W gospodarstwie leśnym w odróżnieniu od innych działów gospod. narodowej wyróżnia się dwa zakresy:

1. Zakres produkcji leśnej „przy pniu” (Ppp) - przy drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) pozyskiwanych i wyrabianych rokrocznie sortymentów drzewnych.

2. Produkcja leśna „na pniu” (Pnp) - na drzewie. Należy tu rozumieć wielkość (miąższość) rocznego przyrostu bieżącego miąższości d-stanów.

Wielkość Ppp mierzy się wielkością stosowanego rocznego rozmiaru użytkowania (Ru) - w Polsce ok. 19.000.000 m³.

Wielkość Pnp mierzy się wielkością rocznego przyrostu bieżącego d-stanów (Pb) - w Polsce ok. 32.000.000 m³. (4 - 7 m³/ha) x 8.500.000 ha; w Lasach Państwowych 6.800.000 ha. Czyli 12.000.000 - 13.000.000 m³. co roku w lasach naprawdę przyrasta.

Pb - Ru = Zz (zmiana zapasu drzewnego na pniu) = 12.000.000 - 13.000.000 m³.

Wielkość i wartość zmiany zapasu drzewnego na pniu traktowana jest w ekonomice leśnictwa jako rezultat działu zagospodarowania lasu i zdaniem wielu ekonomistów wartość Zz powinna wchodzić do wartości produkcji globalnej leśnictwa (obecnie nie wchodzi).

Okresy produkcji leśnej.

Wymienione wyżej zakresy produkcji leśnej związane są ściśle z odpowiednimi okresami produkcji leśnej.

Ppp związany jest z rocznym okresem produkcji leśnej, bo corocznie pozyskuje się, wyrabia i przeznacza do sprzedaży określone sortymenty. Ten roczny okres trwa od momentu ścinki drzewa aż do momentu zmagazynowania pozyskanego i wyrobionego drewna w lesie (w ekonomice przyjęto tu okres 1 roku kalendarzowego, choć można to zrobić w kilka godz.).

Pnp związany jest z okresem wieloletnim i trwa od momentu wysiewu nasion do momentu uzyskania wieku rębności, czyli do ścinki i wyróbki. Umownie przyjęto, że okres ten trwa 100 lat.

[W ekonomicznej interpretacji przez pojęcie gospodarstwa leśnego rozumie się realizację obu zakresów produkcyjnych Ppp i Pnp].

Czynniki produkcji leśnej (zasoby produkcyjne).

zarówno Ppp jak i Pnp (podobnie zresztą jak każda produkcja) jest wypadkową współdziałania odpowiednich czynników produkcyjnych, tj. środków produkcyjnych i zasobów ludzkich.

Schemat sił wytwórczych czy zasobów produkcyjnych jest następujący:

SIŁY WYTWÓRCZE

LUDZIE ŚRODKI PRODUKCJI

ŚRODKI PRACY PRZEDMIOTY PRACY

MAJĄTEK NIERUCHOMY MAJĄTEK RUCHOMY LAS MATERIAŁY SUROWCE

Podstawowym środkiem produkcyjnym jest sam las. Jest on zarówno środkiem, jak i przedmiotem pracy. Przedmiotem pracy jest las w trakcie wykonywania wszystkich czynności gospodarczo-leśnych zarówno w dziale użytkowania i zagospodarowania lasu (zagospodarowanie - wszystko poza użytkowaniem czyli: gospodarka szkółkarska, odnowienia, zalesienia, plantacje, zadrzewienia, pielęgnowanie lasu, ochrona, łowiectwo, turystyka, remonty dróg, mostów, budynków, melioracje i urządzanie).

Środkiem pracy jest las w trakcie procesu wzrastania drzew.

We współczesnym gospodarstwie leśnym bardzo ważnym czynnikiem prod. leśnej są środki trwałe (majątek trwały) zaangażowane w procesach produkcyjnych, np. budynki, budowle, maszyny, urządzenia, drogi. Wg. danych z 1995 r. w LP środków trwałych było 3592 mln. zł., z czego 3062,6 mln. zł. stanowiły budynki i budowle.

Cechą charakterystyczną majątku trwałego gosp. leśnej jest fakt, że tzw. nieruchomy majątek stanowi ok. 85% ogółu majątku trwałego LP.

Środek trwały - taki środek który posiada określoną wartość (2000 zł.) i jest użytkowany co najmniej przez 1 rok.

Zasoby ludzkie są tym czynnikiem produkcji, który wprowadza do produkcji pozostałe czynniki prod. Ogół pracowników dzieli się w różnych przekrojach (układach). Najpowszechniej dzielą się na grupy:

1. Eksploatacyjną tj. bezpośrednio i pośrednio związaną z procesem produkcji (robotnicy i administracja)

2. Pozaeksploatacyjną związaną z obsługą tej grupy eksploatacyjnej (służby socjalne).

W LP ogół pracowników można podzielić tak:

1. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach nierobotniczych

1. zaliczeni do służby leśnej

2. nie zaliczeni

2. Robotnicy.

Koszty produkcji leśnej.

Koszty produkcji:

1. To wartość nakładów poniesionych na wytworzenie (pozyskanie) określonych produktów (wyrobów)

2. To wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcyjnym.

(Szerszym pojęciem od kosztu jest wydatek - ogół wydanych środków pieniężnych w określonym czasie przez daną jednostkę gospodarczą. Do wydatków oprócz kosztów wchodzą tzw. elementy kosztopodobne takie jak oprocentowanie kredytów, podatki, opłaty stałe typu ZUS)

np. reklama, czynsz, dzierżawa, delegacje

1. Ogół kosztów dzieli się na koszty materialne ( C ) i niematerialne ( V )

2. Inny podział kosztów:

1. koszty własne produkcji (Kw = C + V) Zużyte w procesie produkcji środki produkcyjne tj. materiały, surowce, paliwa … , oraz wartość zużytego czynnika ludzkiego w postaci płac jako koszty niematerialne ( C + V = koszty własne)

2. społeczne koszty produkcji (Ks = C + V + m) [m - nadwyżka finansowa] Koszty własne powiększone o nadwyżkę finansową przeznaczoną do budżetu państwa.

Nadwyżka finansowa - produkt dla społeczeństwa - obowiązkowe świadczenia przekazywane w formie podatków do budżetu państwa oraz zysk pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa.

Budżet państwa z nadwyżki finansowej finansuje głównie niematerialną sferę gospodarki narodowej.

3. Podział kosztów wg. miejsc powstania, pozyskania, ścinki, wywozu, zrywki, remontów …

4. Podział inny to rodzajowy układ kosztów:

1. koszty paliw, surowców, materiałów, energii - koszty materialne,

2. koszty płac i inne k. niematerialne - koszty niematerialne.

5. a. koszty bezpośrednie - bezpośrednio związane z produkcją - koszty pozyskania i wyrobu drewna … (robocizny)

b. koszty pośrednie - pośrednio związane z produkcją - koszty ogólno administracyjne i ogólno produkcyjne (nadleśnictwo - biuro)

6. a. koszty stałe (koszty istnienia) - nie reagują na zmianę wielkości produkcji, np. koszty amortyzacji, administracji,

3. koszty zmienne (proporcjonalne) - zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. paliwo, robocizna, materiały.

7. Kalkulacyjny podział kosztów - stosowany w analizach ekonomicznych. Polega on na tym, że poszczególne kategorie kosztów przelicza się na jednostkę czasu, produktu, usługi, powierzchnię, np. koszty zagospodarowania 1 ha lasu/rok.

Wartość produkcji leśnej.

Wartość to kategoria ekonomiczna występująca wszędzie tam, gdzie istnieje produkcja i wymiana towarów. W sensie ogólnoekonomicznym wartość jest to społeczna praca ludzka ucieleśniona w towarze.

Ponieważ w leśnictwie istnieje produkcja towarowa - istnieje też kategoria wartości produkcji leśnej.

Produkcja towarowa w leśnictwie to rezultaty działu użytkowania lasu - corocznie pozyskiwane sortymenty drzewne i użytki uboczne. Wartość tak rozumianej produkcji leśnej określa się sumą nakładów (kosztów) wydatkowanych na gospodarstwo leśne w okresie roku, z którego pochodzi produkcja, czyli:

W prod. leś. = ( C + V ) wydatkowane na gospodarstwo leśne.

Słuszność takiego sposobu obliczania wartości produkcji leśnej uzasadnił Sudaczkow na przykładzie umownego 100 ha jednogat. obrębu leśnego zagospodarowanego w 100 letniej kolei rębu.

W tym 100 ha obrębie 1 ha to zrąb , a pozostałe 99 ha to d-stany od 1 do 99 lat.

zasobność

• 1 ha

Zadał Sudaczkow pytanie:

• Co jest produkcją leśną tego obrębu?

Odp. Produkcją leśną jest ilość drewna pozyskana z tego 1 ha zrębu.

Zadał drugie:

• Jaka jest wartość tego drewna ze zrębu?

• Wartość tego drewna wynosi tyle, co suma kosztów wydatkowanych na cały obręb.

W tym schemacie Sudaczkowa mamy do czynienia z wartością odtworzeniową, a nie wytworzeniową. Uzasadnił on też, że w tak długim okresie (100 lat) nie można sumować kosztów, a tym samym i ustalać wartości wytworzeniowej danego dobra.

Wywody Sudaczkowa oparte są na podstawie lasu normalnego.

W analizach ekonomicznych wykorzystuje się szereg wskaźników ekonomicznych charakteryzujących pewne części gospodarki leśnej. Najważniejsze to te cztery:

1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m³ drewna na pniu Km³_np. =
   [Pb - przyrost bieżący]

2. Wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1m³ drewna Km³_pd =
   

[Ru - rozmiar użytkowania]

3. Wskaźnik wartości 1m³ pozyskanego drewna Wm³_pd =
   

4. Wskaźnik kosztu zagospodarowania 1 ha powierzchni leśnej W_ha =
   

Cena produkcji leśnej (Cpl)

- podobnie jak każdej innej produkcji jest przekształconą formą wartości i obejmuje koszty produkcji oraz nadwyżkę finansową.

• jest to wartość produktu wyrażona w pieniądzu.

W warunkach rynkowych cena = wartości tylko w szczególnych przypadkach, ponieważ o cenie danego produktu decyduje rynek.

1. Globalna cena produkcji leśnej Cpl = C + V + m

2. Jednostkowa cena produkcji leśnej Cpl =
   

Teoretyczne podstawy ustalania cen na drewno.

Chcąc ustalić ceny poszczególnych sortymentów drzewnych należy najpierw ustalić cenę średnią 1m³ drewna. Teoretyczna cena średnia 1m³ Cśr =

m - nadwyżka finansowa

Ru - rozmiar użytkowania

C - koszty materialne, V - koszty niematerialne (dotyczą całego gospodarstwa leśnego (nadleśnictwa), a więc są to koszty związane z realizacją obu zakresów produkcyjnych, łącznie z kosztami pośrednimi związanymi z administracją i zarządzaniem)

Można też cenę średnią wyliczyć tak

Cśr =

C - cena poszczególnych sortymentów

M - miąższość poszczególnych sortymentów

Powyższe obliczenia przyjęło się robić co roku, ale można to sobie regulować wg. potrzeb.

Różnicowanie cen sortymentowych.

Chcąc określić cenę poszczególnych sortymentów należy znać:

1. Cenę średnią 1m³ drewna

Teoretyczna cena średnia 1m³ Cśr =

2. Wskaźniki wartości użytkowej poszczególnych sortymentów (Wsort) - opracowane zostały przez IBL i są uzależnione od:

1. rodzaju/gatunku drewna

2. wymiarów drewna

3. jakości technicznej drewna

4. względów gospodarczych (polityki gospodarczej) - powodujących, że wskaźniki wartości na niektóre sortymenty są zawyżone po to, by zachęcić lasy do produkcji danego sortymentu.

Wartość Wsort ma charakter czasowy (zmienia się w czasie). Dziś wygląda to tak jak przedstawia to poniższa tabela, której na szczęście nie trzeba znać:

Sortyment	Wskaźnik
IGLASTE tartaczne okleina sklejka drewno zapałczane kopalniak papierówka szczapy i wałki użytkowe żerdzie i słupki szczapy i wałki opałowe LIŚCIASTE tartaczne okleina sklejka zapałczane papierówka szczapy i wałki użytkowe żerdzie i słupki	1,00 4,00 2,50 1,80 1,05 1,07 0,80 0,90 0,40 1,50 6,00 3,30 2,10 1,07 1,20 1,25

3. Średnioważony wskaźnik wartości użytkowej dla całej produkcji (Wśr)

Wśr =

W - wskaźnik wartości użytkowej sortymentów

M - Miąższość poszczególnych sortymentów

Mając te trzy elementy można ustalić cenę poszczególnych sortymentów w danej jednostce gospodarczej (od nadleśnictwa do LP)

Wychodząc z proporcji, że
dochodzi się do

Podstawą do negocjacji cenowych z odbiorcami jest wyliczona (teoretyczna) cena drewna oraz warunki i zasady sprzedaży drewna. Za względu na te warunki i zasady wyróżnia się następujące rodzaje cen:

1. Ceny loco las - oznaczają ceny na miejscu w lesie

1. przy pniu - oznacza, że koszty ścinki i wyróbki drewna ponosi producent (n-ctwo)

2. na pniu - oznacza, że koszty ścinki i wyróbki drewna ponosi odbiorca

Obecnie w LP zalecana jest cena loco las przy pniu po zrywce

2. Ceny franco - oznaczają miejsce, do którego koszty i odpowiedzialność ponosi producent

1. cena franco wagon stacja załadowania

2. cena franco wagon stacja przeznaczenia

3. cena franco wagon granica państwa

4. cena franco statek port załadowania

5. cena franco …

Podstawą wszelkich kalkulacji jest: cena średnia, mechanizm, a potem decyduje rynek.

Produkcja globalna (wartość globalna)

Jest to rezultat pracy określonej jednostki produkcyjnej. Wyrażana jest wartościowo, tzn., że jest to wartość wytworzonych produktów i świadczonych usług.

Produkcja globalna leśnictwa - suma wartości pozyskanego drewna, użytków ubocznych, zwierząt łownych oraz pozostałej produkcji i usług wykonanych przez LP.

• wartość:

1. pozyskanych, wyrobionych i przeznaczonych do sprzedaży w danym roku sortymentów drzewnych

2. pozyskanych, wyrobionych i nie przeznaczonych do sprzedaży w danym roku sortymentów drzewnych, tzw. remanenty drzewne

3. pozyskanych i przeznaczonych do sprzedaży użytków ubocznych i legalnie pozyskanej zwierzyny łownej

4. świadczonych usług (remonty, transport …)

Jaka jest wartość produkcji globalnej? W Pglob = C + V + m (oczywiście teoretycznie)

Produkcja czysta.

(Jest to już pojęcie historyczne) Jest to część produkcji globalnej pozostająca po odliczeniu wartości środków materialnych zużytych na jej wytworzenie.

Pczysta = Pglob - C = V + m

Wartość produkcji czystej danego działu gospodarki narodowej jest sumą produkcji czystych wszystkich przedsiębiorstw należących do tego działu. Suma produkcji czystej wszystkich działów gospodarki narodowej stanowiła dochód narodowy danego państwa (dziś już tego pojęcia nie ma - dziś jest PKB). Wraz z dostosowywaniem się Polski do standardów światowych (1991) zamiast dochodu narodowego używa się pojęcia Produktu Krajowego Brutto, ale nie jest to dokładnie to samo.

PKB stanowi sumę wartości dodanej wszystkich działów gospodarki narodowej. Wartość dodana poszczególnych działów gospodarki narodowej = wartości globalnej pomniejszonej o zużycie pośrednie poniesione w związku z jej wytworzeniem, czyli:

W dodana = P globalna - zużycie pośrednie

Zużycie pośrednie obejmuje (bardzo ogólnie) koszty zużycia materiałów, surowców, energii, paliw, koszty usług obcych, wydatki na podróże służbowe, inne: reklama, czynsz, dzierżawa … Czyli zużycie pośrednie jest większe od wydatków materialnych ( C ). Więc wartość dodana jest mniejsza od produkcji czystej, a zatem PKB ma niższą wartość niż dochód narodowy (produkcja czysta)

Udział poszczególnych działów Udział podstawowych działów gospodarki

gospodarki narodowej w narodowej w tworzeniu PKB

tworzeniu produkcji globalnej.

Wyszczególnienie	1996 [%]	1996 [%]
ogółem	100	100
rolnictwo, leśnictwo i łowiectwo	8	6
leśnictwo	0,46	0,5
przemysł	41,1	27,1
budownictwo	7,4	5,3
handel i naprawy	15,2	14,7
transport i łączność	6,3	5,4

Produkcja globalna leśnictwa w 1996 r. wynosiła 3432 mln. zł. a

Zużycie pośrednie leśnictwa w 1996 r. wyniosło 1720,9 mln. zł. - b

Wartość dodana leśnictwa w 1996 r. wyniosła 1711,1 mln. zł. c

Rzeczywista i prawidłowa wartość produkcji leśnej

Rzeczywista - wartość produkcji leśnej, która jest ustalana zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Prawidłowa - rzeczywista skorygowana o współczynnik
albo

Wpawidł = Wrzeczyw *

E - etat użytkowania lasu - to jest wielkość wyliczona na podstawie możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych w zakresie pozyskania drewna

u - rozmiar użytkowania - to jest to ile rocznie pozyskaliśmy drewna

Jeśli pozyskaliśmy więcej niż wyliczyliśmy to
< 1

Przyjmuje się, że różnica między wartością rzeczywistą, a prawidłową pochodzi z „nadrębów” (pozyskano więcej niż teoretycznie można).

Krytyczna ocena metodyki obliczania produkcji globalnej w leśnictwie.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami za wartość produkcji globalnej leśnictwa przyjmuje się efekt jednego zakresu produkcji tj. Ppp. Czyli de facto przyjmuje się wartość pozyskania sortymentów drzewnych. Rachunek taki nie uwzględnia rezultatów drugiego zakresu produkcji tj. Pnp.

Synonimami Ppp są prace związane z użytkowaniem lasu, bądź faza pozyskiwania drewna. Synonimami Pnp są pojęcia: prace związane z zagospodarowaniem lasu, bądź faza wytwarzania drewna.

Rezultatem Pnp jest wielkość rocznego przyrostu miąższości drewna, natomiast Ppp jest Ru.

Do produkcji globalnej leśnictwa nie można wliczyć dodatkowo całego przyrostu bieżącego miąższości, bo tylko część tego przyrostu jest pozyskiwana w postaci Ru.

Różnica między przyrostem bieżącym, a Ru nazywa się zmianą zapasu drzewnego na pniu Pb - Ru = Zz

Zdaniem wielu ekonomistów Zz powinna wchodzić do produkcji globalnej leśnictwa.

Zz można liczyć w powyższy sposób (przybliżony) lub dokładnie tak, jak w urządzaniu lasu: Zz = Zn - Zn-₁

Zn - zapas na koniec okresu (np. roku)

Zn-₁ - zapas na początek roku

(w urządzaniu każdy pododdział tak liczą)

Chcąc uwzględnić Zz w rachunku produkcji globalnej leśnictwa należy tą Zz wyrazić wartościowo (w zł.). Do przeliczania ilości m³ na zł służą cztery wskaźniki:

1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m³ drewna na pniu
   

2. Cena 1m³ drewna na pniu (w wersji loco las)
   

= Cena 1m³ (loco las) przy pniu - koszty pozyskania

Zalecana w lasach jest cena loco las po zrywce.

3. Cena umowna 1m³ drewna (stosują ją Niemcy i Czesi)
   

= wartość pozyskanego drewna - koszty pozyskania

rozmiar użytkowania lasu

4. Wskaźnik wartości1m³ grubizny w korze wg. tablic wartości d-stanów (WTD). WTD podają m.in. wartość 1m³ grubizny w korze:

1. wg. gat. i wieku

2. wg. gat. i bonitacji siedliska

Km3

W_Zz = Zz* Cm3np.

Cum3pd

TWD

Gdyby przyjąć, że różnica między Pb (przyrostem bieżącym), a Ru daje Zz, to wartość Pb jest sumą Ru i wartości Zz, co powinno się równać produkcji globalnej w leśnictwie (Pglob),

czyli krócej: jeżeli Pb - Ru = Zz, to WPb = Wru + Wzz = Pglob (Wglob), więc WPb jest to Pglob.

W obl. Pglob uwzględnia się tylko zakres prod. leśnej przy pniu.

O produkcji globalnej leśnictwa decydują:

1. Struktura własności lasów w Polsce

2. Struktura gatunkowa d-stanów

3. Struktura pozyskania drewna

4. Udział lasów gospodarczych w ogólnej powierzchni lasów w Polsce.

Struktura własności lasów w Polsce

Wyszczególnienie	1997.01.01. [tys. ha]	1997.01.01. [%]
ogółem Lasy publiczne Własność skarbu państwa w tym w Zarządzie LP Parki Narodowe inne Własność gmin Lasy prywatne w tym osób fizycznych wspólnot gruntowych rolniczych spółdzielni produkcyjnych inne	8802 7298 7220 6897 180 143 78 1504 1405 68 11 20	100,0 82,9 82,0 78,4 2,0 1,6 0,9 17,1 16,0 0,8 0,1 0,2

Powierzchnia lasów wg grup rodzajowych drzew (1997.01.01)

Wyszczególnienie	Powierzchnia ogółem		LP
		tys. ha	%	tys. ha	%
Ogółem Igl. So. i Md. Św. Jd. i Dg. Liśc. Db., Js., Kl., Jawor, Wz Bk. Gb. Brz., Robinia, Ol. Os., Lp., Wb. Tp.	8779 6784 6057 513 214 1995 548 366 37 530 464 34 16	100,0 77,3 69,0 5,8 2,5 22,7 6,2 4,2 0,4 6,0 5,3 0,4 0,2	6881 5395 4858 399 138 1486 454 309 21 378 296 14 14	100,0 78,4 70,6 5,8 2,0 21,6 6,6 4,5 0,3 5,5 4,3 0,2 0,2

Zasoby miąższości grubizny grup rodzajowych drzew (1997.01.01.)

Wyszczególnienie	Zasoby ogółem		LP
		mln. m^3	%	mln. m^3	%
Ogółem Igl. So. i Md. Św. Jd. i Dg. Liśc. Db., Js., Kl., Jawor, Wz Bk. Gb. Brz., Robinia, Ol. Os., Lp., Wb. Tp.	1606,6 1252,8 1072,1 125,8 54,9 354,1 100,2 89,8 6,9 76,8 72,3 5,6 2,3	100,0 78,0 66,7 7,9 3,4 22,0 6,2 5,6 0,4 4,8 4,5 0,3 0,2	1370,4 1079,6 940,9 103,1 35,9 290,5 87,4 78,9 4,8 60,9 52,9 3,4 2,2	100,0 78,8 68,7 7,5 2,6 21,2 6,4 5,8 0,4 4,4 3,9 0,2 0,2

Rozmiar pozyskania grubizny wg rodzaju użytkowania (1997)

1. W rębniach zupełnych - 5097,4 tys. m³ - (26%)

2. W rębniach złożonych - 1852,7 tys. m³ (9%)

3. W użytkach przygodnych rębnych i pozostałych rębnych - 761,4 tys. m³ (4%)

4. W użytkach przygodnych przedrębnych - 3071,0 tys. m³ (15%)

5. W cięciach pielęgnacyjnych - 9159,4 tys. m³ (46%)

RAZEM - 19941,9 tys. m³ (100%)

Lasy w Polsce dzielą się na gospodarcze, w których prowadzi się normalną gospodarkę leśną oraz ochronne, w których na pierwszym miejscu znajdują się funkcje ochronne. Lasów gospodarczych w Polsce jest 51,2%, a ochronnych 48,8%.

Struktura lasów ochronnych w LP (BULiGL - '97)

Kategoria ochronności	tys. ha	%
glebochronne i GPW	183,7	2,7
wodochronne	722,0	10,5
strefy górnej granicy lasu	2,1	-
uzdrowiskowo - klimatyczne	73,7	1,1
strefy zieleni wysokiej	171,8	2,5
masowego wypoczynku	592,7	8,6
krajobrazowe	671,2	9,8
w strefie oddziaływania przemysłu	932,2	13,6
RAZEM	3349,4	48,8

Podstawy, zasady i metody szacowania wartości lasu i wartości d-stanu.

Statyczne metody szacowania wartości lasu.

Statyka leśna - nauka o ocenianiu wartości lasu i rentowności gospodarstwa leśnego (z XIX w.). Merytoryczną jej podstawą był model lasu normalnego tj. gospodarstwa leśnego składającego się z jednogatunkowych obrębów leśnych zagospodarowanych zgodnie z koncepcją lasu normalnego. Las normalny w ujęciu statyków leśnych, to las o odpowiedniej modelowej strukturze tj. normalnym (prawidłowym) ustosunkowaniu powierzchni klas wieku, a tym samym normalnym zapasie, przyroście, etacie użytkowania itd.

Wg statyków leśnych las normalny miał gwarantować trwałość, ciągłość i równomierność użytkowania, a tym samym trwałość, ciągłość i równomierność dochodów z gospodarstwa leśnego.

Model gospodarczy lasu normalnego w dużym stopniu przyczynił się do ukształtowania modelu organizacyjnego gospodarstwa leśnego (podział na oddziały, leśnictwa, obręby i nadleśnictwa) oraz zdecydował o podstawach i metodach szacowania wartości lasu.

W ujęciu statyków leśnych las przedstawiał kapitał jak gdyby umieszczony w banku na procent prosty lub składany, przy czym zakładano, że kurs pieniądza pozostaje bez zmian w okresie całej kolei rębu (100 lat). za cel gospodarowania przyjmowano osiągnięcie max. czystego dochodu z lasu; czysty dochód z gospodarstwa leśnego nazywano rentą.

W okresie statyki leśnej wykształciły się dwa kierunki szacowania wartości lasu:

1. W oparciu o rachunek procentowy (procent). Wyróżniono dwa rodzaje procentu, tzw. procent prosty i procent składany:

1. szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentu prostego. Schemat rachunku procentu prostego w szacowaniu wartości lasu w ujęciu statyków leśnych był następujący: jeżeli kapitał (las) Ko wypożyczony został na n lat przy stopie procentowej p, to odsetki od tego kapitału dn wynoszą: dn = Ko * 0,0p *n

Stopę procentową obliczali z proporcji
stąd

r - roczny dochód netto (z lasu)

Taki sposób określania stopy procentowej możliwy jest do obliczenia, jeżeli mamy r i Ko, czyli dopiero po fakcie. W praktyce z góry zakładano, ile powinien wynosić, czy to się zgadzało, to już inna sprawa… Zgodnie z regułą procentu prostego końcowa wartość kapitału (lasu) Kk po upływie n lat równa się wartości początkowej kapitału Ko oraz wartości n-letnich odsetek, czyli dn

Kk = Ko + dn = Ko + Ko * 0,0p * n = Ko (1+0,0p *n)

Znając końcową wartość lasu (kapitału) można obliczać początkową jego wartość wg formuły:

Ale tego się w zasadzie nie robi, bo po co mi wartość uprawy sprzed stu lat?

Wg zasad rachunku prostego wartość końcowa kapitału wzrastała co roku o tę samą wartość, czyli o wartość odsetek dn

2. szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentu składanego

W okresie statyki leśnej, w szacowaniu wartości lasu dominował rachunek procentu składanego. Założenia były następujące: jeżeli Ko zostaje oddany na zasadzie procentu składanego, to co roku wzrost wysokości tego kapitału (lasu) wynosi nie tylko odsetki od kapitału początkowego, lecz także odsetki od odsetek przy danej stopie procentowej.

Jeżeli Ko oddane zostaje na procent składany, na n lat przy stopie procentowej p, to wartość końcowa (Kk) wynosi Kk = Ko * 1,0pⁿ

Dowód:

po pierwszym roku

stąd Kk = Ko * 1,0p

po drugim roku

Kk = Ko * 1,0p *1,0p = Ko * 1,0p²

po n latach

Kk = Ko * 1,0pⁿ

Obecnie w bankach jest procent składany (z tym, że czasem dolicza się nie co roku, a co pół roku, czy co kwartał).

Znając Kk można również wyliczyć Ko wg formuły:

- wzór na Ko wg procentu składanego

Równanie na Kk w postaci Kk = Ko * 1,0pⁿ nazywano równaniem prolongowania. Równanie na Ko w postaci
nazywano równaniem dyskontowania.

Z równań prolongowania i dyskontowania obliczano odsetki (Dn) w następujący sposób: jako różnicę między Kk, a Ko, czyli Dn = Kk - Ko = Ko * 1,0pⁿ - Ko = Ko (1,0pⁿ - 1) Znając odsetki (Dn) od kapitału (lasu) oddanego na % składany statycy obliczali początkową wartość kapitału (lasu) z następujących wzorów:

lub

Wyrażenia 1,0pⁿ nazywano czynnikami prolongowania, a
nazywano czynnikami dyskontowania. Oba te czynniki oraz wielkości odsetek (Dn) wg rachunku procentu składanego zestawiane były w specjalnych tab. ułatwiających szacowanie wartości lasu.

2. W oparciu o rachunek rentowy (renta) - szacowanie wartości lasu wg rachunku rentowego.

Renta leśna w ujęciu statyków oznaczała kwotę (dochód czysty), która w równych wysokościach i w równych odstępach czasu wpływała do kasy n-ctwa. W zal. od częstości wpływania dochodów, renty dzielono na roczne i okresowe, a ze wzgl. na długość trwania (okres wpływu dochodu) na wieczne i skończone. Do szacowania wartości lasu stosowano dwie metody rachunku rentowego:

1. bezpośrednia, za pomocą której oddzielnie szacowano glebę leśną i d-stany - teoria renty gruntowej - za kapitał zakładowy traktowała grunt leśny oraz związane z gospodarstwem leśnym środki trwałe. D-stany traktowała jak kapitał obrotowy z uwagi na długotrwały cykl dojrzewania d-stanu. W oparciu o tak sformułowane założenia wartość lasu obliczano tzw. metodą składnikową, to jest: osobno obliczano dochodową wartość gleby leśnej i osobno dochodową wartość d-stanów.

Wg teorii renty gruntowej dochód daje grunt leśny. Natomiast w teorii renty leśnej za kapitał zakładowy uważa się las, tj. grunt leśny wraz z d-stanami. W drugiej poł. XIX w nastąpił dynamiczny rozwój statycznych metod wyceniania wart. lasu. W okresie tym powstały różne szkoły (systemy) szacowania wart. lasu w oparciu o rentę gruntową.

Szkoła Preslera - Heyera. Wg tej szkoły rachunek na dochodową wartość gruntu leśnego (gleby wraz z d-stanami) opiera się na założeniu, że u podstaw gospodarki leśnej stoi nie gotowy dany przez naturę d-stan, lecz ziemia nie zalesiona podobna do zrębu zupełnego, którą przeznacza się do zalesienia. Stąd założenie, że odsetki od kapitału adm.(ludzi) - V, a także odsetki od kapitału odnowień (upraw leśnych) - c, stanowią koszty wytwórcze, które powinny być pokryte przez dochód czysty obliczony z różnicy dochodów i wydatków sprolongowanych na koniec kolei rębu - U. Założenie to wyrażono w tzw. równaniu równowagi gospodarczej, które miało postać:

Au + Da * 1,0p^u-a + ... + Dn * 1,0p^u-n = (B + V)(1,0p^u-1) + c * 1,0p^u

/ dochody / / koszty wytwórcze /

Au - wartość użytków rębnych

Da, Db, Dc, ... Dn - wartość użytków przedrębnych pobranych odpowiednio w wieku a, b, c, ..., n

u - wiek rębności (kolej rębu)

a, b, ..., n - wiek, w którym użytki będą pobierane

B - odsetki od kapitału gruntu leśnego

V - odsetki od kapitału administracyjnego (koszty administracyjne)

c - koszty założenia upraw.

Z uwagi na fakt, że dochody i wydatki ponoszone były w różnych okresach, powstała konieczność sprowadzenia ich na jeden czasowy punkt odniesienia. Za pkt. taki uznano wiek kolei rębu.

Wzór Faustmana na szacowanie gruntu leśnego - nie trzeba go umieć

Wartość spodziewaną d-stanów liczono wzorem Preslera - Heyera, też nie trzeba go znać

Prof. Studniarski dokonał uproszczeń wzorów Faustmana i Preslera - Heyera na szacowanie wartości gruntów i wartości d-stanów i te uproszczone wzory mają postać:

m - wiek pobrania (szacowania)

Dm - wartość użytków rębnych w wieku pobrania

W ujęciu teorii renty gruntowej wartość lasu = wartości gruntów i spodziewanej wartości d-stanu.

W lasu = Bu + HEm

Teorię czystego dochodu z gruntu w ujęciu Preslera - Heyera poddał krytyce Glaser, który za kapitał zakładowy gospodarstwa leśnego uważał las, tj. grunt leśny razem z d-stanami, natomiast za kapitał obrotowy uważał wpływy i wydatki. Glaser reprezentował kierunek maksymalnej renty leśnej, czyli maksymalnego dochodu z lasu. Za cel gosp. leśnego przyjmował osiągnięcie najwyższego czystego dochodu z lasu z jednostki powierzchni.

Wg Glasera maksimum dochodu z lasu ma miejsce, gdy przeciętny roczny czysty dochód z lasu zrówna się z bieżącym rocznym czystym dochodem z lasu. Przeciętny roczny czysty dochód z lasu był uważany przez statyków leśnych za pewną cenzurę (granicę), której nie należało przekraczać w znormalizowanym gospod. leśnym dla zachowania trwałości, ciągłości i równomierności użytkowania lasu.

Współzależność między bieżącym rocznym dochodem, a przeciętnym rocznym dochodem wykorzystywana była przez statyków do określania wieku rębności d-stanów.

W końcowym okresie swej działalności Glaser odstąpił od szacowania wartości lasu za pomocą metod statycznych, na rzecz uproszczonych metod empirycznych.

W okresie rozwoju metod empirycznych, gdy zachodziła konieczność szacowania wartości gruntu Glaser obliczał ją za pomocą wzoru Faustmana. Natomiast wartość d-stanów szacował w zal. od stadia rozwojowego d-stanu.

Pierwotnie Glaser wyróżniał dwa stadia rozwojowe:

1. D-stany dojrzałe - posiadające wartość sprzedażną

2. D-stany niedojrzałe - nie posiadające wartości sprzedażnej.

Później Glaser wśród d-stanów niedojrzałych dodatkowo wyróżnił d-stany najmłodszych klas wieku upraw i młodników. Wartość d-stanów obliczał za pomocą empirycznej sumy kosztów na założenie pielęgnowanie i ochronę upraw i młodnika.

Wi = ∑ wyłożonych kosztów

Wartość d-stanów średnich klas wieku (powyżej młodnika do wieku rębności) Glaser zaczął obliczać w nast. sposób:
stąd
Pierwsza wersja wzoru Glaser'a

Ai - wartość spodziewana d-stanu w wieku i

Au - sprzedażna wartość d-stanu w wieku u (rębności)

i - wiek szacowania

u - wiek rębności

Wzór ten dawał zawyżone wartości d-stanów szczególnie dla młodszych. Stąd przyjął drugie założenie:

stąd
Druga wersja wzoru Glaser'a

Z kolei ten wzór dawał zaniżone wyniki. W celu usunięcia niedogodności wzoru drugiego zaproponował poprawkę, by w wart. spodziewanej d-stanów uwzględnić koszty odnowienia powierzchni 1 ha lasu - c

Trzecia wersja wzoru Glaser'a

Wartość d-stanów rębnych i przeszłorębnych Glaser proponował obliczać za pomocą wartości sprzedażnej d-stanów w postaci: Am = A'm - kp

Am - wartość d-stanu rębnego netto

A'm - wartość d-stanu rębnego brutto

kp - bezpośrednie koszty pozyskania sortymentów drzewnych

A'm obliczał za pomocą nast. formuły: A'm = (m₁c₁ + ... + m_nc_n)

m_{1 ...} m_n - masy poszcz. sortymentów

c_{1 ...} c_n - ceny poszcz. sortymentów

kp = kp₁ + ... + kp_n

Glaserowskie empiryczne metody szacowania są rozpowszechnione i stosowane w szeregu państw. W Polsce metody Glaserowskie dostosował do naszych warunków prof. Świąder.

2. pośrednia, która wartość lasu (grunt + d-stan) wyliczała z dochodu, jaki ten las przynosi - teoria renty leśnej (metoda składnikowa) (szacowanie wartości lasu z dochodu). Met. ta jest met. pośrednią wnioskującą o wart. lasu z dochodu w myśl reguły:
   
   

r - renta roczna;

Ko - wart. kapitału;

p - stopa procentowa.

Konsekwencją takiego schematu rach. jest fakt, że wysokość dochodu (renty) można obliczyć:

Równanie
nosiło nazwę równania kapitalizacji, a wyrażenie:
nazywało się współczynnikiem kapitalizacji, po dziś dzień tak się nazywa.

Współczynnik kapitalizacji, który jest odwrotnością przyjętej stopy % nazywany bywa mnożnikiem wartościowania. Mnożnik wart. jest odwrotnością wielkości stopy %.

Jeżeli p = 0,01 to

p = 0,02 to

p = 0,03 to

Mnożniki wart.(współcz. kapitalizacji) zestawione były w odpowiednich tabelach ułatwiających szacowanie wart. d-stanu. Mówi się, że leśna stopa procentowa wynosi ok. 2%. Wg. statyków dochód czysty (rentę) z gosp. leśnego wyliczana za pomocą nstp. formuły: r = Au + D - (C + uv)

Au - wartość dochodów z użytków rębnych

D - wartość dochodów z użytków przedrębnych

v - koszty zarządu i administracji na powierzchniach podlegających corocznie użytkowaniu głównemu, łącznie z kosztami pozyskania i wyrobu drewna

C - koszty założenia upraw na powierzchniach przypadających corocznie użytkowaniu głównemu.

u - wiek rębności

Po podst. za r = Ko * 0,0p

Powyższa formuła odnosi się do renty rocznej wiecznej. Zgodnie z twierdzeniem, że jeżeli renta roczna wieczna ( r ) wpływa pod koniec każdego roku w równej wysokości i powtarza się w nieskończoność, to kapitał początkowy tej renty
.

Mamy tu do czynienia z rachunkiem rentowym z zastosowaniem rachunku procentu prostego. Gdyby był zastosowany wzór na procent składany, to wzór na rentę prostą ma postać:

R - renta roczna wieczna.

Współczesne empiryczne metody szacowania wart. d-stanów w Polsce

Modyfikację metod glaserowskich dla potrzeb polskich dokonał prof. Świąder. Wartość d-stanów szacował w zal. od wieku. Przyjął następujący schemat podziału d-stanów:

Wyszczególnienie	gatunki
		iglaste	liściaste
Uprawy i młodniki	do 20 lat	do 30 lat, Db do 40 lat
D-stany do wieku rębności (średnich klas wieku)	od 21 lat	od 31 lat, Db od 41 lat
D-stany rębne i przeszłorębne	w zależności od przyjętego wieku rębności

Dla każdej z wymienionych grup wiekowych d-stanów przyjął inną metodę szacowania wartości:

1. Dla upraw i młodników - metoda kosztów reprodukcji Wr = (Kj + Kk * n + Ko * i ) * z * p * BWP

Kj - koszt jednorazowy założenia uprawy

Kk - koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją uprawy/młodnika

n - czynnik powtarzalności zabiegów (ilość zabiegów)

Ko - koszt ochrony i administracji

i - wiek uprawy/młodnika

z - zadrzewienie (gdy nie da się określić to zwarcie)

p - powierzchnia

BWP - bonitacyjny współczynnik przeliczeniowy

Cały nawias powyższego wzoru to średnie koszty przeliczone na 1 ha z okresu trzech lat obliczone w skali Regionalnej Dyrekcji. Przyjęto założenie, że średnie koszty (to w nawiasie) odpowiadają wartości uprawy/młodnika rosnących na najsłabszym siedlisku. W celu nadania wyższej wartości uprawie/młodnikowi rosnących na lepszym siedlisku zaproponował wykorzystać BWP - obliczany jako stosunek zasobności d-stanu rębnego rosnącego na danym siedlisku, na danej bonitacji, do zasobności d-stanu rębnego rosnącego na najsłabszym siedlisku.

BWP obliczane na podstawie tablic zasobności i przyrostu d-stanów (Szymkiewicza) dla podstawowych gat. lasotwórczych są następujące:

Gatunek	Bonitacja Wiek rębności	Ia	I	II	III	IV	V
Sosna	100	3,4	2,9	2,4	1,9	1,4	1,0
Jodła	100	-	3,3	2,6	2,0	1,5	1,0
Świerk	100	-	3,2	2,5	1,9	1,4	1,0
Buk	100	-	3,7	3,0	2,4	1,7	1,0
Dąb	120	-	2,3	1,9	1,4	1,0	-
Brzoza	80	-	2,3	1,8	1,4	1,0	-

(Czyli np. w przypadku So. Ia bonitacja, to wartość z bonitacji V przemnożona przez 3,4)

Dla d-stanów średnich kl. wieku - metoda wartości spodziewanej A_i = (A_u - c)
- tak zwana czwarta wersja wzoru Glasera

A_i - wartość spodziewana d-stanu w wieku i

A_u - wartość sprzedażna d-stanu w wieku u

c - koszty założenia 1 ha uprawy

i - wiek szacowania uprawy

u - wiek rębności

z - zadrzewienie

p - powierzchnia

2. Dla d-stanów rębnych i przeszłorębnych - metoda wartości sprzedażnej

A_u = (M₁ * C₁ + ... +M_n * C_n) - K_p

A_u - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności

M - miąższości poszczególnych sortymentów

C - ceny poszczególnych sortymentów

K_p - koszty pozyskania tychże sortymentów

Tablice wartości drzewostanów

W celu ułatwienia i przyspieszenia szacowania wartości d-stanów jak i strat w d-stanach w 1968 roku opracowano w Polsce wydanie tablic wartości d-stanów. Tablice te opracowali w IBL-u prof. Tadeusz Partyka i prof. Tadeusz Trampler. Do dziś ukazało się kilka ich wydań. Najnowsze opublikowano w Monitorze Polskim Nr 3 z 1996 roku.

Tablice te podają wartość na pniu 1 ha d-stanu o pełnym zadrzewieniu (1,0) w jednostkach przeliczeniowych. Tym przelicznikiem jest 1m³ drewna tartacznego iglastego średniej jakości (trzeba wziąć średnią z kl. A, B, C, D). Tablice te podają wartość:

1. Spodziewaną d-stanów wg nakładów niezbędnych na ich wytworzenie (Wi)

2. Sprzedażną sortymentów drzewnych wg ceny sortymentów (Wspi)

3. D-stanów wg wyłożonych kosztów (Wki)

Wcześniejsze tabele podawały:

1. Wartość 1m³ grubizny w korze na pniu wg gatunku i wieku d-stanów.

2. Wartość 1m³ grubizny w korze na pniu wg gatunku i bonitacji

Tablice zostały opracowane dla następujących gat. drzew:

So - wiek rębności 120 lat

So - wiek rębności 100 lat

Jd - wiek rębności 120 lat

Św - wiek rębności 120 lat

Św - wiek rębności 100 lat

Bk - wiek rębności 120 lat

Db - wiek rębności 160 lat

Db - wiek rębności 140 lat

Ol - wiek rębności 80 lat

Os - wiek rębności 80 lat

Brz - wiek rębności 80 lat

Gb - wiek rębności 80 lat

Wartości Wi, Wspi i Wki podane są w zależności od bonitacji z odstopniowaniem co 5 lat do przyjętego wieku rębności. Wartość gatunków, dla których nie opracowano tablic szacuje się w następujący sposób:

Md. jak So.

Dg. Jd.

Js. Db.

Kl, Wz, Jawor Bk.

Lp, Ak, Tp. Ol.

Ol.sz. Os. (przy IV bonitacji)

Wi obliczono za pomocą poprawionego wzoru Partyki

Wur - wartość użytków rębnych

Wup - wartość użytków przedrębnych pozyskanych z całego wieku rębności

Ki - koszt produkcji (hodowli) d-stanu do wieku u (rębności)

Wupi - wartość użytków przedrębnych pozyskanych do wieku i

Wspi = (M₁ * C₁ + ... + M_n * C_n)

M - miąższości poszczególnych sortymentów

C - ceny na pniu poszczególnych sortymentów

Wki = (Kj + Kk*n + Ko*i)

Przykładowe zestawienie

Wiek [lat]	Symbol	Klasa bonitacji d-stanu
				Ia	I	II	III	IV	V
				Przeliczniki m^3 drewna tartacznego iglastego na 1ha
1	Wi Wspi	60,5 0,0	51,3 0,0	41,8 0,0	33,2 0,0	17,4 0,0	9,5 0,0
25	Wi Wspi	233,3 46,5	189,9 33,7	154,9 21,1	123,7 8,7	64,7 0,0	35,5 0,0
50	Wi Wspi	259,8 159,2	233,2 126,4	184,8 84,4	147,4 60,2	85,9 37,4	47,1 19,8
75	Wi Wspi	272,1 245,4	234,4 ?	194,2 155,9	?	?	?
100	Wi Wspi	?	?	?	?	?	?

Przy konstrukcji tabel przyjęto założenie, że w przyjętym wieku rębności wartości Wi i Wspi są sobie równe. Wspi dla młodszych d-stanów nie jest wykazywana, gdyż one takiej wartości nie posiadają. Dla młodszych d-stanów, dla których wartość sprzedażna jest niższa od Wki, do szacowania wartości stosuje się wartość Wki.

Kiedy stosować Wki? Do momentu, gdy jest ona wyższa od Wspi, a potem stosuje się Wspi.

Szacując wartość d-stanów jednogatunkowych za pomocą tab. wart. d-stanów, należy odczytaną wartość tablicową przemnożyć przez cenę średnią drewna iglastego tartacznego, przez zadrzewienie i przez powierzchnię.

Wi = Wi _tab * Cśr _dr.t.igl. * z * p

Szacując d-stany wielogatunkowe każdy gat. oblicza się oddzielnie, np.:

8So, 2Db Wi = Wi tab * Cśr * z * p * 0,8 - dla So

Wi = Wi tab * Cśr * z * p * 0,2 - dla Db

Gdy danego gat. w składzie gat.jet poniżej 6%, to się nie liczy.

Szacowanie strat w drzewostanie.

Potrzeby wyceny strat w d-stanach wynikają m.in. z:

1. Strat na przyroście d-stanów, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego.

2. Strat od pożarów, huraganów i innych takich.

3. Strat związanych z przedterminowym wyrębem, np. pod budowę autostrad

4. Strat na przyroście powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne.

W związku z szacowaniem strat na przyroście d-stanów, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego opracowano dwie metody szacowania tych strat. Czynnikiem różnicującym te metody jest fakt, czy dana powierzchnia będzie odnawiana po usunięciu szkód, czy nie.

Natychmiastowe odnowienie pow. leśnej następuje z zasady po zniszczonym d-stanie. Natomiast zasadę nieodnawiania pow. leśnej odnosi się z reguły do pow. leśnej po przedterminowym wyrębie d-stanu (przekazanie lasu pod budownictwo inwestycyjne) - w tej sytuacji wielkość strat na przyroście szacuje się następująco:

Si_I = (Pk * k - Pi * i) * z * Cśr * p

Si_I - wartość strat na przyroście

Pk - wielkość przeciętnego przyrostu rocznego d-stanu w okresie kulminacji / ha

k - wiek kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego d-stanu

Pi - wielkość przeciętnego przyrostu d-stanu w wieku i (w wieku szacowania, czy też tuż przed wyrębem)

z - zadrzewienie

Cśr - cena średnia drewna tartacznego

p - powierzchnia

(Gdyby we wzorze nie było Cśr, to byłby to wzór na wielkość [m³] strat, a tak to jest to wielkość strat [zł])

Wg tej formuły wielkość strat na przyroście d-stanu jest różnicą między zasobnością d-stanu w wieku kulminacji (zasobność - Pk * k), a zasobnością d-stanu tuż przed wyrębem (Pi * i). Ta sytuacja ma miejsce, gdy pow. nie zostaje odnawiana.

Przyrost

Strata

6,0

4,0

50 70 Wiek

i strata k

(szacunek) (kulminacja)

Rachunek strat na przyroście w odniesieniu do d-stanów, które na skutek zniszczenia nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego, a pow. po zniszczonym d-stanie podlega natychmiastowemu odnowieniu, jest następująca:

Si_II = (Pk - Pi) * i * z * Cśr * p

Wg powyższego wzoru wielkość strat na przyroście jest różnicą zasobności d-stanu w wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego sprowadzona do wieku szacowania (Pk * i), a zasobnością d-stanu w wieku szacowania (Pi * i). Na skutek zniszczenia d-stan nie osiąga wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego, następuje więc przerwa w produkcji masy drewna, stąd we wzorze mamy hipotetyczną wielkość przeciętnego przyrostu rocznego Pk, oraz wiek szacowania d-stanu i, stąd też zasobność d-stanu w wieku kulminacji sprowadza się do wieku szacowania i. Przyjmuje się tu założenie, że nowopowstały po zniszczeniu d-stan rozpoczyna produkcję i w ten sposób rekompensuje straty na przyroście.

Graficzny obraz tej sytuacji wygląda następująco:

tylko tu są straty

nowa uprawa przyrasta i rekompensuje powstałe straty

6,0

4,0

50 70

Przyjmując, że dla So o III bon. Pk = 5,3 m³ / ha

Pi = 4,7 m³ / ha

k = 70 lat

i = 50 lat

z = 1,0

pow. = 1 ha, to wg wzoru Si_I wielkość strat wynosi 136 m³, a Si_II - 30 m³.

Szacowanie strat w d-stanach przeprowadzać można za pomocą met. klasycznych (jakichś tam wzorów i tablic).

Szacowanie strat metodami klasycznymi

1. Szacowanie strat w przypadku zniszczenia d-stanu. Wartość straty = wartości d-stanu obliczonej jedną z metod w zależności od wieku pomniejszonej o wartość możliwego do odzyskania drewna. Wyceny dokonuje się za pomocą zmodyfikowanych formuł glaserowskich:

1. w przypadku zniszczenia uprawy/młodnika wartość straty oblicza się za pomocą metody kosztów reprodukcji:

Str = Wr = (Kj * Kk * n + Ko * i) * z * p * BWP - ten wzór był na poprzednim wykładzie

Kj - koszt jednorazowy założenia uprawy

Kk - koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją uprawy/młodnika

n - czynnik powtarzalności zabiegów (ilość zabiegów)

Ko - koszt ochrony i administracji

i - wiek uprawy/młodnika

z - zadrzewienie (gdy nie da się określić to zwarcie)

p - powierzchnia

BWP - bonitacyjny współczynnik przeliczeniowy

Zakładamy tutaj, że nic się nie odzyska.

2. w przypadku zniszczenia d-stanu średnich klas wieku wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości spodziewanej:

Str = A_i = (A_u - c)

A_i - wartość spodziewana d-stanu w wieku i

A_u - wartość sprzedażna d-stanu w wieku u

c - koszty założenia 1 ha uprawy

i - wiek szacowania uprawy

u - wiek rębności

z - zadrzewienie

p - powierzchnia

W odniesieniu do d-stanów, które na skutek zniszczenia nie osiągnęły wieku kulminacji dodatkowo dolicza się wartość strat na przyroście wg wzoru Si_II. Zatem całkowita wartość strat:

Str = Ai + Si_II

Gdy d-stan został zniszczony po osiągnięciu k (70 lat), to Si_II się nie dodaje.

3. w przypadku zniszczenia d-stanu rębnego i przeszłorębnego wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości sprzedażnej wg wzoru:

Str = A_u = (M₁ * C₁ + ... +M_n * C_n) - K_p

M - miąższości poszczególnych sortymentów

C - ceny poszczególnych sortymentów

K_p - koszty pozyskania tychże sortymentów

A_u - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności

2. Szacowanie strat związanych z przedterminowym wyrębem d-stanu (przekazanie pow. leśnej na inne cele):

1. w przypadku usunięcia uprawy/młodnika wartość straty = wartości Wr pomniejszonej o wartość możliwego do odzyskania drewna:

Str = Wr - Wsort

2. w przypadku przedterminowego wyrębu d-stanów średnich klas wieku wartość strat sprowadza się do wartości strat na przyroście jeżeli d-stan nie osiągnął wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego:

Str = Si_I

Pozyskane i wyrobione sortymenty drzewne pozostają w dyspozycji przekazującego powierzchnię (n-ctwa), w związku z czym nie stanowią przedmiotu wyceny.

3. w przypadku d-stanów rębnych i przeszłorębnych przekazujący (n-ctwo) podobnie jak w przypadku powyższym ma obowiązek pozyskać i wyrobić sortymenty drzewne i pozostają one do jego dyspozycji. Strat na przyroście nie oblicza się, ponieważ d-stany takie są już po kulminacji, zatem strata = 0

Str = 0

Szacowanie strat za pomocą tablic wartości d-stanów (TWD)

1. Szacowanie strat w przypadku zniszczenia d-stanu. Wartość straty = wartości spodziewanej Wi odczytanej z tablic:

Str = Wi * z * p (Wi w tablicach podane jest w przelicznikach, więc faktycznie Wi = Wi tab. * Cśr)

Za pomocą powyższego rachunku ustala się straty dla wszystkich klas wieku.

2. Szacowanie strat w przypadku częściowego zniszczenia d-stanu:

Str = (Wi_u - Wi) * (Zi * Zs) * p

Wi_u - wartość spodziewana d-stanu w wieku u (rębności)

Wi - wartość spodziewana d-stanu w wieku i (wystąpienia strat, szacowania…)

Zi - wskaźnik zadrzewienia w wieku i (tuż przed powstaniem szkody)

Zs - spodziewany wskaźnik zadrzewiania (jakie pozostanie po stracie)

p - powierzchnia

3. Szacowanie strat w przypadku przedterminowego wyrębu:

1. w przypadku d-stanów młodszych, w których brak wartości sprzedażnej (Wspi), lub jest ona niższa od wartości wg wyłożonych kosztów (Wki), odszkodowanie za straty stanowi wartość wg wyłożonych kosztów (Wki).

Str = Wki * z * p

2. w przypadku szacowania strat pozostałych d-stanów (starszych powyżej progi Wki = Wspi), wartość strat oblicza się:

Str = (Wi - Wspi) * z * p

(to nie są przeliczniki z tab., ale już przeliczone z tabl. wartości)

3. w przypadku d-stanów rębnych straty nie ma.

Str = 0, bo Str = (Wi - Wspi) = 0

4. Szacowanie strat powstałych na skutek obniżenia się przyrostu bieżącego d-stanu:

Str = Pbi * n * [z - z' * (1,0 - x)] * p

Pbi - przyrost bieżący 1 ha tuż przed powstaniem szkody (w wieku i)

n - ilość lat, okres w którym obniżył się przyrost

z - zadrzewienie przed powstaniem szkody

z' - zadrzewienie po powstaniu szkody

x - wskaźnik obniżenia się przyrostu bieżącego / ha (np. o 0,1; 0,2; 0,3)

p - powierzchnia d-stanu.

Chcąc uzyskać wartość tej straty należy przemnożyć ją przez wskaźnik wartości 1m³ grubizny w korze z tabl:

WStr = Str * Wm³_tabl

Gospodarcza wartość lasu.

W 1976 roku Henryk Ostrowski opublikował pracę pod tytułem „Dwie wartości lasu” (Sylwan Nr1). Od tego czasu w Polsce ukazało się szereg opracowań o poza gospodarczych funkcjach lasu. Wg Ostrowskiego gospodarcza wartość lasu powinna być obliczana dla lasów stanowiących pełne gospodarstwo leśne . Ze względów praktycznych za jednostkę gospodarczą Ostrowski proponuje przyjąć odpowiednie jednostki administracyjne, takie jak n-ctwo, RDLP, GDLP. Do obliczania gospodarczej wartości lasu Ostrowski wykorzystuje znaną ze statyki leśnej współzależność, że wartość gospodarcza lasu jest wprost proporcjonalna do jego dochodowości. W związku z tym proponuje on obliczanie gospodarczej wartości lasu wg statycznego równania kapitalizacji:

Równanie kapitalizacji w klasycznym ujęciu odnosiło się do „lasu normalnego”. Ponieważ współczesne gospodarstwa leśne nie odpowiadają koncepcji lasu normalnego, Ostrowski w oparciu o równanie kapitalizacji zaproponował następujący sposób szacowania gospodarczej wartości lasu:

Wg - wartość gospodarcza

R - roczny dochód netto

p - stopa procentowa

Wśt - wartość środków trwałych zaangażowanych w produkcję

s - wskaźnik jakości gospodarstwa leśnego

R - proponował obliczać wg wzoru:

R = Dc + (E - U) * Cśr_np + z * k

Dc - roczny dochód czysty wg danych z rachunkowości

E - etat użytkowania lasu (też tylko grubizny)

Cśr_np - cena średnia 1m₃ na pniu (rosnącego)

z - powierzchnia zalesień inwestycyjnych (bez zalesień zrębów bieżących)

k - średni koszt zalesienia 1 ha pow. leśnej

Dochód czysty (Dc) ustalony jest tak:

Dc = Wglob - (C + V) (C i V - oczywiście globalne)

Zaletą proponowanej formuły jest to, że elementy rachunkowe są łatwo dostępne w ewidencji jednostek LP. Wyjaśnienia jednakże wymagają dwa elementy: p i s

1. Rzeczywistą (prawidłową) wielkość stopy procentowej oblicza się tak:

Chcąc w ten sposób obliczyć p, trzeba znać wartość renty r i kapitału (lasu) Ko. W przypadku braku informacji choćby o jednym z tych elementów, leśną stopę procentową w przybliżony sposób można obliczyć z porównania etatu i zapasu, bądź wielkości użytkowania lasu i zapasu, bądź z relacji przyrostu bieżącego do wielkości zapasu, czyli:

Wg Ostrowskiego wielkość leśnej stopy procentowej dla LP wynosi 3% (0,03)

Wg Podgórskiego wielkość leśnej stopy procentowej dla LP wynosi 1,5 - 2%

2. Wskaźnik jakości gospodarstwa leśnego s Ostrowski ustala w oparciu o dwa kryteria:

1. stan sanitarny lasu

2. stopień zainwestowania w gospodarstwie leśnym

Ustalone przez niego przykładowe wskaźniki jakości gosp. leśnego dla Polski wynosiły 0,8 - 1,2

Poprawna pod wzgl. rachunkowym i merytorycznym formuła na gospodarczą wartość lasu wg Ostrowskiego może być stos. w praktyce pod warunkiem istnienia równowagi ekonomicznej między wartością produkcji leśnej, a kosztamy wydatkowanymy na prowadzenie tego gosp. leśnego. W przypadku braku równowagi prof. Podgórski zaproponował, by w miejsce rocznego dochodu netto wprowadzić do wzoru Ostrowskiego wartość etatu użytkowania lasu. Zatem wzór na gospodarczą wartość lasu przyjąłby postać:

W_E - wartość etatu - można wyliczyć wykorzystując wskaźniki

E * Km³ - koszt produkcji 1m³ na pniu

W_E = E * Cśr_np -cena średnia 1m³ na pniu

E * Cu_m³ - cena umowna 1m³ na pniu

E * Wm³ - wskaźnik wartości 1m³ grubizny w korze z TWD

Gospodarczą wartość lasu oprócz wyżej wymienionych sposobów można obliczać jedną z poznanych wcześniej metod, tj. met statycznych, met. tablicowych.

Społeczna wartość lasu

Wg Ostrowskiego funkcjom gospodarczym i społecznym odpowiadają ich wartości finansowe. Finansową wartość społecznej wartości lasu Ostrowski proponuje obliczać wg wzoru:

Ws = Wg * a * b * c

Ws - wartość społeczna

Wg - wartość gospodarcza

a - mnożnik za walory kulturalne lasu

b - mnożnik za walory ochronne

c - mnożnik za walory turystyczne i rekreacyjne

Przyjął założenie, że wartość mnożnika musi być większa od 1. Ostrowski uważa, że lasy spełniają wszystkie te trzy funkcje w różnym zakresie i nie da się ich rozdzielić. Zaproponował klasyfikację społecznych funkcji lasu, oraz 5 stopniową skalę i skali tej przypisał odpowiednie mnożniki.

Wg prof. Marszałka w leśnictwie mamy do czynienia z kompleksową wartością lasu, która uwzględnia gospodarczą wartość lasu i infrastrukturalną wartość lasu:

KWL = GWL + IWL

KWL - kompleksowa wartość lasu

GWL - gospodarcza wartość lasu

IWL - infrastrukturalna (społeczna, pozagospodarcza…) wartość lasu

IWL - wartość lasu o nadzwyczajnym charakterze, który polega na zdolności danego kompleksu leśnego do świadczenia usług o charakterze pozagospodarczym (infrastrukturalnym, ochronnym, zdrowotnym, kulturowym itp.)

Marszałek w zakresie społecznej wartości lasu wyróżnia dwa pojęcia:

1. Wartość infrastrukturalnych funkcji lasu (WIFL) - najczęściej ustalana w przeliczeniu na jednostkę pow. lub na okres 1 roku.

2. Infrastrukturalną wartość lasu (IWL) - z reguły wyliczana dla całej pow.

Między tymi dwiema wielkościami zachodzi ścisła współzależność.

Przegląd ważniejszych metod szacowania infrastrukturalnej wartości lasu

1. Metoda społecznego kosztu wytworzenia. Społeczny koszt wytworzenia każdego dobra składa się z 2 części:

1. koszty własne - K

2. nadwyżka finansowa (produkt dodatkowy) - M

Zatem wg Marszałka: IWL = K + M

Ponieważ wartości infrastrukturalne lasu mają charakter niematerialny, dlatego prof. Marszałek zamiast nadwyżki finansowej M proponuje uwzględniać wskaźnik użyteczności społecznej Q. (M = Q). Na koszty własne wytworzenia infrastrukturalnej wartości lasu składają się dwa rodzaje kosztów:

1. koszt nakładów poniesionych w związku z kształtowaniem, ochroną i użytkowaniem danego obszaru leśnego w celu spełniania infrastrukturalnych funkcji

2. koszt (wartość) utraconych korzyści gospodarczych , który wynika z całkowitej lub częściowej rezygnacji z użytkowania danego obszaru w związku z pełnieniem funkcji infrastrukturalnych

K = Kpn + Kuk

K - koszt wytworzenia infrastrukturalnej wartości lasu

Kpn - koszt poniesionych nakładów

Kuk - koszt utraconych korzyści

2. Metoda kosztów substytucyjnych. Powszechnie preferowana w Niemczech, posługuje się m.in. takimi kosztami substytucji:

1. w odniesieniu do strat na produkcji drzewnej kosztami substytucyjnymi są koszty związane z importem drewna oraz produkcją substytutów drewna (np. plastykowe okna)

2. w odniesieniu do wpływu lasu na gospodarkę wodną kosztami substytucyjnymi są koszty budowy zapór wodnych, urządzeń uzdatniających wodę i in. budowli

3. w odniesieniu do wpływu lasu na erozję gleb kosztami substytucyjnymi są koszty budowy technicznych urządzeń ochronnych oraz koszty związane z intensyfikacją produkcji rolnej w celu wyrównania różnic powstałych wskutek erozji gleby

4. w odniesieniu do rekreacyjnych funkcji lasu kosztami substytucyjnymi są koszty tworzenia i urządzenia parków wypoczynkowych, ośrodków rekreacyjnych …

5. w odniesieniu do naukowych funkcji lasu kosztami substytucyjnymi są koszty tworzenia i utrzymania ogrodów botanicznych, arboretów itp. obiektów.

6. …

3. Metoda współczynników infrastrukturalnych funkcji lasu. Twórcą jest Ancukiewicz. Wysunął on propozycję, aby wartość poszczególnych rodzajów infrastrukturalnych funkcji lasu obliczać jako iloczyn produkcyjności lasu i współczynnika odzwierciedlającego rolę i znaczenie infrastrukturalnych funkcji lasu. Produkcyjność lasu mierzy prof. Ancukiewicz wartością przyrostu bieżącego miąższości na 1 ha.

WIFL = WPb * Σ współczynników (WPb - wartość przyrostu bieżącego)

Ancukiewicz proponuje następujące wartości dla poszczególnych współczynników:

1. współczynnik za funkcje klimatyczne - 0,1

2. współczynnik za funkcje sanitarno-higieniczne - 0,1

3. współczynnik za funkcje wodochronne - 0,2

4. współczynnik za funkcje glebochronne - 0,2

5. współczynnik za funkcje rekreacyjne I kategorii - 0,2

6. współczynnik za funkcje rekreacyjne II kategorii - 0,3

7. współczynnik za funkcje rekreacyjne III kategorii - 0,4

Różni autorzy mogą różnie wartościować poszczególne współczynniki, to jest do dogadania, ale każdy ma swoje zdanie, więc się nie dogadają. Jeśli jadę w Bieszczady pstrykać zdjęcia, to społeczną wartość Bieszczad dla mnie można wyrazić w pieniądzu sumując wszystkie moje koszty związane z tym wyjazdem.

Szacowanie infrastrukturalnych wartości lasu w parkach narodowych i innych obiektach chronionych.

Fakt, że dany obiekt leśny został wyłączony z lasów gosp., oraz dzięki swym walorom naturalnym spełnia określone funkcje infrastrukturalne, powoduje konieczność wyceny kompleksowej wartości danego obiektu chronionego wg schematu:

KWL = GWL + IWL

Szacowanie wartości infrastrukturalnej obiektu chronionego:

IWL = Kpn + Kuk + Q

1. Szacowanie Kpn - wielkość nakładów (kosztów) wydatkowanych na ochronę i rozwój infrastrukturalnej wartości lasu obiektu chronionego (wg Marszałka) szacować należy wg formuły:

Kpn = (Kpn₁ + … + Kpn_n) * t

Kpn₁, Kpn_n - cząstkowe składniki kosztów (bezpośrednich i pośrednich) związanych z ochroną, rozwojem, użytkowaniem infrastrukturalnej wartości lasu w obiekcie chronionym

t - ilość lat od utworzenia obiektu chronionego

2. Szacowanie Kuk

Kuk = P_tow * (p₁ * f₁ + … + p_n * f_n) * t

Kuk - koszt utraconych korzyści

P_tow - produkcja towarowa przeciętna roczna / 1 ha w RDLP, na terenie której dany obiekt leży

p - powierzchnia leśna o różnym stopniu ograniczenia produkcji

f - wskaźnik odzwierciedlający stopień ograniczenia produkcji leśnej

t - czas od utworzenia obiektu chronionego.

3. Szacowanie Q (wartości użyteczności społecznej) - jest trudne i bardzo złożone. Prof. Marszałek proponuje obliczać je w sposób umowny, szacunkowy:

Q = (Kpn + Kuk) * (q₁ + … + q_n)

q - cząstkowe wskaźniki odzwierciedlające rolę i znaczenie poszczególnych infrastrukturalnych funkcji lasu obiektu chronionego.

Wielkość poszczególnych wskaźników q Marszałek proponuje obliczać przede wszystkim w oparciu o terytorialny zasięg oddziaływania poszczególnych funkcji danego obiektu chronionego. Wyróżnia on następujący zasięg oddziaływania poszczególnych q.

1. lokalny

2. regionalny

3. międzyregionalny

4. krajowy

5. kontynentalny

6. światowy

(Jeśli np. Wielkopolski Park Narodowy ma funkcję lokalną, to ma ileś tam punktów, a jeśli funkcja turystyczna jest krajowa, to dostaje tych pkt. więcej)

Ekonomika pracy w gospodarstwie leśnym.

Podstawowe znaczenie dla organizacji i ekonomiki procesów produkcyjnych w gospodarstwie leśnym mają dwie grupy czynników:

1. Zasoby materialne:

1. obręby leśne, które są przedmiotem i środkiem pracy

2. baza materialno - techniczna: bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w produkcji składniki majątku trwałego (ruchomego i nieruchomego). Cechą charakterystyczną struktury majątku trwałego w LP jest dominujący udział nieruchomego majątku trwałego (ok. 85%), natomiast w grupie majątku trwałego ruchomego dominujący udział mają środki transportowe.

• ocenę bazy materialno - technicznej dokonuje się za pomocą tzw. wskaźników technicznego wyposażenia pracy (TWP).W praktyce gospodarczej wylicza się bezwzględne i względne wskaźniki TWP.

Bezwzględne wskaźniki wylicza się z ilorazu wartości majątku trwałego (bądź poszczególnych grup majątku trwałego) do powierzchni:

może być
…

Względne wskaźniki TWP wyliczone są z ilorazu wartości majątku trwałego (środków trwałych) i przeciętnej liczby zatrudnionych:

może być

itd.…

• inny wskaźnik, to tzw. wskaźnik utechnicznienia pracy. Wylicza się go z ilorazu kosztu materialnego do kosztu niematerialnego (robocizny)

Cechą charakterystyczną LP jest niski wskaźnik utechnicznienia pracy (1996 - 0,38)

2. Zasoby niematerialne (ludzkie) - jest to suma uzdolnień fizycznych i umysłowych człowieka, jakimi rozporządza on przy pracy o charakterze produkcyjnym. W gospodarstwie leśnym wykonuje się szereg prac związanych bezpośrednio lub pośrednio zarówno z produkcją przy - jak i na pniu. Odpowiednio do tych zakresów ewidencjonuje się i ocenia zasoby ludzkie. Ogół pracowników najczęściej dzieli się na:

1. grupę eksploatacyjną obejmującą bezpośrednio i pośrednio zatrudnionych w realizacji procesów produkcyjnych:

• robotnicy

• pracownicy inżynieryjno - techniczni

• administracja

2. grupę pozaeksploatacyjną obejmującą ludzi nie zaangażowanych ani bezpośrednio, ani pośrednio w realizacji procesów produkcyjnych, lecz wykonujących pracę związaną ze sferą usług socjalnych: służby zdrowia, żłobki, przedszkola (jeśli są przyzakładowe).

W leśnictwie mocą Ustawy o Lasach ogół pracowników podzielono na:

1. służbę leśną

2. pracowników nie zaliczonych do służby leśnej

3. robotników

W 1996 roku służba leśna stanowiła w LP 30% zatrudnionych, poza służbą leśną - 31%, robotnicy - 39%. Zarysowuje się tendencja ograniczania zatrudniania robotników stałych na rzecz ZUL-i, ograniczenia pracowników poza służbą leśną, a służbą leśna pozostaje (lekko w statystyce przez to zwyżkuje). Na koniec 1996 r. w n-ctwach zatrudnionych było 44338 osób, z czego 14500 - sł. leśna, 7838 - poza sł. leśną, 22000 - robotnicy. Do tego dochodzą zatrudnieni w RDLP i GDLP. W Polsce jest 440 nadleśnictw.

Czas pracy i metody jego określania.

W ekonomice pracy, planowaniu i organizacji procesów produkcyjnych niezbędna jest znajomość podstawowych wskaźników pracy:

1. Pracochłonność (t) - czas pracy wydatkowany (zużyty) na wykonanie jednostki produkcji. Z tego wynika, że wskaźniki pracochłonności otrzymuje się dzieląc nakład czasu pracy (T) przez wielkość wykonanej w tym czasie produkcji (Q):

2. Wydajność pracy (w) - wielkość (ilość lub wartość) produkcji wykonanej w jednostce czasu. Wskaźniki wydajności pracy: wielkość wytworzonej produkcji (Q), czas wykonania tej produkcji (T).

Z przedstawionych definicji wynika, że między pracochłonnością i wydajnością zachodzi odwrotna współzależność (gdy jedna rośnie, to druga maleje). Zatem jeśli
a
, to skoro jest odwrotna współzależność, to
a

Współzależność zachodząca między wydajnością, a pracochłonnością jest w praktyce gospodarczej w szeregu sytuacji wykorzystywana, gdyż znajomość jednego z tych wskaźników pozwala określić drugi. Przykładem wykorzystania tej odwrotnej współzależności jest sposób obliczania sumarycznego czasu pracy potrzebnego do wykonania określonych (wielu) zadań produkcyjnych:

T = q₁ * t₁ + … + q_n * t_n

q - wielkość poszczególnych rodzajów prac [w jedn. naturalnych]

t - wskaźniki pracochłonności poszczególnych rodzajów pracy

Można ten czas wyliczyć też z :

q - j.w.

w - wskaźnik wydajności

Wskaźniki pracochłonności i wydajności są szeroko wykorzystywane w praktyce gospodarczej, a w szczególności:

1. w rachunku wielkości czasu pracy potrzebnego do wykonania określonych zadań produkcyjnych

2. w ewidencji i badaniu wydajności pracy

3. w opracowaniu bilansu czasu pracy i bilansu siły roboczej

4. przy taryfikacji pracy i płacy.

Zanim powiemy o normach, trzeba powiedzieć o czasie roboczym. Techniczną normę czasu pracy oraz techniczną normę wydajności produkcji ustala się w drodze analizy procesu technologicznego, pod kątem zużycia czasu pracy. Podstawą wszystkich norm pracy jest prawidłowo opracowany i dostosowany do warunków techniczno - organizacyjnych system klasyfikacji czasu roboczego. Schemat takiej klasyfikacji przedstawia rycina:

Czas zmiany roboczej [T]

Czas pracy

Czas przerw

tpz

t1

t2

t3

t4

t5

t6

t7

t8

Czas zmiany roboczej najczęściej przyjmowany jest jako trwający 8 godz., tj. 480 min.

t_pz - czas przygotowawczo - zakończeniowy przeznaczony np. na zapoznanie się ze zleceniem pracy, odbiorem narzędzi, paliwa, odzieży ochronnej, przekazanie wykonanej pracy, zdanie narzędzi … Cechą charakterystyczną tej kategorii czasu jest to, że jest on zużywany jednorazowo dla całej partii wykonanej produkcji. Ten czas w badaniach jest często pomijany i dąży się do rozłożenia tej kategorii czasu na inne kategorie.

t₁ - czas główny - zużywany na bezpośrednią realizację procesu technologicznego, np. w procesie pozyskania i wyrobu drewna jest to czas zużyty na ścinanie, okrzesywanie i wyżynkę.

t₂ - czas pomocniczy - zużywany na wykonanie czynności warunkujących wykonanie pracy głównej, np. odwracanie drzewa przy okrzesywaniu

t₃ - czas obsługi stanowiska roboczego - zużywany na utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym i organizacyjnym stanowiska pracy

t₄ - czas na odpoczynek i potrzeby naturalne

t₅ - czas przerw z przyczyn technicznych, np. awaria pilarki

t₆ - czas przerw z przyczyn organizacyjnych, np. brak zaopatrzenia

t₇ - czas przerw z przyczyn meteorologicznych

t₈ - czas przerw zawinionych przez robotnika, wynikający z naruszenia dyscypliny pracy, np. urżnął się jak świnia.

Szczególne miejsce zajmuje t₄ , gdyż ta kategoria czasu wchodzi do technicznej normy czasu pracy. Pozostałe kat. czasu przerw w istocie swej są stratami czasu pracy.

Suma czasu głównego i pomocniczego nazywa się czasem właściwego wykonania (tw)

tw = t₁ + t₂

Czas efektywny jest sumą: t_efekt = t_pz + t₁ + t₂ + t₃ (pod warunkiem, że t_pz istnieje)

Przedstawiona klasyfikacja czasu roboczego umożliwia przeprowadzenie właściwej analizy procesów pracy pod kątem zużycia czasu pracy, co z kolei umożliwia właściwe opracowanie norm czasu pracy:

3. Techniczna norma czasu pracy (Nt) - niezbędnie potrzebny czas pracy na wykonanie jednostki produkcji ustalony w drodze analizy procesu produkcyjnego lub operacji technologicznej pod kątem zużycia czasu roboczego.

Dane do opracowania norm czasu pracy otrzymuje się za pomocą obserwacji i pomiaru czasu roboczego. Do pomiaru czasu roboczego służą:

1. fotografia dnia roboczego (zmiany roboczej) - obserwacja i pomiar wszystkich kategorii czasu roboczego (pracy i przerw). Obserwację i pomiar czasu roboczego rozpoczyna się z chwilą rozpoczęcia zmiany roboczej. Pomiar czasu dokonuje się wg metody czasu bieżącego polegającej na tym, że czas końcowy danej czynności jest jednocześnie czasem początkowym następnej. Dane z pomiarów wpisuje się do „arkusza obserwacyjnego fotografii dnia roboczego” zawierającego treść obserwacji, czas bieżący oraz czas trwania poszczególnych kategorii czasu roboczego. Uporządkowane i zestawione wg jednoimiennych kategorii dane z pomiarów czasu roboczego są podstawą do opracowania tzw. „zestawienia fotografii dnia roboczego”. Na podstawie danych z fotografii dnia roboczego oblicza się m.in. Nt, Nw, wskaźniki charakteryzujące wykorzystanie czasu pracy (K₁, K₂, K₃) oraz wskaźniki możliwości zwiększenia efektywnego czasu pracy.

[min / jedn. Q (produkcji)]

lub
[jedn. Q / rd (robotnikodzień)]

lub

twj - czas właściwego wykonania jednostki produkcji

tw - czas właściwy

K₁ - średni procent czasu właściwego wykonania

lub

K₂ - średni procent efektywnego czasu pracy

lub

K₃ - średni procent strat czasu roboczego

(nie zawsze wszystkie te kategorie występują)

M_efekt - wskaźnik możliwości zwiększenia efektywnego czasu pracy

(tu też nie zawsze wszystkie te kategorie występują, łącznie z t_pz, bo też może, ale nie musi być)

2. chronometraż - obserwacja i pomiar wybranych kategorii czasu roboczego (najczęściej głównego i pomocniczego). Metoda ta polega na wielokrotnym powtórzeniu pomiaru czasu trwania interesującej nas kategorii czasu roboczego. Dane z pomiaru nanosi się do „arkusza obserwacyjnego chronometrażu”. Z pomiarów chronometrażowych odrzuca się min. i max. pomiary w celu uzyskania tzw. zwartości szeregu chronometrażowego. Za pomocą metody chronometrażu można ustalić orientacyjne normy czasu pracy przy pomocy metody graficznej, stosowanej, gdy zachodzi potrzeba szybkiego, orientacyjnego określenia norm pracy. Wykorzystuje się tu znaną w ekonomice współzależność zachodzącą między czasem pracy, a wielkością wytworzonej produkcji. Punktem wyjścia tej metody jest chronometrażowy, wielokrotny pomiar czasu pracy, zużytego do wykonania min. i max. zadania produkcyjnego. Dane z pomiarów nanosi się na układ współrzędnych, na którym rzędna jest skalą czasu, a odcięta jest skalą wielkości produkcji. Średni czas wykonania min. i max. zadania produkcyjnego nanosi się na układ współrzędnych i łącząc te dwa punkty otrzymuje się prostą, która jest funkcją liniową. Z tak otrzymanego wykresu można odczytać normy czasu pracy dla wielkości produkcji mieszczącej się między min., a max. zadaniem produkcyjnym.

czas wykonania [min]

wielkość produkcji

min max

4. Techniczna norma wydajności produkcji (Nw) - wielkość produkcji wykonana w jednostce czasu pracy (najczęściej na zmianę roboczą), ustalona w drodze technicznego normowania czasu pracy. Wydajność pracy jest to suma produktów lub usług wykonanych w jednostce czasu pracy, lub przez jednego zatrudnionego. Istotnym problemem przymierzeniu wydajności pracy jest wybór miernika wyniku produkcyjnego. Miernikami takimi mogą być mierniki naturalne (fizyczne - m. t …), wartościowe (zł), umowne, czasowe. Ze względu na wybór odpowiedniego miernika służącego do określania wyników produkcyjnych w ekonomice leśnictwa posługujemy się czterema metodami określania wydajności pracy:

1. metoda mierników naturalnych - ustalanie poziomu wydajności pracy za pomocą tej metody polega na ilościowym wyrażeniu rozmiarów produkcji wykonanej w jednostce czasu pracy lub przez jednego

zatrudnionego:
lub

W_n - wydajność w jednostkach naturalnych

q_n - wielkość produkcji w jednostkach naturalnych

T - nakład czasu pracy wydatkowany na wytworzenie produkcji q_n

Ztr - liczba pracowników zatrudnionych przy wytworzeniu q_n

Ważną zasadą jest tu jednorodność produkcji. Z teoretycznego punktu widzenia zgłaszać można zastrzeżenia do określania wydajności pracy za pomocą tej metody w leśnictwie, albowiem podstawową miarą w leśnictwie są m³ pozyskanego drewna, a wiadomo, że ilość pozyskanego drewna nie jest ściśle uzależniona od ilości zużytego czasu pracy na pozyskanie określonej ilości sortymentów (np. kiedy drzewa mają taką samą wysokość, ale różną pierśnicę). Pomimo szeregu zastrzeżeń zgłaszanych do tej metody jest ona powszechnie stosowana w leśnictwie z uwagi na prostotę rachunku i łatwość ewidencji podstawowych składników rachunkowych. W celu porównania wydajności pracy w określonych odstępach czasu, między robotnikami, czy między jednostkami gospodarczymi można posłużyć się indeksem wydajności pracy:

lub
(jeśli chcemy mieć w %)

I_w - indeks wydajności

W_n - wydajność pracy w okresie badanym (np. rok 1998)

W₀ - wydajność pracy w okresie przyjętym za podstawę (baza, punkt odniesienia, np. rok 1997)

Analiza wydajności pracy za pomocą indeksu wydajności jest poprawna, gdy struktura produkcji w porównywanych jednostkach, okresach, grupach ludzi jest przybliżona. Jeśli zaś jest bardzo zróżnicowana, mierzenie wydajności za pomocą indeksu nie odzwierciedla rzeczywistych zmian w poziomie wydajności pracy. W celu wyeliminowania wad tej metody (mierników naturalnych) w 1978 roku Branżowy Ośrodek Organizacji i Normowania Pracy w Leśnictwie (Wrocław) zaproponował korygowanie wydajności pracy przy pozyskaniu drewna za pomocą mnożników przeliczeniowych. Opracowano kilkanaście mnożników, zależnie od pozyskiwanego sortymentu i struktury sortymentowej produkcji:

t_sort - pracochłonność przy pozyskaniu danego sortymentu

t_śr - pracochłonność średnioważona dla całej produkcji, dla wszystkich sortymentów

q - rozmiar pozyskania poszczególnych sortymentów

t - pracochłonność danego sortymentu.

Tak wyliczone mnożniki mają charakter czasowy, gdyż zmieniają się wraz ze zmianą struktury pozyskiwanego drewna. Dzięki zastosowaniu mnożników przeliczeniowych powstała możliwość prawidłowego porównania wydajności pracy za pomocą indeksu wydajności pracy między poszczególnymi n-ctwami, lub między poszczególnymi ludźmi.

2. metoda mierników wartościowych - ustalanie poziomu wydajności pracy polega tu na wartościowym wyrażeniu rozmiaru produkcji w przeliczeniu na jednostkę czasu lub jednego zatrudnionego. Za pomocą tej metody można obliczyć wydajność:

- poszczególnych rodzajów prac
lub

W_w - wydajność wartościowa

W_g - wartość wytworzonej produkcji

T - czas

Zatr - zatrudnienie

Wartość wykonanej produkcji obliczyć można w przypadku, gdy produkcja ma wartość sprzedażną (np. drewno) Wq = q * cj

q - ilość pozyskanego drewna

cj - cena jednostkowa,

oraz w przypadku, gdy efekt produkcyjny nie ma wartości sprzedażnej (nie można go sprzedać - np. wyorane bruzdy) Wq = q * kj

q - rozmiar produkcji

kj - koszt jednostkowy wykonanej produkcji

- pracy poszczególnych jednostek gospodarczych (np. n-ctwo) - w miejsce wartości produkcji (licznika) można zastosować ogólnoekonomiczne kategorie wartości produkcji takie jak produkcja globalna, towarowa, czysta i in.
lub

Q - produkcja (globalna, czysta …) całych jednostek gospodarczych

W tej metodzie zgodnie z obowiązującymi zasadami uwzględnia się efekty tylko jednego zakresu tj. Ppp. To powoduje, że tak określona wydajność nie do końca jest poprawna metodycznie. Drugą wadą tej metody (mierników wartości) jest brak korelacji między wartością produkcji leśnej, a nakładami wydatkowanymi na jej wytworzenie. Sytuację tą ilustruje przykład dwóch n-ctw pozyskujących równe ilości drewna, lecz o różnej strukturze sortymentowej. Załóżmy. że n-ctwo N₁ pozyskuje w większości drewno wielkowymiarowe, a N₂ - małowymiarowe. Skutki takiego układu pozyskania są takie:

Parametry opisowe N₁ N₂

Wielkość produkcji [m³] R₁ = R₂

Cena średnia 1m³ pozyskanego drewna [zł] C₁ > C₂

Wartość produkcji [zł] Q₁ > Q₂

Pracochłonność pozyskania 1m³ [rd] t₁ < t₂

Nakład czasu pracy [rd] T₁ < T₂

Koszt pozyskania i wyrobu K₁ < K₂

Metoda ta pozwala na porównanie wydajności pracy w określonych okresach czasu i na porównanie między jednostkami.

3. metoda mierników umownych - powstała w wyniku poszukiwania jednego syntetycznego wskaźnika wydajności pracy dla zespołu prac, których wielkości wyrażone są w różnych jednostkach naturalnych (m, m³, mp, ha …). Ogólna formuła wydajności pracy jest następująca:

lub

∑q_u - sumaryczna wielkość badanych rodzajów prac w jednostkach umownych

Metoda ta ma dwie odmiany:

• klasyczna - cały problem tej metody sprowadza się tu do wyrażenia rozmiarów produkcji (licznika) w jednostkach umownych. Można to zrobić za pomocą następującego sposobu:

∑q_u = q₁ * k₁ + … +q_n * k_n

q - wielkości badanych rodzajów prac w jednostkach naturalnych (np. q₁ [ha], q₂ [m³] )

k - współczynniki przeliczeniowe

Współczynniki przeliczeniowe wyliczane są ze stosunku pracochłonności danego rodzaju pracy do pracochłonności średnioważonej:

to już dziś było

k_x - współczynnik przeliczeniowy badanego rodzaju pracy

t_x - pracochłonność badanego rodzaju pracy

t_śr - pracochłonność średnioważona

Metodę tą ilustruje następujący przykład:

Rodzaj pracy	Jednostka miary	q	t [rd]	T [rd]	K	qu
Pozyskanie sortymentów długich	m^3	1000	0,1	100	0,5	500
Pozyskanie sortymentów stosowych	m^3 (p)	400	0,2	80	1,0	400
Pielęgnowanie upraw	ha	100	1,2	120	6,0	600
Razem	-	-	-	300	-	1500
		1500

T = q * t

[rd / jedn. umowną]

[jedn. umownych / rd] lub
[jedn. umownych / rd]

• skrócona - wykorzystuje się tu odwrotną współzależność zachodzącą między wydajnością a pracochłonnością. Zatem dla ustalenia wydajności potrzebna jest znajomość tylko średnioważonej pracochłonności dla badanych rodzajów pracy:
  

4. metoda mierników czasowych - jest ona w swej konstrukcji inna od powyższych, wykorzystuje odwrotną zależność jaka zachodzi między wydajnością, a pracochłonnością. Wydajność pracy w tej metodzie określa się przez porównanie czasów pracy w okresie przyjętym za podstawę i w okresie badanym:

q₀ - rozmiar produkcji w okresie przyjętym za podstawę

t₀ - pracochłonność w okresie przyjętym za podstawę

q_n - rozmiar produkcji w okresie badanym

t_n - pracochłonność w okresie badanym

Ponieważ q * t = T to

T₀ - czas pracy w okresie przyjętym za podstawę

T_n - czas pracy w okresie badanym

Jeżeli rozmiary produkcji w okresie n i o są takie same (q₀ = q_n), to W_t określić można przez porównanie pracochłonności

- jest to odwrócony indeks pracochłonności, ponieważ o wydajności wnioskujemy z pracochłonności, a między pracochłonnością i wydajnością zachodzi odwrotna współzależność.

Efektywność gospodarowania w leśnictwie

Efektywność ekonomiczna (= e. gospodarowania = sprawność gospodarcza) - zdolność jednostki gospodarczej do wytwarzania w danym czasie i za pomocą danych sił wytwórczych określonej ilości dóbr i usług zapewniających zaspokojenie potrzeb społecznych. Efektywność gospodarowania charakteryzuje się dwoma nierozłącznymi cechami tj. szybkością i celowością działania. Ocenę efektów przeprowadza się za pomocą odpowiednich wskaźników:

1. Wskaźniki techniczne - ich wielkość (licznik i mianownik) podawane są w jednostkach naturalnych (np. 2m³/ar)

2. Wskaźniki techniczno-ekonomiczne - wielkości podawane są w jednostkach naturalnych i wartościowych (np. wartość produkcji z 1 ha)

3. Wskaźniki ekonomiczne - wielkości podawane są w jednostkach wartościowych (np. wielkość zysku przypadająca na wartość sprzedaży).

Efektywność gospodarowania określać można drogą bezpośrednią oraz metodami pośrednimi:

1. Bezpośrednia polega na badaniu relacji między efektem i nakładami w postaci ilorazu
   , lub z różnicy E - N. Z ilorazu
   powstają względne wskaźniki efektywności (np. rentowność), a z różnicy E - N powstają bezwzględne wskaźniki efektywności (np. zysk). Efektywność gospodarowania w leśnictwie charakteryzuje poniższy schemat:

Ekonomiczna efektywność gospodarowania w leśnictwie

Efektywność podmiotu gospodarczego (n-ctwa, RDLP, GDLP)

Efektywność produkcji		Efektywność pracy
na pniu	przy pniu	na pniu	przy pniu

Efektywność zabiegów, czynności gospodarczych, maszyn, urządzeń itp.

• efektywność technologii, odnowień i zalesień

• efektywność cięć pielęgnacyjnych

• efektywność zabiegów ochronnych

• efektywność postępu technicznego

• …

1. efektywność produkcji ocenia ekonomiczne wykorzystanie zasobów produkcyjnych. Określa się ją jako stosunek efektu uzyskanego w procesie produkcji do wartości zasobów materialnych i niematerialnych w tym procesie uczestniczących:

E - efekt

C_z - wartość zasobów materialnych

V_z - wartość zasobów niematerialnych

W zależności od tego, co będziemy przyjmować za E, otrzymamy różne wskaźniki efektywności produkcji, np.:

jest to tzw. stopa zysku

z - zysk wyprodukowany na podstawie zasobów (które są w mianowniku)

W_l - wartość lasu

T_n - wartość środków trwałych (netto)

O_l - wartość środków obrotowych (pieniądze)

L - wartość zasobów ludzkich

- wartość zasobów ludzkich można obliczyć przez kapitalizację wynagrodzeń

V - wynagrodzenie wraz z narzutami na ubezpieczenia społeczne

p - stopa procentowa (9%) (0,09)

Innym wskaźnikiem jest

W_c - wartość produkcji całkowitej

Schemat determinantów (wpływów) efektywności produkcji:

Efektywność produkcji

Zasoby produkcyjne	Zasoby pieniężne Podaż Popyt	Dochody Ceny produktów Koszty produkcji	A
		Zasoby rzeczowe	Nakłady pracy Organizacja jednostki i procesów produkcyjnych	B
		Ludzie	Wielkość i struktura produkcji leśnej	C
		Las	Przyrodnicze warunki produkcji leśnej

A - determinanty ekonomiczne wtórne

B - determinanty techniczno-organizacyjne

C - determinanty przyrodnicze pierwotne

2. efektywność pracy:

• ocenia ekonomiczne wykorzystanie bieżących nakładów (kosztów)

• jest to stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do bieżących kosztów działalności:

E - etat

C_b - bieżące koszty materialne

V_b - bieżące koszty niematerialne

W zależności od tego, jakie kategorie ekonomiczne przyjmujemy jako efekt pracy, będziemy mieć różne wskaźniki efektywności pracy:

• jeśli za efekt przyjmiemy zysk, to efektywność:

- wskaźnik rentowności kosztów

z - zysk (z całkowitej produkcji)

K_c - koszty całkowite

• jeśli za efekt przyjmiemy wartość produkcji całkowitej:

W_c - wartość produkcji całkowitej

K_c - koszty produkcji całkowitej

Tak liczona efektywność pracy w leśnictwie nie pozwala na porównywanie efektywności między jednostkami (n-ctwami), oraz tej samej jednostki w dłuższym okresie czasu, albowiem różne są wartości produkcyjne w różnych n-ctwach i różna struktura produkcji, a ponadto również w ramach tego samego n-ctwa w dłuższych okresach czasu zmienia się struktura produkcji. W celu umożliwienia porównywania wskaźników efektywności pracy proponuje się stosować odpowiednie współczynniki korygujące efektywność pracy (Q).

Przyjmuje się, że sumaryczny wskaźnik korygujący Q powinien korygować wskaźniki efektywności pracy przynajmniej z dwóch powodów:

• zróżnicowane przyrodnicze warunki produkcji leśnej - najwyraźniej odzwierciedlają się w kosztach zagospodarowania lasu

• zróżnicowana struktura produkcji (pozyskania) - najwyraźniej odbija się w kosztach jednostkowych pozyskanego drewna.

Wobec powyższego skonstruowano dwa cząstkowe wskaźniki korygujące: k₁ i k₂. Przy ich konstrukcji przyjęto założenie, że wyższe koszty (zagosp. lub pozysk.) wynikają z przyczyn abiotycznych.

k_z - koszt zagospodarowania 1 ha lasu w ocenianej jednostce (n-ctwie)

k_z - średni koszt zagospodarowania 1 ha lasu w jednostce nadrzędnej (RDLP)

k_p - koszt pozyskania 1m3 drewna w ocenianej jednostce

k_p - średni koszt pozyskania1m3 drewna w jednostce nadrzędnej

Połączenie tych dwóch współczynników może mieć formę iloczynu, lub średniej arytmetycznej z tych dwóch współczynników

kwestia wyboru zależy od dyrektora, albo innego szefa

Wyliczone wskaźniki efektywności pracy należy przemnożyć przez odpowiednie współczynniki korygujące.

Schemat determinantów efektywności pracy jest następujący:

Efektywność pracy

podaż

Dochody Ceny produktów Koszty produkcji

A

Nakłady pracy

popyt

Organizacja jednostki i procesów B produkcyjnych

Wielkość i struktura produkcji leśnej

C

Przyrodnicze warunki produkcji leśnej

A - determinanty ekonomiczne wtórne

B - determinanty techniczno-organizacyjne

C - determinanty przyrodnicze pierwotne

2. Pośrednie metody wnioskowania o efektywności:

1. wskaźniki nakładochłonności
   np.
   takich wskaźników jest cała masa

P_k - poziom kosztów

K_s - koszty sprzedaży

W_s - wartość sprzedaży

Im wyższy wskaźnik nakładochłonności, tym niższa efektywność (im wyższe koszty, tym niższa efektywność)

2. metody indeksowe (też może być ich tyle ile sobie wymyślimy) np. odwrócony indeks kosztów:

C₀ - koszty materialne okresu przyjętego za podstawę

V₀ - koszty niematerialne okresu przyjętego za podstawę

C_n - koszty materialne w okresie badanym

V_n - koszty niematerialne w okresie badanym

3. metoda diagramu przełomu - wykorzystuje ona zależność liniową zachodzącą między kosztami produkcji, a wielkością produkcji. Podstawą rachunkową tej metody są koszty produkcji z podziałem na:

• koszty stałe

• koszty zmienne

Metodę diagramu przełomu można wykorzystać do oceny efektywności dwóch technologii (sposobów) pracy. Sumaryczny koszt jakiejkolwiek produkcji można zapisać w postaci: y = a + bx

y - sumaryczny koszt produkcji

a - koszty stałe

b - wielkość produkcji

Jeżeli badamy dwie techniki pracy, z których pierwszą oznaczamy symbolem A, drugą B i jej sumaryczny koszt dla odróżnienia zapiszemy z „prim”

1. y = a + bx

2. y = a' + b'x , to można wyliczyć wielkość produkcji, przy której koszty obu tych metod będą sobie równe: a + bx = a' + b'x
   

Ilustracją tego sposobu określania efektywności niech będzie następujący przykład:

a = 2500 zł

a' = 1500 zł

b = 25 zł

b' = 50 zł

[jednostek produkcji]

koszty produkcyjne [zł] y

6000 - P

5000 -

4000 -

3000 - a

2000 - a'

1000 -

| | | | | | | | | |

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 x

wielkość produkcji

[w jednostkach naturalnych]

Punkt P nazywany punktem przełomu oznacza granicę, do której jedna z metod jest bardziej efektywna i po przekroczeniu tego punktu staje się mniej efektywną, co na naszym przykładzie oznacza, że do punktu P metoda pracy B (y = a' + b'x) jest bardziej efektywna, ponieważ ma niższe sumaryczne koszty produkcji, niż metoda A. Po przekroczeniu pkt. P bardziej efektywna jest metoda A.

Podstawy taryfikacji pracy i płacy

Na system taryfikacji pracy i płacy składają się trzy podstawowe elementy:

1. Metody wartościowania (taryfikacji) pracy

2. Siatka płac

3. Tabela płac (lepiej używać pojęcia Tabela stawek godzinowych, żeby się nie myliło z Siatką płac)

Teoretyczny model taryfikacji pracy i płacy

1. Podstawy wartościowania (taryfikacji) pracy.

Każdą pracę cechuje określona złożoność i ciężkość. Złożoności i ciężkości nie można izolować, gdyż nie występują oddzielnie. System wartościowania pracy w efekcie służy do ustalania kategorii zaszeregowania pracy.

Złożoność pracy klasyfikuje się w 6 następujących kategoriach:

1. Praca pomocnicza

2. Praca prosta przyuczona

3. Praca złożona przyuczona

4. Praca średnio złożona

5. Praca bardzo złożona

6. Praca szczególnie złożona

Złożoność pracy można mierzyć:

1. złożonością samego procesu pracy,

2. stopniem przygotowania zawodowego (wykształcenie i doświadczenie)

Ciężkość pracy klasyfikuje się 5 kategoriami:

1. Przeciętny wysiłek, przeciętne warunki pracy

2. Przeciętny wysiłek, uciążliwe warunki pracy

3. Duży wysiłek, uciążliwe warunki pracy

4. Duży wysiłek i szczególnie uciążliwe warunki pracy

5. Szczególnie duży wysiłek, szczególnie uciążliwe warunki pracy

Ciężkość pracy może być mierzona:

1. stopniem wysiłku fizycznego lub umysłowego

2. stopniem zagrożenia dla zdrowia i życia

Każdej z wymienionych kategorii złożoności i ciężkości pracy przydziela się określoną wagę punktową (pewną ilość punktów). Suma punktów za złożoność i ciężkość pracy określa tzw. kategorię zaszeregowania pracy. W teoretycznym modelu taryfikacji pracy i płacy przyjęto, że minimalna ilość punktów wynosi 100. W oparciu o tak przyjęte założenie skonstruowano siatkę płac:

Kat. ciężkości Kat. złożoności	I	II	III	IV	V
A	100 - 120	120 - 140	140 - 160	160 - 180	180 - 200
B	120 - 140	140 - 160	160 - 180	180 - 200	200 - 220
C	140 - 160	160 - 180	180 - 200	200 - 220	220 - 240
D	160 -180	180 - 200	200 - 220	220 - 240	240 - 260
E	180 - 200	200 - 220	220 - 240	240 - 260	260 - 280
F	200 - 220	220 - 240	240 - 260	260 - 280	280 - 300

Ramowa siatka płac uwzględnia zasadę komplementarności dwóch podstawowych wyników pracy tj. ciężkości i złożoności, co przejawia się w tabeli tym, że zwiększenie jednego stopnia ciężkości jest równoznaczne ze zwiększeniem o jeden stopień złożoności.

Po skonstruowaniu ramowej siatki płac można opracować tabelę stawek godzinowych (tabelę płac).

Stawka minimalna - 10 zł / h

S_godz - stawka godzinowa

Pkt - punkty z siatki płac

S_min - stawka minimalna

Kat. ciężkości Kat. złożoności	I	II	III	IV	V
A	10 - 12	12 - 14	14 - 16	16 - 18	18 - 20
B	12 - 14	14 - 16	16 - 18	18 - 20	20 - 22
C	14 - 16	16 - 18	18 - 20	20 - 22	22 - 24
D	16 -18	18 - 20	20 - 22	22 - 24	24 - 26
E	18 - 20	20 - 22	22 - 24	24 - 26	26 - 28
F	20 - 22	22 - 24	24 - 26	26 - 28	28 - 30

[zł]
[zł]

[zł]
[zł]

Wyżej wymienione elementy dotyczą taryfikacji pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych (robotników). Dla stanowisk nierobotniczych system taryfikacji pracy i płacy pod względem konstrukcyjnym jest zbliżony, z tym, że wartościowanie pracy określa się na podstawie trzech grup czynników pracy (a nie dwóch):

1. złożoność pracy

2. odpowiedzialność

3. uciążliwość pracy

W oparciu o punktowaną wycenę tych trzech czynników pracy ustala się kategorie zaszeregowania poszczególnych stanowisk.

Innym wyróżnikiem taryfikacji pracy i płacy dla pracowników umysłowych jest fakt, że buduje się tabele płac (uposażeń) miesięcznych, a nie tabelę stawek godzinowych.

To był model teoretyczny, a jak jest w lasach?

System taryfikacji pracy i płacy w leśnictwie.

Mamy tu do czynienia z uproszczonym systemem taryfikacji pracy i płacy. Uproszczenie to polega na tym, że przedmiotami wyceny (taryfikacji) nie są ciężkość i złożoność pracy, ale podmiotowe i przedmiotowe cechy pracy.

Schemat podmiotowych i przedmiotowych cech pracy:

Cechy pracy
Przedmiotowe	Podmiotowe
złożoność manipulacji	wiedza, umiejętność
ryzyko, względy bezpieczeństwa	odpowiedzialność
wysiłek fizyczny	sprawność fizyczna
uciążliwość warunków pracy	odporność na zmęczenie

Przedmiotowe cechy pracy dotyczą przedmiotu pracy (a więc samej czynności), natomiast podmiotowe dot. podmiotu, czyli człowieka (wykonawcy). W wyniku analizy pracy lub zawodu - specjalności każdemu z wymienionych w tabeli czynnikowi pracy nadaje się odpowiednią wagę punktową, a suma punktów określa kategorię zaszeregowania danej pracy lub zawodu - specjalności. Na system taryfikacji pracy i płacy w leśnictwie składają się cztery podstawowe elementy:

1. Taryfikator kwalifikacyjny zawodów robotniczych (zawodów - specjalności) - wg ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla pracowników LP z 29 stycznia 1998 ten układ reguluje wynagrodzenia robotników stałych oraz pracowników umysłowych poza służbą leśną.

nie trzeba tego znać, bo to się zmienia

Stanowisko	Kategoria zaszeregowania
Robotnik pomocniczy	I - IV
Robotnik leśny	IV - X
Wozak - zrywkarz	IV - X
Flisak	IV - XI
Drwal	IV - XI
Drwal -operator maszyn i urządzeń leśnych	V - XI
Kierowca ciągnika	V - XI
Operator maszyn i urządzeń leśnych	V - XII
Mechanik maszyn i urządzeń leśnych	VI - XII
Starszy robotnik leśny - gajowy	IV - XII

2. Taryfikator robót - zawiera rodzaj pracy (roboty) i odpowiadającą jej kategorię zaszeregowania. Jest to sprawa regionalna, a nawet n-ctwa mają własne. Dotyczy to pracowników zatrudnionych czasowo (wyłączając ZUL-e), robotników sezonowych. Ten taryfikator wychodzi z użycia, bo najczęściej zatrudnia się ZUL-e. Tu też jest 12 kategorii zaszeregowania.

3. Tabela stawek godzinowych:

Kategoria zaszeregowania

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Stawka godzinowa

3 zł

c

o

ś

po

mię

d z y

12 zł





ok. dzisiaj

Tego też nie ustala się centralnie - każde n-ctwo robi to samo dla siebie.

4. Tabela norm czasu pracy (N_t), bądź wskaźników pracochłonności (t) - tabele te zawierają poszczególne czynności (rodzaje prac) i odpowiadający im wskaźnik pracochłonności (normy). Te wskaźniki też są dziś lokalne.

Tabele norm czasu pracy potrzebne są do określania stawek jednostkowych (za jednostkę produktu: za 1 ha, za 1 m³). A liczy się to tak: S_j = S_godz * N_t (lub t)

S_j - stawka na jednostkę

S_godz -stawka godzinowa

N_t - norma czasu pracy

t - pracochłonność

Tak się oblicza stawki dla ZUL-i.

Wynagrodzenie pracowników na stanowiskach nierobotniczych (poza służbą leśną) opiera się na układzie zbiorowym pracy (ponadzakładowym). Wynagrodzenie tych pracowników składa się z wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków funkcyjnych dla osób zajmujących stanowiska kierownicze.

Wynagrodzenie zasadnicze (miesięczne) ustala się przez pomnożenie stawki wyjściowej przez współczynnik uzależniony od kategorii zaszeregowania danego stanowiska pracy. W układzie zbiorowym pracy podane są stanowiska w poszczególnych jednostkach Lasów Państwowych i odpowiadające im kategorie zaszeregowania:

Stanowisko	Kategoria zaszeregowania
GDLP RDLP specjalista	XII - XVII
N-CTWO specjalista	VIII - XVI

Drugim etapem jest przemnożenie stawki wyjściowej przez współczynnik:

W_{ynagrodzenie miesięczne} = S_wyj * wsp

też nie trzeba znać




Tabela współczynników:

Kategoria zaszeregowania	Współczynnik
I . . . XXII	1,000 - 1,286 . . . 3,400 - 6,20

Np. stawka wyjściowa - 500 zł pomnożona przez współczynnik np. 2,000 daje wynagrodzenie miesięczne 1000 zł.

W_m = 500 * 2 = 1000 [zł]

Zasady wynagradzania pracowników służby leśnej - reguluje zarządzenie MOŚZNiL z 14 marca 1995 r. W zarządzeniu tym minister powołał stanowiska, które zaliczone są do służby leśnej w poszczególnych jednostkach organizacyjnych LP (generalnie są to wszyscy mundurowi). W tym samym zarządzeniu minister wprowadził stopnie zawodowe służy leśnej. Jest ich 15. Stopień zawodowy jest jednocześnie kategorią osobistego zaszeregowania. Stopnie:

1. Aspirant leśny I stopnia

2. Aspirant leśny II stopnia

3. Aspirant leśny III stopnia

4. Leśniczy I stopnia

5. Leśniczy II stopnia

6. Leśniczy III stopnia

7. Adiunkt I stopnia

8. Adiunkt II stopnia

9. Adiunkt III stopnia

10. Młodszy inspektor

11. Inspektor

12. Starszy inspektor

13. Dyrektor leśny

14. Dyrektor inspekcyjny

15. Dyrektor zarządzający

Wspomniane zarządzenie podaje kategorię osobistego zaszeregowania oraz wielkość dodatków funkcyjnych dla poszczególnych stanowisk i stopni zawodowych.

Stanowisko

Stopnie zawodowe (kat. zaszereg.)

Dodatek funkcyjny

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

XIII

XIV

XV

DGLP dyrektor generalny

350%

RDLP dyrektor regionalny

100 - 150%

N-CTWO nadleśniczy

75 - 100%

Wynagrodzenie zasadnicze ustala się przez pomnożenie stawki wyjściowej oraz odpowiedniego współczynnika uzależnionego od stopnia zawodowego (kat. zaszereg.) i stażu pracy w leśnictwie.

Kategoria zaszeregowania (stop. zawod.)	Lata pracy 1 ……………………………………………………………………………………40
I … … … XV	1,00 …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………8,734

Stawka wyjściowa ustalana jest przez ministra w porozumieniu ze związkami zawodowymi.

Ekonomiczna ocena postępu technicznego.

W literaturze jest dużo definicji postępu, podzielić je można na trzy grupy:

1. Pierwsza grupa eksponuje techniczny aspekt postępu

2. Druga grupa eksponuje ekonomiczny aspekt postępu

3. Trzecia - oba

Wg Gordona - postęp techniczny to zmiany w technikach wytwórczych, których bezpośrednim efektem są korzystne zmiany w relacji: nakłady - produkcja. Wg niego postęp techniczny polega na zastępowaniu pracy ludzi pracą mechanizmów, oraz ciągłym doskonaleniu maszyn i urządzeń produkcyjnych, metod wytwarzania itd., co zapewnia określone efekty ekonomiczne.

Wg Wondelta postępu technicznego nie da się wytłumaczyć ani uzasadnić jako zjawiska technicznego samego w sobie, a jedynie jako zjawisko techniczne poddane kryteriom ekonomicznym.

Wg Podgórskiego (leśnika) - postęp techniczny w gospodarstwie leśnym, to wdrażanie do procesów pracy innowacji technicznych, technologicznych i organizacyjnych, które powinny prowadzić do wzrostu efektywności pracy i efektywności produkcji w gospodarstwie leśnym.

Rodzaje postępu:

1. Pracooszczędny - preferowany w leśnictwie, chodzi w nim o zastępowanie pracy ludzkiej pracą maszyn.

2. Materiałooszczędny.

Do oceny poziomu postępu technicznego służą wskaźniki:

1. Wskaźniki mechanizacji:

a) produkcji:


M_p - wskaźnik mechanizacji produkcji

P_m - ilość (wielkość) produkcji wykonanej przy pomocy urządzeń mechanicznych

p - całkowita wielkość produkcji

b) pracy:

• 
  

M_r - wskaźnik mechanizacji pracy

R_m - ilość pracowników zatrudnionych do pracy z urządzeniami mechanicznymi

R - całkowita ilość pracowników

-
sposób dokładniejszy (bo bierze pod uwagę np. to, że pilarz pracuje też trochę ręcznie)

M_r - wskaźnik mechanizacji pracy

T_m - czas pracy wykonanej przy pomocy urządzeń mechanicznych

T - całkowity czas pracy

2. Inne wskaźniki to metody określające oszczędność kosztów własnych produkcji związanych z realizacją postępu technicznego:

1. wskaźniki rocznej oszczędności kosztów:




R_ok - wskaźnik rocznej oszczędności kosztów

K₁ - koszt jednostkowy przed wprowadzeniem postępu (innowacji)

K₂ - koszt jednostkowy (na ha, godz. …) po wprowadzeniu innowacji

P₂ - wielkość produkcji po wprowadzeniu innowacji

Wzór ten ma rację bytu, gdy zachodzi zależność K₂ < K₁

2. wskaźnik okresu zwrotu nakładów - określa liczbę lat, po jakich zakupiona maszyna zwróci się (zamortyzuje):




O_zn - wskaźnik okresu zwrotu nakładów

N_i - nakłady inwestycyjne

Np. jeśli maszyna kosztuje 10000 zł, a oszczędzimy na rok 1000 zł, to zamortyzuje się po 10 latach
[lat]

3. wskaźnik rocznego przyrostu akumulacji:




N_n - nakłady (koszty) nie inwestycyjne (szkolenie ludzi, serwis …)

t - czas (ilość lat), na który te N_n są rozłożone

a - przyrost amortyzacji w okresie rocznym

P_m - roczny przyrost akumulacji

Amortyzacja - roczne zużycie maszyny (np. gdy pracować ma 10 lat, to co roku wartość spada o 1/10 ceny)

4. wskaźnik efektywności lub opłacalności wprowadzania postępu technicznego:




5. takich wskaźników mogą być setki.

Ogół wskaźników służących do oceny poziomu postępu technicznego wg Antoniego Buraczewskiego podzielić można na 7 grup:

1. Wskaźniki syntetyczne

2. Wskaźniki oszczędności kosztów

3. Wskaźniki indeksowe

4. Wskaźniki rodzaju postępu

5. Metody wskaźnikowe, np. mechanizacji

6. Wskaźniki wartości trudnowymiernych

7. Wskaźniki efektywności innowacji w zakresie ochrony pracy.

robotnikodzień

43

34

---