Magdalena Zasadzińska

Gr. VIIB

Informacje ogólne

Japonia, obejmująca ponad 4000 większych i mniejszych wysp na Oceanie Spokojnym, rozciąga się na obszarze 378 tys. km2, jednak tylko 15% ziemi nadaje się do uprawy rolnej. Ludność Japonii liczy 124 min (1992), z czego 26% żyje w metropolii Tokio. Średnia gęstość zaludnienia - 314 mieszkańców na km2.

Japonia jest jednym z najbogatszych krajów świata. Kraj dzieli się na 47 prefektur i 3238 gmin.

Już od ponad stu lat japońskie szkolnictwo poddawane jest co pewien czas gruntownym reformą Pierwsza z nich miała miejsce w tzw. epoce Meiji (1868 - 1912) kiedy to usunięto rządy szoguna i przystąpiono do modernizacji kraju na wzór zachodni. Wtedy wydano też rządową „ustawę o edukacji”(1872) która zapoczątkowała rozwój nowoczesnego systemu szkolnego w Japonii . W latach 1886 - 1916 zintensyfikowano te modernizacyjne poczynania, po czym nastąpił okres ekspansji edukacyjnej (1917 - 1937) i związanej z nim rozbudowy szkół różnych typów i poziomów, łącznie z uniwersytetami. Z kolei lata 1937 - 1945 przyniosły uniformizacje i faszyzacje edukacji japońskiej, okres powojenny - jej demokratyzacje. Wyrazem przemian jakie zaszły w tej edukacji po 1945 roku jest chociażby artykuł I „zasadniczego prawa o wychowaniu”, który głosi że „edukacja powinna zmierzać do pełnego rozwoju osobowości do wychowania ludzi zdrowych pod względem umysłowym i fizycznym miłujących prawdę i sprawiedliwość , ceniących pracę, wskazujących głębokie uczucie odpowiedzialności, wyposażonych w niezależne wartości duchowe oraz budujących pokojowe państwo i społeczeństwo.”

Dostrzeganie znaczenia oświaty i kształcenia obywateli można zaobserwować XIX wieku. Już wtedy w Japonii powołano 17 000 szkół. Tak szeroko zakrojone kształcenie umożliwiło zmniejszenie stopnia analfabetyzacji do 50% ogółu mężczyzn i 15% kobiet. Sytuacja ta jeszcze bardziej zmieniła się po II wojnie światowej. W ostatnich latach Japonia zajmuje na świecie czołowe miejsce pod względem tempa rozwoju gospodarczego. Źródła sukcesów gospodarczych, techniczno-przemysłowych i społecznych należy upatrywać w rozwoju oświaty i wychowaniu młodego pokolenia. Do rozwoju oświaty po II wojnie światowej

w znacznym stopniu przyczyniły się Stany Zjednoczone Ameryki Płn. (USA) - państwo okupujące Japonię po zakończeniu wojny. Wprowadzane wówczas zmiany w systemie kształcenia i upowszechniania nowoczesnej wiedzy wzorowane były na strukturach szkolnictwa amerykańskiego. Zmiany te przetrwały do chwili obecnej.

Modernizację japońskiego systemu kształcenia rozpoczęto od rozbudowy i upo­wszechniania szkolnictwa podstawowego, które stało się obowiązkowe dla wszystkich od

6 do 15 roku życia, oraz wzmocnienia i soprofilowania szkolnictwa wyższego. Przyjęto jednotorowy układ kształcenia ograniczony do 6-letniej szkoły podstawowej oraz 3-letniej szkoły średniej niższej (I stopnia) i szkoły średniej wyższej (II stopnia).

Obecnie w Japonii szkołę podstawową i średnią I stopnia kończy 100% dzieci. Do szkoły średniej II stopnia idzie około 90% dzieci, a kończy ją około 88%. Są to wyniki rekordowe w skali światowej.

We wszystkich szkołach dominują przedmioty ogólnokształcące. Kadra dydaktyczna (nauczycielska) wszystkich kategorii zawodowych jest dobrze przygotowana zarówno

z zakresu literatury, jak i przedmiotów ścisłych. W nowym systemie znacznie podniesiono wymagania stawiane nauczycielom szkolnictwa podstawowego i średniego w zakresie kwalifikacji oraz wykształcenia. Szkoły pedagogiczne włączono do uniwersytetów jako wydziały pedagogiczne.

Przedmioty zawodowe w szkołach i liceach zawodowych (2-3-letnich) stanowią tylko 50% godzin, w tym 1/4 to zajęcia praktyczne w warsztatach i halach produkcyjnych. System szkolny w Japonii obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe, średnie niższe i wyższe, policealne, politechniki i uniwersytety.

Wprowadzenie systemu 6 +3 + 4 (6 lat szkoły podstawowej, 3 lata szkoły średniej I stopnia, 3 lata szkoły średniej II stopnia i 4 lata szkoły wyższej) pociągnęło za sobą konieczność zreformowania również systemu zarządzania szkolnictwem. Modernizując system szkolnictwa w Japonii, odeszli od scentralizowanego szkolnictwa, pozostawiając duży zakres autonomii władzom lokalnym zarządzającym szkołami wyższymi, średnimi a nawet podstawowymi.

Programy nauczania wydaje Ministerstwo Oświaty, Nauki i Kultury. Stanowią one wytyczne, na podstawie których przez poszczególne szkoły opracowywane są programy szczegółowe, uwzględniając warunki, w jakich dana szkoła funkcjonuje.

Finansowanie oświaty publicznej znajduje się, w gestii rządu, prefektur i terenowych władz oświatowych. Pieniądze pochodzą z podatków i innych dochodów. Wydatki na oświatę w 1990 r. wyniosły 115 mld $, co stanowiło 4,60/o PKB (16,5% budżetu państwa). Natomiast całość wydatków na oświatę ze źródeł publicznych i prywatnych wyniosła 168 mld $ w 1990 r., z czego 47,5% przeznaczono na oświatę w ramach obowiązku szkolnego, 18,6% na wyższe klasy szkoły średniej, a 25,6% na szkolnictwo. Na podkreślenie zasługuje fakt, ze z budżetu państwa pokrywa się nie więcej niż połowę wydatków na pensje nauczycieli zatrudnionych w szkołach publicznych.

Obecnie władze japońskie zmierzają do podniesienia poziomu nauczania w szkołach podstawowych w różnych częściach kraju. Chcą przeznaczyć znaczne fundusze na rozwój i rozbudowę szkół wiejskich przez modernizację wyposażenia. Ponieważ w wielu szkołach uczy się ponad 50 uczniów w jednej klasie, władze dążą do zmniejszenia tej liczby.

Rok szkolny w Japonii zaczyna się 1 kwietnia, a kończy 31 marca następnego roku. Rok nauki w szkołach podstawowych i średnich I stopnia podzielony jest na trzy semestry: semestr pierwszy trwa od kwietnia do lipca, semestr drugi od września do grudnia, semestr trzeci od stycznia do marca.

W większości szkół średnich wyższych nauka odbywa się przez dwa semestry. Semestr pierwszy w szkołach tego poziomu trwa od kwietnia do września, semestr drugi od października do marca. Uczelnie wyższe również pracują dwusemestralnie. We wszystkich typach szkół miesięczne wakacje są w lecie (od końca lipca do początku września) oraz w okresie zimowym, na przełomie starego i nowego roku (dwa tygodnie). Uczniowie w szkołach są zmuszani do ślepej dyscypliny wobec nauczycieli. Program nauczania jest ułożony w taki sposób, aby uczniowie opanowali ogromny materiał pamięciowo.

Szkolnictwo podstawowe i średnie

Przedszkola - mają za zadanie zapewnić dzieciom 3-5 letnim odpowiedni rozwój umysłowy i fizyczny przez stworzenie odpowiednich warunków środowiskowych oraz prowadzenia nauki dostosowanej do ich poziomu umysłowego i zdolności.

W 80% są to placówki prywatne.

Ministerstwo Oświaty sformułowało 5 głównych celów metodycznych, które powinny być przestrzegane przez nauczycieli i wychowawców w procesie twórczego wychowania dzieci japońskich.

• Wychowanie to nie tylko jednostronne sugestie norm, ale obraz życia we współczesnym świecie. Zadaniem nauczyciela jest nie uczyć, a żyć z dziećmi; w procesie wychowania wykorzystywać naturalne warunki i sytuacje życia codziennego oraz być wzorem i przykładem społecznego i moralnego wychowania.

• Wychowanie powinno być nastawione na kształtowanie określonych jakościowo norm, bez których me można wyrosnąć na dobrego, zdyscyplinowanego i pracowitego obywatela Japonii.

• Nauczyciel winien dążyć do tego, aby w twórczym procesie nauczania dzieci uświadamiać im obecność i interesy innych członków społeczności ich wzajemne zależności.

• Ważną formą wychowania jest wychowanie grupowe. Przy tym kryterium efektywności to nie rezultat i jakość pracy poszczególnych dzieci ale i całej grupy. Konieczne jest uczestniczenie wszystkich dzieci w obcowaniu i pracy, co pozwala na uświadomienie każdemu z nich jego roli, jaką spełnia w społeczności.

• Należy przyuczać dzieci do rozwiązywania trudnych problemów grupy, a także swoich indywidualnych. Uczyć samodzielności i umiejętności pokonywania trudności. Dzieci powinny pojąc, ze zakazy i normy życia w grupie i społeczeństwie, a także ich przestrzeganie to obowiązkowa potrzeba każdego człowieka.

Szkoły podstawowe i niższe średnie - uczęszczanie do szkoły podstawowej i średniej niższej jest w Japonii obowiązkowe i trwa 9 lat (6 + 3) - 6-letnia szkoła podstawowa, 3-letnia szkoła średnia I stopnia. Praktycznie wszystkie dzieci w Japonii są zapisywane tak do szkoły podstawowej jak i szkoły średniej I stopnia. Kształcenie na tym poziomie jest obowiązkowe, tak więc pierwsza selekcja następuje dopiero po przejściu do szkoły średniej II stopnia.

Nauka w szkole podstawowej obejmuje nauczanie przedmiotowe, moralne oraz kształcenie umiejętności intelektualnych i praktycznych. Na przykład w VI klasie szkoły podstawowej dzieci uczą się 6 przedmiotów w ciągu 1015 lekcji (45-minutowych) w roku. Podręczniki zatwierdzane do użytku przez Ministerstwo Oświaty są bezpłatne. W 1993 r. w 24 tys. państwowych szkół podstawowych znalazło się prawie 9 min dzieci (99% grupy wieku).

Uczeń musi zabierać ze sobą do szkoły: tornister, czapkę,  tenisówki do chodzenia po szkole, strój gimnastyczny, kąpielówki i inne dodatki określone przez szkołę. Szczególnie ważny jest kolor stroju gimnastycznego i czapki ponieważ dzięki nim wiadomo, z której klasy jest dany uczeń. Każda szkoła określa w regulaminie szkolnym  inne kolory czapek i strojów gimnastycznych dla swoich uczniów.

Obowiązuje następująca skala ocen:

• trzystopniowa w szkołach podstawowych: 1,2,3 - „3” jest ocena najlepszą,

• pięciostopniowa w szkołach średnic od 1 do 5 - „5” jest oceną najlepszą.

• Oceny jednak nie mają znaczenia. Wystawia się je tylko dla wiedzy rodziców i nauczycieli. Nie mają również związku z promocją do następnej klasy, gdyż nigdy nie zostawia się ucznia na drugi rok w szkole podstawowej i średniej I stopnia.

W szkole podstawowej ocenia się uczniów na podstawie wyników osiągniętych w testach i na klasówkach, które nauczyciel przeprowadza po określonym dziale. Nauczyciel sam decyduje kiedy, z czego i w jakiej formie zrobić sprawdzian. Przeważnie nie zdarzają się odpowiedzi ustne.

W szkole średniej pięć razy w roku przeprowadza się testy z pięciu najważniejszych przedmiotów. Uczniowie ze wszystkich szkół piszą je jednocześnie. Pytania są ustalane przez władze okręgu, a sprawdzają je nauczyciele uczący w danej szkole. System tez obowiązuje w szkołach średnich II stopnia.

Oprócz kontynuowania nauki przedmiotów ogólnokształcących. rozpoczętych w szkole podstawowej, uczniowie uczą się ochrony zdrowia i przedmiotów przedzawodowych. Nauka języków obcych nie jest obowiązkowa, jednak prawie wszyscy uczniowie uczą się języka angielskiego . Minimalna liczba godzin lekcyjnych w ciągu roku wynosi 1050 (50-minutowe). Również na tym szczeblu szkoły podręczniki są wolne od opłat.

W 1993 r. w niższych klasach państwowej szkoły średniej znalazło się prawie 55% grupy wieku, natomiast w niższych klasach średnich szkół prywatnych było jedynie 5% grupy wieku.

W szkole średniej niższego stopnia obowiązuje mundurek. W obrębie jednej szkoły wszyscy noszą takie same mundurki, ale każda szkoła ma swój określony  krój mundurków.

Zarówno w szkole podstawowej jak i średniej dzieci żywią się w stołówkach. Od poniedziałku do piątku wszyscy gromadzą się w porze obiadowej i jedzą ten sam posiłek. Zazwyczaj jest to  mleko, chleb, dodatki (na przykład sałatka z wodorostów), ale zdarzają się szkoły, gdzie można zjeść  ryż i spaghetti.

Do przedmiotów nauki w szkole podstawowej należą: język japoński, arytmetyka, przyroda, ogólna wiedza o społeczeństwie, wychowanie fizyczne, muzyka, plastyka, zajęcia praktyczno-techniczne. Angielski zaczyna się od pierwszej klasy szkoły średniej niższego stopnia. Lekcje trwają 50 minut, a przerwy między każdymi zajęciami 5 minut. Uczniowie przychodzą najczęściej na  8:30, odbywa się apel poranny i przed 9:00 zaczynają się lekcje. Przed południem są 4 lekcje, około godziny 12:30 jest lunch i od 13:00 zaczyna się pierwsza popołudniowa lekcja. Ostatnia szósta  kończy się około 15:00.

Wraz z rozpoczęciem nauki w szkole średniej niższego stopnia po zajęciach, na boiskach, salach gimnastycznych i w salach lekcyjnych odbywają się zajęcia kółek zainteresowań, które trwają mniej więcej do godziny szóstej. W szkołach zawsze jest boisko 200 metrowe, 25 metrowy basen pływacki, a w salach gimnastycznych dwa boiska do koszykówki.

Do największych wydarzeń szkolnych zaliczane są:  inauguracja uczniów pierwszych klas, rozgrywki sportowe, olimpiada plastyczna i zakończenie roku szkolnego. Oprócz tego jako zajęcia pozaszkolne organizowane są praktyczne zajęcia z wiedzy o społeczeństwie, krótkie wycieczki oraz kilkudniowe wyjazdy turystyczne.

W szkole podstawowej i średniej niższego stopnia wprowadzono eksperymentalny tok nauczania i za zgodą dyrektora szkoły dziecko może wcześniej zacząć zapoznawać się ze szkołą.

Szkoły średnie wyższe - uczniowie, którzy ukończą szkołę średnią I stopnia, mogą kontynuować naukę w szkole średniej wyższej, określanej jako szkoła średnia II stopnia. Uczniowie przyjęci zostają do szkoły średniej wyższej po zdaniu egzaminu wstępnego, składającego się z pięciu najważniejszych przedmiotów.

Wyróżnić można 3 rodzaje szkół średnich II stopnia: stacjonarną, okresową, korespondencyjną.

Nauka w stacjonarnej szkole średniej II stopnia trwa 3 lata, w pozostałych nauka jest wydłużona do czterech i więcej lat.

Mimo iż nauka w wyższych klasach szkoły średniej nie jest obowiązkowa, to jednak prawie 96% absolwentów niższych klas szkoły średniej uczy się dalej. Na tym szczeblu szkoły obowiązuje czesne. Za podręczniki i inne pomoce naukowe trzeba również płacić.

Okresowe szkoły średnie II stopnia podzielone są na dzienne i wieczorowe. Przeważają jednak szkoły wieczorowe przeznaczone dla uczniów pracujących. W szkolnictwie średnim można wyróżnić szkoły średnie wyższe II stopnia:

- tzw. Full-time - pełny program nauczania realizowany jest w ciągu trzech lat,

- tzw. Part-time — pełny program nauczania realizowany w ciągu czterech lat. Szkoły średnie pierwszego typu przeznaczone są przede wszystkim dla uczniów, którzy zamierzają podjąć studia wyższe, a szkoły drugiego typu dla uczniów zamierzających po ich ukończeniu podjąć pracę zawodową) w wybranym kierunku. Można wybierać m.in. następujące rodzaje szkół średnich zawodowych: techniczne, handlowe, rolnicze, rybołówstwa, sztuki zdobniczej, sztuk pięknych, matematyczno-przyrodnicze itp.

Wśród japońskich szkół średnich II stopnia istnieją również tak zwane miscellaneous Schools (czyli szkoły roczne), które dają rozmaite wykształcenie zawodowe, przygotowując do wykonywania określonego zawodu, np. kierowcy, bibliotekarza, krawca, kucharza itp. Stanowią one system uzupełniający kształcenie średnie II stopnia i w zasadzie nie mieszczą się w ramach oficjalnego systemu nauczania. Z reguły rozpoczynają w nich naukę uczniowie, którzy nie zostali przyjęci do innych szkół średnich II stopnia. Oceny, podobnie jak w szkole średniej I stopnia, nie mają większego znaczenia. Na tym poziomie można pozostawić ucznia na drugi rok w tej samej klasie jednak zdarza się to bardzo rzadko.

Po skończeniu szkoły średniej wyższego stopnia uczniowie nie zdają matury. Role matury pełnia egzaminy wstępne na studia.

Szkolnictwo specjalne - celem szkół specjalnych jest pomoc dzieciom fizycznie lub umysłowo upośledzonym w zdobyciu wykształcenia odpowiadającego ich poziomowi. W Japonii wyróżnia się trzy typy szkół specjalnych: szkoły dla ociemniałych, szkoły dla głuchych, szkoły dla dzieci z innymi rodzajami upośledzeń ( szczególnie dla dzieci kalekich nic mogących się samodzielnie poruszać).

Każdy rodzaj szkoły specjalnej kształci na poziomie podstawowym i średnim I stopnia. Tylko niektóre z nich prowadzą klasy szkoły średniej II stopnia. Przekazywana w tych szkołach wiedza ma charakter praktycznych umiejętności. Pozwala pokonać umysłową lub fizyczna ułomność i ułatwia życie oraz pracę.

Szkolnictwo wyższe

W Japonii istnieją trzy rodzaje szkół wyższych:

- skrócone 2- i 3-letnie szkoły wyższe

- wyższe szkoły techniczne

- uniwersytety

Skrócone szkoły wyższe - absolwenci szkoły średniej II stopnia mogą uczęszczając do rożnego rodzaju szkół wyższych o 2- i 3-letnim cyklu nauczania, Szkoły te oferują różne kierunki studiów np. humanistykę, socjologię, ekonomie i inne. Kształcą się w nich przeważnie kobiety. Po ukończeniu skróconej szkoły wyższej absolwenci podejmują pracę. Ukończenie tego typu szkoły nie zamyka możliwości dalszego kształcenia. W całym kraju istnieje 595 kolegiów, w których studiuje 530 tys. studentów (1993). Większość z tych placówek to szkoły prywatne.

Wyższe szkoły techniczne - do szkół tych mogą wstępować uczniowie z ukończoną szkołą średnią I stopnia. Nauka trwa 5 lat. Program studiów podzielony jest na dwa cykle: 3 lata, 2 lata zaawansowanych studiów technologicznych.

Wyższe szkoły techniczne oferują naukę na różnorodnych kierunkach, np. mechanicznym, elektrycznym, chemicznym. Absolwenci otrzymują stopień inżyniera i przeważnie podejmują prace w przemyśle. Mogą jednak ubiegać się o możliwość dalszego studiowania na kierunkach technicznych w uniwersytetach. . Istnieją tylko 62 takie szkoły w Japonii, w których uczy się 55 tys. studentów (1993).

Uniwersytety — prawo ubiegania się o przyjęcie na studia uniwersyteckie ma każdy absolwent drugiego (wyższego) cyklu szkoły średniej. O przyjęciu na studia decyduje egzamin (oceny na świadectwie szkoły średniej nie mają znaczenia), który obejmuje przedmioty:

• języki obce (angielski, niemiecki, francuski) - jeden do wyboru i,

• japoński + matematyka,

• dwa przedmioty przyrodnicze do wyboru spośród: fizyka, chemia, biologia, geografia,

• dwa przedmioty społeczne i historia Japonii, historia świata, geografia, polityka, ekonomia, etyka lub wychowanie moralne. W sumie każdy uczeń zdaje 7 przedmiotów.

Studia uniwersyteckie trwają 4 lata, wyjątkiem są studia medyczne, które trwają 6 lat. Uniwersytety prowadzą również dodatkowe studia, tzw. Magisterskie oraz doktoranckie. Studia magisterskie trwają 2 lata, natomiast doktoranckie 5 lat (na medycynie 4 lata). Rok akademicki obejmuje 210 dni, czyli 35 tygodni nauki. łącznie z czasem przeznaczonym na końcowe sesje egzaminacyjne.

Materiał zawarty w programie studiów, niezależnie od studiowanego kierunku, można podzielić na następujące grupy:

pierwsza - przedmioty o charakterze ogólnokształcącym;

druga - języki obce;

trzecia — program wychowania fizycznego;

czwarta - przedmioty zawodowe i kierunkowe;

Przedmioty z grup pierwszej, drugiej i czwartej są w ogólnych wytycznych studiów uniwersyteckich podzielone na obowiązkowe i fakultatywne. Uznanie przedmiotu za obowiązkowy lub fakultatywny zależy od programu studiów realizowanego na określonym wydziale.

W szkolnictwie wyższym w Japonii za wydaje uznano takie formy kształcenia, jak: wykład, seminaria, ćwiczenia, konwersatoria, praktyki zawodowe.

System egzekwowania nabytej wiedzy w czasie roku akademickiego, sprawdzanie stopnia opanowania wiedzy zawartej w programie studiów oparty jest na amerykańskim systemie tzw. Credit hours. Termin ten nie ma odpowiednika w języku polskim. Pewnych analogii można doszukać się między polskim ,,zaliczeniem" a amerykańskim credit. Credit przyznawany jest na podstawie zadowalającego udziału studenta w zajęciach oraz na podstawie pozytywnych ocen z testów, kolokwiów i egzaminów. Ukończenie studiów wymaga zdobycia 124 credits. W praktyce jednak większość studentów kończy studia mając 140 credits. Wymagana liczba credit różni się w zależności od tego, do jakiej grupy przedmiotów się zalicza.

- przedmioty ogólnokształcące - 36 credits,

- języki obce - 8 credits,

- wychowanie fizyczne - 4 credits,

- przedmioty zawodowe i kierunkowe - '76 credits.

Uzyskaniu 1 credit jest jednoznaczne z zaliczeniem 45 godzin oraz pozytywnym zdaniem testu - kolokwium.

Studia trwają 4 lata i dostaje się tytuł gakushi (odpowiednik naszego magistra)

Istnieje 25 stopni, np.:

• gakushi literatury

• gakushi nauk ścisłych

• gakushi nauk rolniczych itp.

W Japonii istnieją 534 uniwersytety przyjmujące na studia prawie 2,5 min osób (1993). Większość (75%) to placówki prywatne. Duże wzięcie wśród studentów mają nauki społeczne (40%), inżynieria (20%), nauki humanistyczne(16%), pedagogika 7%), a kilka innych dyscyplin (nauki przyrodnicze, rolnictwo, medycyna) - po 3%. W tej kategorii działają również uniwersytety otwarte.

Kształcenie kadr naukowo-badawczych

Droga Japończyka do kariery naukowej prowadzi przez studia podyplomowe, pracę badawczą podejmowaną w ramach studiów oraz doświadczenia praktycznego zdobywane w tym czasie. Studia podyplomowe przeważnie podejmowane są w zakresie dyscypliny naukowej studiowanej w czasie czteroletniego kursu. Po ukończeniu studiów podyplomowych większość osób zasila kadry uniwersyteckie i naukowo-badawcze w placówkach naukowych szkolnictwa i przemysłu.

Studia podyplomowe może podjąć każdy Japończyk, który jest absolwentem uniwersytetu i posiada tytuł gakushi. Można jednak przejść przez dwa etapy:

1. dwuletni kurs prowadzący do uzyskania stopnia shushi (brytyjski odpowiednik master);

2. trzyletni kurs przynoszący stopień hakushi (brytyjski odpowiednik doctor). Stopnie shushi i hakushi przyznawane są we wszystkich dyscyplinach naukowych z wyjątkiem medycyny i stomatologii, w których po czterech latach studiów podyplomowych nadaje się stopień doktora.

Podobnie Jak na studiach dyplomowych, na studiach podyplomowych obowiązuje system kredytowy, a credits uzyskuje się w ten sam sposób. Żeby dostać stopień:

- shushi - trzeba zdobyć 30 credit (egzamin z badań i eksperymentów, pisemna praca z tych badań, końcowe egzaminy),

- hakushi - trzeba mieć najpierw shushi, poza tym 50 credits, (egzamin z przedstawionej pracy, egzaminy końcowe),

Trzeba zaznaczyć, że studia podyplomowe zwykle trwają dłużej od przewidzianych dwóch lub trzech lat. W praktyce minimum czasu, który potrzebny jest do uzyskania stopnia naukowego shushi, wynosi 3-4 lata, a do stopnia hakushi 4-6 lat.

Rozwój szkolnictwa japońskiego osiągnął już ten poziom, na którym problemem nie jest kogo uczyć, lecz czego i jak uczyć. Liczba kandydatów zgłaszająca chęć nauki w pełnym cyklu szkoły średniej rośnie z roku na rok. Sprawia to, iż grupa nie uczącej się młodzieży między 15 a 17 rokiem życia staje się coraz mniejsza. Stawia to przed władzami japońskimi problem reorganizacji struktury kształcenia na poziomie pozaobowiązkowym.

Japoński system edukacyjny jest uznawany za jeden z najlepszych systemów światowych. W międzynarodowych testach uczniowie japońscy uzyskują najlepsze na świecie wyniki z przedmiotów ścisłych. Mimo to, w 1988 roku wśród priorytetów rządowych znalazł się projekt reformy oświaty. Dotychczasowy system oskarżano o to, że zbyt dużą wagę przywiązuje się do współ zawodnictwa w pamięciowym opanowywaniu materiału. Nawyk uczenia się bowiem na pamięć hamuje rozwój twórczy, zaś ostre współzawodnictwo jest przyczyną silnych stresów, co u jednych dzieci powoduje silny wzrost agresji, a u innych prowadzi do depresji nierzadko kończących się samobójstwem. Japonia ma największy na świecie procent samobójstw wśród dzieci. W kwietniu 1992 roku wszedł w życie nowy konkurencyjny program, który funkcjonuje w tej chwili równolegle ze starym, powoli go wypierając. . Ponadto poszczególne szkoły mogą wprowadzać własne programy autorskie, pod warunkiem zatwierdzenia ich przez ministerstwo.

Nowy program szczególny nacisk kładzie na użycie komputerów do nauki. Każdy z osobna powinien mieć komputer połączony końcówką z komputerem nauczyciela. Na monitorach uczniów wyświetlałyby się materiały dotyczące lekcji (np. mapy, na których można powiększać dowolnie wybrany odcinek, wykresy itp.), W szkole podstawowej w Mabashi posunięto się jeszcze dalej. Tu języka ojczystego i matematyki uczniowie uczą się wyłącznie przy użyciu komputera, Rola nauczycieli sprowadza się jedynie do pisania i podsuwania uczniom odpowiednich programów. Jako ważny element edukacyjny wprowadzono tam także opiekę nad zwierzętami.

Kształcenie nauczycieli - nauczyciele są kształceni w różnych szkołach wyższych. Ci, którzy zamierzają pracować w przedszkolach, szkołach podstawowych i niższych klasach szkoły średniej, studiują w wyższych szkołach pedagogicznych, uniwersytetach i kolegiach. Nauczyciele wyższych klas szkoły średniej kształcą się tylko na uniwersytetach. Nauczyciele mający magisterium lub stopień doktora cieszą się specjalnymi przywilejami.

Nauczyciel szkoły podstawowej może uczyć wszystkich przedmiotów nauczanych w szkole. Inaczej jest w przypadku szkoły średniej. Nauczyciele tego typu szkół uczą tylko wybranych przedmiotów.

Nauczyciele szkół publicznych mają status urzędników państwowych. By dostać prace w szkole, kandydaci muszą przejść dość skomplikowaną procedurę rekrutacji. Dotyczy to również starania się o wyższe stanowisko (kierownika lub zastępcy kierownika szkoły).

Nauczyciele maja prawo dokształcania się i doskonalenia na kursach w szkole i poza nią. Uczestnictwo w doskonaleniu nie jest jednak obowiązkowe

Oświata dorosłych - zwiększenie się wolnego czasu, wyższe zarobki, postępujący proces starzenia się społeczeństwa, postęp nauki i techniki - wszystko to przyczyniło się do wzrostu zapotrzebowania na oświatę ciągłą. W inicjatywy oświatowe zaczynają się włączać: opieka społeczna, agendy Ministerstwa Pracy, a przede wszystkim zakłady pracy. Inicjatywy te nie zmierzają do tworzenia możliwości zdobywania świadectw i dyplomów, ale do uświadomienia społeczeństwu konieczności uczenia się, aby ułatwić każdej Jednostce życie w szybko zmieniającym się społeczeństwie. Oświata ta ma wiec przede wszystkim wymiar społeczny. Odbywa się w bibliotekach, muzeach, klubach, ośrodkach dokształcania i doskonalenia, poprzez uczestnictwo w rożnych seminariach, warsztatach, a nawet wykładach publicznych, kursach korespondencyjnych lub grupach dyskusyjnych w Internecie.

Problemy do rozwiązania w XXI wieku

Można oczekiwać, ze Japonia w XXI wieku odejdzie od ideałów równości oświatowej na rzecz kształcenia zdywersyfikowanego, uzależnionego od zdolności i zainteresowań jednostki. Zmiana orientacji może okazać się tym bardziej racjonalna, że w Japonii nadchodzi niż demograficzny.

Jednym z największych wyzwań, z jakim będzie musiała się zmierzyć szkoła japońska, pozostaje odpowiedź na pytanie, na ile szkoła będzie mogła przekazywać nową wiedze, która gwałtownie się zwiększa. Stworzenie skutecznie działającej infrastruktury oświatowej, by umożliwić realizacje ideału oświaty permanentnej, może okazać się niełatwym zadaniem.

Nie można tez zapominać o tym, ze Japonia powinna jeszcze w większym stopniu otworzyć się na świat zewnętrzny i próbować włączyć się do rozwiązywania problemów globalnych, jak zanieczyszczone środowisko, konfrontacja między Północą a Południem, demograficzna eksplozja krajów najbiedniejszych itp. By osiągnąć te cele, trzeba zacząć od szkoły.

Czego można nauczyć się od Japończyków?

( Różnice pomiędzy amerykańskim a japońskim systemem nauczania)

Czytelnicy „American Educator” znają już chyba dokonania Harolda Stevensona i Jamesa Stiglera naukowców pionierskie studia przekrojowe systemów edukacyjnych Japonii , Chin, Tajwanu wyjaśniły częściowo przynajmniej problem znaczących różnic w osiągnięciach na korzyść uczniów z tych państw w porównaniu z młodymi Amerykanami. I dysproporcja ta ciągle wzrasta. NP. studium porównawcze wyników pierwszo - oraz pięcio-klasistów z USA, Tajwanu i Japonii wykazało ze najlepsza klasa amerykańska okazała się najgorsza niż najsłabsza japońska i 19 na 20 badanych klas z Tajwanu; inne badania potwierdziły te - niezbyt optymistyczne - rezultaty.

Szukając wyjaśnienia problemu Stevenson i Stigler oraz ich międzynarodowy zespół współpracowników nie skoncentrowali się jednak na dowiedzeniu popularnej hipotezy , istnieją znaczące różnice intelektualne pomiędzy amerykańską a azjatycką populacja dziecięcą. Spędzili setki godzin na obserwacji porównawczej lekcji prowadzonych w szkołach podstawowych, przeprowadzili setki dyskusji z nauczycielami i dyrektorami , przeanalizowali takie czynniki jak treść nauczania i jego układ, liczbę godzin nań przeznaczoną, przygotowanie nauczycieli, wpływ odgórnych wytycznych dotyczących programów, stosunek do edukacji różnych kręgów społecznych, rolę rodzin, wiarę w sukces oraz zdolności, a także oczekiwania wobec uczniów.

Nie sugerując bynajmniej , iż powinniśmy czy tez możemy zaimportować konkretne elementy z chińskiego lub japońskiego kręgu kulturowego Stevenson i Stigler pokazali jednakże że warto uczyć się , studiując tamtejsze systemy oświatowe .”Znaczenie danego zagadnienia wyłania się niejednokrotnie dopiero w drodze kontrastu” - napisali . „Zwykle nie rozumiemy co znaczy popracować ciężko , póki nie dostrzeżemy takiej pracy u innych . Nie pojmiemy, jakie zadania potrafi wypełnić nasza młodzież, póki nie zobaczymy ich wykonywanych przez inne dzieci ... Przekrojowe studia porównawcze pomogą nam rozpoznać cechy charakterystyczne naszej kultury, których dotychczas nie dostrzegaliśmy, będąc zbyt blisko niej”

Aby dać amerykańskim nauczycielom bliższe pojecie co do tego , jak wygląda praca pedagogiczna w krajach azjatyckich Stevenson i Stigler kilkakrotnie już opublikowali rezultaty swych dociekań. Jednym z ciekawszych projektów stało się przetłumaczenie typowego tekstu (kl.1 - 6 )japońskich podręczników do nauki matematyki oraz - co jeszcze istotniejsze, bo uwypuklające odmienne od amerykańskiego podejścia do nauczania - towarzyszących im podręczników pomocniczych dla nauczyciela. Analiza jednego z nich dotycząca zagadnienia wprowadzenia pojęcia ciężaru dla trzech klas dostarczyć może ciekawych spostrzeżeń ,nie tylko nauczycielom matematyki.

Książka składa się z trzech części . Pierwsza podobnie jak jej amerykańskie odpowiedniki, bazując na rozkładzie materiału relewantnym do podręcznika uczniowskiego , dostarcza wskazówek metodycznych dla nauczycieli oraz „klucza do ćwiczeń, a także określa cel poszczególnych lekcji z wyszczególnieniem niezbędnych pomocy. Odpowiednika drugiej części nauczycielskiego podręcznika daremnie by szukać nie tylko chyba w amerykańskich pomocach : zawiera on niebanalnie pogłębiona refleksje dotyczącą omawianego zagadnienia, w tym przypadku pojęcia ciężaru . Od tej właśnie sekcji każdy pedagog powinien rozpoczynać lekturę, ma ona pomóc ona bowiem we wprowadzeniu tego pojęcia w klasie - wyszczególnia ona cele kursu jako całości, ukazuje potencjalne momenty trudności, prezentuje inne pojęcia , związane z innym zagadnieniem.

Ostatni fragment książki ukazuje , jak poszczególne tematy przerabiane w danym semestrze maja się do całości programu nauczania matematyki w klasach od 1 - 6, a tym samym przypomina co zostało omówione wcześniej , a czego jeszcze nauczać się będzie w przyszłości.

Najbardziej chyba jaskrawa różnica w organizacji programu nauczania to fakt, ze zgodnie z modelem amerykańskim wraca się do omawianego zagadnienia - często pobieżnie - wielokrotnie , podczas gdy w Japonii z każdym tematem czeka się na właściwą chwilę i realizuje go starannie , przeznaczając nań sporo czasu. W USA pojecie ciężaru pojawia się kilkakrotnie - przy okazji omawianie zagadnienia innych typów pomiarów (w tym także temperatury i czasu) - odzwierciedla to tamtejsze , znane dobrze „spiralne” podejścia do nauczania : tematy prezentowane są wielokrotnie na przestrzeni wielu lat.

Niebezpieczeństwo stosowania podejścia spiralnego polega jednak nie tylko na nie wielkiej ilości czasu , przeznaczonej jednorazowo na realizacje tematu : Stevenson i Stigler zauważają : „amerykańscy nauczyciele zniechęceni ogromem materiału, często pomijają pewne jego partie, gdyż wiedzą, ze najpewniej w przyszłości powróci do nich inny nauczyciel - różne fragmenty pomijane są przez różnych nauczycieli, stad niemożliwe dociec później, z czym właściwie uczniowie już się zapoznali... Podręczniki azjatyckie natomiast bazują na założeniu ze jeśli dane pojęcie lub umiejętność wpojone zostanie w uczniów odpowiednio dobrze za pierwszym razem nie ma potrzeby doń wracać na dalszych etapach nauki.

Bibliografia:

1. Frątczak Jan „Pedagogika porównawcza. Teksty, opracowania, zadania”, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1992

2. Gill A., McPice L.: Czego możemy nauczyć się od Japończyków? „Nowa Szkoła” 1996, nr1

3. Kupisiewicz Czesław: Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Warszawa 1995. „Żak”

4. (red.) Leppert Roman: Edukacja w świecie współczesnym, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000

5. Pachociński Ryszard: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE,

6. Sawicka - Wilgusiak Sabina: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 98-99

7. Włoch Stanisława: Wychowanie przedszkolne w Japonii. „Wychowanie w Przedszkolu” 1992, nr 10

8. Strona internetowa: www.japolandia.pl

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s.121

Cz. Kupisiewicz: Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Warszawa 1995. „Żak”, s. 48

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 93

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 126

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 95

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 124

S. Włoch: Wychowanie przedszkolne w Japonii. „Wychowanie w Przedszkolu” 1992, nr 10, s. 591-592

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 95

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 121

www.japolandia.pl

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 122

www.japolandia.pl

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 95

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 122

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 96

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 122

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 96-97

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 123

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 97-98

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 122

S. Sawicka - Wilgusiak: Szkolnictwo w Japonii. „Edukacja”1998, nr 1, s. 98-99

R. Pachociński: Współczesne systemy edukacyjne. Warszawa 2000, IBE, s. 126

Tamże, s.125

Tamże, s. 129

A. Gill, L. McPice: Czego możemy nauczyć się od Japończyków? „nowa Szkoła” 1996, nr1

---