Weksel – rodzaj papieru wartościowego imiennego lub na zlecenie, w którym wystawca weksla (trasant) zobowiązuje się bezwarunkowo, że inna osoba (trasat) dokona na rzecz odbiorcy weksla (remitenta) zapłaty określonej sumy pieniężnej (weksel trasowany) albo sam przyrzeka, że zapłaci sumę wekslową odbiorcy weksla (weksel własny, sola weksel). Przy wekslu własnym wystawca jest głównym dłużnikiem odbiorcy weksla - odwrotnie niż przy wekslu trasowanym, gdzie dłużnikiem głównym jest trasat, który przyjął weksel (jako akceptant), a dłużnikiem ubocznym wystawca, który odpowiada w razie niewypłacalności dłużnika głównego.
Charakterystyczną cechą weksla, z którą związana jest jego przydatność dla obrotu, jest abstrakcyjność stosunku wekslowego (brak wpływu tzw. causy - przyczyny, podstawy na ważność zobowiązania z weksla), która wyraża się w określeniu "bezwarunkowe zobowiązanie", co oznacza, że sam dokument weksla nie jest związany z jakimikolwiek innymi czynnościami prawnymi (np. umową), a więc zapłata sumy wekslowej nie może być uzależniona od jakichkolwiek innych okoliczności czy warunków.
Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia (dokonania tzw. akceptu weksla) przez trasata, który przyjmuje na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.
Elementy weksla
W prawie polskim zasady wystawiania i obrotu wekslami reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe. Dla ważności weksla trasowanego niezbędne jest zamieszczenie w nim poniższych elementów:
nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
oznaczenie terminu płatności;
oznaczenie miejsca płatności;
nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
podpis wystawcy weksla.
Do 1 stycznia 2007 r. istniały urzędowe blankiety wekslowe, które służyły realizacji obowiązków fiskalnych wynikających z ustawy o opłacie skarbowej. Od tej daty od weksli nie pobiera się opłaty skarbowej, natomiast w obrocie funkcjonują prywatne blankiety wydawane przez poszczególnych przedsiębiorców, z tym, że nie ma ustalonego jednolitego wzoru takiego dokumentu.
Funkcje weksla
funkcja kredytowa - weksel w roli pieniądza jako zapłata za towar lub usługę (forma kredytu handlowego - kupieckiego),
funkcja płatnicza - weksel jako surogat pieniądza, można nim dokonywać zapłaty, może powodować umorzenie długu pokrytego wekslem albo zabezpieczyć zapłatę weksla w przyszłości,
funkcja gwarancyjna – weksel może stanowić zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych istniejących w chwili ich wystawienia i przyszłych,
funkcja obiegowa (przedmiot obrotu) - wierzytelność wekslowa może być przenoszona w drodze indosu na inne osoby,
funkcja refinansowa - przedstawienie weksla do dyskonta w banku pozwala posiadaczowi weksla uzyskać sumę wekslową, pomniejszoną o prowizję banku przed terminem płatności weksla (przez niektórych autorów nie jest uważana za samodzielną funkcję, a jedynie za jeden z przejawów funkcji kredytowej).
Dłużnicy wekslowi
W zależności od sytuacji dłużnikami wekslowymi mogą być:
trasat - osoba, której wystawca weksla zleca zapłatę sumy wekslowej;
przyjemca (akceptant) - trasat, który przyjął na siebie (dokonał akceptu weksla) zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej,
wystawca weksla - wystawca odpowiada za przyjęcie i za zapłatę weksla przez trasata, wystawca może się natomiast zwolnić od odpowiedzialności za przyjęcie weksla przez umieszczenie odpowiedniej klauzuli
poręczyciel wekslowy (avalista) - osoba trzecia, która poręcza (gwarantuje) swoim podpisem na wekslu zapłatę sumy wekslowej przez dłużnika wekslowego,
indosant (żyrant) - osoba przenosząca prawa z weksla poprzez indos (czyli "zbycie weksla"), indosant odpowiada w braku przeciwnego zastrzeżenia za przyjęcie i za zapłatę weksla;
osoba dokonująca zapłaty z weksla w miejsce trasata lub akceptanta bez umocowania albo z przekroczeniem umocowania,
regresat - osoba odpowiadająca z weksla w drodze regresu[3].
Wierzyciele wekslowi
W zależności od sytuacji wierzycielami wekslowymi mogą być:
remitent - osoba na której rzecz ma być dokonana zapłata z weksla, pierwszy wierzyciel wekslowy,
indosatariusz (żyrantariusz) - posiadacz weksla, który nabył go w drodze indosu,
wyręczyciel - osoba dokonująca zapłaty za dłużnika wekslowego, która staje się później jego wierzycielem,
regredient - osoba żądająca sumy wekslowej w drodze regresu.
Klauzule wekslowe
Oprócz obligatoryjnych elementów weksla mogą się w nim znaleźć dodatkowe zastrzeżenia stron stosunku wekslowego, mogą to być:
Klauzule wekslowo skuteczne - takie, których umieszczenie w treści weksla wywołuje skutki określone prawem wekslowym, np. zwolnienie od protestu, klauzule domicylu,
Klauzule wekslowo obojętne - takie, których umieszczenie na wekslu nie wywołuje skutków z punktu widzenia prawa wekslowego (uznaje się je za nie napisane), np. zwolnienie wystawcy od odpowiedzialności za zapłatę weksla, klauzula zapłaty w walucie zagranicznej, klauzula bez kosztów,
Klauzule zakazane - takie, których zamieszczenie powoduje nieważność weksla, np. uzależniające spełnienie zobowiązania wekslowego od warunku,
Klauzule pozawekslowe - klauzule mające znaczenie dla stosunków pozawekslowych, np. klauzula pokrycia, klauzula zawiadomienia.
Weksel in blanco
Weksel in blanco to weksel celowo nieuzupełniony w chwili wystawienia, a więc taki, który nie został wypełniony całkowicie lub nie posiada niektórych cech, jakie prawo wekslowe wymaga dla ważności weksla. Tym brakującym elementem, który najczęściej jest nie określony w chwili wystawienia weksla jest suma wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem. Jest to tzw. porozumienie lub deklaracja wekslowa, gdzie strony uzgadniają w jaki sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji weksla (przy czym musi to być dokładne i stanowcze określenie).
Wystawca weksla in blanco i każdoczesny jego posiadacz ponoszą ryzyko, że remitent uzupełni ten weksel niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Chroniąc dobrą wiarę osoby trzeciej, która tak uzupełniony weksel posiada, ustawa stanowi, że dłużnik wekslowy nie może zasłaniać się zarzutem, że weksel wypełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, chyba że posiadacz weksla nabył go w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie powoduje jej ograniczenie do granic wyznaczonych porozumieniem.
Z chwilą uzupełnienia weksla in blanco w sposób zgodny z zawartym porozumieniem staje się on wekslem zwykłym. Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki:
na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo;
niezupełność treści weksla nie może być niezamierzona, (w przeciwnym wypadku jest to weksel nieważny).
Weksle in blanco są szczególnie popularne w obrocie bankowym, w którym stosowane są jako jedna z form zabezpieczenia kredytu.
Przenoszenie praw z weksla (indos)
Przenoszenie praw z weksla następuje poprzez indos, będący pisemnym oświadczeniem zbywcy złożonym na wekslu lub przedłużku. Do przeniesienia praw z weksla potrzebne jest jego wydanie oraz nieprzerwany szereg indosów. Indosy są nieprzerwane, jeżeli każdy indosatariusz opiera swoje prawa na poprzednim indosie imiennym. Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta, a w przypadku weksli na zlecenie własne - od wystawcy. Osoba, która zbywa weksel jest nazywana: "indosantem" a osoba, która nabywa "indosatariuszem".
Oprócz indosu przejście praw z weksla może nastąpić też przez:
Przelew.
Dziedziczenie.
Zbycie weksla w drodze indosu nie jest możliwe jeżeli w jego treści została zawarta klauzula: "nie na zlecenie".
Można wyróżnić następujące rodzaje indosu wekslowego:
Indos zupełny (imienny) - wskazujący osobę indosatariusza,
Indos in blanco (niezupełny, na okaziciela) - nie wymienia osoby indosatariusza, który może wówczas wypełnić weksel własnym nazwiskiem albo innej osoby, indosować weksel dalej in blanco albo przenieść weksel przez proste wręczenie na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez indosowania dalej,
Indos pełnomocniczy (zastępczy) - który nie przenosi praw z weksla, udziela natomiast upoważnienia do wykonywania praw w imieniu indosanta,
Indos zastawniczy - ustanawia go indosant i wydaje weksel indosatariuszowi, ustanowienie indosu zastawniczego nie powoduje przeniesienia własności weksla na indosatariusza.
Zapłata sumy wekslowej
Zapłata weksla polega na zapłaceniu sumy wekslowej łącznie z należnościami ubocznymi (odsetkami i kosztami protestu). Weksel może być płatny za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie, w oznaczonym dniu. Trasat może przy zapłacie żądać wydania weksla, pokwitowanego przez posiadacza.
Protest wekslowy
Protest sporządza się głównie z powodu odmowy przyjęcia weksla przez trasata lub odmowy zapłacenia sumy wekslowej]. Ponadto protest może być sporządzony:
Z powodu braku daty przyjęcia weksla,
Z powodu odmowy wydania oryginału weksla,
Z powodu odmowy wydania wtóropisu weksla,
Z powodu odmowy złożenia sumy do depozytu sądowego.
Sporządzenie protestu jest warunkiem tzw. poszukiwania zwrotnego (regresu) ponadto sam protest ma istotne znaczenie dowodowe jako, że jest dokumentem urzędowym, "który stanowi dowód tego co zostało w nim zaświadczone".
W przypadku nieprzyjęcia weksla, protestu należy dokonać w terminie, w którym ma nastąpić przedstawienie weksla do przyjęcia, natomiast przy odmowie zapłaty weksla płatnego w oznaczonym dniu lub w pewien czas po tym dniu albo po okazaniu - w jednym z dwóch dni powszednich przypadających po terminie płatności, przy wekslu płatnym za okazaniem - aż do upływu terminu, w ciągu którego można przedstawić weksel do zapłaty.
Przy odmowie zapłacenia weksla ważne jest dokonanie notyfikacji wekslowej, wiąże się ona z obowiązkiem powiadomienia przez posiadacza weksla swojego indosanta (poprzedniego posiadacza weksla) i wystawcy weksla o nieprzyjęciu weksla lub niezapłaceniu weksla. Indosant zawiadamia z kolei swojego poprzednika, do osoby wystawcy włącznie. Osoba, która nie wykona obowiązku powiadomienia odpowiada za szkodę spowodowaną niedbalstwem do wysokości sumy, na jaką wystawiony jest weksel.
Protestu weksli dokonuje się u notariuszy i w placówkach Poczty Polskiej.
Poszukiwanie zwrotne (regres)
Posiadacz weksla może wykonywać zwrotne poszukiwanie] przeciw indosantom, wystawcy lub innym dłużnikom wekslowym:
po terminie płatności, jeżeli zapłata nie nastąpiła,
przed terminem płatności:
jeżeli odmówiono przyjęcia w całości lub w części;
jeżeli otwarto postępowanie układowe albo jeżeli ogłoszono upadłość trasata bez względu, czy weksel przyjął, czy nie, albo jeżeli trasat zaprzestał płacenia długów, choćby to zaprzestanie nie zostało stwierdzone orzeczeniem sądowym, lub też jeżeli przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z jego majątku;
jeżeli otwarto postępowanie układowe albo jeżeli ogłoszono upadłość wystawcy weksla, co do którego istnieje zakaz przedstawienia do przyjęcia.
Warunkiem, bez którego zwrotne poszukiwanie nie może dojść do skutku jest dokonanie protestu wekslowego, chyba że na wekslu widnieje klauzula „bez protestu”, która zwalnia z tego obowiązku.
Wierzyciel od zwrotnie zobowiązanego może domagać się tzw. sumy regresowej, w skład której wchodzą: podstawowa suma wekslowa, odsetki ustawowe od dnia płatności, koszty protestu i dokonywanych zawiadomień oraz inne koszty i tzw. prowizja komisowa wynosząca maksymalnie 1/6% sumy wekslowej.
Dochodzenie roszczeń wekslowych w postępowaniu cywilnym
Roszczenie z weksla może być dochodzone na drodze sądowej. Pozew wniesiony przez wierzyciela wekslowego może zostać rozpoznany w postępowaniu nakazowym jeżeli powód zgłosi wniosek o wydanie nakazu zapłaty w tym postępowaniu. Sąd orzeka wówczas na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron i przeprowadzania rozprawy i opiera się jedynie na złożonym pozwie oraz załączonym do niego oryginalnym wekslu. W razie złożenia ważnego weksla sąd wydaje nakaz zapłaty przesyłając go wierzycielowi oraz dłużnikowi. W nakazie zapłaty wyznaczony jest dwutygodniowy termin na zapłatę sumy wekslowej bądź na wniesienie przeciwko niemu zarzutów. Niezależnie od działań dłużnika, po dwóch tygodniach nakaz zapłaty staje się wykonalny i może być przedmiotem egzekucji komorniczej po nadaniu klauzuli wykonalności, a więc ma moc tytułu egzekucyjnego. Ponadto nakaz zapłaty od chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, będący podstawą dla prowadzenia przez komornika postępowania zabezpieczającego.
Weksel jest papierem wartościowym, w którym wystawca bądź wskazana przez niego osoba zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia w oznaczonym czasie i do rąk osoby wymienionej w wekslu (remitenta) określonej kwoty.
Weksel może stanowić formę krótkoterminowego kredytu, może być wykorzystywany jako forma zapłaty w transakcjach kupna - sprzedaży, jako zabezpieczenie kredytu. Poza tym, może być używany także do regulowania należności w wielu operacjach gospodarczych niezwiązanych ze sobą, dzięki przenoszeniu praw z niego na inne osoby.
W zależności od osoby dłużnika wyróżnia się:
weksel własny (sola) - wystawca weksla zobowiązuje się w nim do zapłaty określonej kwoty. Jeżeli twojej firmie brakuje środków na zapłatę zobowiązań, możesz wystawić wierzycielowi weksel.
weksel trasowany (weksel ciągniony) - wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie (trasatowi) zapłacenie określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej (remitenta). Kiedy twoja firma jako producent nie jest w stanie zapłacić za dostawę materiałów dopóki odbiorca produktów nie ureguluje wobec ciebie zobowiązań, weksel trasowany rozwiązuje ten problem. Wystawiając go polecasz odbiorcy (trasatowi), aby bezpośrednio uregulował twoje zobowiązania wobec dostawcy. Weksel jest dokumentem, w którym jako wystawca możesz zobowiązać odbiorcę twoich produktów (zwanego trasatem) do zapłaty określonej sumy twojemu dostawcy, którego nazwisko będzie wyszczególnione na wekslu.
W zależności od osoby remitenta rozróżnia się:
weksel na zlecenie - upoważnia do przeniesienia prawa do wierzytelności w drodze indosu. Aby indosować weksel, czyli przekazać swoje prawa z weksla na inną osobę, wystarczy napisać na jego odwrocie np. "Ustępuję na rzecz (imię i nazwisko)" (indos imienny), "Indosuję" (indos in blanco) lub "Ustępuję na zlecenie okaziciela" (indos na okaziciela) i podpisać się. Każdy dodatkowy podpis na wekslu jest dodatkową gwarancją spłaty długu
weksel imienny - zawiera ścisłe określenie osoby remitenta
weksel na okaziciela
Oprócz tych rodzajów weksli możesz się również spotkać z tak zwanymi wekslami in blanco, które celowo wystawiane są w stanie niezupełnym tzn. nie posiadają wszystkich koniecznych dla ważności weksla elementów (zwykle sumy wekslowej, terminu płatności itp.). Ten rodzaj weksla jest często stosowany w celu zabezpieczenia np. kredytu bankowego. Jego zaletą jest to, że nie zamraża gotówki (jak np.kaucja).
Aby weksel był ważny, nie musi być wystawiony na blankiecie wekslowym. Wystarczy wypisać go na zwykłej kartce papieru, ale musi zawierać określone przez prawo elementy takie jak:
słowo "weksel" w tekście dokumentu w języku, w jakim go wystawiono
bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej
nazwisko osoby na rzecz której ma być dokonana zapłata
oznaczenie terminu i miejsca płatności
data i miejsce wystawienia weksla
podpis wystawcy
oprócz tego weksel trasowany musi zawierać nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata)
Weksle mogą być płatne:
za okazaniem - zawiera klauzulę "za okazaniem"; płatny przy przedstawieniu, ale w tym samym roku, w którym był wystawiony
w pewien czas po okazaniu - zawiera formułę np. "8 dni po okazaniu"; płatny w ciągu roku od wystawienia
w pewien czas po dacie - zawiera formułę np. "3 tygodnie po dacie"
Posiadacz weksla może przenieść prawa wynikające z tego weksla na inną osobę poprzez:
dziedziczenie
wręczenie
przelew wierzytelności (cesję)
indos
Zobowiązanie wynikające z weksla jest ważne bez względu na przyczynę jego wystawienia - np.. jeśli weksel nie został zwrócony, dłużnik jest nadal zobowiązany świadczyć, mimo że wykonał zobowiązanie, które było przyczyną wystawienia weksla.
W razie niezapłacenia kwoty wekslowej dochodzenie należności odbywa się po dokonaniu tzw. aktów staranności:
przedstawienie weksla do zapłaty
sporządzenie protestu weksla
zawiadomienie indosantów i poręczycieli