Maryla Kaźmierczak, rok 3

Zapożyczenia w terminologii teatralnej

Teatr wywodzi się z kultury antycznej, korzeniami sięgając greckich obrzędów religijnych. Stąd w terminologii dominują wyrazy z rodowodem greckim, modyfikowane następnie w średniowieczu przez łacinę. Na przestrzeni wieków sztuka dramatyczna ulegała dalszemu rozwojowi, w skutek czego w języku teatru zaczęły się pojawiać terminy pochodzące z języków: francuskiego, niemieckiego, włoskiego, angielskiego, itd.

Terminologia podstawowa:

z języka greckiego:

Amfiteatr - <gr. amphithéatron> w starożytnym teatrze greckim - miejsca dla widzów rozłożone półkoliście na zboczach pagórków.

Teatr - <gr. théatron> dziedzina sztuki polegająca na realizowaniu utworów literackich przeznaczonych na scenę przez autorów lub adaptowanych przez reżysera; budynek, pomieszczenie, przystosowane do wystawiania utworów scenicznych.

Scena - <gr. skēnē = namiot, scena> częśc budowli teatralnej, służącej jako miejsce gry aktorów, podwyższenie, zwykle oddzielone od widowni kurtyną; część aktu utworu dramatycznego wyodrębniająca się przez zmianę osób lub zmianę akcji.

Dramat - <gr. dráma, D. drámatos = czynność, akcja> sztuka sceniczna o treści poważnej - obecnie jeden z trzech głównych rodzajów literackich.

Komedia - <gr. kōmōidia> utwór sceniczny przedstawiający w sposób wesoły, niekiedy satyryczny wady i śmiesznostki charakterów ludzkich, obyczajów, stosunków społecznych, itp.

Tragedia - <gr. tragōdia = koźli śpiew> jeden z podstawowych gat. Dramatycznych powstały w starożytnej Grecji, przedstawiający konflikt dążeń bohatera z nie dającymi się przezwyciężyć przeciwnościami, prowadzący do nieuchronnej klęski bohatera.

Chór - <gr. chorós> w tragedii antycznej - recytacje zbiorowe przy dźwiękach muzyki, połączone z tańcem, jak również wykonawcy tych recytacji; współcześnie zespół śpiewaczy wykonujący wspólnie pieśni, partie wokalne większych utworów muzycznych, itp.; śpiew zbiorowy.

Mim - <gr. mímos> w starożytnych Grecji i Rzymie aktor występujący w utworze scenicznym o typie farsy, opartym na mimice, gestykulacji, improwizowanym dialogu, pieśni i tańcu, przedstawiającym najczęściej śmieszne lub drastyczne sytuacje życia codziennego.

Monolog - <gr. monólogos = mówiący do siebie> dłuższa wypowiedź jednej osoby; w utworze dramatycznym - wypowiedź postaci kierowana do siebie lub bezpośrednio do widza.

Dialog - <gr. diálogos> rozmowa dwu osób (w utworze literackim, bądź na scenie).

z języka łacińskiego:

Akt - <łac. actus, w nowszych znaczeniach za niem. Akt, fr. acte> czyn, wykonanie czegoś, działanie, dzianie się cego; część utworu scenicznego wyodrębniona kompozycyjnie w osobną, jednolitą całość.

Aktor - <łac. actor> artysta sceniczny, osoba grająca jakąś rolę w teatrze

Terminologia współczesna:

z języka greckiego:

Dramatopisarz/Dramaturg - <gr. dramatourgós> autor utworów scenicznych, dramatów.

Scenografia - <gr. skēnographia = malarstwo sceniczne> opracowanie oprawy plastycznej do sztuki teatralnej, filmu i innych widowisk; dekoracje, kostiumy, rekwizyty do sztuki zaprojektowane przez artystę platyka.

Teatrologia - <teatr + gr. lógos = słowo, nauka> nauka o teatrze jego rozwoju, roli w życiu społeczeństwa.

z języka łacińskiego:

Akcja - <łac. actio> przyczynowo powiązany szereg wypadków w utworze dramatycznym lub epickim; działanie, zwłaszcza zorganizowane.

Autor - <łac. auctor> inicjator, sprawca; twórca dzieła literackiego lub naukowego.

Inscenizacja - <in + łac. sceane = scena, z gr. skēnē> opracowanie sceniczne i wystawieni utworu dramatycznego na scenie, interpretacja artystyczna tekstu dramatycznego na scenie.

Konwencja - <łac. conventio> przyjęte w danym środowisku normy postępowania.

Kreacja - <łac. creatio = tworzenie> sposób odtworzenia przez aktora jakiejś postaci w utworze scenicznym; wybitne, oryginalne zagranie roli.

Kurtyna - <p.-łac. cortina = zasłona> ruchoma zasłona (podnoszona lub rozsuwana) oddzielająca w teatrze scenę od widowni.

Kwestia - <łac. quaestio = pytanie> wypowiedź albo fragment wypowiedzi aktora w sztuce.

Publiczność - <od przym. publiczny - łac. publicus> ludzie zgromadzeni, przebywający w jakimś miejscu, zwykle w określonym celu; widzowie, słuchacze, uczestnicy.

Realizacja - <srdw.-łac. realis = rzeczywisty> wprowadzenie w życie, w czyn, zastosowanie w praktyce; urzeczywistnienie czegoś

Rekwizyt - <łac. requisitus> przedmiot potrzebny w danym przedstawieniu teatralnym lub w filmie, związany z akcją.

z języka francuskiego:

Afisz - <fr. affiche, łac. affixum - part. od affigere = przybić, przytwierdzić (np. gwoździem do ściany)> ogłoszenie o przedstawieniu, koncercie, odczycie, zebraniu, rozlepiane na tablicach słupach, itp.

Antrakt - <fr. entracte> przerwa między aktami przedstawienia teatralnego, częściami koncertu; utwór muzyczny wykonywany między poszczególnymi aktami oper, widowisk operowo-baletowych i dramatycznych.

Dekoracja - <fr. décoration, ze śrdw.-łac. decoratio> tło plastycne sceny teatralnej, jako miejsce akcji inscenizowanego dramatu, przedstawienia

Premiera - <fr. première> pierwsze przedstawienie jakiegoś utworu dramatycznego, opery w danym teatrze.

Reżyser - <fr. régisseur, z łac. rego - rządzę> osoba opracowująca artystyczną koncepcję sztuki teatralnej, filmu, audycji radiowej oraz inspirująca wykonawców.

Reżyserować/Wyreżyserować - <fr. régisseur>zajmować się reżyserią, być reżyserem.

Sezon - <fr. saison> pora roku; dogodny, odpowiedni do czegoś okres w obrębie roku.

Spektakl - <fr. spectacle, z łac. spectaculum> widowisko teatralne, baletowe lub operowe, przedstawienie.

Sufler - <fr. souffleur> osoba podpowiadająca aktorom tekst roli podczas przedstawień, ukryta zwykle w budce na przedzie sceny lub za kulisami.

z języka włoskiego:

Brawa - <wł. bravo! = dobry, świetny, wspaniały; hiszp. bravo = dzielny, odważny> oklaski i okrzyki wyrażające uznanie, podziw, zachwyt.

Komediant - <wł. cemmediante = aktor> człowiek, który coś udaje, błaznuje, gra jakąś komedię; dawniej aktor.

z języka niemieckiego:

Moralitet - <niem. Moralität, z p.-łac. moralistas = moralność> średniowieczny utwór sceniczny o charakterze moralizatorskim, a alegorycznymi postaciami, personifikującymi walkę dobra ze złe.

Rola - <niem. Rolle> tekst wypowiadany na scenie lub w filmie przez aktora, odtwarzającego jedną z postaci sztuki lub filmu; postać z utworu scenicznego lub filmu, odtworzona przez aktora; także: odtworzenie przez aktora takiej postaci.

Terminologia związana z operą:

z angielskiego:

Playback - <ang. play back> realizowanie filmu dźwiękowego lub programu dźwiękowego, widowiska, polegające na wtórnej synchronizacji gry aktora z uprzednio nagranym tekstem (dźwiękiem)

z włoskiego:

Aria - <wł. aria = powietrze> utwór wokalny na głos solowy z akompaniamentem instrumentów.

Duet - <wł. duetto> kompozycja wokalna na dwa głosy; zespół dwuosobowy wykonujący daną kompozycję.

Opera - <wł., z łac. opera = praca, utwór> sceniczny dramat muzyczny, złożony z partii wokalnych, instrumentalnych, wstawek baletowych i niekiedy partii mówionych.

Operetka - <wł. operetta> muzyczny utwór sceniczny o charakterze rozrywkowym, z partiami śpiewanymi i instrumentalnymi, scenami mówionymi i baletem.

Soliści/Solista - <od wł. solo = sam jeden> artysta występujący solo, wykonawca utworu solowego, partii solowej.

---