1-7, strunowce

Charakterystyka strunowców.

Do tego typu należą zwierzęta charakteryzujące się wieloma swoistymi cechami, posiadające również cechy nieswoiste - wspólne z bezkręgowcami.

Cechy swoiste:

Obecność struny grzbietowej (chorda dorsalis), której cały typ zawdzięcza swoją nazwę. Ma postać elastycznego pręta ciągnącego się wzdłuż ciała po stronie grzbietowej, nad przewodem pokarmowym. Powstaje z z grzbietowej części prajelita (pochodzenie endodermalne). Struna zbudowana jest z komórek silnie zwakuolizowanych, więc jest elastyczna i sztywna. Występuje albo przez całe życie (niektóre osłonice, bezczaszkowce, kręgowce) albo na pewnym etapie rozwoju zostaje zastąpiona u większości przez mezodermalny szkielet zbudowany z tkanki łącznej - chrząstki lub kości. Struna jest analogiczna do kręgosłupa.
Charakterystyczny układ narządów osiowych od strony grzbietowej:

ośrodkowy układ nerwowy w postaci cewki nerwowej,
szkielet osiowy (struna grzbietowa, szkielet kostny lub chrzęstny),
przewód pokarmowy,
tętniące główne elementy układu krwionośnego po brzusznej stronie cieła.

Narządy osiowe ułożone są odwrotnie niż u bezkręgowców.

Cewkowaty ośrodkowy układ nerwowy, powstaje z ektodermy. W rozwoju embrionalnym przechodzi przez trzy etapy rozwoju:

płytki entodermalnej nerwowej, która przekształca się w
rynienkę nerwową, ta zaś zamyka się tworząc
cewkę nerwową, mającą wewnątrz światło. Nosi ono nazwę kanału nerwowego (neurocel). Cewka nerwowa zagłębia się pod zewnętrzna warstwę komórek zarodka.

U większości kręgowców przedni odcinek cewki nerwowej rozwijając się tworzy mózgowie. W mózgowiu i pozostałej części centralnego systemu nerwowego zachowuje się jama wewnętrzna (komory mózgowe). Centralny system nerwowy żachw nie posiada jamy wewnętrznej (neurocel).

Wspólny odcinek układu oddechowego i pokarmowego w postaci gardzieli (powstałej w związku z wytworzeniem się z przedniej części przewodu pokarmowego układu oddechowego). Gardziel przebita jest szczelinami skrzelowymi, łączącymi gardziel ze środowiskiem zewnętrznym bezpośrednio lub pośrednio przez jamę okołoskrzelową. Szczeliny występują u wszystkich strunowców bądź też w postaci zawiązków, w czasie rozwoju embrionalnego, bądź też w postaci narządu spełniającego rolę układu oddechowego. U strunowców lądowych są tylko zawiązki w czasie rozwoju embrionalnego. Układ oddechowy u nich w postaci płuc powstaje z brzusznego uchyłka przewodu pokarmowego.
Obecność ogona przez całe życie lub pojawiać się jedynie w rozwoju embrionalnym.

Nieswoiste cechy strunowców:

Wtóroustość - definitywny otwór gębowy powstaje przez przebicie ściany zarodka na przeciwległym końcu pierwotnego otworu gębowego (gastroporus). W miejscu pragęby wykształca się otwór odbytowy (oprócz strunowców jeszcze szkarłupnie, przedstrunowce, szczecioszczęki to Deuterostomia).
Obecność wtórnej jamy ciała (celoma). Cecha ta jest charakterystyczna dla wielu bezkręgowców: pierścienice, stawonogi, mięczaki, ramienionogi, szczecioszczęki i szkarłupnie.
Metameryczny układ niektórych narządów. Jedynie u osłonic zupełnie brak metamerii. Segmentacja szczególnie widoczna jest w budowie obwodowego układu nerwowego, umięśnieniu (człowiek - mięsień prosty brzucha), rozmieszczeniu naczyń krwionośnych i w budowie szkieletu (kręgi i żebra).
Dwuboczna (bilateralna) symetria ciała (charakterystyczna też dla wielu bezkręgowców)
Tkankowce właściwe - posiadają zróżnicowane tkanki.
Wielokomórkowce.
Trójwarstwowe.

Podział systematyczny strunowców

TYP: Strunowce (CHORDATA)

PODTYP: Osłonice (TUNICATA)

GROMADA: Ogonice (APPENDICULARIAE)

GROMADA: Żachwy (ASCIDIACEA)

GROMADA: Sprzągle (THALIACEA)

PODTYP: Bezczaszkowce (ACRANIA)

GROMADA: Bezczaszkowce (ACRANIA)

PODTYP: Kręgowce (VERTEBRATA)

NADGROMADA: Bezżuchwowce (AGNATHA)

GROMADA: Krągłouste (CYCLOSTOMA)

NADGROMADA: Żuchwowe (GNATHOSTOMA)

GROMADA: Ryby (PISCES)

GROMADA: Płazy (AMPHIBIA)

GROMADA: Gady (REPTILIA)

GROMADA: Ptaki (AVES)

GROMADA: Ssaki (MAMMALIA)

Funkcje pokrycia ciała strunowców

Pokrycie ciała:

oddziela organizm od otoczenia i zapewnia odpowiedni kontakt ze środowiskiem,
zapobiega wnikaniu nadmiernej ilości wody i nadmiernemu parowaniu,
narząd oddechowy,
funkcja wydzielnicza (produkuje śluz, tłuszcz, substancje zapachowe, pot).

OSŁONICE - ciało pokryte tuniką (związek budujący to tunicyna - wielocukier podobny do celulozy). Wydzielana jest przez zewnętrzną warstwę jednokomórkowego naskórka i komórki mezenchymatyczne przenikające do tkanki.

BEZCZASZKOWCE (lancetnik) - jednowarstwowy nabłonek i skóra właściwa wewnątrz. Budowa naskórka podobna do bezkręgowców. Przez skórę widać mięśnie i inne narządy.

RYBY - skóra zbudowana z dwóch warstw: wielowarstwowego naskórka i skóry właściwej, słabo wykształcona warstwa podskórna, w niej tkanka tłuszczowa. Łuski to charakterystyczne wytwory skóry właściwej, pokrywające dachówkowato ciało ryb. U niektórych ryb występują tarcze kostne, u niektórych nie ma łusek, a u niektórych ryb skóra to narząd oddechowy.

PŁAZY - skóra naga, może być gładka, pokryta brodawkami. Duża ilość naczyń krwionośnych, gruczołów śluzowych, gruczołów jadowych. Dzięki gruczołom śluzowym powierzchnia skóry jest wilgotna - bardzo ważny narząd oddechowy.

GADY:

- żółwie - pancerz skórno kostny,

- jaszczurki - łuski na grzbiecie, na brzuchu kilka rzędów tarcz i po bokach łuski. Skóra nie ma gruczołów śluzowych, jest sucha, nie jest narządem oddechowym. Mogą być gruczoły zapachowe.

PTAKI - wytwory skóry to pióra, skóra cienka.

SSAKI - skóra zbudowana z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Chroni organizm przed wnikaniem pasożytów i drobnoustrojów, uczestniczy w regulacji temperatury, narząd oddechowy. Naskórek rogowacieje. Gruczoły w skórze - łojowe, potowe, zapachowe i mleczne.

Osłonice - podział systematyczny, budowa anatomiczna i morfologiczna

TYP: Strunowce (CHORDATA)

PODTYP: Osłonice (TUNICATA)

GROMADA: Ogonice (APPENDICULARIAE)

GROMADA: Żachwy (ASCIDIACEA)

GROMADA: Sprzągle (THALIACEA)

PODTYP: Osłonice (TUNICATA):

budową ciała nie przypominają strunowca,
ciało beczułkowate lub woreczkowate, brak śladów segmentacji,
w czasie rozwoju występuje struna grzbietowa,
posiadają zewnętrzną osłonkę zwaną TUNIKĄ, zbudowaną z większości z substancji węglowodanowej - TUNICYNY, przypominającej składem celulozę, która stanowi 60% a pozostałe części tworzą związki zbliżone układem do chityny i składniki nieorganiczne,
tunika jest wydzielana przez jednowarstwowy naskórek oraz komórki mezenchymatyczne,
ciało zbudowane jest z:

odcinka przedniego - tułowiowego,
odcinka tylnego - który u for osiadłych przyrasta do podłoża wyrostkami - STYLONAMI,
odcinka ogonowego - zachowuje się w okresie larwalnym i u nielicznych form przez całe życie, np. u ogonice, u innych jest resorbowany w czasie metamorfozy, w odcinku ogonowym jest struna grzbietowa,

system nerwowy jest nad struną grzbietową, serce po brzusznej stronie ciała,
przedni odcinek przewodu pokarmowego jest wspólny dla układu oddechowego,
gardziel jest przebita licznymi szczelinami i funkcjonuje jako układ oddechowy.

GROMADA: Ogonice (APPENDICULARIAE):

przez całe życie posiadają ogon, w którym zachowuje się struna grzbietowa, pełni on funkcje narządu lokomocyjnego, zaopatrzony jest w mięśnie,
w tułowiu znajdują się narządy wewnętrzne,
są one bardzo delikatne, bezbarwne, a niekiedy przeźroczyste,
jednowarstwowy naskórek wydziela cieniutki oskórekchitynowy, a komórki gruczołowe tzw. OIKOPLASTY, produkują substancje, które budują domki i sieci (twory te są homologiczne tunice innych osłonic),
galaretowate domki zbudowane głównie z mikoz, służą do ochrony ciała ogonicy,
dzięki ruchom ogona przez otwór znajdujący się z tyłu domku, ogonica wyrzuca wodę i porusza się ruchem odrzutowym,
w domku jest również specjalna sieć przez którą mogą przedostawać się wraz z wodą inne organizmy, służące za pokarm, organizmy jakie przedostały się przez sieć są następnie chwytane przez SIEĆ ŁOWNĄ z przodu tułowia,
tułów jest najczęściej owalny,
ogonice nie posiadają jamy okołoskrzelowej,
po brzusznej stronie tułowia znajdują się dwa otwory skrzelowe - prawy i lewy, położone za otworem odbytowym,
otwór gębowy leżący przy ujściu sieci łownej otwiera się do obszernej gardzieli,
po brzusznej stronie gardzieli leży ENDOSTYL - gruczołowo - migawkowa rynienka odgrywająca rolę w transporcie pokarmu do przełyku,
w gardzieli znajdują się pasma komórek migawkowych, których ruch powoduje przepływ wody przez gardziel,
przełyk prowadzi do workowatego żołądka, za nim jest jelito tworzące pętlę skierowaną do przodu i uchodzi przed otworami skrzelowymi,
przewód pokarmowy nie ma mięśni, pokarm przesuwają cząstki znajdujące się w jelicie,
układ krwionośny otwarty,
serce leży pod żołądkiem, bezbarwna krew dostaje się z serca do szczelin znajdujących się w substancji pierwotnej jamy ciała,
układ nerwowy składa się z:

grzbietowego pnia nerwowego ciągnącego się od zwoju głowowego (mózgowego) do grzbietowej części tułowia,
przechodzi on do odcinka ogonowego i tworzy 10 małych i jeden duży zwój nerwowy,
u osobników dorosłych jest on pozbawiony światła,

nie posiadają narządów wydalniczych,
układ rozrodczy jest w tułowiu,
ogonice są obojnakami, posiadają gonadę męską i żeńską (wyjątek Oikopleura dioica - rozdzielnopłciowa),
gonady położone poza pętlą jelita,
jajniki otoczone parzystymi jądrami,
gonada męska dojrzewa szybciej, przez specjalny otwór plemniki wydostają się do wody,
jaja dojrzewają w jajnikach później od plemników - nie ma samozapłodnienia,
jaja dostają się do wody po rozerwaniu ściany ciała - powstała rana ie zabliźnia się, a zwierzę ginie,
z zapłodnionego jaja wylęga się larwa, która po zakończeniu wzrostu jest zdolna do rozrodu (nie ma przeobrażenia),
młode larwy mają ogon na przedłużeniu tułowia, następnie w trakcie rozwoju ogon ten przesuwa się na stronę brzuszną i zagina się ku przodowi (przez silny rozwój gonad), następnie obraca się o 90⁰ w lewo, co powoduje poziome ustawienie jego osi grzbietowo - brzusznej,
komórki naskórka larw nie wytwarzają tuniki - domków.

GROMADA: Żachwy (ASCIDIACEA)

żachwy żyjące samotnie mają kształt rozszerzonego w części środkowej worka, mającego dwa otwory na wyrostkach lub kształt butelki o 2 szyjkach, otwory te to SYFONY,
otwór na szczycie - SYFON WPUSTOWY,
otwór na boku - SYFON WYPUSTOWY lub KLOAKALNY (na grzbietowej części ciała),
żachwy przyczepiają się do podłoża tylnym końcem ciała noszącym nazwę PODESZWY,
ruchy żachw ograniczają się do skurczów i rozkurczów ciał,
podrażniona żachwa kurczy się i wyrzuca z dużą siłą wodę przez syfon,
ciało otoczone jest z zewnątrz tuniką i pozbawione jest szkieletu, tunika może być czerwona, zielona, niebieska, białożółta lub niekiedy wyrostki syfonów są jaskrawo zabarwione,
kolonie żachw mają dwa typy budowy:

poszczególne osobniki posiadają oddzielną tunikę a łącza się podeszwami,
osobniki mają wspólna tunikę,

tunika jest wytworzona przez komórki zewnętrznej warstwy płaszcza,
w płaszczu są mięśnie przebiegające okrężnie i wzdłuż ciała dzięki którym jest ruch ciała,
występują również okrężnie ułożone pasma mięśni zamykających syfony i w tych miejscach płaszcz jest przyrośnięty do tuniki,
syfon wypustowy otoczony czułkami prowadzi do rozszerzonej gardzieli zwanej WORKIEM SKRZELOWYM lub KOSZEM SKRZELOWYM,
przedni odcinek kosza ma ściany gładkie, tylny znacznie większy ma ściany przebite szeregiem szczelin zwanych STIGMAMI, ułożonych równolegle do osi ciała,
kosz leży w jamie okołoskrzelowej - JAMIE ATRIALNEJ - czyli przestrzeni między płaszczem a koszem,
w przegrodach między szczelinami znajdują się drobne naczynia krwionośne przez które przepływa krew pobierająca tlen rozpuszczony w wodzie przechodzącej przez szczeliny,
wewnątrz gardzieli po brzusznej stronie jest ENDOSTYL pełniący rolę w pobieraniu pokarmu:

woda dostarcza dzięki ruchom rzęsek gardzieli i falowaniu listewki grzbietowej drobnych cząstek pokarmu, który opada na dno endostylu, sklejone są śluzem i przesuwane są do przełyku,

endostyl przed dojściem do otworu gębowego rozdwaja się tworząc BRUZDĘ OKOŁOGARDZIELOWĄ, dochodzącą do listewki grzbietowej leżącej naprzeciw endostylu po grzbietowej części gardzieli,
cząstki pokarmowe opadłe na dno endostylu tworzą tzw. SZNUR POKARMOWY, przesuwający się w kierunku rynienki okołogardzielowej a z niej do listewki grzbietowej, która skierowuje pokarm do przełyku,
z przełyku pokarm przechodzi do żołądka o kształcie kulistym lub owalnym, jego ściany są pofałdowane (u niektórych żachw od żołądka odchodzą wyrostki wątrobowe),
żołądek przechodzi w jelito tworzące podwójną pętlę i kończące się otworem odbytowym otwierającym się do jamy okołoskrzelowej,
po brzusznej stronie, blisko żołądka, jest serce workowate od którego odchodzą dwa naczynia krwionośne:

w okolicy brzusznej części gardzieli i dzieli się na szereg drobnych naczyń prowadzących krew do przegród między sigmami - NACZYNIE BRZUSZNE SKRZELOWE,
po przeciwnej stronie serca drugie naczynie prowadzące krew do pozostałych narządów - NACZYNIE JELITOWE,

w narządach zewnętrznych krew wylewa się do przestrzeni zwanych zatokami,
układ krwionośny otwarty,
krew płynie dzięki skurczom serca raz w jednym raz w przeciwnym kierunku, w zależności od tego, które naczynie funkcjonuje jako tętnica lub żyła,
w krwi są komórki bezbarwne zwane limfocytami i ciałka zabarwione na kolor zielony lun pomarańczowy, w nich są związki wanadu o niewyjaśnionej funkcji,
układ nerwowy zbudowany jest ze zwoju mózgowego leżącego między syfonami,
od zwoju mózgowego odchodzą nerwy unerwiające przednią część ciała i jeden nerw (NERW WISCERALNY) unerwiający narządy wewnętrzne,
zwój mózgowy pozbawiony jest jamy wewnętrznej,
nie mają specjalnych narządów zmysłu, z wyjątkiem czułków, komórki zmysłowe są w ścianach syfonów,
nie posiadają wyspecjalizowanych narządów wydalniczych (w pętli jelita a niekiedy w okolicy serca grupuje się tkanka pochodzenia mezenchymatycznego, która magazynuje produkty przemian białkowych, głównie kwas moczowy),
w pobliżu żołądka jest gruczoł rozrodczy złożony z części jajnikowej i jądrowej,
jajnik i jądro mają oddzielne przewody uchodzące do jamy okołoskrzelowej - atrialnej,
żachwy są hermafrodytami, zapłodnienie w jamie okołoskrzelowej,
jaja i plemniki dojrzewają w różnym czasie - nie ma samozapłodnienia,
występują formy: 1. jajorodne - żachwy samotne, 2. żyworodne - żachwy kolonijne,
zapłodnione jajo przechodzi bruzdkowanie całkowite i prawie równomierne,
bruzdkowanie nosi nazwę ROZWOJU MOZAIKOWEGO - determinacja blastomerów określana jest bardzo wcześnie,
gastrula powstaje na drodze wypuklenia,
na grzbietowej stronie wydłużającego się zarodka z ektodermy wytwarza się system nerwowy typowy dla strunowców, a wiec powstaje rynienka entodermalna, która przez połączenie brzegów tworzy cewkę nerwowa z typowym kanałem nerwowym:

z przedniej części endodermy powstaje kosz skrzelowy i jelito,
z części komórek endodermy tworzy się struna grzbietowa,
boczne części endodermy wytwarzają po bokach parzyste woreczki będące zawiązkami mezodermy,
tylna część zarodka z zawiązkiem struny grzbietowej rośnie na długość i tworzy ogon,
z ektodermy przedniej części ciała powstają zawiązki trzech brodawek czepnych i płaszcz,

w tym okresie cewka nerwowa dzieli się na:

część przednią - PĘCHERZYK MÓZGOWY i w nim oczko i w nim powstaje oczko i statocysta,
część środkową - z której u larw powstaje ZWÓJ TUŁOWIOWY,
część tylną - znajdującą się w ogonie nad struną grzbietową,

wczesne stadium larwalne żachw przypomina kijankę płaza bezogonowego,
ciało larwy tworzy część tułowiowa i ogonowa - forma swobodna pływająca,
w tej postaci larwa żyje najwyżej dzień, po czym przyczepia się brodawkami do podłoża i przechodzi przeobrażenie, w czasie którego zamyka ogon, uwstecznia się pęcherzyk mózgowy a wszystkie narządy przemieszczają się o 180⁰,
wraz z resorpcją ogona zanika cewka nerwowa i powstaje tylko jeden zwój nerwowy, w którym zanika światło; powiększa się gardziel i powstają nowe szczeliny, tworzy się tunika, której początki są już u larw wolno pływających, ciało staje się workowate,
u żachw jest METAMORFOZA REGRESYWNA czyli wtórne uproszczenie budowy osobnika dorosłego w porównaniu do larw,
dorosła żachwa składa się z:

części grzbietowej ze zwojem nerwowym,
część brzuszna z sercem,

u niektórych żachw występuje polegający na pączkowaniu,
rozmnażając się bezpłciowo wytwarzają wypustki zwane STOLONAMI z których wyrastają nowe osobniki,
niekiedy młode powstają przez bezpośrednie pączkowanie osobnika macierzystego,
osobniki powstałe przez pączkowanie to BLASTOZOIDY a powstałe z zapłodnionych jaj OOZOIDAMI,
powstające pączki są zbudowane z dwu warstw komórek nabłonka:

zewnętrznej - EKTOBLASTU - wytwór komórek entodermalnych osobnika rodzicielskiego,
wewnętrznej - ENDOBLASTU - z endodermy, ektodermy i mezodermy,

a między nimi niewielka liczba komórek mezenchymatycznych,

z zewnętrznej warstwy pączka powstaje naskórek osobnika potomnego - blastozoidu,
z wewnętrznej warstwy, która może mieć różne pochodzenie powstają wszystkie narządy wewnętrzne,

GROMADA: Sprzągle (THALIACEA)

osobniki tzw. WEGETATYWNE (OOZOIDY) osiągają większe wymiary niż osobniki płciowe (BLASTOZOIDY),
ciało ma kształt beczułkowaty,
ciało okryte jest przezroczystą tuniką, przez którą przeświecają narządy wewnętrzne oraz pasma mięśni płaszcza - są to mięśnie okrężne, ułożone w pasma otaczające ciało,
skurcz tych mięśni powoduje przesunięcie ciała do przodu, przez to, że woda znajdująca się w gardzieli zostaje wyrzucona przez syfon kloakalny znajdujący się w tyłu ciała i zwierzę przesuwa się na zasadzie ruchu odrzutowego,
z przodu ciała jest syfon wpustowy a po przeciwnej stronie syfon wypustowy,
syfon wpustowy prowadzi do obszernej gardzieli, która wypełnia prawie całe wnętrze ciała,
pozostałe narządy wewnętrzne są zepchnięte do tyłu ciała tworząc tzw. JĄDRO - NUCLEUS,
kosz skrzelowy - gardziel - ma różną budowę - znaczenie diagnostyczne,
u niektórych gatunków ściana kosza przebita jest licznymi szczelinami i przypomina gardziel żachw i otwierającymi się do jamy okołoskrzelowej,
u innych gatunków przez brak jamy okołoskrzelowej szczeliny ustawione poziomo otwierają się do kloaki,
u niektórych gatunków pozbawionych jamy okołoskrzelowej istnieje tylko jedna para dużych szczelin skrzelowych znajdujących się w tylnej gardzieli,
przewód pokarmowy, układ krwionośny podobny jak u żachw,
lepiej jest rozwinięty układ nerwowy i narządy zmysłu co związane jest z wodnym trybem życia,
mogą tworzyć charakterystyczne kolonie, które mają kształt otwartego cylindra otwartego na jednym końcu.

Bezczaszkowce - budowa anatomiczna i morfologiczna

Cechy ogólne - struna grzbietowa i cewka nerwowa zachowuje się całe życie oraz metameryczny układ niektórych narządów np. układ rozrodczy, wydalniczy (nefrydia) i mięśnie. Struna grzbietowa wraz z otaczającą ją tkanką łączną tworzą szkielet osiowy. Tkanka łączna otacza również cewkę nerwową i wnika między mięśnie tworząc przegrody (miosepty). Nie posiadają czaszki, brak serca. Układ krwionośny prawie zamknięty. Narządy zmysłów prymitywne i słabo rozwinięte.

Gromada Głowostrunowce (Cephahochordata - lancetnik):

Ciało wydłużone, lancetnikowate, pokryte jednowarstwowym naskórkiem. Brak odcinka głowowego. Wzdłuż grzbietu ciągnie się fałd grzbietowy, przechodzi na ogon i tworzy lancetowatą płetwę ogonową i ciągnie się wzdłuż brzusznej strony ciała do otworu jamy okołoskrzelowej (atrioporus). Od tego otworu do otworu gębowego ciągną się 2 boczne fałdy - metapleuralne. Po brzusznej stronie ciała jest w przednim odcinku skierowany do dołu otwór gębowy, otoczony 10 - 20 parami czułków. Otwór odbytowy znajduje się w tyle za otworem jamy atrialnej, jest skierowany na lewą stronę ciała. Przez skórę przeświecają mięśnie zbudowane z odcinków - miomerów. Są to stożki skierowane do przodu przesunięte względem siebie o połowę ¹/₂ szerokości miomeru. Oddzielone są od siebie mioseptami. Budowa taka ułatwia zginanie ciała wiec pływanie. Na brzusznej stronie ciała cienka warstwa mięśni, które podtrzymują narządy wewnętrzne.

Szkielet osiowy - struna grzbietowa, ciągnąca się wzdłuż całego ciała, zbudowana z silnie zwakuolizowanych komórek mających kształt płytek. Struna otoczona jest pochwą utworzoną z tkanki łącznej, do której odchodzą do góry 2 fałdy otaczające cewkę nerwową, a po połączeniu ze sobą tworzą elementy łącznotkankowe wspierające fałd grzbietowy. Na boki odchodzą fałdy tworzące miosepty. W okolicy gardzieli pasemka tkanki łącznej tworzą szkielet kosza skrzelowego. Lejek gębowy i czułki też posiadają elementy łącznotkankowe.

Układ nerwowy - cewka nie do końca zamknięta - ma bruzdę, przez nią w poprzek przechodzą komórki spoidłowe, a co pewien czas są komórki olbrzymie - utrzymują zamkniętą strukturę. Na przednim końcu cewka poszerza się, kanał wewnątrz niej (centralny, ependymalny) również - tworzy się pęcherzyk przedni. Brak mózgowia. U dorosłych osobników brak połączenia jamki węchowej z kanałem centralnym - występuje blizna po zasklepionym otworze neuroporus. Jamka węchowa to dołek urzęsiony Köllikera. Po brzusznej stronie kanału centralnego wzdłuż całej cewki leżą oczka Hessego - gruszkowate komórki światłoczułe. Światło dociera do nich przez półprzeźroczyste ciało. Od cewki nerwowej na całej jej długości odchodzą metameryczne nerwy brzuszne i grzbietowe. Brzuszne to nerwy ruchowe - dochodzą do mięśni i tworzą zakończenia. Grzbietowe to nerwy ruchowo - czuciowe - unerwiają skórę, narządy wewnętrzne.

Narządy zmysłu - oczka Hessego, komórki czuciowe w skórze, dołek Köllikera odbiera bodźce chemiczne.

Otwór gębowy prowadzi do jamy gębowej, w tylnej jej części znajduje się velum (orzęsiona zasłonka) - gdy cząstka pokarmu jest za duża - velum się zaciska. Oddziela ona jamę gębową od gardzieli. W jamie gębowej jest błona falująca, której ruch powoduje przepływ wody i cząstek pokarmowych do gardzieli.

Gardziel stanowi prawie połowę długości przewodu pokarmowego. Przebita jest około 180 parami szczelin skrzelowych, otwierających się do jamy okołoskrzelowej, są przesunięte względem siebie jak miomery. W przewodach między szczelinami są elementy szkieletu usztywniające gardziel. Woda dostaje się przez otwór w velum, jej przepływ wywołany jest przez ruch błony falującej i ruch rzęsek komórek migawkowych wyścielających gardziel. W przegrodach skrzelowych zachodzi wymiana gazowa, później woda przechodzi do jamy atrialnej i wydalana jest przez atrioporus (otwór jamy okołoskrzelowej), znajdujący się w miejscu połączenia się fałdów metapleuralnych w 1 fałd podogonowy.

Po brzusznej stronie gardzieli leży endostyl, posiadający na dnie komórki o długich rzęskach, a z boku komórki gruczołowe. Przy szczelinie ustnej endostyl rozdziela się na 2 migawkowe rynienki otaczające gardziel. 2 części grzbietowej gardzieli przechodzą w rynienkę grzbietową - epistyl. Cząstki pokarmu dostają się do endostylu, ruch rzęsek powoduje przesuwanie sznura pokarmowego w kierunku 2 rynienek, następnie pokarm wędruje wzdłuż pierścienia okołogardzielowego do bruzdy grzbietowej (epistylu), którą jest kierowany do przełyku (krótki i wąski), który prowadzi do szerokiego jelita środkowego (ma ono ślepy wyrostek zwany jelitowym lub wątrobowym) ciągnący się wzdłuż prawej strony gardzieli w jamie atrialnej, produkuje enzymy, rozkładające cukry. Tylny odcinek jelita również jest prosty, rozpoczyna się silnie orzęsionym zwieraczem, kończy otworem odbytowym.

Układ krwionośny składa się z naczyń tętniczych, żylnych i włosowatych oraz z zatoki żylnej. Brak serca. Krew bezbarwna, płynie w zamkniętym systemie naczyń. Układ jest zamknięty. Motorem powodującym przepływ krwi są kurcząca się tętnica endostylarna, nasadowe odcinki tętnic skrzelowych, żyła podjelitowa, żyła wątrobowa oraz zatoka żylna, kurczą się niezależnie od siebie - brak koordynacji. Krew w tętnicy endostylarnej płynie do przodu ciała, od niej odchodzi szereg tętnic skrzelowych które przebiegają w przewodach skrzelowych. Krew pobiera tlen i wylewa się do parzystych tętnic nadskrzelowych, które łączą się ze sobą na wysokości końcowego odcinka gardzieli w aortę grzbietową biegnącą pod struną aż do tyłu ciała. Od niej odchodzi szereg naczyń do ścian tułowia i do przewodu pokarmowego. Przedni odcinek ciała zaopatrują w krew tętnice głowowe. Krew żylna z tułowia zbierana jest przez parzyste żyły przednie, którymi krew płynie ku tyłowi i przez żyły tylne (krew płynie ku przodowi). Na wysokości końcowego odcinka gardzieli po obu jej stronach naczynia żylne łączą się tworząc przewody Cuviera (prawy i lewy), z których krew wpływa do zatoki żylnej. Krew z narządów wewnętrznych zbierana jest przez żyłę podjelitową, która płynie do wyrostka wątrobowego, gdzie tworzy wątrobowy system wrotny, z wyrostka wypływa żyłą wątrobową, która łączy się z zatoką żylną. Od zatoki żylnej bierze początek aorta endostylarna.

Układ wydalniczy składa się z 90 par nefrydiów umieszczonych w grzbietowej ścianie okolicy gardzielowej. Nefrydium zbudowane jest z zagiętego kanalika posiadającego solanocyty (składają się z kulistego ciała z kołnierzykiem, wewnątrz którego znajduje się witka, której ruch powoduje przepływ wydaliny do kanalika, z którego następie wypływa ona do jamy okołoskrzelowej). Jeden koniec kanalika ma otwór do jamy ciała z solenocytami , drugi ma otwór do połączenia z jamą atrialną. Każde nefrydium otoczone jest naczyniami krwionośnymi, z krwi oddawane są produkty przemiany materii.

Rozdzielnopłciowy, nie ma drugorzędnych cech płciowych, gonady morfologicznie identyczne (26 par po bokach ciała). Jaja i plemniki dostają się po pęknięciu gonad do jamy atrialnej, przez atrioporus do wody, gdzie następuje zapłodnienie. Larwa bardzo prosto zbudowana, ciało jest asymetryczne, nie ma fałdów metapleuralnych i pokryte jest rzęskami. Lancetnik żyje zagrzebany w piasku tylną częścią ciała ale umie też pływać.

Budowa, funkcja i występowanie endostylu.

Endostyl to gruczołowo - migawkowa rynienka leżąca po brzusznej stronie gardzieli, występuje u osłonic, bezczaszkowców, oraz u larw bezżuchwowców (minóg - Ammocetes branchialis).

Funkcje endostylu:

wytwarzanie śluzu,
przesuwanie sznura pokarmowego (odgrywa rolę w transporcie pokarmu do przełyku),
wychwytywanie jadu ze środowiska.

Boki endostylu zawierają komórki gruczołowe ułożone w podłużne szeregi, a na dnie znajdują się komórki o długich rzęskach. (U lancetnika przy szczelinie ustnej endostyl rozgałęzia się na 2 migawkowe rynienki otaczające gardziel, w części grzbietowej gardzieli przechodzą one w tzw. rynienkę grzbietową - epistyl). Pobieranie pokarmu jest procesem biernym i odbywa się m.in. dzięki ruchowi rzęsek nabłonka migawkowego. Sznur pokarmowy przesuwa się „pod prąd” (od endostylu przez 2 rynienki do epistylu i do przełyku), bo gdyby sznur przesuwałby się bezpośrednio z endostylu do przełyku to zwierzę jadłoby swój śluz, a gdy sznur przesuwa się do góry, to przez całą drogę wychwytuje jeszcze cząstki pokarmowe z wpływającej wody do gardzieli.

Podział systematyczny kręgowców

TYP: Strunowce (CHORDATA)

PODTYP: Kręgowce (VERTEBRATA)

NADGROMADA: Żuchwowe (GNATHOSTOMA)

GROMADA: Ryby (PISCES)

PODGROMADA: Tatczowce (PLACODERMI)

RZĄD: Prażuchwowce (ANTIARCHIIFORMES)

RZĄD: Prawiasowce (ARTHRODIRIFORMES)

PODGROMADA: Spodouste (ELASMOBRANCHII)

RZĄD: Prażarłacze (CLADOSELACHIIFORMES)

RZĄD: Żarłacze (SELACHIIFORMES)

RZĄD: Zrosłogłowe (HOLOCEPHALIFORMES)

PODGROMADA: Fałdopłetwe (ACANTHODII)

PODGROMADA: Dwudyszne (DIPNOI)

PODGROMADA: Trzonopłetwe (CROSSOPTERYGII

RZĄD: OSTEOLEPIFORMES

RZĄD: COELACANTHIFORMES

PODGROMADA: Kostnopromieniste (ACTINOPTERYGII)

NADRZĄD: Prawieczkowce (PALAEONISCOIDEI)

NADRZĄD: Kostnołuskie (CHONDROSTEI)

RZĄD: Ramieniopłetwe (POLYPTERIFORMES)

RZĄD: Jesiotrowate (ACIPENSERIFORMES)

NADRZĄD: Przejściowce (HOLOSTEI)

RZĄD: Niszczukowate (LEPISOSTEIFORMES)

RZĄD: Mękławkowate (AMIIFORMES)

NADRZĄD: Kostnoszkieletowe (TELEOSTEI)

RZĄD: LEPTOLEPIFORMES

RZĄD: ELOPIFORMES

RZĄD: Śledziokształtne (CLUPEIFORMES)

RZĄD: Łososiokształtne (SALMONIFORMES)

RZĄD: Karpiokształtne (CYPRINIFORMES)

RZĄD: Żabciokształtne (LAPHIIFORMES)

RZĄD: Dorszokształtne (GADIFORMES)

RZĄD: Asterynowate (ATHERINIFORMES)

RZĄD: Wstęgorowate (PAMPRIDIFORMES)

RZĄD: Ciernikokształtne (GASTEROSTEIFORMES)

RZĄD: Skorpenokształtne (SCORPAENIFORMES)

RZĄD: Okoniokształtne (PERCIFORMES)

RZĄD: Płastugokształtne (PLEURONECTIFORMES)

RZĄD: Najeżkokształtne (TETRAODONTIFORMES)

GROMADA: Płazy (AMPHIBIA)

PODGROMADA: APSIDOSPONDYLI

NADRZĄD: Meandrowe (LABYRINTHODONTIA)

RZĄD: ICHTHYOSTEGALIA

RZĄD: RHACHITOMI

RZĄD: STEREOSPONDYLI

RZĄD: EMBOLOMERI

RZĄD: SEYMOURIAMORPHA

NADRZĄD: SALIENTIA

RZĄD: EOANURA

RZĄD: PROANURA

RZĄD: Płazy bezogonowe (ANURA)

PODGROMADA: LEPOSPONDYLI

RZĄD: AISTOPODA

RZĄD: NACTRIDIA

RZĄD: MICROSAURIA

RZĄD: Płazy ogoniaste (URODEA)

RZĄD: Płazy beznogie (GYMNOPHIONA) (APODA)

GROMADA: Gady (REPTILIA)

PODGROMADA: ANAPSIDA

RZĄD: COTYLOSAURIA

RZĄD: Żółwie (TESTUDINES)

PODGROMADA: SYNAPSIDA

RZĄD: PELYCOSAURIA

RZĄD: THERAPSIDA

RZĄD: ICTIDOSAURIA

PODGROMADA: DIAPSIDA

NADRZĄD: ARCHOSAURIA

RZĄD: THECODONTIA

RZĄD: Krokodyle (CROCODILIA)

RZĄD: SAURISCHIA

RZĄD: ORNITHISCHIA

RZĄD: PTEROSAURIA

RZĄD: SAURORTERYGIA

RZĄD: ICHTHYOSAURIA

NADRZĄD: LEPIDOSAURIA

RZĄD: EOSURIA

RZĄD: Hatterie (RHYNCHOCEPHALIA)

RZĄD: Łuskoskóre (Łuskonośne) (SQUAMATA)

GROMADA: Ptaki (AVES)

PODGROMADA: Praptaki (ARCHAEORNITHES)

RZĄD: ARCHAEOPTERYGIFORMES

PODGROMADA: Ptaki właściwe (NEORNITHES)

NADRZĄD: ODONTOGNATHAE

RZĄD: HESPERORNITHIFORMES

RZĄD: ICHTHYORNITHIFORMES

NADRZĄD: NEOGNATHAE

RZĄD: Kusaki (TINAMIFORMES)

RZĄD: Strusie lampasowe (Nandu) (RHEIFORMES)

RZĄD: Strusie (STRUTHIONIFORMES)

RZĄD: Kazuary (CASUARIIFORMES)

RZĄD: Strusie madagaskarskie (AEPYORNITHIFORMES)

RZĄD: DINORNITHIFORMES

RZĄD: APTERYGIFORMES

RZĄD: Perkozy (PODICIPEDIFORMES)

RZĄD: Pingwiny (SPHENISCIFORMES)

RZĄD: Rurkonose (PROCELLARIIFORMES)

RZĄD: Pełnopłetwe (PELECANIFORMES)

RZĄD: Blaszkodziobe (ANSERIFORMES)

RZĄD: Flamingi (PHOENICOPTERIFORMES)

RZĄD: Brodzące (CICONIIFORMES)

RZĄD: Drapieżne (FALCONIFORMES)

RZĄD: Kuraki (GALLIFORMES)

RZĄD: Żurawiowe (GRUIFORMES)

RZĄD: Nury (GAVIIFORMES)

RZĄD: Siewkowe (CHRADRIIFORMES)

RZĄD: Gołębie (COLUMBIFORMES)

RZĄD: Papugi (PSITTACIFORMES)

RZĄD: Kukułki (CUCULIFORMES)

RZĄD: Sowy (STRIGIFORMES)

RZĄD: Lelkowate (Kozodroje) (CAPRIMULGIFORMES)

RZĄD: Krótkonogie (Jerzyki) (APODIFORMES)

RZĄD: Czepigi (COLIIFORMES)

RZĄD: Trogony (TROGONIFORMES)

RZĄD: Kraskowe (CORACIIFORMES)

RZĄD: Dzięcioły (PICIFORMES)

RZĄD: Wróblowe (PASSERIFORMES)

GROMADA: Ssaki (MAMMALIA)

PODGROMADA: Prassaki (PROTOTHERIA)

RZĄD: DOCODONTA

RZĄD: Trójguzkowce (TRICONODONTA)

RZĄD: Wieloguzkowce (MULTITUBERCULATA)

RZĄD: Stekowce (MONOTREMATA)

PODGROMADA: Ssaki niższe (METATHERIA)

RZĄD: Torbacze (MARSUPIALIA)

PODGROMADA: Łożyskowce (EUTHERIA)

RZĄD: Owadożerne (INSECTIVORA)

RZĄD: Latawce (DERMOPTERA)

RZĄD: Nietoperze (CHIROPTERA)

RZĄD: Naczelne (PRIMATES)

RZĄD: Szczerbaki (EDENTATA)

RZĄD: Łuskowce (PHOLIDOTA)

RZĄD: Zajęczaki (LAGOMORPHA)

RZĄD: Gryzonie (RODENTIA)

RZĄD: Góralki (HYRACOIDEA)

RZĄD: Trąbowce (PROBOSCIDEA)

RZĄD: Syreny (SIRENIA)

RZĄD: Mrówniki (TUBULIDENTATA)

RZĄD: Nieparzystokopytne (PERISSODACTYLA)

RZĄD: Parzystokopytne (ARTIODACTYLA)

RZĄD: Drapieżne (CARNIVORA)

RZĄD: Płetwonogie (PINNIPEDIA)

RZĄD: Walenie (CETACEA )

Powstawanie i ewolucja czaszki i kręgów

Czaszka (cranium) kręgowców zbudowana jest z dwóch zasadniczych części:

mózgoczaszki (neurocranium),
trzewioczaszki (splanchnocranium).

Obydwie części w rozwoju filogenetycznym rozwijały się niezależnie. W rozwoju osobniczym (ontogenetycznym) wyższych kręgowców, mózgoczaszka jak i szkielet osiowy przechodzi przez 3 etapy: łącznotkankowy, chrzęstny i kostny. W rozwoju mózgoczaszki wytwarzają się najpierw chrząstki trzystrunowe, które leżą po obu stronach struny grzbietowej, sięgając do przedniego jej końca. Chrząstki te wykazują ślady segmentacji. Z chrząstek powstaje tzw. strunowa część czaszki. Część przedstrunowca rozwija się z pary beleczek chrzęstnych, leżących przed chrząstkami trzystrunowymi. Zarówno chrząstki trzystrunowe jak i beleczki przedstrunowce rozrastają się, tworząc płytkę podstawową, na której spoczywa tworzące się mózgowie. Po bokach tworzącej się płytki podstawowej wytwarzają się parzyste torebki słuchowe, węchowe i oczne. Scalają się one następnie z powstałą płytką podstawową tworząc osłonę mózgowia z boków. Osłonę mózgu od góry tworzy błona łącznotkankowa. Na takim etapie morfologicznym znajduje się puszka mózgowa bezżuchwowców. Mózgoczaszka taka pozbawiona jest części potylicznej, wobec czego nerw X odchodzi od mózgu poza czaszką. Czaszka tak zbudowana nosi nazwę pramózgoczaszki (poleocranium). Część potyliczna czaszki wytwarzana jest z odpowiednio zmienionych kręgów (od 3 do kilkunastu kręgów), które zrosły się z pramózgoczaszką. Część potyliczna nazywana jest często kręgoczaszką (neocranium). U wyższych kręgowców początkowo chrzęstna czaszka kostnieje, a torebki słuchowe, węchowe i oczne zrastają się z podstawą czaszki. Również część potyliczna zrasta się z podstawą czaszki. Kostne sklepienie czaszki rozwija się na podłożu skórnym. Tworzące się kości nie przechodzą etapu chrzęstnego. Ta część czaszki powstała na podłożu skórnym i nosi nazwę skóroczaszki (dermocranium).

Trzewioczaszka rozwija się niezależnie od mózgoczaszki. Szkielet trzewiowy tworzy się w celu podtrzymania szczelin skrzelowych oraz przedniej części układu pokarmowego. U pierwotnych kręgowców trzewioczaszka składa się z łuków leżących między szczelinami skrzelowymi. U żuchwowców następuje zanik 3 pierwszych szczelin skrzelowych, a co za tym idzie również łuki skrzelowe ulegają przekształceniom. Dwie pierwsze pary łuków zanikają lub tworzą tzw. chrząstki wargowe. Trzecia para łuków tworzy właściwy aparat żuchwowy, który uzyskuje połączenie z mózgoczaszką. Czwarta para łuków tworzy właściwy aparat gnykowy, następne pary łuków (4 - 7) u kręgowców wodnych, czyli ryb, tworzą szkielet aparatu skrzelowego, a u kręgowców lądowych ulegają przekształceniom i znacznej redukcji, tworząc szkielet języka i niektóre elementy szkieletowe krtani.

Kręgi rozwijają się z tkanki łącznej otaczającej strunę grzbietową. Są to początkowo 2 pary chrząstek przylegających do struny grzbietowej. Tworzą one zawiązki łuku nerwowego (górnego) i naczyniowego (dolnego). Para chrząstek górnych rozrasta się, ich zewnętrzne końce otaczają cewkę nerwową, a następnie łączą się tworząc kanał rdzeniowy. Para chrząstek dolnych również powiększa się i u ryb w odcinku ogonowym łączy się tworząc kanał naczyniowy, u innych kręgowców wytwarza jedynie twór o charakterze rynienki, w której m.in. przebiega tętnica grzbietowa. Wewnętrzne końce łuków nerwowego i naczyniowego łączą się ze sobą i otaczają jakby pierścieniem, strunę grzbietową. Przez powiększenie masy chrząstki utworzonego trzonu kręgu wypierana jest stopniowo.

Kryteria podziału systematycznego ssaków

Ssaki ze względu na typy rozrodu na następujące podgromady:

prassaki, które są zwierzętami jajorodnymi, jaja polilecytalne otoczone w parzystych jajowodach osłonkami, przy czym osłonka zewnętrzna, twarda, zawiera dużą ilość węglanu wapnia. Obecność gruczołów mlecznych, całkowita przegroda w sercu, obecność przepony, pęcherzykowata budowa płuc.
ssaki niższe, do których należą torbacze, zwierzęta żyworodne, samica posiada podwójną macice i pochwę. Płód niedorozwinięty, mały z stosunku do ciała matki. Przechodzi dalszy lęgowej.
łożyskowce, do których należy 17 rzędów. Zarodek rozwija się będąc w stałym kontakcie z matką, młode zaś rodzą się w dużym stopniu rozwinięte, same ssąc mleko matki.

Ssaki można też podzielić ze względu na budowę łożyska i macicy. U stekowców zachowana jest odrębność dróg rodnych każdej strony ciała. Torbacze tworzą większy lub mniejszy odcinek wspólny dróg rodnych. U łożyskowców drogi rodne są zawsze połączone.

Macica może być:

podwójna - do pochwy uchodzi dwoma oddzielnymi przewodami, występuje u słoni, góralek, słupozębnych oraz niektórych gryzoni i nietoperzy,
dwudzielna - macice zachowały odrębność, ale uchodzą jednym ujściem do pochwy, występuje u świń, bydła, nietoperzy i gryzoni, wielu kopalnych,
dwurożna - macice w dużym stopniu zlane w jeden twór, ten typ macicy występuje u waleni, syren, owadożernych, wielu drapieżnych i kopalnych,
pojedyncza - całkowicie jednolita występuje u naczelnych.

Typy łożysk:

bezdoczesnowe (wtedy gdy łożysko nie odrywa błony śluzowej od macicy w czasie porodu):

łożysko rozproszone - kiedy kosmki są równomiernie rozproszone na powierzchni kosmówki, występuje u szczerbaki, małpiatki, syren, nieparzystokopytnych, wielbłądowatych, świń,
łożysko liścieniowate - gdy kosmki na kosmówce są skupione w kępki, występuje u przeżuwaczy,

2. doczesnowe (gdy odrywa błonę śluzową podczas porodu, czemu towarzyszy krwawienie):

łożysko popręgowe - występuje u drapieżnych i płetwonogich, charakteryzuje się tym, że kosmki otaczają zarodek jedynie w części środkowej, pozostała część zarodka jest bez kosmków,
łożysko krążkowe - występuje wtedy gdy kosmki są skupione na małej przestrzeni, a związek części zarodkowej i macicznej łożyska jest bardzo ścisły, występuje u ssaków pozostałych rzędów ssaków łożyskowych.