Weksel

Blankiet urzędowy weksla (obowiązywał do 1 stycznia 2007 r.)

Weksel - rodzaj papieru wartościowego, imiennego lub na zlecenie, w którym wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (weksel trasowany), albo sam przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (weksel własny, sola weksel). Przy wekslu własnym wystawca jest głównym dłużnikiem odbiorcy weksla - odwrotnie niż przy wekslu trasowanym, gdzie dłużnikiem głównym jest trasat, który przyjął weksel (jako akceptant), a dłużnikiem ubocznym wystawca, który odpowiada w razie niewypłacalności dłużnika głównego.
Charakterystyczną cechą weksla, z którą związana jest jego przydatność dla obrotu jest abstrakcyjność stosunku wekslowego (brak wpływu tzw. causy - przyczyny, podstawy na ważność zobowiązania z weksla), która wyraża się w określeniu "bezwarunkowe zobowiązanie" co oznacza że sam dokument weksla nie jest związany z jakimikolwiek innymi czynnościami prawnymi (np. umową) a więc zapłata sumy wekslowej nie może być uzależniona od jakichkolwiek innych okoliczności czy warunków.

Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia (dokonania tzw. akceptu weksla) przez trasata, który przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.

Elementy weksla

W prawie polskim zasady wystawiania i obrotu wekslami reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe. Dla ważności weksla trasowanego niezbędne jest zamieszczenie w nim poniższych elementów:

1. nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;

2. polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;

3. nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);

4. oznaczenie terminu płatności;

5. oznaczenie miejsca płatności;

6. nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;

7. oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;

8. podpis wystawcy weksla.

Do 1 stycznia 2007 r. istniały urzędowe blankiety wekslowe, które służyły realizacji obowiązków fiskalnych wynikających z ustawy o opłacie skarbowej. Od tej daty od weksli nie pobiera się opłaty skarbowej, natomiast w obrocie funkcjonują prywatne blankiety wydawane przez poszczególnych przedsiębiorców, z tym, że nie ma ustalonego jednolitego wzoru takiego dokumentu.

Funkcje weksla

1. funkcja kredytowa - weksel w roli pieniądza jako zapłata za towar lub usługę (forma kredytu handlowego - kupieckiego),

2. funkcja płatnicza - weksel jako surogat pieniądza, można nim dokonywać zapłaty, może powodować umorzenie długu pokrytego wekslem albo zabezpieczyć zapłatę weksla w przyszłości,

3. funkcja gwarancyjna - weksel może stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich wystawienia i przyszłych,

4. funkcja obiegowa (przedmiot obrotu) - wierzytelność wekslowa może być przenoszona w drodze indosu na inne osoby,

5. funkcja refinansowa - przedstawienie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla uzyskać sumę wekslową, pomniejszoną o prowizję banku przed terminem płatności weksla (przez niektórych autorów nie jest uważana za samodzielną funkcję, a jedynie za jeden z przejawów funkcji kredytowej) .

Dłużnicy wekslowi

W zależności od sytuacji dłużnikami wekslowymi mogą być:

1. trasat - osoba, której wystawca weksla zleca zapłatę sumy wekslowej;

2. przyjemca (akceptant) - trasat, który przyjął na siebie (dokonał akceptu weksla) zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej,^[1]

3. wystawca weksla - wystawca odpowiada za przyjęcie i za zapłatę weksla przez trasata, wystawca może się natomiast zwolnić od odpowiedzialności za przyjęcie weksla przez umieszczenie odpowiedniej klauzuli,^[2]

4. poręczyciel wekslowy (avalista) - osoba trzecia, która poręcza (gwarantuje) swoim podpisem na wekslu zapłatę sumy wekslowej przez dłużnika wekslowego,

5. indosant (żyrant) - osoba przenosząca prawa z weksla poprzez indos (czyli "zbycie weksla"), indosant odpowiada w braku przeciwnego zastrzeżenia za przyjęcie i za zapłatę weksla;

6. osoba dokonująca zapłaty z weksla w miejsce trasata lub akceptanta bez umocowania albo z przekroczeniem umocowania,

7. regresat - osoba odpowiadająca z weksla w drodze regresu ^[3]

Wierzyciele wekslowi

W zależności od sytuacji wierzycielami wekslowymi mogą być:

1. remitent - osoba na której rzecz ma być dokonana zapłata z weksla, pierwszy wierzyciel wekslowy

2. indosatariusz (żyrantariusz) - posiadacz weksla, który nabył go w drodze indosu,

3. wyręczyciel - osoba dokonująca zapłaty za dłużnika wekslowego, która staje się później jego wierzycielem,

4. regredient - osoba żądająca sumy wekslowej w drodze regresu.

Klauzule wekslowe

Oprócz obligatoryjnych elementów weksla mogą się w nim znaleźć dodatkowe zastrzeżenia stron stosunku wekslowego, mogą to być:

1. Klauzule wekslowo skuteczne - takie, których umieszczenie w treści weksla wywołuje skutki określone prawem wekslowym, np. zwolnienie od protestu, klauzule domicylu,

2. Klauzule wekslowo obojętne - takie, których umieszczenie na wekslu nie wywołuje skutków z punktu widzenia prawa wekslowego (uznaje się je za nie napisane), np. zwolnienie wystawcy od odpowiedzialności za zapłatę weksla, klauzula zapłaty w walucie zagranicznej, klauzula bez kosztów,

3. Klauzule zakazane - takie, których zamieszczenie powoduje nieważność weksla, np. uzależniające spełnienie zobowiązania wekslowego od warunku,

4. Klauzule pozawekslowe - klauzule mające znaczenie dla stosunków pozawekslowych, np. klauzula pokrycia, klauzula zawiadomienia.

Weksel in blanco

Weksel in blanco to weksel celowo nieuzupełniony w chwili wystawienia, a więc taki, który nie został wypełniony całkowicie lub nie posiada niektórych cech, jakie prawo wekslowe wymaga dla ważności weksla. Tym brakującym elementem, który najczęściej jest nie określony w chwili wystawienia weksla jest suma wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem. Jest to tzw. porozumienie lub deklaracja wekslowa, gdzie strony uzgadniają w jaki sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji weksla (przy czym musi to być dokładne i stanowcze określenie).

Wystawca weksla in blanco i każdoczesny jego posiadacz ponoszą ryzyko, że remitent uzupełni ten weksel niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Chroniąc dobrą wiarę osoby trzeciej, która tak uzupełniony weksel posiada, ustawa stanowi, że dłużnik wekslowy nie może zasłaniać się zarzutem, że weksel wypełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, chyba że posiadacz weksla nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie powoduje jej ograniczenie do granic wyznaczonych porozumieniem ^[4].

Z chwilą uzupełnienia weksla in blanco w sposób zgodny z zawartym porozumieniem staje się on wekslem zwykłym^[5]. Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki:

1. na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo;

2. niezupełność treści weksla nie może być niezamierzona, (w przeciwnym wypadku jest to weksel nieważny).

Weksle in blanco są szczególnie popularne w obrocie bankowym, w którym stosowane są jako jedna z form zabezpieczenia kredytu.

Przenoszenie praw z weksla (indos)

Przenoszenie praw z weksla następuje poprzez indos, będący pisemnym oświadczeniem zbywcy złożonym na wekslu lub przedłużku. Do przeniesienia praw z weksla potrzebne jest jego wydanie oraz nieprzerwany szereg indosów. Indosy są nieprzerwane, jeżeli każdy indosatariusz opiera swoje prawa na poprzednim indosie imiennym. Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta, a w przypadku weksli na zlecenie własne - od wystawcy. Osoba, która zbywa weksel jest nazywana: "indosantem" a osoba, która nabywa "indosatariuszem".

Oprócz indosu przejście praw z weksla może nastąpić też przez:

1. Przelew.

2. Dziedziczenie.

Zbycie weksla w drodze indosu nie jest możliwe jeżeli w jego treści została zawarta klauzula: "nie na zlecenie".

Można wyróżnić następujące rodzaje indosu wekslowego:

1. Indos zupełny (imienny) - wskazujący osobę indosatariusza,

2. Indos in blanco (niezupełny, na okaziciela) - nie wymienia osoby indosatariusza, który może wówczas wypełnić weksel własnym nazwiskiem albo innej osoby, indosować weksel dalej in blanco albo przenieść weksel przez proste wręczenie na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania dalej,

3. Indos pełnomocniczy (zastępczy) - który nie przenosi praw z weksla, udziela natomiast upoważnienia do wykonywania praw w imieniu indosanta,

4. Indos zastawniczy - ustanawia go indosant i wydaje weksel indosatariuszowi, ustanowienie indosu zastawniczego nie powoduje przeniesienia własności weksla na indosatariusza.

Zapłata sumy wekslowej

Zapłata weksla polega na zapłaceniu sumy wekslowej łącznie z należnościami ubocznymi (odsetkami i kosztami protestu). Weksel może być płatny za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie, w oznaczonym dniu. Trasat może przy zapłacie żądać wydania weksla, pokwitowanego przez posiadacza.

Protest wekslowy

Protest sporządza się głównie z powodu odmowy przyjęcia weksla przez trasata lub odmowy zapłacenia sumy wekslowej^[6]. Ponadto protest może być sporządzony:

1. Z powodu braku daty przyjęcia weksla,

2. Z powodu odmowy wydania oryginału weksla,

3. Z powodu odmowy wydania wtóropisu weksla,

4. Z powodu odmowy złożenia sumy do depozytu sądowego,

Sporządzenie protestu jest warunkiem tzw. poszukiwania zwrotnego (regresu) ponadto sam protest ma istotne znaczenie dowodowe jako, że jest dokumentem urzędowym, "który stanowi dowód tego co zostało w nim zaświadczone".

W przypadku nieprzyjęcia weksla, protestu należy dokonać w terminie, w którym ma nastąpić przedstawienie weksla do przyjęcia, natomiast przy odmowie zapłaty weksla płatnego w oznaczonym dniu lub w pewien czas po tym dniu albo po okazaniu - w jednym z dwóch dni powszednich przypadających po terminie płatności, przy wekslu płatnym za okazaniem - aż do upływu terminu, w ciągu którego można przedstawić weksel do zapłaty.

Przy odmowie zapłacenia weksla ważne jest dokonanie notyfikacji wekslowej, wiąże się ona z obowiązkiem powiadomienia przez posiadacza weksla swojego indosanta (poprzedniego posiadacza weksla) i wystawcy weksla o nieprzyjęciu weksla lub niezapłaceniu weksla. Indosant zawiadamia z kolei swojego poprzednika, do osoby wystawcy włącznie. Osoba, która nie wykona obowiązku powiadomienia odpowiada za szkodę spowodowaną niedbalstwem do wysokości sumy, na jaką wystawiony jest weksel.

Protestu weksli dokonuje się u notariuszy i w placówkach Poczty Polskiej.

Poszukiwanie zwrotne (regres)

Posiadacz weksla może wykonywać zwrotne poszukiwanie^[7] przeciw indosantom, wystawcy lub innym dłużnikom wekslowym:

• po terminie płatności, jeżeli zapłata nie nastąpiła,

• przed terminem płatności:

• jeżeli odmówiono przyjęcia w całości lub w części;

• jeżeli otwarto postępowanie układowe albo jeżeli ogłoszono upadłość trasata bez względu, czy weksel przyjął, czy nie, albo jeżeli trasat zaprzestał płacenia długów, choćby to zaprzestanie nie zostało stwierdzone orzeczeniem sądowym, lub też jeżeli przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z jego majątku;

• jeżeli otwarto postępowanie układowe albo jeżeli ogłoszono upadłość wystawcy weksla, co do którego istnieje zakaz przedstawienia do przyjęcia.

Warunkiem, bez którego zwrotne poszukiwanie nie może dojść do skutku jest dokonanie protestu wekslowego, chyba że na wekslu widnieje klauzula „bez protestu”, która zwalnia z tego obowiązku.

Wierzyciel od zwrotnie zobowiązanego może domagać się tzw. sumy regresowej, w skład której wchodzą: podstawowa suma wekslowa, odsetki ustawowe od dnia płatności, koszty protestu i dokonywanych zawiadomień oraz inne koszty i tzw. prowizja komisowa wynosząca maksymalnie 1/6% sumy wekslowej.

Dochodzenie roszczeń wekslowych w postępowaniu cywilnym

Roszczenie z weksla może być dochodzone na drodze sądowej. Pozew wniesiony przez wierzyciela wekslowego może zostać rozpoznany w postępowaniu nakazowym jeżeli powód zgłosi wniosek o wydanie nakazu zapłaty w tym postępowaniu. Sąd orzeka wówczas na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron i przeprowadzania rozprawy^[8] i opiera się jedynie na złożonym pozwie oraz załączonym do niego oryginalnym wekslu. W razie złożenia ważnego weksla^[9] sąd wydaje nakaz zapłaty przesyłając go wierzycielowi oraz dłużnikowi. W nakazie zapłaty wyznaczony jest dwutygodniowy termin na zapłatę sumy wekslowej bądź na wniesienie przeciwko niemu zarzutów. Niezależnie od działań dłużnika, po dwóch tygodniach nakaz zapłaty staje się wykonalny i może być przedmiotem egzekucji komorniczej po nadaniu klauzuli wykonalności^[10], a więc ma moc tytułu egzekucyjnego. Ponadto nakaz zapłaty od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, będący podstawą dla prowadzenia przez komornika postępowania zabezpieczającego.

Przypisy

1. ↑ Przyjęcie weksla (akcept) dokonywane jest przez złożenie podpisu na wekslu pod wyrazem "przyjmuję" ("akceptuję"). Przyjęcie weksla powinno mieć charakter bezwarunkowy.

2. ↑ Klauzula ma wtedy formę: bez odpowiedzialności za przyjęcie albo bez obliga

3. ↑ Wystawca, trasat, indosant lub poręczyciel weksla odpowiadają wobec jego posiadacza solidarnie, oznacza to, iż wierzyciel wekslowy może się domagać od każdego z nich lub od wszystkich łącznie zapłaty sumy wekslowej

4. ↑ Wniosek taki można wysnuć na podstawie art. 63 prawa wekslowego: W razie zmiany tekstu weksla osoby, które weksel podpisały po dokonaniu zmiany, odpowiadają według brzmienia tekstu zmienionego; osoby, które weksel poprzednio podpisały, odpowiadają według brzmienia tekstu pierwotnego.

5. ↑ Natomiast do chwili uzupełnienia pozostaje on "swego rodzaju umową prawa cywilnego" i nie stosuje się raczej do niego przepisów prawa wekslowego

6. ↑ Protest sporządza się u notariusza

7. ↑ Zwrotne poszukiwanie - dochodzenie zapłaty sumy wekslowej

8. ↑ Rozprawa jest wyznaczana jeżeli brak jest podstaw do wydania nakazu zapłaty

9. ↑ Wg. art. 485§2 kpc nakaz zapłaty na podstawie weksla wydaje się jeżeli jego prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości

10. ↑ art. 492 kpc § 3. Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. W razie wniesienia zarzutów sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu. Zgodnie z art. 782 § 2 kodeksu postępowania cywilnego nakazowi zapłaty sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się. Teoretycznie powód (wierzyciel), który uzyskał nakaz zapłaty nie musi składać wniosku o nadanie klauzuli wykonalności dla prawomocnego nakazu, gdyż powinien to zrobić sąd z urzędu. Jednakże w praktyce sąd ogranicza się jedynie do nadania klauzuli wykonalności, która pozostaje w aktach sprawy. Dlatego więc, jeżeli powód (wierzyciel) chce otrzymać wyżej wymieniony nakaz wraz z klauzulą to musi wystąpić z wnioskiem o wydanie nakazu i uregulować opłatę kancelaryjną od nadanej klauzuli.

Bibliografia

• Mojak Jan "Obrót wierzytelnościami", Warszawa 2004 Wydawnictwa Prawnicze LexisNexis

• Radzikowski Wojciech "Prawie wszystko o wekslach", Toruń 1990 TNOiK,

• Machnikowski Piotr "Weksel własny in blanco", Warszawa 2002 C.H. Beck,

Linki zewnętrzne

• Prawo wekslowe - Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r., (Dz. U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282)

Prawo wekslowe

Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe
Nazwa potoczna	Prawo wekslowe
Data wydania	28 kwietnia 1936 r.
Miejsce publikacji	Dz. U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282
Data wejścia w życie	1 lipca 1936 r.
Rodzaj aktu	ustawa
Przedmiot regulacji	prawo wekslowe
Status	obowiązujący
Ostatnio zmieniony przez	Dz. U. z 2006 r. Nr 73, poz. 501; art. 2
Wejście w życie ostatniej zmiany	13 maja 2006 r.

Prawo wekslowe - zbiór przepisów prawnych regulujący instytucje specyficzne dla weksla jako papieru wartościowego. Wydany ustawą z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe, z mocą obowiązującą od 1 lipca 1936 r.

Geneza

Uchwalenie Prawa wekslowego wiązało się z ratyfikowaniem przez Polskę trzech konwencji genewskich podpisanych 6 czerwca 1930 r., a to konwencji w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych, konwencji o uregulowaniu pewnych kolizji ustaw w przedmiocie weksli trasowanych i własnych oraz konwencji dotyczącej opłaty stemplowej w przedmiocie weksli trasowanych i własnych. Ustawa polska stanowi tłumaczenie jednolitej ustawy wekslowej. Wraz z jej wejściem w życie przestało obowiązywać rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 listopada 1924 r. o prawie wekslowem.

Systematyka ustawy i akty wykonawcze

Prawo wekslowe składa się z trzech tytułów, które z kolei dzielą się na działy:

1. Tytuł I - Weksel trasowany - art. 1-100

2. Tytuł II - Weksel własny - art. 101-104

3. Tytuł III - Przepisy tymczasowe i przejściowe - art. 105-111

Akty wykonawcze do ustawy:

• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1936 r. o niszczeniu odpisów protestów weksli i czeków

• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 października 1965 r. w sprawie sporządzania protestów weksli przez urzędy pocztowe

Nowelizacje

Z uwagi na związanie Polski treścią jednolitej ustawy wekslowej, przez 70 lat obowiązywania Prawa wekslowego, zmieniono je tylko raz, co jest absolutnym ewenementem w polskim porządku prawnym.

Ciekawostki

Do polskiego tłumaczenia jednolitej ustawy wekslowej wkradł się błąd, który następnie powielono w art. 44 ust. 3 Prawa wekslowego. Konwencyjne pojęcie dnia wymagalności zastąpiono pojęciem dnia zapłaty. Literalne odczytywanie treści przepisu może prowadzić do niepożądanych sytuacji, gdy wierzyciel wekslowy może domagać się zapłaty, ale w razie odmowy dłużnika nie ma już prawa do dokonania z tego tytułu protestu wekslowego.

Linki zewnętrzne

• Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.)

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1936 r. o niszczeniu odpisów protestów weksli i czeków (Dz. U. z 1936 r. Nr 90, poz. 625)

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 października 1965 r. w sprawie sporządzania protestów weksli przez urzędy pocztowe (Dz. U. z 1965 r. Nr 45, poz. 282)

Jednolita ustawa o wekslach trasowanych i własnych

Jednolita ustawa o wekslach trasowanych i własnych - wzorcowa ustawa regulująca kwestie związane z wystawieniem, zbywaniem i zapłatą weksli, stanowiąca załącznik nr I do Konwencji genewskiej z dnia 7 czerwca 1930 r. w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych. Na mocy postanowień tejże konwencji państwa - strony zobowiązane zostały do wprowadzenia ustawy wzorcowej do krajowych porządków prawnych. Jedyne dopuszczalne odstępstwa od treści ustawy jednolitej zostały wyczerpująco wymienione w załączniku nr II konwencji w postaci tzw. rezerwatów krajowych.

Polska, jako sygnatariusz konwencji zrealizowała jej postanowienia poprzez uchwalenie ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe.

---