1. postawa legalistyczna

2. postawa oportunistyczna

3. postawa konformistyczna

Postawa legalistyczna - legalistą jest ten, kto dlatego przestrzega prawo, że zostały one ustanowione przez władzę publiczną. Zatem motywem jego postępowania poprawnego jest sam fakt, że ustanowiła to władza.

Postawa oportunistyczna - oportunista przestrzega prawa o tyle o ile uzna, że mu się to opłaca np. zachowa się zgodnie z daną normą jeśli boi się sankcji za jej przekroczenie, że woli wybrać to mniejsze zło, albo przestrzega daną normę bo spodziewa się za to nagrody.

Postawa konformistyczna - konformistą jest ten, kto o tyle przestrzega prawo o ile przestrzega prawo grupa z którą on się identyfikuje. Jeśli grupa przestrzega prawo to on też i odwrotnie.

Prawo oporu - jest to instytucja polegająca na tym, że ustawodawca np. wprost w Konstytucji dopuszcza zgodne z prawem niezrealizowanie jakieś normy przez obywateli i to normy obowiązującej jeśli w danym przypadku norma ta byłaby rażąco niesprawiedliwa lub organy państwa zachowały się niepraworządnie. Nasza Konstytucja nie ma prawa oporu.

Obywatelskie nieposłuszeństwo - instytucja faktyczna, jest to zachowanie niezgodne z prawem jednego człowieka lub grupy ludzi, którzy po to łamią normę, żeby zaprotestować przeciwko tej normie, nie używając przy tym przemocy wobec innych, nie unikają odpowiedzialności prawnej za ten czyn, poddają się sankcjom np. karze i w żadnym przypadku motywem ich działania nie jest działalność anarchistyczna wymierzona w funkcjonowanie państwa czy określonego rządu. Nie jest instytucją prawną.

Zasada prawa

Termin zasada prawa używany jest w dwóch znaczeniach w polskiej kulturze prawnej, które otrzymały różne nazwy:

1. zasada prawa oznacza pewien wzorzec rozstrzygnięcia jakiegoś sposobu ukształtowania instytucji prawnej w jakimś aspekcie. To znaczenie nazywane jest znaczeniem opisowym.

2. w drugim znaczeniu zasada prawa jest szczególnie wyróżniona normą postępowania i to znaczenie nazywane jest znaczeniem dyrektywnym.

Znaczenie opisowe - każda instytucja prawna jest tak kształtowana przez ustawodawcę, że musi on ustalić wszystkie punkty krytyczne ukształtowania tej instytucji i ustalić jakie są możliwe wzorce ukształtowania tej instytucji w każdym z tych punktów krytycznych .Na ogół są to co najmniej dwa możliwe wzorce przeciwstawiane sobie. Te wzorce możliwe nazywane są opisowymi zasadami prawa.

Znaczenie dyrektywne nie są wzorcami jak coś rozstrzygnąć tylko wskazują ustawodawcy by w określony sposób postępować. Są to wyróżnione na różne sposoby np. umieszcza się je w Konstytucji. Inny sposób wyróżnienia poprzez umieszczenie w przepisach ogólnych innego aktu prawnego. Niektóre z tych norm są wysławione bezpośrednio w innym przepisie np. zasada prawdy materialnej art.7 KPA ,zasada bezstronności procesowej art.4 KPK; zasada informowania obywateli ….

Zasady dyrektywne korespondują z zasadami opisowymi. Bywa tak, że zasady są odtwarzane nie z jednego przepisu tylko z grupy przepisów.

Proces tworzenia prawa.

Tworzenie prawa stosowanie prawa egzekwowanie prawa

Podmiot upoważniający do tworzenia prawa musi zetknąć się z problemem, który ma być uregulowany .Bywa tak ,że podmioty upoważnione mają obowiązek wielu podmiotów tych które mają inicjatywę normodawczą. Ten podmiot ,który ma korzystać z inicjatywy normodawczej musi rozstrzygnąć czy problem, który staje przed nim wymaga utworzenia prawa, czy też daje się rozwiązać inną drogą na gruncie obowiązującego prawa,czy trzeba ustanowić przepisy nowe dotyczące spraw podatkowych, jeśli podejmie decyzje to czy jest to wystarczająca regulacja, czy ma ustanowić nowy akt czy nowelizować dotychczasowe. Podmiot taki korzysta z pomocy innych dziedzin (eksperci).Jeżeli podejmie się decyzję czy podjąć nowe czy nowelizować.

Stosowanie prawa - dokonuje się przeniesienia utworzonego prawa do stosowania.

Są dwa modele stosowania prawa:

1. kierowniczy

2. „sądowy”

W modelu kierowniczym podmiot stosujący prawo ma zmierzać do określonych celów przez dobieranie takich środków prawnych, które mu prawo wyznaczyło to on jednocześnie ma większy czy mniejszy wpływ na to który z tych środków wybierze.

W modelu sądowym podmiot stosujący prawo ma zastosować określoną normę do określonego stanu faktycznego wyjątkowo miewa pewne granice swobody np. sąd ma wymierzyć karę za kradzież. Ten model sądowy będzie wzorcem stosowania prawa. Model ten obejmuje cztery podstawowe elementy :trzy pierwsze z nich muszą wystąpić przed czwartym, ale nie muszą wystąpić w podanej kolejności:

1. poznanie faktów

2. poznanie prawa, które do tych faktów może się odnosić

3. znalezienie tej normy, która do tych faktów się odnosi

Jak są zrealizowane trzy pierwsze to następuje czwarty. Podmiot kompetentny ustanawia normę indywidualną i konkretną na podstawie normy generalnej i abstrakcyjnej zarazem .Ten pierwszy nazywany jest procesem ustalania stanu faktycznego ,ten drugi jest procesem wykładni przepisów, ten trzeci nazywany jest subsumcją ustalonego stanu faktycznego pod tworzoną normą. Później następuje ten czwarty.

Proces ustalania faktów przez pryzmat poznania w nauce.

Wspólne do poznania prawdy w postępowaniu jest to,że podmioty poznające ustalają pewne fakty minione ,które miały miejsce wcześniej drugą ważną sprawą upodabniającą jest to,że w obu procesach poznawczych trzeba korzystać z jakiś źródeł poznawczych poznawczych pewnych stanach faktycznych.

W nauce historii zwłaszcza nazywa się te źródła źródłami historycznymi, a historycznymi postępowaniach nazywa się je dowodami. Jako trzecie to te źródła poznawcze tu i tu muszą zostać poddane krytyce przez podmiot poznający. To poddanie krytyce polega na sprawdzeniu czy to źródło jest autentyczne ,a nie podrobione, po drugie czy to źródło jest wiarygodne (prawdomówne).Tym badaniem wiarygodności i autentyczności zajmuje się ponad 10 specjalnych nauk.Jeśli chodzi o postępowanie to dysponujemy kryminalistyką.Kolejne ,które upodabnia w nauce i procesie muszą wykorzystać pewne metody rozumowania takie,które są przez naukę dopuszczalne.W tym względzie podmiotom w postępowaniu ustawodawca nic nie może narzucać ,należy liczyć się z zasadmi nauki i doświadczenia życiowego.Bezstronność - w nauce jest to jedno z największych wymagań.Bezstronność jest bezcenna.Jawność warsztatu badawczego (poznawczego).Trzeba ujawnić rozumowałem czerpiąc z tego źródła i jaką metoda doprowadziła do takich rozumowań.Obowiązuje jawność źródła dowodowego.

Różnice podmiotu poznającego w postępowaniu,a w nauce.

Pierwsza różnica dotyczy tego, że tegoż nauce poznawać może każdy kto ma na to siłę i odwagę, niema żadnych zakazów. Natomiast w postępowaniu nie każdy podmiot może poznawać. Podmiotem ,który wiążąco poznaje w postępowaniu jest decydent. Druga różnica poznawać można w nauce o każdej porze i w każdych warunkach, warunkach postępowaniu nie można poznawać kiedy się chce tylko w określonym miejscu,czasie i warunkach .Trzecia różnica wszcząć można postępowanie naukowe i zakończyć kiedy się zechce,natomiast postępowanie trzeba zacząć w odpowiednim momencie i zakończyć w czasie wyznaczonym przez normę proceduralną. Czwarta różnica w nauce można odstąpić od poznawania ,w postępowaniu trzeba doprowadzić sprawę do wyrokowania. Piąta różnica jedni i drudzy mogą korzystać z pomocników.Różnica przy korzystaniu z pomocników postępowaniu polega na tym ,że

• nie w każdym postępowaniu naukowym pomocnicy muszą pomagać, w postępowaniu pomocnicy mają obowiązek pomagania np.biegli

• w nauce podmiot poznający nie musi korzystać z pomocników, w postępowaniu musi korzystać z pomocników

Najważniejsza różnica między poznaniem w nauce a poznaniem w postępowaniu polega na tym jakie są konsekwencje przekroczenia zakazów, korzystania ze źródeł .Mianowicie w nauce to przekroczenie zakazu niema wpływu na ustalony stan faktyczny w postępowaniu powoduje to, że te fragmenty stanu faktycznego, które są poznane przy pomocy zakazanych dowodów w ogóle się z nimi nie liczą np. nie liczą się zeznania duchownego na okoliczność o których dowiedział się na spowiedzi św.- nie dopuszczalne jest przyjęcie takiego zeznania, nie liczą się zeznania współmałżonka osoby oskarżonej jeśli nie było powiadomienia osoby zeznającej o prawie odmowy zeznań ,nie dopuszczalne są zeznania wydobyte pod wpływem tortur itp.

Subsumcja jest to ta część zachowań podmiotu stosującego prawo ,w którym w największym stopniu liczy się doświadczenie. Proces subsumcji jest dlatego szczególnie utrudniony, że dokonuje się wstępnie na gruncie przepisów odnoszących się do stanu faktycznego ,a nie na gruncie norm .Wymaga zatem zdobywanych przez doświadczenie umiejętności znalezienie takiego przepisu ,który by najprawdopodobniej odnosił się do danego stanu faktycznego, żeby się ostatecznie przekonać czy rzeczywiście ten przepis zawiera normę odnoszącą się do tego stanu faktycznego trzeba najpierw ten przepis poddać interpretacji. Jeśli się wtedy okaże,że w tym przepisie jest norma adekwatna do danego stanu faktycznego można uznać, że zakończyliśmy subsumcję, jeśli tak nie jest to trzeba szukać innego przepisu.

1.Wykładnia przepisów prawnych lub wykładnia prawa jest to nie do końca prawny. Jest to system norm postępowania ustanowiony przez organy władzy publicznej.

Mamy przepis właściwye terminem jest wykładnia przepisów prawnych.

Przedmiotem wykładni jest p r z e p i s.

2. Niektórzy ludzie używają terminu wykładnia a zajmujący się to używają terminu interpretacji. Używa się tych terminów jednak na ogół nie zawsze zamiennie.

3. Wykładnia lub interpretacja pojmowana na dwa sposoby albo pragmatycznie albo apragmatycznie.

Wykładnia pojmowana pragmatycznie jest zespołem pewnych czynności zmierzających do tego żeby zrozumieć przepisy prawne, a zatem żeby otworzyć z nich zawarte normy prawne.

Wykładnia w znaczeniu apragmatycznym jest to rezultat tych czynności opisanych poprzednio, a więc wykładni w sensie apragmtycznym jest to treść normy otrzymanej z przepisów. Ten zwrot bywa różnie pojmowany.

4. Wykładnia w sensie stricto(w ścisłym słowa tego znaczenia) obejmuje czynności odtworzenia norm z przepisów prawnych.

Wykładnia w sensie largo( w szerokim tego słowa znaczeniu). Obejmuje nadto również czynności wywnioskowania z norm odtworzonych z przepisów innych norm, które też obowiązują ( o tym będzie mowa dalej)

(Zintegrowana) koncepcja wykładni lub zintegrowana wykładnia prawa.

Jako podstawę skonstruowania koncepcje wykładni generalnie można przyjąć, bądź

zachowanie się odmiotów interpretujących bądź cecha tekstów prawnych. Zintegrowana koncepcja wykładni odwołuje się do cech tekstów prawnych i w pierwszym rzędzie wskazuje reguły postępowania interpretacyjnego nawiązujące właśnie do tych cech. Jednak i w tej koncepcji w niektórych przypadkach, będą również uwzględnione reguły interpretacyjne nawiązujące do zachowań się zwłaszcza sędziów Sądu Najwyższego. Tam mianowicie gdzie z cech tekstów prawnych nie da się żadnych reguł odtworzyć. ( o tym później).

Cechy polskich tekstów prawnych.

Zmienność tekstów prawnych polega na tym, ze poszczególne ustawy ulegają zmianom przez to, że w innych aktach prawnych w szczególności w ustawie (ustawach) o zmianie danej ustawy U1 dokonane są zmiany owej U1 . Zmiany te mogą być zresztą zawarte również w przepisach np. (końcowych) takich ustaw które dotyczą innego przedmiotu regulacji a przy okazji zawierają pojedyncze zmiany niektórych przepisów ustawy U1 . Podstawową cechą charakterystyczną zmian ustaw jest to, że dokonują się one nie na tekście tej ustawy lecz obok tego tekstu i mogą być dla niewtajemniczonych w ogóle niezauważalne to interpretator tekstów czytając dany tekst U1 musi wokół niego zgromadzić wszystkie te inne teksty w których są zawarte zmiany U1 i ponanosić je na U1 . Niekiedy pomaga mu w tym sam ustawodawca publikując w Dz. U. tekst jednolity U1

obejmujący U1 wraz z odpowiednimi zmianami (bliżej na ten temat w ostatnim semestrze). Ponieważ rzadko publikowane są teksty jednolite niektóre wydawnictwa publikują tzw. teksty ujednolicone, które powstają w wyniku naruszenia zmian przez służby redakcyjne wydawnictwa i teksty te nie wiążą prawnie ( bliżej w sem. ostatnim).

3 zmiana - Zmiany polegają na tym, że zostaje uchylony jakiś określony przepis art. 10 ust.1 Drugi typ zmiany np. art. 10 ust. U Trzeci typ zmiany - polega na zmianie tego kształtu, brzmienia tego przepisu np. na zm. Kształty przepisu art. 11 ustawy U1

Pozorna opisowość quasi idiomatyczność przepisów prawnych.

Przepisy prawne mogą być czytane na różnych poziomach a w szczególności poziomie dyrektywnym, normatywnym. Ustawodowca z pewnych powodów ( o których mowa będzie w ost. Sem). pisze teksty w sposób opisany ale czytać trzeba je na poziomie dyrektywnym, normatywnym. Z przepisu który wygląda jako opis tego co się dzieje lub będzie się działo z człowiekiem który zabił człowieka my wiemy, że trzeba odczytać 2 normy

• zakazująca zabić człowieka (sankcjonowana)

• nakazująca za zabicie .......... ( sankcjonująca)

3 cecha Rozczłonkowanie norm w przepisach prawnych

Rozczłonkowanie może być dwojakiego rodzaju:

1. Rozczłonkowanie syntaktyczne (składniowe) albo

2. Rozczłonkowanie treściowe

Rozczłonkowanie syntaktyczne polega na tym, że ustawodawca w danym przepisie zawiera co najmniej nakaz /zakaz i zachowanie się, a pozostałe elementy składowe normy umieszcza w innych przepisach. Taki przepis który zawiera co najmniej nakaz /zakaz i zachowanie się nazywany jest przepisem zrębowym.

Jeśli nie wszystkie inne elementy zawiera to jest zrębowym niezupełnym. Wówczas te inne przepisy które zawierają pozostałe elementy normy nazywane są uzupełniające.

Przepis zrębowy który ma wszystkie elementy normy jest zrębowym zupełnie.

A

0

N/Z

Z

A

N/Z

Z

O

N/Z

Z

N/Z

Z

W pierwszym przykładzie wszystkie są zrębowe - zrębowe zupełne

2,3,4 są zrębowe niezupełne

Rozczłonkowanie treściowe norm w przepisach polega na tym, że w jednym przepisie zrębowym nawet zupełnie syntetycznie ustawodawca wyraża treść danej normy ale jednocześnie w innych przepisach tego aktu prawnego zawiera takie przepisy które modyfikują treść danej normy w owym przepisie zawartym. Ten przepis zrębowy zupełny który rozpatrujemy z punktu widzenia treści normy od tego momentu nazywamy przepisem centralnym, a te przepisy inne które modyfikują treść normy przepisu centralnego nazywamy przepisami modyfikującymi albo skrótowo modyfikującymi.

Przepisy modyfikujące w przypadku gdy modyfikują tylko jedyną normę lub nieliczną grupę norm bywają zawarte w pobliżu przepisu centralnego. Przepisy modyfikujące art. 14 KC

Natomiast jeśli modyfikują większą liczbę norm to bywają zamieszczane w przepisach ogólnych danego aktu albo nawet w przepisach innej ustawy np. w przepisach proceduralnych ( np. KPK)w przepisach kodeksu postę. Karnego

Baza leksykalna języka przepisów prawnych (słownictwo przepisów).

To słownictwo nie pochodzi z języka potocznego języka polskiego, bowiem w potocznym języku występują zwroty nacechowane. Między innymi wyrażającymi emocje np. także jak szkapa, rumak ustawodawca napisze słowo - „KOŃ”. Ustawodawca korzysta ze słownictwa języka polskiego którym mówią Polacy w sytuacjach oficjalnych i który stosowany jest w szkołach i mediach. To słownictwo znajduje się w słownikach języka polskiego.

Słownictwo języka polskiego ogólnego polskiego zawarte w słowniku jest nader wieloznaczne i redaktor tekstu usiłuje zapewnić tekstowi jednoznaczność przez konstruowanie odpowiedniego kontekstu słownego albo przez sformułowanie jednoznacznych definicji tego znaczenia w którym chce tego słowa używać albo przez sformułowanie w tekście prawnym definicji jednoznacznej wskazującej to znaczenie w którym chce dalej tego słowa używać. Definicje te nazywamy definicjami legalnymi czyli ustawowymi. (lex - ustawa, legis - przypadek i stąd legalne, ustawowe).

Ustawodawca korzysta z metody definicji tylko w przypadku najważniejszych słów danej ustawy przy pomocy których to słów wyraża on podstawowe normy danej ustawy.

(Jeśli mamy ustawę o cłach to na pewno będzie definicja o towarach).

Zdarza się , że redaktor nie wyeliminuje wieloznaczności i są to przypadki b. częste, w związku z tym w tekstach prawnych jest wiele słów wieloznacznych, które pozostały wieloznaczne i nie zostały wyeliminowane.

Obok słownictwa języka ogólnego ustawodawca używa języka prawnego który sam konstruuje w definicjach legalnych.

3. Trzeba znać słownictwo języka prawniczego to j. Tego języka w którym prawoznawstwo wypowiada się o normach prawnych czy poszczególnych słowach tych norm. Teksty prawne nie są nigdy pisane na pustyni słownej lecz ustawodawca często odwołuje się do tego słownictwa które wypracowano w nauce. Jeśli w k.cywilnym występuje własność tj. niewątpliwie, że użył go ustawodawca w takim sensie w jakim nauka o prawie cywilnym go używa. Ustawodawca korzysta niejednokrotnie ze słownictwa profesjonalnego np. jeżeli rozporządzenie dotyczy magazynu leków to ustawodawca w oczywisty sposób używa terminów farmaceutycznych nieznanych innym ludziom. Mogą wystąpić tzw. eufemizmy czyli słowa które w łagodniejszy sposób przedstawiają określone rozwiązania czy przedmioty gdyby użyć słów zwykłych.

Nie ma w tekstach prawnych wulgaryzmów tzn. nie ma słów które brzmią wulgarnie ani też słów które mają wulgarne znaczenie.

Czy są wyrazy obce w języku polskim ?

W tym sensie którym obcość polega przeniesienie słowa na język polski.

Są natomiast słowa obcego pochodzenia., czyli takie które trafiły do języka polskiego z innych języków. Niektóre z tych słów maja już dziś ową obcość niezauważalną np. cegła poch. z j. niemieckiego, kościół - czeskie słowo, audiowizualny jest w słowniku j. polskiego więc jest słowem polskim. Nie ma w słowniku j. polskiego archaizmów tzn. takich słów które miały kiedyś określone znaczenie, a dziś nie mają już tego znaczenia bo to znaczenie jest przestarzałe. I nie pojawi się w tekstach polskich słowa kajet - tzn. tyle to zeszyt i to słowo przestarzało funkcjonować w całym swoim brzmieniu. Np. inne słowa młodzieniec - kawaler.

Bardzo często kondensacja zapewniona jest tym, że użyto normy pozornie opisowe, takie które z gramatycznego punktu widzenia wyglądają jak zdanie oznajmujące nadto co powoduje szczególny kłopot - kondensacja łączona jest z rozczłonkowaniem.

W tej fazie trzeba przejść z tej formy opisowej na wypowiedź normokształtną.

Zauważyć należy, że jeśli dokonano kondensacji dwóch norm to wykładamy na dwie wypowiedzi normokształtne. Dalej idziemy dwoma torami interpretacyjnymi. Zastanawiamy się nad każdą z tych dwóch norm. Następnie sprawdzamy, czy są wszystkie elementy syntaktyczne, jeżeli są to dobrze, ale może się zdarzyć, że będzie brakować adresata A lub okoliczności O to musimy w następnym zespole odszukać przepis, który zawiera brakujący element. Gdy znajdziemy ten brakujący element to dodajemy i mamy przepis zrębowy zupełny, a następnie zastanawiamy się nad treścią, mając przepis zrębowy centralny.

Są również przepisy modyfikujące albo w części ogólnej albo w ustawie centralnej.

Wykładnia powinna iść torem przepisu zrębowego zupełnego, a następnie torem przepisu zrębowego centralnego.

Zatem główny tok interpretacji dotyczy przepisu zrębowego, a następnie centralnego.

ad 3. faza percepcyjna - ma nas doprowadzić do ostatecznego zrozumienia treści norm zawartych w przepisie, który poddaliśmy interpretacji, do przejścia od wyrażenia normokształtnego do normy.

Aby ustalić ostateczną treść danej normy musimy się zająć każdym ze słów składającym się na wypowiedź normokształtną. Aby ustalić treść tego słowa odwołujemy się do reguł lub dyrektyw interpretacyjnych.

Dyrektywy mogą być trojakiego rodzaju:

1. reguły językowe

2. reguły systemowe

3. reguły funkcjonalne

Wszystkie te reguły trzeba zastosować, obecnie panuje wręcz przekonanie, że wszystkie te reguły muszą być zastosowane: językowe, systemowe, funkcjonalne.

ad a. reguły językowe - zaczynamy stosować w ten sposób, że staramy się odszukać w tekście ustawy, w którym znajduje się nasz interpretowany przepis, odnajdujemy definicję legalną, jeśli nie ma jej w ustawie to może jest definicja w kodeksie obowiązującym w tej gałęzi prawa.

W ustawie może nie być definicji słowa, ale może być upoważnienie dla któregoś z ministrów, by sformułował taką definicję. Może się zdarzyć, że definicja legalna słowa ustawowego znajduje się w tekście wykonawczym.

Jeśli nie znajdziemy definicji to uznajemy, że definicji tego słowa nie ma, wtedy rozpatrujemy to, czy interesujące nas słowo jest zwrotem prawnym, czy faktycznym.

Zwrot prawny - to taki, którego kryteria posługiwania się nim zostały w prawie, prawoznawstwie, orzecznictwie wypracowane.

Zwrot faktyczny - to taki, których kryteria znajdują się poza tymi sferami.

Jeśli ustalimy, że ten termin jest prawny, a definicji nie ma to sięgamy do literatury prawniczej lub orzecznictwa (np. Sadu Najwyższego )

Może zostać uznane, że zna ten termin, tego konkretnego słowa, gdy w orzecznictwie panuje pełna zgodność do pojmowania tego słowa.

Gdyby nie była zgodność słowa w orzecznictwie, literaturze to nie przyjmuje się żadnego z nich, trzeba się w takiej sytuacji odwołać do słowników j. polskiego, podobnie jak w przypadku terminów faktycznych. Jeśli w każdym z tych słowników słowo ma jedno i to samo znaczenie , to w tym znaczeniu przyjmujemy.

gdy mamy np. sześć znaczeń: Z1, Z2, Z3, Z4, Z5, Z6 to :

- przystępujemy do wyeliminowania np. archaizmów, znaczeń wulgarnych - Z5, Z6,

- następnie eliminujemy te znaczenia, które wyklucza kontekst słowny, sprawdzamy które ze znaczeń można doprowadzić do spójności - Z4.

- następnie musimy odwołać się do reguł systemowych

ad b. reguły systemowe wykładni nakazują nam odrzucić takie znaczenie, które powodowałoby, że norma, która takie znaczenie by zawierała byłaby niezgodna z normą hierarchicznie wyższą, albo z odpowiednią zasadą prawa

- która z norm kłóci się z zasadami prawa np. Z3

ad c. reguły funkcjonalne bazują na założeniu o racjonalności ustawodawcy, które to założenie obejmuje: idealna wiedzę przypisywana prawodawcy o systemie wartości, idealna przypisywana wiedzę z dziedziny, w której tworzy prawo, założenie o spójnym systemie wartości obejmującym pewien katalog wartości oraz hierarchie tych wartości, nie przyjmujemy założenia o idealnej wiedzy językowej ( na czymś się zna, na czymś się nie zna).

Zastosowanie tych reguł polega na tym, że spośród pozostałych możliwych znaczeń wybieramy to jedno, jedyne, które w największym stopniu odpowiada założeniom prawodawcy, a zwłaszcza najlepiej odpowiada systemowi wartości przypisywanemu prawodawcy np. jest to Z1.

Gdybyśmy ustalili jedno znaczenie od razu to i tak stosujemy typy reguł, bo albo uzyskamy wedle 3 typów reguł to samo znaczenie, albo otrzymamy znaczenia różne.

Jeśli to będzie różnica między systemowymi, a językowymi to musimy dać przewagę systemowym.

Niekiedy będzie trzeba uciec się do Trybunału Konstytucyjnego, który będzie orzekał o przedmiocie sprawy, gdy językowa norma jest niezgodna z normą hierarchicznie wyższa.

Jeśli powstanie różnica między rezultatem reguł funkcjonalnych, a językowych to w zwykłych przypadkach daje się pierwszeństwo językowej, ale gdyby znaczenie językowe burzyło podstawowe założenia o racjonalności prawodawcy, a przede wszystkim o jego systemie wartości, to trzeba przełamać to znaczenie językowe i przyjąć znaczenie funkcjonalne.

W takim przypadku danie pierwszeństwo regułom funkcjonalnym może doprowadzić do wykładni rozszerzającej, polegającej na ustaleniu zakresu danej normy, nadrzędnego do tego, który uzyskano z reguł językowych

Może dojść do wykładni zwężającej , polegającej na tym, że norma otrzymana wg reguł funkcjonalnych ma węższy zakres niż otrzymana wg reguł językowych, a jednocześnie dajemy pierwszeństwo regułom funkcjonalnym

Nawet wtedy, gdy regułom funkcjonalnym chcielibyśmy dać pierwszeństwo, bo są podstawy nie wolno tego robić w niektórych przypadkach np.:

__________________________

- jeśli jest jednoznaczna definicja legalna, nie wolno wbrew tej definicji odwołać się do innych wartości,

- jeśli wyraźnie wymienione SA podmioty, którym przyznano kompetencje normodawcze,

- danie pierwszeństwa regułom funkcjonalnym odebrało prawa nabyte wg znaczenia językowego.

Normy wywnioskowane

Wykładnia w szerokim słowa znaczeniu obejmuje wnioskowanie.

1.wnioskowanie instrumentalne - w naszej kulturze prawnej funkcjonuje następująca zasada, jeśli obowiązuje prawnie norma nakazująca czyn do cech to obowiązują wszystkie te normy, które nakazują czyny niezbędne do cech, a nadto obowiązują normy, które zakazują wszelkich czynów wystarczających do nie zrobienia cech.

2.wnioskowanie a for tiori - mają dwie postaci:

a) a maiori ad minus ( od większego do mniejszego )

chodzi o to, że jak mogę więcej, mam kompetencje do więcej, to mam kompetencje do
mniej pod warunkiem, że obowiązująca norma prawna tego nie wyklucza

b) a minori ad maius ( od mniejszego do większego )

jak zakazane jest mniej to zakazane jest więcej

• egzamin 10 grudnia w godzinach przedpołudniowych, będą 4 pytania, ok.30 minut czasu na odpowiedzi,

• przykładowe pytania:

1. Podać definicję normy postępowania i opisać jej strukturę.

2. Na czym polega wykładnia rozszerzająca?

3. W jakiej kolejności stosujemy reguły interpretacyjne?

Reguły funkcjonalne

Reguły językowe

Reguła

Językowa

Reguła funkcjonalna

---