PMP Wykłady 1-21, studia prawnicze, 4 rok, prawo miedzynarodowe publiczne


PRAWO MIĘDZYNRODOWE PUBLICZNE

WYKŁAD I (3 X 2008)

„ Prawo międzynarodowe jako regulator funkcjonowania społeczności narodowej”

„ Gdzie społeczeństwo, tam prawo” UBI CIVITAS, IBI SOCIETAS

Prawo międzynarodowe = produkt składu społeczności międzynarodowej

Dwa ujęcia społeczności międzynarodowej:

  1. Statyczne = zbiór podmiotów składających się na społeczność międzynarodową, które pozostają z sobą we wzajemnych oddziaływaniach

Społeczność międzynarodowa jest konieczna, tzn. że wszystkie podmioty wchodzą w jej skład, nie mają wyboru.

Kulturowe spojrzenie na społeczność międzynarodową mówi, że tylko narody cywilizowane wchodzą w skład społeczności międzynarodowej.

Kryterium cywilizacji = wartości, które łączą interesu wspólnot międzynarodowych; można wykluczyć państwa, które tych wartości nie przestrzegają np. państwa popierające terroryzm, nie uznają wartości w swoim kraju

Podmioty międzynarodowe = pod wpływem pozytywizmu oraz absolutyzmu XVII wieku na główny plan wsunięto państwo, społeczność międzynarodową definiowano jako państwa i grupy państw, które łączą się w organizacje międzynarodowe

PAŃSTWA dokładnie nie wiemy ile ich jest na świecie, ponieważ kryteria są nieostre, ale przyjmuje się, że około 200, za listę państw przyjmuje się listę członków ONZ ( w której brakuje Watykanu, Sahary Zachodniej, Tajwanu; lista ta zawiera 192 państwa, ostatnie które dołączyło to Czarnogóra)

Po II WŚ następował ciągły wzrost liczby państw:

Afryka = ponad 50 państw

Azja = prawie 50 państw

Ameryka Płd. = kontynent z najmniejszą ilością państw

Państwa zróżnicowane są pod względem kilku czynników:

MOCARSTWA = status stałych członków w Radzie Bezpieczeństwa ONZ: Rosja, Chiny, USA, Francja, UK

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

Społeczność międzynarodowa obecnie to społeczność wszelkich podmiotów na każdym poziomie podejmujących działania międzynarodowe. Społeczność międzynarodową cechuje decentralizacja o rozproszenie (należą do niej wszystkie podmioty, które są w stanie uczestniczyć w stosunkach międzynarodowych czyli organizacje międzynarodowe, korporacje wielonarodowe, jednostki fizyczne i prawne). Międzynarodowa społeczność obywatelska wytwarza opinię międzynarodową, tworzy lobbing międzynarodowy, kształtuje międzynarodową świadomość prawną.

KORPORACJE WIELONARODOWE (transnarodowe przedsiębiorstwa) są to takie podmioty gospodarcze, które uczestniczą w obrocie międzynarodowym prowadząc działania gospodarcze minimum w dwóch krajach; pochodzą od kampanii narodowych z XVII wieku

Pierwsza korporacja - Singer and Company (siedziba w USA, współpraca m.in. z Japonią, firma produkująca maszyny do szycia)

Dzielą się na:

Najwięcej korporacji jest w USA i Japonii (ok. 300).

Korporacje wielonarodowe działają wg wspólnej strategii, mają wspólny zarząd. Są w stanie oddziaływać na rynki i rządy. Ich dochody, zyski i budżety są większe niż innych państw.

Potęga korporacji wielonarodowych sprawia, że wchodzą z państwami w umowy. Problemy pojawiają się przy klasyfikacji takich umów pod względem prawnym.

Korporacje wielonarodowe przyczyniają Siudo destabilizacji państw lub nawet do obalenia rządów (np. w Chile lub Shell w Nigerii). Nie są regulowane w sposób prawny ( ani zasady działania, ani polityki podatkowej). Występują jedynie miękkie zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy.

  1. Dynamiczne = społeczność międzynarodowa to nie jest coś raz utrwalonego, nie jest sztywną strukturą, ulega nieustannym przeobrażeniom

Dynamiki nadają:

rynek światowy liberalizacja handlu światowy rynek finansowy przepływ kapitału powstanie banków i giełd migracje ludności

Państwa upadłe:

Somalia, Sudan, Zimbabwe, Czad, Irak, Kongo, Afganistan, Wybrzeże Kości Słoniowej, Republika Środkowej Afryki

Osłabienie władzy centralnej wiąże się z aktywizacją władz lokalnych i centralnych, które uczestniczą w rozmowach międzynarodowych.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE Jan Białocerkiewicz

Kształtowanie się nowoczesnej społeczności międzynarodowej:

Wąskie ujęcie społeczności międzynarodowej = ogół suwerennych państw pozostających ze sobą w stosunkach wzajemnych, opartych o prawo międzynarodowe.

Państwo staje się członkiem społeczności nie poprzez fakt uznania, a poprzez samo powstanie i nabycie zdolności do działań zewnętrznych (z tym momentem staje się zobowiązane do przestrzegania prawa międzynarodowego). Dlatego także za podmiot prawa międzynarodowego uznaje się narody walczące o niepodległość w oparciu o zasadę prawa narodów do samostanowienia.

Szerokie ujęcie społeczności międzynarodowej = obejmuje również podmioty niesuwerenne zdolne do działań w płaszczyźnie międzynarodowej, opartych na prawie międzynarodowym

Uznanie państwa pozwala uznającemu na utrzymanie z nim stosunków, z drugiej strony samo utrzymywanie stosunków świadczy o uznaniu. Natomiast posiadanie zdolności do stosunków z innymi państwami i ich utrzymywanie jest kryterium przynależenia do społeczności międzynarodowej, obok suwerenności. Jednak ich nie utrzymywanie lub brak uznania ze strony niektórych pastw nie świadczy o wykluczeniu ze społeczności międzynarodowej (prowadzi do ograniczenia dziedzin współpracy w ramach wspólnoty).

Błędne jest utożsamianie wspólnoty międzynarodowej z ONZ ponieważ nie wszystkie państwa do tej organizacji należą (np. Watykan i Tajwan nie należą do ONZ; Szwajcaria przystąpiła dopiero w 2002r.).

W obrębie społeczności międzynarodowej powstają wspólnoty oparte na przesłankach

- ideologicznych

- religijnych

- geograficznych

- polityczno-wojskowych

Różnica między wspólnotą a społecznością kryterium przynależności = w społeczności obowiązkowa, we wspólnocie dobrowolna.

Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej w wąskim ujęciu:

- mały stopień zorganizowania

- suwerenny charakter podmiotów

- równość wszystkich członków

Społeczność międzynarodowa jaka całość jest związana tylko normami ius cogens i powszechnymi normami zwyczajowymi (brak jednolitego systemu normatywnego, obowiązkowego sądownictwa i nieuchronności sankcji). Struktury instytucjonalne społeczności międzynarodowej mają więc charakter koordynujący, co wyklucza istnienie organów stanowiących, egzekucyjnych oraz sądownictwa obowiązkowego.

Społeczność międzynarodowa podlega ciągłej ewolucji. Wpływ na to ma postępujący proces globalizacji.

Problemy globalne mogą stać się w przyszłości powodem konfliktów pomiędzy państwami (indywidualne korzyści zaczną dominować nad zborowymi).

Dążenia do reformy ONZ (M. Bertrand = zastąpienie nową organizacją; K. Annan = stopniowe usprawnianie). Radykalne propozycje mówią o nadaniu ONZ charakteru subordynacyjnego, odstąpieniu od zasady jedno państwo - jeden głos na rzecz głosowania ważonego, powołaniu nowych instytucji oraz zmiany formy sądownictwa międzynarodowego.

Wykład 1 3.10.2008

Prawo międzynarodowe jako regulator funkcjonowania społeczności międzynarodowej

ubi societas ibi ius (gdzie społeczeństwo tam prawo)

PM jest produktem takiego a nie innego charakteru społeczności międzynarodowej

pojawia się pytanie, co jest społecznością międzynarodową teraz, jakie ma ona cechy

Społ. Międz. przedstawiać można:

a) statyczne podejście - zbiór podmiotów układających się na społeczność międzynarodową, które pozostają ze sobą we wzajemnych oddziaływaniach. Jest społecznością konieczną, ponieważ nie możemy wybrać czy nie czy należą do społeczności międzynarodowej. Wszystkie podmioty na ziemi wchodzą w skład społeczności międzynarodowej

b) kulturowe podejście- w skład społeczności wchodzą tylko narody cywilizowane,

c) ujęcie dynamiczne - to nie jest coś raz utrwalonego, nie jest to sztywna struktura, ulega nieustannym przeobrażeniom

Dynamikę tę nadają:

- powstawanie i upadek państw (recesja godzi w zasadę integralności terytorium państwa, recesję wspiera zasada równostanowienia)

- dekolonizacja - znaczenie historyczne

- powstawanie i rozwiązywanie organizacji międzynarodowych, przekształcenia wewnętrzne,

- internacjonalizacja - służy pokonywaniu barier wynikających z krajowych odrębności prawnych przez tworzenie norm konwencyjnych, jednolitych, kolizyjnych, - z czasem to przełamywanie nie wystarcza, stąd zjawisko integracji

- integracja

a) model europejski : stopniowe zacieśnianie więzi wewnętrznych i zapewnienie w coraz większym stopniu standardu narodowego, model kroczącej integracji - rozszerzanie na coraz to nowe dziedziny i tworzenie unii gospodarczej i politycznej

b) amerykański (NAFTA) luźne związki, nie narodowe traktowanie, tworzenie wzajemnych preferencji między członkami , strefa wolnego handlu, obrót towarowy,

-ta integracja może doprowadzić do połączenia ugrupowań państw w jedno państwo

- globalizacja

- wiąże się z rozwojem technik komunikacyjnych , transport kolejowy, telegraf, techniki informacyjne,

a) Ujęcie przedmiotowe: powstanie rynku światowego - rynek handlowy - rynek towarów i usług(dziś usługi dominują) liberalizacja handlu - znoszenie barier;

Migracje ludności, drenaż mózgów - wychwytywanie przez państwa tych najzdolniejszych

b) Ujęcie podmiotowe: w ramach globalizacji władza ulega rozproszeniu, znaczenie tracą granice, ustąpienie władzy państw na działanie sił niepaństwowych- państwa upadłe - ich aparat państwowy przestaje funkcjonować na normalnych zasadach; osłabienie władzy centralnej, aktywizacja władz regionalnych i lokalnych

c) Ujęcie funkcjonalne: istnienie problemów globalnych, terroryzm globalny, problemy zdrowotne, rosnące współzależności państw

rockstates - wrogie, nie przestrzegają wartości cywilizacyjnych, zaprzeczają swoim postępowaniem zasadom uznawanym przez społeczeństwo międzynarodowe

w XIX w. to państwo podstawowym podmiotem społeczności międzynarodowej

Państwa dziś : dokładnie nie wiemy ile ich jest, około 200, w pewnym sensie liczę państw określa członkostwo w ONZ, ( nie: Tajwan, Watykan, Palestyna, Sahara Zachodnia), liczba państw po II w.ś. KNZ podpisało 51 państw, liczba członków ONZ zwiększa się stopniowo, (w tzw. ruchach konwulsywnych)

* lata 49-60 1 ruch, już 99 członków, fala dekolonizacyjna

*I połowa l.70 - ze 127 do 147

*początek l.90 - ze 159 do 184 rozpad ZSRR, Jugosławii, Czechoslowacji,

Najwięcej państw: Afryka (50), Azja (47),

zróżnicowanie pod względem powierzchni,ludności,PKB, potencjału militarnego

*powierzchnia Rosja 17 mln km2

Kanada i Usa 10 mln km2

Chiny 10

Brazylia 8

Australia 7

Watykan 44ha

Monako 2 km2

Polska - 68 miejsce

*ludność świat 6mld 678mln

Chiny 1 330 000 000

Indie 1 147 000 000

USA 303 000 000

Polska - 33 miejsce

*PKB USA 14 mld $

Japonia 4,4 mld

Niemcy 3,3

Chiny 3,2

GB 2,7

Francja 2,6

Włochy 2,1

Polska 22 miejsce 420mln

broń jądrowa : USA, Rosja, Chiny, Indie, Pakistan

niektóre państwa prawnie zagwarantowały sobie status wyższy od innych:

- stali członkowie RB - USA, Rosja, Chiny, Francja, WB

- niektóre organizacje przyjmujące zasadę głosowania większością ważoną (Bank Światowy, UE)

Organizacje międzynarodowe:

nie znamy ich liczby

można wyróżnić dwie kategorie: międzyrządowe(około300), pozarządowe(około 5000), charakter mieszany (niektóre organizacje surowcowe skupiają eksporterów i importerów, ale też osoby eksportujące

państwa + organizacje międzyrządowe - społeczność międzynarodowa

teraz też reinterpretacja, że to nie tylko to co wyżej ale jest to społeczność wszelkich podmiotów które uczestniczą w jej życiu na różnych poziomach , i tu w skład społ.międz. Wchodzą te podmioty niepaństwowe, które są w stanie uczestniczyć w stosunkach międzynarodowych: organizacje pozarządowe, korporacje wielonarodowe, jednostki - osoby fizyczne i prawne

międzynarodowa społeczność obywatelska: wytwarza międzynarodową opinię publiczną, tworzy lobbing międzynarodowy, przyczynia się do kształtu międzynarodowej świadomości prawnej.

Korporacje wielonarodowe: inaczej transnarodowe, są to takie podmioty gospodarcze, które uczestniczą w obrocie międzynarodowym, prowadząc działalność gospodarczą w co najmniej 2 lub więcej państwach świata, wywodzą się od XVII wiecznych kampanii handlowych, (brytyjska i holenderska), dzielą się na

a) zintegrowane horyzontalnie - dostarczają produkt, lub usługę konkretnego rodzaju w różnych częściach świata , np. McDonalds

b) zintegrowane wertykalnie - podmioty tych korporacji dostarczają elementy do produkcji towarów w państwie macierzystym , np. Adidas

c) zdywersyfikowane - Simens, Microsoft

najwięcej działa w USA i Japonii, na 500 największych z tych krajów pochodzi aż 300, działają na podstawie wspólnej strategii, mają wspólny zarząd (stąd ich siła), są w stanie oddziaływać na rządy, ich dochody są większe niż zyski państw, ich duża potęga sprawia, że wchodzą z państwami w umowy( inwestowanie w państwach - problem klasyfikacji tych umów i jakim regułom one podlegają.

Korporacje międzynarodowe wpływają w sposób mało przyjazny na państwa - destabilizują rynki państw, obalenie rządów państw (Chile, Kongo)

Nie są dziś regulowane w sposób prawny (ani sposób regulowania, kontrolowania, ani sposób zachowania państwa wobec nich

Wykład 2

Społeczność międzynarodowa: niezhierarchizowana, płaska, zdecentralizowana, mały zakres instytucji wyrażających dobra wspólne, współczesna społeczność jest zamknięta

F. Tonnis - Społeczność międzynarodowa to Gemainschaft (wspólnota). Całość konieczna, istniejąca niezależnie od woli człowieka, hierarchiczna, liczą się interesy indywidualne, marginesem są wspólne.

Państwa się łączą tworząc Gesellschaft - skupiona wg wspólnych celów, wartości, interesów, współcześnie tak się nie uważa: wspólność interesów jest marginesem,

W doktrynie międzynarodowej pojawia się pojęcie

'international community” ,np. w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, w rezolucji ZO ONZ (deklaracja milenijna z 2000r.). Pojęcie jest rozumiane czasami „international community of states as a whole”. Konstrukcja prawna związana z istnieniem dobra wspólnego.Wtedy społeczność jako całość, chronić jej dobro jako całości,

Art, 53 KWOPT kiedy mowa o normach ius cogens

1970 - MTS - wydał wyrok - Barcelona Traction - rozróżnił 2 kategorie zobowiązań.

wobec konkretnych podmiotów

wobec społeczności międzynarodowych jako całości,

W dokumentach są także pojęcia humanity,

Dziś społeczność międzynarodowa rozumiana jako zbiór jednostek

Pojęcie mobilności w różnych konstrukcjach prawnych:w orzecznictwie i traktatach

Klauzula Matensa - klauzula zamieszczona w preambule do IV konwencji haskiej z roku 1907; nazwana od nazwiska delegata rosyjskiego Fiodora Martensa, który ją zaproponował. Odnosi się ona do wypadków nieobjętych przepisami IV konwencji haskiej, odnoszących się do wojny lądowej. Według klauzuli Martensa, w owych sytuacjach ludność i wojujący znajdują się pod opieką zasad prawa narodów, które swój początek biorą z przyjętych zwyczajów, sumienia narodów oraz zasad ludzkości.

Istnieją dwa kierunki interpretacji klauzuli Martensa. Według jednych - jedynie ściśle określone reguły IV konwencji haskiej są normami prawnie obowiązującymi. Według drugich - klauzula Martensa ma istotne znaczenie dla przestrzegania norm prawa zwyczajowego nieobjętego kodyfikacją publicznego.

Konstrukcja wspólnego dziedzictwa ludzkości. Wiąże się ze statusem terytoriów nie będących państwami ani pod niczyim zwierzchnictwem,,np. Księżyc, ciała niebieskie, status dna morskiego,

Społeczność międzynarodowa zasadniczo powszechna ale niejednoznaczna

W jej ramach wspólnoty w oparciu o różne kryteria, czasami charakter regionalny, subregionalny, kryterium ideologii, wspólnota państw socjalistycznych, kryteria cywilizacyjne kulturowe,

Często przybiera kształt instytucjonalny, wytwarza organizacje no, OBWE, Rada Europy,

Czasami wyznacznikiem takiej wspólnoty region w sensie geograficznym, mimo zróżnicowania ideologicznego, np. Organizacja Jedności Afrykańskiej.

W ramach wspólnoty społeczności międzynarodowej więzi oparte na zasadach indywidualizmu wyrażającego się w suwerenności, formalnej równości.

Więzi mają charakter wzajemny i traktowanie podmiotów z innych państw oparte jest na preferencji podmiotów własnych.

Regulowane przez różne systemy normatywne.

Prawo międzynarodowe tylko jednym z regulatorów.

Prof. Janusz Gilas „Systemy normatywne w SM”

Usystematyzował wiedzę na temat tego jakie normy w jakich systemach normatywnych wpływają na działanie państw:prakseologia międzynarodowa, międzynarodowe normy polityczne, moralność, kurtuazja międzynarodowa, normy wewnątrzpaństwowe,

Prakseologia międzynarodowa: nauka o sprawnym działaniu, ujawnia się w korespondencji dyplomatycznej, komunikatach ze spotkań dyplomatycznych, aktach, pamiętniki mężów stanu i dyplomatów.

- podstawowym pojęciem: pojęcie czynu i jego klasyfikacja na czyn : sprawny i niesprawny

- siła i sprawność to istotna wartość prakseologii

- wpływają na nią: korporacja, jednostki nie mające bezpośredniego wpływu na politykę

Preparacja : opracowywanie planu działania, aby przyniosło efekty, podejmowanie prób, wiążę się z prakseologią

Wypracowane zasady działania:

- zasada uzyskania swobody ruchu

- zasada wiązania ruchów przeciwnika

- zasada języczka a nogi Henryk VII

- zasada punktacji, oczekiwanie na rozwój sytuacji, ale nie bierne, tylko takie które pozwala na przyspieszenie

- zasada wyboru właściwego kierunku ataku

- zasada łączenia ciosu z ofertą, technika faktów dokonanych

Prakseologia to zespół ujawniający się w rokowaniach

- w sensie formalnym ma ograniczenia w prawie międzynarodowym. Nieraz sytuacja nielegalne u źródła zostają zalegalizowane (Irak 2003)

- Ograniczenia prakseologii nieraz mają kształt instytucjonalny

- zakaz użycia siły to próba ograniczenia siły i sprawności

- także zasada pacta sunt servanta- ograniczenie zasady swobody ruchów

Normy międzynarodowe polityczne:

Tworzą pewien system normatywny , wytwarzane przez społeczność międzynarodową w szczególności państwa, oraz struktury przez państwo usytuowane. Wyrażają mniejszy niż normy prawne stopień natężenia woli

- nie mają kształtu norm prawnych, nie ma możliwości sądowego dochodzenia, mogą istnieć mechanizmy presji politycznej, np. mechanizmy monitoringu politycznego

- normy zawarte w rezolucjach org,międz. To przykłady

- typowe normy polityczne to normy KBWE

Nowy Międzynarodowy Ład Gospodarczy - szczególny wyraz uzyskał w rezolucjach ONZ w 1974r.

1. To deklaracja zasad tego ładu

2. To karta ekonomicznych praw i obowiązków państw

- nie stały się nigdy prawem obowiązującym., wywarły tylko pewien wpływ

-przez normy polityczne zawarte w rezolucjach próbuje się podkreślać normy prawne, wyznaczać cele, wyrażać całą, nową ideologię.

Moralność międzynarodowa:

To pewien system etyczny, odnosi się do zachowań społeczności międzynarodowej oparty jest na przekonaniu powinności zachowania się w określony sposób,

- nie łączy się z nim roszczenie do zachowania w dany sposób

- wyegzekwowanie tych norm niemożliwe na drodze prawnej

- odróżniamy ją od oceny

- ma charakter obiektywny

- mówi jakie zachowania są słuszne

- w tym znaczeniu ma charakter autonomiczny

- stosunek do prawa międzynarodowego niejasny

- prawo międzynarodowe wpisane w moralność

- inni sądzą, że przecinają się, część norm ma charakter wyłącznie moralny, albo wyłącznie prawny, albo na przecięciu

- prawo międzynarodowe czasami posługuje się definicjami moralnymi albo odsyła do moralności, np.. koncepcja słusznego rozwiązania w prawie morza,

- Klauzula Martensa - odesłanie do moralności

Kurtuazja międzynarodowa:

Łączy się z obyczajami, którym nie nadano sankcji prawnych

- Camilas Pentium - określenie kurtuazji

- system norm określających zachowanie podmiotów społeczności międzynarodowej względem siebie wynikające z przekonania o szacunku

- szacunek u podstaw protokołu dyplomatycznego

- kurtuazja opiera się na wzajemności, niektóre normy kurtuazji są modyfikowane i stają się normami prawa międzynarodowego,

- mogą występować na szczeblu regionalnym lub tylko stosunków dwustronnych

Normy zewnętrzne:

Normy dotyczące innych państw, np. dotyczące granic państwowych

- niekiedy powstają pod wpływam zobowiązań międzynarodowych

- niekiedy charakter swobodny

- na szczeblu konstytucyjnym, ustaw, podstawowym

- w skrajnych przypadkach uznawane za jedyne prawo mogące wiązać państwo, Faszyści uważali że nie ma prawa międzynarodowego, liczy się tylko zewnętrzne prawo.

Wykład 3

Ubi societas , ibi ius

- prawo międzynarodowe było uważane za wywodzące się z teologii. W XVIII i XIX w. rozwinął się pozytywizm prawniczy, zwłaszcza tzw angielski. Na czele John Austin. Negowali oni teologiczny charakter prawa międzynarodowego.

- Współczesny neopozytywizm, L. Kont, przedstawiciel „Concept of law”. Prawo międzynarodowe to prawo różniące się od prawa krajowego. Międzynarodowe nie ma takiego typu sankcji jak krajowe. Jest obawa wojny, wzajemne interesy sprawiają, że państwa te prawa przestrzegają.

Jest krytyczny wobec koncepcji woluntarystycznej (prawo wynikiem woli państw). Bywają bowiem przypadki, że państwo jest związane regułami wbrew ich woli. Odrzuca zrównanie prawa międzynarodowego z moralnością.

Źródła prawa

a) poglądy idealistyczne

b) poglądy realistyczne

Idealistyczne:

Realistyczne

-> skrajny przejaw woluntaryzmu - szkoła faszystowska, K. Smitt, Prawo międzynarodowe zewnętrzne prawem państw. Znaczenie ma najsilniejsze państwo.

Woluntaryzm nie wyjaśnia obowiązywania norm sprzecznych z wolą państw.

marksizm - wola państw wyrażająca interesy narodowe źródłem prawa międzynarodowego, G.Tunlun - radziecka szkoła PM

Teoria PM rezultatem splotu czynników kulturowych.

- Religiusz Bieżanek "Studia nad społecznością międzynarodową" plurikauzalizm, nie monokauzalizm

Dwa błędy

-> dla określenie czym jest prawo, bierze się pod uwagę prawo państwowe, np. scentralizowany ośrodek władzy, To sprzeczne z wielostronnością prawa międzynarodowego

-> wielowymiarowość prawa odrzucanay pogląd o różnorodności prawa. Szukamy podobieństw z prawem krajowym.

Cechy prawa międzynarodowego:

- nie jest kreowane w sposób centralistyczny. Powstaje w zależności od potrzeb i interesów

- Rozszerzane bo i społeczność międzynarodowa się rozszerza.

- Nie ma struktury prawa krajowego

- nie jest podzielone na gałęzie

- 1 Karta NZ nie jest traktowana jak konstytucja, z drugiej strony przepisy karty mają wyższość (art.103)

- nie jest jasne czy prawo międzynarodowe tworzy porządek prawny i czy jest on zupełny czy ma luki

- w niektórych materiach regulacja idzie głęboko, w innych jes płytka, zalezy od woli kreatorów,

- trudno zweryfikować legalność postępowania podmiotów prawa międynarodowego,

- prof. Dupuy : w prawie międzynarodowym inaaczej niż w krajowym nie ma zasady, nie ma sędziego we własnej sprawie

- dochodzenia roszczeń w gestii państw, dopuszczanie zobowiązań międzynarodowych także dopuszczają same państwa.

- zjawisko instytucjonalizacji traktatów, organizacje roztrzygające spory. Ten organ sam może wszcząć postępowania

- dużą rolę odgrywają środki odwetowe, - samopomoc,

- sankcje instytucjonalne : usunięcie, zawieszenie w prawach członka

- mniej konstytucji - bojkot, embargo, blokada pokojowa - środki korygujące - zawierzenie lub wycofanie pomocy,

Prawo międzynarodowe ma dwie funkcje:

- reguluje materie będące poza zasięgiem pojedynczych państw, materie wiążące się ze współistenieniem państw i innych podmiotów społeczności międzynarodowych, suwerenność, którą mają lub nie, korzystanie ze wspólnych rzek

- wkracza w stosunki wewnętrzne państwa, np. ochrona praw człowieka, jak państwa są rządzone, formułuje swobody gospodarcze, kwestie odpowiedzialności karnej za naruszenie prawa międzynarodowego, ma pierwszeństwo przed jurysdykcją krajową, UE wkracza w kwestie ekonomiczne

Rozwijanie prawa międzynarodowego sprzyja okresowi współpracy, nie jest stanowione centralistycznie, więc pojawiają się subsystemy, nie jest wewnętrznie jednorodne, ulega fragmentaryzacji, Dochodzi do multiplikacji różnych porządków prawnych, wewnątrz prawa międzynarodowego, na to nakłada sie rozwój sądownictwa międzynarodowego, które także nie jest jednorodne

Wg. niektórych, np. Gerhard Haffmen z Wiednia, prawo międzynarodowe stanowi system niezorganizowany, a nie porządek prawny, Zespół zróżnicowanych systemów częściowych, między nimi dochodzi do interakcji.

To wyzwala napięcie wewnątrz państw, podziały, Pozytywne jest, że prawo międzynarodowe szybciej sie rozwija.

Martin Kaskennieni toczył spór z Komisją Prawa Międzynarodowego w ramach tematu fragmentaryzacji prawa międzynarodowego. Uważa, że trzeba jedności prawa międzynarodowego. Możliwa jest interpretacja w kategoriach chaosu, ale systemu scalonego. Wewnętrzne zróżnicowanie wynika z wolności, zdolności innowacyjnej państw. W pluraliźmie bogactwo. Jedność w różnorodności. Opracował raport o fragmentaryzacji prawa międzynarodowego. Uwaga na self contained regimes - takich przypadków które wykazują wystarczalność normatywną.

3 rodzaje (dowody)

- rozumieniem STSM z 1923 wydał wyrok w sprawie Wimbledon

Trybunał Haski stwierdził, że status kanału kilońskiego, który był międzynarodowy po traktacie wiedeńskim....???

- opis charakteru reżimu dyplomatycznego, Wyrok MTS z 1980 w sprawie zakładników Teherańskich. MTZ uznał że reguły prawa dyplomatycznego stwarzają self contained regime, zespół zasada dotyczących zobowiązań państw w ułatwieniach, przywilejów dyplomatycznych oraz ich naruszenia. Oznaczało to , że środki odwetowe w tym reżimie są niedopuszczalne,

- w niektórych działach prawa międzynarodowego reguły odpowiedzialności państw są wystarczające, np. obrona praw człowieka, prawo WTO

odpowiedzialność państwa jest reżimiem lex specialis de rogat legis generali

Jeżeli jest przepis ogólny i szczególny dotyczący tej samej materii to szczegółowy uchyla ogólny,

Reguły ogólne mają zastosowanie do tworzenia szczególnych.

Jeżeli szczególny reżim nie jest zupełny, to prawo ogólne wejdzie jako uzupełnienie luki

System szczególny może zawiesić ogólny.

Wykład 4 31.10.08

Prawo międzynarodowe jako system prawny - określenie struktury

Od momentu porządkowanie ułożono je w dwie części:

a) ius bellum - prawo do prowadzenia wojny - kiedy (ius ad bellum) oraz w jaki sposób (ius in bello) - początkowo obejmowało tylko klasyczny rodzaj wojny między państwami, nie mówiło nic o wojnach domowych.

Dawniej traktowane jako atrybut podmiotowości prawnomiędzynarodowej przysługujące każdemu państwu.

Obecnie prawo do prowadzenia wojny jest zakazane przez Kartę Narodów Zjednoczonych z 1945 r, która nie tylko zakazuje użycia siły ale także grożenia jej użyciem.

Karta Narodów Zjednoczonych dopuszcza użycie siły w 2 przypadkach:

- przy korzystaniu z prawa do samoobrony (indywidualnej lub zbiorowej, tj. w sojuszu)

- w wyniku podjęcia rezolucji przez Radę Bezpieczeństwa ONZ o podjęciu akcji zbrojnej

b) ius pacis - prawo konstytucyjne, administracyjne, prawo rzymskie (prywatne)

Hstoria prawa narodów pokazuje, że dążono do pewnych ograniczeń:

XIX wiek - bitwy włoskie - ruch w kierunku wojny humanitarnej, pojawia się Czerwony Krzyż

(powstał w 1863 roku z inicjatywy szwajcarskiego filantropa i finansisty Henrego Dunanta, wstrząśniętego widokiem dogorywających i pozostawionych sobie rannych, jaki ujrzał 24 czerwca 1859 roku na pobojowisku wielkiej bitwy pod Solferino, gdzie armia cesarstwa Austrii stoczyła krwawą całodniową bitwę z armią włoską wspomaganą przez armię francuską.)

1907 r- Konwencja haska - pokojowe rozwiązywanie sporów - nie ma jeszcze zakazu wojny

Rozszerzała zakres konwencji haskich z 1899 roku i ustanawiała nowe przepisy; podczas konferencji przyjęto 13 konwencji (z czego ratyfikowano 12), dotyczących m.in.:

* sposobu rozpoczęcia konfliktu (konwencja haska III)

* sposobu prowadzenia wojny na lądzie(konwencja haska IV)

* sposobu zachowania się mocarstw neutralnych (konwencja haska V)

* sposobu traktowania statków handlowych należących do nieprzyjaciela

* utworzenia Międzynarodowego Trybunału Łupów (XII Konwencja) - nie została ratyfikowana

1928 - w ramach LN akt powszechny rozwiązywania sporów (nie zabraniał wojny)

1932-33- narastanie świadomości jakim złem jest wojna - Pakt Rozbrojeniowy (nie wszedł w życie)

1928 - Pakt Brianda- Kelloga - zakaz wojny

1933 - Konwencja o definicji napastnika

Według tej definicji za napastnika będzie uznane państwo, które pierwsze popełni jeden z następujących czynów: wypowiedzenie wojny innemu państwu; najazd przy pomocy swych sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny; zaatakowanie przy pomocy swych sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okrętów lub samolotów innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny; poparcie użyczone bandom uzbrojonym, które zorganizowawszy się na jego terytorium, dokonują najazdu na terytorium innego państwa, jak również odmowa pomimo żądania państwa najechanego, poczynania na swym własnym terytorium wszystkich będących w jego mocy zarządzeń w celu pozbawienia powyższych band wszelkiej pomocy lub opieki; blokady morskiej wybrzeża lub portów innego państwa.

Okres międzywojenny - tworzenie się ius contra bellum potwierdzone przez Kartę Narodów Zjednoczonych

Rozdział I określa cele Narodów Zjednoczonych, w tym warunki utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Rozdział VI opisuje uprawnienia Rady Bezpieczeństwa do rozstrzygania sporów;

Rozdział VII opisuje uprawnienia Rady Bezpieczeństwa do wprowadzania sankcji ekonomicznych, dyplomatycznych i militarnych, jak również użycie sił zbrojnych do rozstrzygania sporów;

1949 - Konwencje Genewskie

* I Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych na lądzie

* II Konwencja genewska, dotyczyła polepszenia losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu

* III Konwencja genewska, dotyczyła traktowania jeńców

* IV Konwencja genewska, dotyczyła ochrony osób cywilnych podczas wojny

Protokoły dodatkowe I i II z 1977 r. do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949

Protokół Dodatkowy I:

* zabrania się atakowania ludności cywilnej

* zabrania się atakowania szpitali i innych urządzeń służących opiece nad rannymi i chorymi

* zabrania się atakowania obiektów bez ich rozróżnienia oraz niszczenia dóbr niezbędnych do przetrwania ludności

* zabrania się stosowania w walce metod i środków powodujących zbędne cierpienia oraz długotrwałe i poważne szkody w środowisku naturalnym

* stanowi podstawę prawną do powołania i działania organizacji i instytucji obrony cywilnej

Protokół Dodatkowy II: Dokument ten jest rozwinięciem postanowień artykułu 3, wspólnego dla czterech Konwencji Genewskich. Protokół obowiązuje strony konfliktu toczącego sie wewnątrz jednego państwa i upoważnia do niesienia pomocy osobom poszkodowanym, zapewniając minimum praw humanitarnych.

PM dzisiaj reguluje stosowanie w szerokim znaczeniu przedmiotowym - stosowanie transgraniczne, krajowe prawo,regulacje dotyczące podmiotów prywatnych

Są różne sposoby uporządkowania PM, Tą część prawa, która jest regulowana traktatami i prawem zwyczajowym nazywamy prawem międzynarodowym publicznym(L.Erlich)

Janusz Gilas:

1) Prawo karne - konwencje dotyczące karnych aspektów stosunków międzynarodowych - np ekstradycji

2) Prawo administracyjne - Trybunał Administracyjny ONZ, fragmenty prawa które mają charakter materialny (prawo rolne , telekomunikacyjne, wodne, sanitarne)

3) Prawo gospodarcze: prawo pracy, WTO, Grupa Banku Światowego

4) Prawo integracji międzynarodowej

5) Prawo międzynarodowe prywatne

Dwie szkoły dotyczące PMP:

a) Szkoła narodowo krajowa- dominacja w Polsce - PMP to część prawa krajowego, pogląd klasyczny,

UE doprowadziła do umiędzynarodowienia stosunków prywatno - prawnych - konwencja Haska

UNCITRAL - komisja ONZ do spraw międzynarodowego prawa handlowego. 1966

b) szkoła internacjonalna

Prawo międzynarodowe także używa pojęcia deliktu, w postaci tzw. delictum iuris gentium, które określa przestępstwa przeciwko prawu międzynarodowemu (zbrodnie wojenne, ludobójstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, fałszowanie pieniędzy, handel niewolnikami, kobietami, dziećmi). Tego typu czyny zakazane są ścigane na zasadzie represji wszechświatowej (niezależnie od miejsca popełnienia czynu i przez wszystkie państwa - strony odpowiednich traktatów i konwencji).

Cezary Mik:

I. Część ogólna - wszystkie elementy, które dotyczą stosunków regulowanych przez PM

1) Żródła prawa międzynarodowego

a) traktaty - Prawo traktatów powstało i rozwijało się jako zwyczaj międzynarodowy. w 1969 roku zostało skodyfikowane w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów. Konwencja, która weszła w życie w dniu 27 stycznia 1980 r.[1] dotyczy umów zawartych między państwami w formie pisemnej.

b) Zwyczaj międzynarodowy

2) Normy PM

a) zasady PM - 1970 - Deklaracja Zasad PM

b) standardy postępowania - Klauzula Najwyższego Uprzywilejowania - Jest to określenie traktatowego zobowiązania stosowanego w międzynarodowych stosunkach handlowych. Państwo przyznające tę klauzulę innemu państwu zapewnia mu uprawnienia i udogodnienia nie mniejsze niż jakiemukolwiek innemu państwu, z którym handluje.

3) Zobowiązania Międzynarodowe -

a) podmioty zobowiązań

- 2004 - ONZ - konwencja dotycząca immunitetu jurysdykcji państw

- sukcesja: konwencja wiedeńska o sukcesji państw- 1978; konwencja wiedeńska o archiwach państwowych 1983 ; art. dotyczący sukcesji w odniesieniu do obywatelstwa(2004)

b) odpowiedzialność za naruszenie PM

4) Prawo dyplomatyczne i konsularne

- P.Dyplomatyczne - Podstawowym aktem prawa międzynarodowego regulującym tę dziedzinę prawa jest Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku. Obejmuje ona kwestie ustanowienia stosunków dyplomatycznych, funkcje dyplomatyczne, rangi szefów misji dyplomatycznych, a także przywileje i immunitety dyplomatyczne

- P. Konsularne - Kon.Wied. o stosunkach konsularnych 1963

- 1969 - Konw.Wied.o misjach specjalnych

5) Rozwiązywanie sporów międzynarodowych

II. Część szczegółowa

1) PM Pokoju i Bezpieczeństwa

2) Prawo Konfliktów zbrojnych

- 1907 - konwencje haskie

-1947- konwencje genewskie

- 1977 -protokoły

3) Prawa Ochrony Praw Człowieka

1948. Deklaracja

1966 Pakty Praw Człowieka , Europejska konwencja praw człowieka

4) PM karne

5) Prawo związane z terytorium- prawo zasobów dzielonych

6) Prawo morza,Konw.Wied. o prawie morza - 1972 r.

Wykład 5 7.11. 08

1) Zupełność PM 2) Spójność wewnętrzna 3) Legalność

1) Czy w wyniku braku scentralizowannego prawodawcy międzynarodowego, porządek prawny może być uznany za zupełny, bez luk prawnych?

Ma to znaczenie praktyczne , gdy system nie jest zupełny, sąd może nie mieć jak wydać wyroku, bo nie ma do tego podstaw, non liquet

Gdy jest zupełność sąd musi orzec w każdym przypadku,

lex semper lognitur - prawo pozwala ustalić jaki jest wzorzec postępowania mimo rozproszenia prawa

Aby stwierdzić czy jest luka musimy znać jej definicję

a) ujęcie szerokie (niemiecka szkoła prawnicza) - luka to sytuacja każdej niepewności w porządku prawnym, może istnieć luka

intra legen, gdy norma dla luki odsyła do innych norm lub zawiera pojęcia otwarte, nieostre, które trzeba weryfikować w ujęciu socjologicznym - ujęcie za szerokie

b) pośrednie - z luką mamy do czynienia gdy określona sytuacja nie ma uregulowania w źródłach prawa międzynarodowego, podejście bardziej operatywne

c) wąskie - nie ma w całym systemie PM norm pozwalających rozstrzygnąć problem => ujęcie skrajne - nawet odniesienie się do zasady równości, słuszności, wolności nie pozwala rostrzygnąć problemu

Hans Kalsen: PM to zbudowany na monistycznej podstawie pewien spójny system, gdzie luki nie istnieją!

Luki techniczne, pozorne - usuwane poprzez reguły interpretacyjne, (normy pr. zwyczajowego - reg. wykł. systematycznej, reg. rozumowania prawniczego, analogia, asimili (z podobieństwa). Dopuszczalność analogii w PM jest kwestionowana

Zastąpienie luki - mozliwość odsyłania do innych systemów normatywnych.

Casus międzynarodowy „statku Lotus” z 1928 r. pomiędzy Francją i Turcją, chodziło o kolizję do której doszło na morzu otwartym między statkiem tureckim i francuskim, odpowiedzialny za kolizję był kapitan statku francuskiego, Turcja zdecydowała się na wszczęcie postępowania przeciw kapitanowi francuskiego statku przed własnym sądem co spowodowało negatywną reakcję Francji, uważającej, że w takich przypadkach kapitan statku powinien odpowiadać przed sądem francuskim. Spór był rozstrzygany przez Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, który stwierdził, że materiały które przedłożyła Francja rzeczywiście świadczą o tym, że tego rodzaju praktyka jest znana w stosunkach pomiędzy państwami ale jednocześnie trybunał stwierdził, że tym koniecznym elementem zwyczaju jest przekonanie, że państwo postępując w określony sposób jest zobowiązane do takiego postępowania czyli opinio iuris polega na tym, że z postępowania państw wynika przekonanie, świadomość, że państwo postępując w określony sposób działa zgodnie z obowiązującą normą (takie zachowanie nie jest alternatywą wobec innych zachowań). Wynika z tego przeświadczenie, że tak należy w danej sytuacji się zachować.

Reguły prawa wiążącego państwa (…) wynikają z ich nieskrępowanej woli i zostały wyrażone w konwencjach jak i zwyczajach powszechnie przyjętych, wyrażających zasady prawa”.

Luki nie można mylić z milczeniem prawa, luką jest przypadek gdy nie ma normy, przy czym brak normy nie jest faktem zamierzonym, (fakt aksjologiczny) a milczenie to wynik działania prawodawcy,

2) System jest wewnętrznie spójny gdy może działać., autonomia stron, swoboda umów, domniemanie tej swobody, Podmioty mogą tak ukształtować traktaty jak będą chciały, mogą przyjąć bardzo szczegółowy traktat, i inne normy będą nieistotne, co zapewnie normom traktatu autonomiczność materialną, np. Konwencja o Prawie Morza.

Państwa mogą stworzyć organizacje, które będą chciały działać na podstawie umowy, która zapewni jej względną samodzielność- organ prawodawczy, organ rostrzygania sporów.

Państwa mogą zapewnić autonomiczność proceduralną, instrumentalną, instytucjonalną i strukturalną.

Do względnej autonomii subsystemów przyczynia się fakt odsyłania od norm, które nie pasują danym organom.

Istotne znaczenie dla krajowego orzecznictwa sądowego może mieć po 1 maja 2004 r. tzw. sprawa Koblera. Otóż ten austriacki profesor prawa domagał się zaliczenia do stażu pracy okresów, kiedy wykładał na uczelniach państw członkowskich. Sprawę rozpatrywał austriacki Naczelny Sąd Administracyjny i oddalił powództwo. Profesor nie dał jednak za wygraną i wystąpił do innego sądu o odszkodowanie, uznając, że zostały naruszone przepisy prawa wspólnotowego i on z tego tytułu poniósł szkodę. Sąd miał wątpliwości, czy istotnie państwo ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone orzeczeniami sądów, i wolał zapytać o to Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

ETS orzekł, że odpowiedzialność taka istnieje, chociaż w tej konkretnej sprawie nie dopatrzył się wystarczająco poważnego naruszenia prawa wspólnotowego, które by uzasadniało odszkodowanie dla profesora.

Pan Kobler sprawę przegrał, ale obywatele państw członkowskich już wiedzą, że za szkodę wyrządzoną przez sąd krajowy można domagać się od państwa odszkodowania.

Powstają reżimy i subsystemy.

Jak zapewnić spójność:

1) Wyższość Karty Narodów nad innymi zobowiązaniami zaciągniętymi przez państwa, Art. 103- w przypadku konfliktu między zobowiązaniami członków Narodów Zjednoczonych powstałych na mocy Karty, a ich obowiązkami na podstawie innych umów, zobowiązania z Karty przeważają.

Czy istnieje prawo ponad Kartą narodów? Nie ma jednej odpowiedzi, bo jest wiele odpowiedzi - np. podejście wolontarystyczne odpowie -nie.

Prymat KN jest potwierdzony w:

- Konwencji Wiedeńskiej o pr.tr. ( Lex superior derogat legi inferiori (łac.: ustawa nadrzędna uchyla ustawę podrzędną)

Jesli zobowiązanie istniało przed to dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania - Lex posterior derogat legi priori (łac. akt późniejszy uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego),

KN to :

- wiążące rezolucje RB ( zwłaszcza nakładane sankcje)

- porozumienia zawarte w ramach Karty - np. porozumienia dotyczące siedziby

- nie określa skutków prawnych sprzeczności.

Rezolucja wydana poza zakresem RB - ultra vires (praw. wykraczający poza kompetencje) - rezolucje te nie mają pierwszeństwa, ale rozróżnienie tych rezolucji nie jest oczywiste.

Zagadnienie prymatu KN stało się istotne w latach 90.

1986 - powołanie się na art.103 - USA - Nikaragua

Na przełomie lat 70-80 XX w. USA wspierały działające w Nikaragui ugrupowania partyzanckie (contras). Pomoc polegała m. in. na tym, że członkowie amerykańskich służb specjalnych brali udział w akcjach dywersyjnych (polegających np. na wysadzaniu w powietrze urządzeń portowych).Nikaragua wszczęła przeciwko USA postępowanie przed MTS, domagając się m. in. stwierdzenia, że USA naruszyły art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych zakazujący używania siły w stosunkach międzynarodowych.MTS musiał (przed merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy) ustalić, czy jest kompetentny do orzekania w sporze (w aspekcie podmiotowym: czy oba państwa wyraziły zgodę na jego jurysdykcję). USA złożyły deklarację w przedmiocie uznania jurysdykcji MTS jeszcze w 1946 roku. Zawarta była w niej jednak tzw. klauzula Vandenberga. Stanowiła ona, że USA nie uznają jurysdykcji MTS w sporach wynikających z umów wielostronnych (a zatem chodzi tu także o KNZ).

MTS stwierdził jednak, że zakaz użycia siły w stosunkach międzynarodowych obowiązuje także na gruncie zwyczajowego prawa międzynarodowego. Można zatem uznać, że spór powstał na gruncie prawa zwyczajowego, w związku z czym MTS miał jurysdykcję.

1998 - Sprawa Lockerbie (Libia v. USA i GBR; MTS, 1992 rok) 21 grudnia 1988 roku nad szkocką miejscowością Lockerbie eksplodował samolot PANAM z ok. 270 osobami na pokładzie.

USA i GBR (obywatelami których była większość ofiar) zażądały od Libii wydania dwóch oficerów jej wywiadu, podejrzewanych o podłożenie ładunków wybuchowych na pokładzie samolotu.

Libia odmówiła. Wskazała, że sama może osądzić podejrzanych, a jej uprawnienie w tej mierze wynika z konwencji montrealskiej z 1971 roku o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego. Art. 5 ust. 2 stanowił: „Każde Umawiające się Państwo podejmie [...] takie środki, jakie będą konieczne do ustanowienia jego jurysdykcji [...] w przypadku gdy domniemany sprawca przestępstwa znajduje się na jego terytorium, a Państwo to nie wydaje go [...] żadnemu z [innych] Państw [uprawnionych] [np. państwu, w którym zarejestrowany był samolot będący przedmiotem zamachu - dop. aut.]”. RB ONZ mocą rezolucji nr 731 wezwała Libię do spełnienia żądania USA i GBR. Rezolucja ta miała charakter wiążący. Art. 25 KNZ stanowi, że: „Członkowie Narodów Zjednoczonych zobowiązują się przyjąć i wykonać postanowienia Rady Bezpieczeństwa, zgodnie z niniejszą Kartą”.

MTS w swym wyroku z 1992 roku wskazał, że: „zobowiązania wynikające z Karty [a zatem także te, które wynikają z wiążących uchwał organów ONZ] przeważają nad innymi zobowiązaniami członków NZ”.

2) Zespół instrumentów z tendencją ochrony podstawowych wartości dla społ. jako całości. Tendencja aby umacniał instytucje chroniące dobro wspólne. Wyodrębnia się pewne wartości i wiążę się je z instrumentami prawa mającymi zapewnić ochronę :

- normy ius cogens- normy bezwględnie wiążące, imperatywne - zakaz tortur, zakaz użycia siły.

- ergaomnes- [wobec wszystkich] - służy ochronie dóbr fundamentalnych w społeczności międzynarodowej,

Wyrok MTS w sprawie Barcelona Traction Light & Power Company (1970);

„Rozróżnienie zasadniczej natury (...) musi być uczynione między zobowiązaniami państw wobec całej społeczności międzynarodowej i tymi, które powstają w relacji wobec innego państwa (...) Z natury swojej te pierwsze dotyczą wszystkich państw. Mając na uwadze ich znaczenie, wszystkie państwa mogą być uważane za posiadające interes prawny w tym, aby były one postrzegane; zobowiązania o które chodzi to zobowiązania erga omnes (...) we współczesnym prawie międzynarodowym zobowiązania te wynikają na przykład z postawienia poza prawem aktów agresji i ludobójstwa, a także zasad i norm dotyczących praw fundamentalnych jednostki ludzkiej, włączając w to ochronę przed niewolnictwem i dyskryminacją rasową”

1950 - sprawa Timoru wschodniego

- zasady prawa międzynarodowego- KN wymienia zasady w art.2 - zakaz użycia siły , ingerencji, zasady międzynarodowe powinny przenikać każdy dział prawa międzynarodowego, z tego względu muszą zapewniać spójność

3) Powszechne prawo zwyczajowe -często uzupełnia traktaty - podstawowa reguła wykładni PM

4) Traktaty mogą przewidywać reguły antykolizyjne - lex specialis. Lex specialis derogat legi generali (łac.), zasada prawna oznaczająca: prawo o większym stopniu szczegółowości (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw, obowiązujące w tym samym czasie) należy stosować przed prawem ogólniejszym.

5) Otwarte klauzule kompetencyjne sądów międzynarodowych - np. MTS- nie zamyka się na KN, pozwala sięgać do innych rzeczy

Słabe punkty zapewnienia spójności:

- Ograniczone zapewnienie ius cogens, erga omnes

- ogólność norm KN, ( zwłaszcza norm materialnych)

- Normy zwyczajowe nie stanowią zespołu, ustala się je w konkretnych przypadkach,

- Nie ma określonych relacji między normami powszechnymi a partykularnymi

AD.3 Porządek musi działać na zasadzie legalizmu - inaczej system będzie nieefektywny

Ex iniuria ius non oritun - z bezprawia prawo nie powstanie

exfaxilis - fakt z faktów może powstać prawo

MTS - 1971 sprawa Afryki Zachodniej - gdy dokonano działań nielegalnych to skutki tych działań będą legalne w takim zakresie w jakim służy to ludności miejscowej.

Wykład 6 14.11. 08

Źródła prawa

1) w znaczeniu formalnym -

W naukach prawnych najczęściej rozważane jako źródła prawa w znaczeniu formalnym, a więc formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego, ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję (teorię) źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe.

Historycznie do tej kategorii należało także prawo zwyczajowe. Dziś znaczenie zwyczaju w poszczególnych dziedzinach prawa jest niewielkie, z wyjątkiem prawa międzynarodowego, w którym wciąż żywy i regularnie stosowany jest zwyczaj międzynarodowy.

Z reguły, jeśli prawnicy mówią o źródła prawa bez bliższego oznaczenia terminologicznego, mają na myśli źródła prawa w znaczeniu formalnym.

2) w znaczeniu materialnym

W odróżnieniu od źródeł prawa w znaczeniu formalnym, źródłami prawa w znaczeniu materialnym określa się zazwyczaj czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające pochodzenie norm. Zagadnienie źródeł prawa w znaczeniu materialnym przez wielu prawników traktowane jest jako zagadnienie pozaprawne. W pewnym zakresie zajmują się nimi: socjologia prawa, filozofia prawa, teoria prawa.

dwie tradycje prawników - kontynentalni odnoszą się do traktatów, anglosascy do orzecznictwa

3) żródła poznania prawa

W nauce prawa tradycyjnie odróżnia się źródła w znaczeniu formalnym i materialnym, łącznie określane jako źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi), od źródeł poznania prawa (fontes iuris cognoscendi), do których należą publikatory zawierające autentyczną treść norm prawnych, np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, itp.

- zbiór traktatów Narodów Zjednoczonych

- oficjalne zbiory orzecznictwa

Analiza źródeł prawa odbywa się na poziomie formalnym. Ta ograniczona analiza pozwala usystematyzować podejście do prawa międzynarodowego oraz pozwala oddzielić prawo od polityki (pozwala patrzeć mniej instrumentalnie na prawo międzynarodowe) - obiektywizacja PM

Czy istnieją reguły mówiące o uznaniu czegoś za traktat?

- KW z 1969 i 1986 dotyczące traktatów i ich wykładni i relacji między nimi stanowią zespół norm mówiący o tym co jest trakatem w rozumieniu tych konwencji

- zwyczaj - nie ma jasnych reguł , ujawniają się w praktyce orzeczniczej, sądowej

Należy odróżnić źródła prawa od źródeł zobowiązań. Nie ma w prawie międzynarodowym teorii zobowiązań.

Zobowiązanie jest w prawie cywilnym. Brak tego w PM może być skutkiem niedopracowania odpowiedzialności PM

Czy istnieje katalog źródeł prawa?

PM rozwijało się spontanicznie , nie było dekretacji, nadal jej nie ma. Przy tworzeniu sądów potrzebne były dokumenty na podstawie których mocy orzekał .

Rozpoczęto ten proces od Konwencji Haskiej 1907 r. (nie weszła w życie, ale zebrała pierwszy raz katalog orzecznictwa )

Statut STSM/MTS - orzekanie na podstawie konwencji (2, 3 stron ), zwyczaju, zasad ogólnych

Pomocniczymi środkami ustalania są :

- orzeczenia sądów międzynarodowych

- poglądy wybitnych przedstawicieli nauki

Podstawa wyrokowania sądów międzynarodowych - podstawą wyrokowania sądów międzynarodowych, których kompetencje określają państwa, powołują się na źródła PM, jednakże art. 38 stwierdza, iż nie wszystko źródła PM pokrywają się z pojęciem podstaw wyrokowania:

Art. 38 ust. 1 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości: „Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory, stosuje:

Konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź partykularne, ustanawiające normy uznane przez państwa spór wiodące;

Zwyczaj międzynarodowy, jako dowód ogólnej praktyki przyjętej za prawo;

Ogólne zasady prawa, uznane przez państwa cywilizowane;

Z zastrzeżeniem art. 59, orzeczenia sądowe i poglądy posiadających najwyższe kwalifikacje pisarzy różnych narodów w zakresie prawa międzynarodowego, jako pomocniczy środek ustalania norm prawa”

Za podstawę wyrokowania państwa mogą uznać również zasadę słuszności; możliwość orzekania ex aequo et bono jeżeli strony się na to zgodzą (art. 38 ust. 2)

Konwencja, zwyczaj i zasady ogólne to główne źródła prawa, a orzecznictwo i doktryna to pomocnicze.

Trudno uznać przepisy statutów za przesądzające. Doktryna utrzymuje, że katalog żródeł prawa jest otwarty. Nie ma zgody czy prawotwórcze uchwały organów międzynarodowych i akty jednostronne są autonomicznymi źródłami prawa, bo np. uchwały są częścią traktatów jako część wykonawcza.

Inne źródła prawa międzynarodowego

Orzecznictwo sądów międzynarodowych

sądy międzynarodowe, zajmując stanowisko w jakiejś kwestii prawnej, nie tworzą nowych przepisów prawa, gdyż opierają zawsze swe orzeczenia na przepisach prawa umownego lub zwyczajowego. Sąd m. może oprzeć się na poprzednich wyrokach tylko w celu ustalenia treści nie dość jasnej normy prawa umownego lub zwyczajowego.

Sądy oddziałują w pewnej mierze na rozwój prawa, precyzując i wyjaśniając treść przepisów prawnych.

Doktryna

poglądy nauki prawa - doktryna wyjaśnia i precyzuje przepisy prawa, kształtuje poczucie prawne społeczeństwa, poddaje krytyce przepisy prawa obowiązującego i przedstawia propozycje nowych przepisów bez mocy obowiązującej.

Tylko w epoce rozwoju prawa rzymskiego doktryna była źródłem prawa, kiedy sądy musiały wyrokować zgodnie z jednomyślną opinią grona prawników (przyznano im ius publice respondendi);

Wg art. 38 statutu MTS orzecznictwo i doktryna pełnią rolę „środka pomocniczego do stwierdzenia przepisów prawnych”.

Ustawodawstwo państw

akty ustawodawcze poszczególnych państw dot. stosunków międzynarodowych nie są źródłem PM, gdyż nie mogą one nakładać obowiązków na inne państwa; wyrażają jedynie stanowisko tego państwa w danej sprawie co może w konsekwencji stanowić część procesu tworzenia się nowej normy prawa zwyczajowego lub umownego (np. ustawa o szelfie kontynentalnym);

Akty jednostronne - wydawane przez państwa w celu wywołania określonych skutków prawnych.

Notyfikacja - oficjalne, pisemne powiadomienie drugiego podmiotu PM o pewnym wydarzeniu, z którym prawo łączy skutki prawne. Często notyfikacja jest niezbędna do celu wywołania skutku prawnego; Notyfikacja fakultatywna - wyjaśnienie stosunku prawnego, który inaczej budziłby wątpliwości.

Uznanie - potwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje powinien być traktowany w płaszczyźnie PM; np. uznanie nowego państwa jako podmiotu PM.

Protest - stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy sa niezgodne z PM; charakter fakultatywny.

Zrzeczenie się - akt rezygnacji państwa z pewnych praw; w sposób wyraźny, nie domniemany.

Uchwały organów organizacji międzynarodowych - można w pewne mierze dopatrywać się źródeł PM w uchwałach org. m., zwłaszcza Zgromadzenia Ogólnego ONZ; charakter prawotwórczy i moc obowiązującą przypisuje się przede wszystkim prawu wewnętrznemu organizacji międzynarodowych.

miękkie PM - soft law w przeciwieństwie to prawa twardego (hard law);„słabe prawo”, „zobowiązania pozaprawne” itp.

Akty normatywne należące do „miękkiego” PM - uchwały organów org. m. skierowane do państw członkowskich; porozumienie międzypaństwowe (wielostronne, dwustronne), którym z różnych względów nie nadano charakteru prawa „twardego” (charakteru umów); umowy, które nie zostały jeszcze ratyfikowane lub zatwierdzone przez odpowiedni organ.

przykładem porozumienia międzynarodowego, któremu świadomie nie nadano charakteru umowy jest Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r.

Pactum Tacitum - milczące porozumienie - Grocjusz, szkoła niemiecka (Triepel, Anzilotti)

Wolontaryzm - woluntaryzm (łc. voluntas `wola') 1. podejmowanie decyzji opartych tylko na własnym zdaniu, nieliczenie się z opiniami innych. 2. filoz. kierunek w filozofii, wg którego wola jest podstawowym czynnikiem poznawczym i istotą bytu. 3. psychol. pogląd (wyznawany m.in. przez w. Wundta), uznający, że akty woli to najbardziej typowe i główne zjawiska psychologiczne.

Wola dominuje nad zwyczajem. Trudno ustalić związanie panstwa prawem zwyczajowym w chwili ich powstania. Trudno akceptować normy ius cogens

Kierunek doministyczny - zwyczaj nad wolą państw, zwyczaj kreowany spontanicznie, zwyczaj ma charakter powszechny. Wiąże wszystkie państwa.

Persistent objector - określenie państwa, które nie staje się związane określoną normą zwyczaju międzynarodowego ponieważ sprzeciwia się niej w sposób stały, konsekwetny i jednoznaczny. Sprzeciw państwa, aby być skutecznym, powinien objawiać się już na etapie tworzenia normy zwyczajowej i być kontynuowany także w czasie, gdy nabrała już ona mocy prawnie wiążącej.[1]

Istnienie instytucji persistent objector stanowi wyłom od zasady powszechnego obowiązywania norm zwyczaju międzynarodowego. Instytucja ta występuje bardzo rzadko i brak jest szerszej praktyki międzynarodowej co do możlwiości powoływania się na nią.

Struktura zwyczaju:

Panuje zgoda, że zwyczaj ma miejsce tam gdzie jest praktyka z której wyłania się reguła prawna. odzwierciedlenie zwyczaju - ex factis ius oritur

Najczęściej podaje się cztery elementy zwyczaju międzynarodowego pogrupowane w dwóch kategoriach: elementy konieczne: (praktyka i opinio iuris) oraz elementy uzupełniające (element geograficzny i element czasowy).

Praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy;

Opinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem. Innymi słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób ponieważ są przekonane (posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris).

Opinio iuris często wydaje się trudnym i nieuchwytnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Jednak jego istnienie można próbować wykazać na wiele sposobów - może ono wynikać z milczącego uznania, postępowania innych państw; może przejawiać się w oficjalnych oświadczeniach państw i uchwałach organizacji międzynarodowych; może także wynikać z umów międzynarodowych, jeżeli strony umowy zamierzały w nich potwierdzić istnienie normy zwyczajowej;

Elementy uzupełniające

-- geograficzny - Zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje wszystkie państwa świata. Pewne normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w poszczególnych kręgach państw. Przykładowo w Ameryce Południowej istnieje norma zwyczajowa azylu dyplomatycznego, przewidująca możliwość udzielania schronienia w misji dyplomatycznej na obcym terytorium, podczas gdy takiej instytucji nie akceptują państwa na innych kontynentach (akceptują natomiast tzw. azyl terytorialny vel polityczny, czyli udzielanie schronienia, ale dopiero na własnym terytorium);

- czasowy - Praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła przekształcić się w wiążący zwyczaj międzynarodowy. Nie można jednak wskazać żadnej określonej długotrwałości takiej praktyki. Trywialnie można powiedzieć, że praktyka musi trwać tak długo, aby zdążyło się wykształcić opinio iuris. Niektóre normy zwyczajowe kształtowały się kilka wieków (np. ochrona dzieł sztuki i wyłączenie ich spod prawa łupu), niektóre kilka lat (np. prawo do szelfu kontynentalnego), a niektóre tylko kilka dni, a może wręcz kilkanaście godzin (np. wolność przestrzeni kosmicznej).

l

Zwyczaj jest postrzegany jako:

- proces społeczny, który pojawia się w płaszczyźnie międzynarodowej. Zjawisko empiryczne, nie kierowane świadomie lecz spontanicznie. Tak pojmowany zwyczaj ma charakter prymitywny bo nie jest precyzyjny. Prawnicy w tym ujęciu rozumieją zwyczaj jako prawo materialne.

- jako rezultat procesu społecznego w postaci formalnej normy prawnej.

Kolba: zwyczaj to zjawisko zróżnicowane. Zwyczaj zdominowany przez rezultat, Konsolidacja pewnej praktyki jako pewne zachowania

Brudenline : Zwyczaj to powszechne powtarzanie w sposób jednorodny i przez długi okres czasu specyficznego typu zachowania w przekonaniu, że takie postępowanie jest obowiązujące i tym samym powinno być przestrzegane.

praktyka pasywna- zwyczaj może polegać na działaniu i może być zamierzeniem działania

3 konwencje dotyczące traktatów

1969 - KW o prawie traktatów

1986 - Konwencja wiedeńska o prawie traktatów między państwami a organizacjami międzynarodowymi lub pomiędzy organizacjami międzynarodowymi,

1978 - Konwencja wiedeńska o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów. z dnia 22.08.1978 r.

Traktat - art.2 ust.1 a

Tratat oznacza porozumienie międzynarodowe zawarte między podmiotami prawa międzynarodowego w formie pisemnej, regulowane przez prawo międzynarodowe niezależnie czy jest ujęte w jednym dokumencie czy więcej i niezależnie od nazwy.

Wykład 7 21.11.2008

struktura zwyczaju w perspektywie dydaktycznej:

usus (zwyczaj) + opinio iuris sive necessitas (przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem)

Orzecznictwo sądów międzynarodowych potwierdza że zwyczaj musi opierać się na tych elementach. Doktryna ujmuje te dwa elementy jako zjawisko nierozerwalne.

Sama praktyka nie kreuje zwyczaju, chyba że praktyka organizacji

Czy w ramach państwa istnieje gradacja?

Formalnie obowiązuje zasada równości . Należy jednakowo uwzględnić praktykę państw. Mocarstwa nie są w stanie wyhamować praktyki, nie są w stanie narzucić praktyki,

Praktyka małych państw nie jest w stanie wytworzyć praktyki szerszej,ogólniejszej.

Charakter praktyki:

Powinna mieć wymiar międzynarodowy, oddziaływanie na stosunki międzynarodowe. Nie bez znaczenia jest to co się dzieje wewnątrz państw bo PM wnika w wewnętrzne sprawy państw.

Praktyka powinna być :

- jednolita (konkretny podmiot (państwo), każde państwo we wszystkich swych zachowaniach w odniesieniu do określonego przedmiotu zachowuje się tak samo, jedność kolektywna - spójność zachowań) MTS nie mówi że praktyka w każdym szczególe musi być taka sama.

1986- musi być znaczący poziom porozumienia między stronami tworzącymi prawo zwyczajowe, co do treści nie oczekuje się, że państwa stosują normu w sposób doskonały, nie ma rygorysttycznego wymogu zgodności zachowań.

- intensywna - podstawowe normy nie powinny być pojedyncze, odosobnione, w dużych odstępach czasu

- reprezentatywna - różne państwa świata powinny w niej uczestniczyć.

Pojawia się koncepcja instant custom - zwyczaj jednorazowy oraz pogląd, że musi istnieć stary zwyczaj vetustas usus żeby była ciągłość diuturnitas, immemorier time

Jeśli praktyka trwa pewien czas to musi być zgodna, nie przerwana - non interupti

Opinio Iuris - świadomość prawna

- Przekonanie że z określonego zachowania wywodzi się określone postępowanie będące regułą prawną wiązącą. Wyraża świadomość prawną podmiotów.

Świadomość, że określona reguła jest istotna nie musi istnieć od początku kształtowania zwyczaju, wystarcza na zakończenie.

Jest trudna do przeprowadzenia bo nie wiemy czy reguła wyrażająca praktykę już trwa czy nie, nie wiadomo kiedy ma się pojawić

jest elementem koniecznym ale nie jest elementem samodzielnym

jest aspektem praktyki i w niej się ujawnia.

Komisja Prawa Międzynarodowego opracowała z jakich dowodów korzystać 1950

Czy Opinio iuris musi być wyraźnie wyartykułowane?

Nie ma zgody co do tego, Skoro państwa dysponują instrumentem sprzeciwu to mogą się przeciwstawić praktyce. Jeśli milczą to pozwalają by praktyka się rozwijała

Jaka jest relacja między usus a opinio iuris?

Z tymi elementami jest tak, że jeśli ustalamy nową normę zwyczajową to przywiązujemy wagę do usus.

Przy powstawaniu nowej normy lub dopracowywaniu znaczenie może mieć większe OI, a usus jest ignorowane co podważa dwuelementowość zwyczaju.

Trybunał Karny dla byłej Jugosławii [MTKJ] dwa przepisy : art. 57 u 58 - nie da się ustalić czy belligerentem wystarcza

Z perspektywy dogmatycznej i orzeczniczej konieczne jest ustalenie usus i opinio iuris. Poza przypadkiem naruszenia drogi instancyjnej to ustalenia sądów międzynarodowych są ostateczne.

Perspektywa subiektywna -państwa nie ma 100% pewności, że zachowuje się zgodnie z PM, szukają argumentacji, że ich postępowanie nie jest sprzeczne z PM. i że uczestniczą w tworzeniu normy zwyczajowej. Weryfikacja tej postawy odbywa się dopiero podczas sporu.

Relacja między zwyczajem a traktatem.

Te stosunki są złożone.

J. Dinstein rozróżnił 1) traktaty konstytucyjne 2) deglatoryjne

1) Nie tylko utrwalenie norm zwyczajowych, traktat może mieć charakter prawotwórczy dla zwyczaju, może uzupełniać zwyczaj

2) nie ma ładunku prawotwórczego w stosunku do zwyczaju. Nie kodyfikują zwyczaju

Nikt nie zaprzecza że zwyczaj i traktat sa powiązane.

- Libia Malta 1985 - nawet jeśli konwencja międzynarodowa odgrywa ważną rolę rejestrując, rozwijając lub definiując normy zwyczajowe, to istnienia i treści tych norm należy szukać w 2 elementach (opinio iuris i usus) Nie można poprzestać na samym traktacie.

- 1998 MKTJ Delalic' - ustalenie norm zwyczajowych może być trudne gdy traktat przyjęty jest przez dużą wiekszość państw, bo tylko praktyka państw, które nie są stronami traktatu, może mieć znaczenie (chodziło o KW)

- Nikaragua (MTS) niektóre traktaty wielostronne mogą rodzić prawo zwyczajowe, będzie tak gdy te tr. są tr. prawotwórczymi kiedy mają charakter reprezentatywny (związanie wielu państw) Trzeba uwzględnić postawę państwnie związanych tym traktatem.

Czy mają znaczenie rezolucje organów organizacji międzynarodowych?

MTS nie odrzucił tej mozliwości, zwłaszcza co do rezolucji 20 z opinii MTS z 1966. Nawet jeśli te rezolucje nie mają mocy wiążącej to mogą mieć walor normatywny dostarczając dowodów istnienia normy lub op.i. Należy badać treść i warunki przyjęcia rezolucji i to czy op.i. co do charakteru normatywnego.

Pewna sekwencja rezolucji może pokazywać rozwój opinio iuris.

Rezolucje aby mieć walor normatywny nie mogą stanowić zwykłego powtórzenia przepisów traktatowych.

Znaczenie orzecznictwa dla zwyczaju

Kupreskic'' 2000 - odrzucenie precedensu jako żródła PM ale zauważenie tego że orzeczenia mogą być sygnałem istnienia normy zwyczajowej (wskazując op.i. lub usus) mogą wskazywać istnienie danej normy lub przyczyniać się do jej powstania.

MTKJ - zakaz tortur 1998- (sprawa Furudzija) - zakaz ma charakter zwyczajowy,wynika z faktu że traktaty zakazujące tortur są ratyfikowane niemalże przez wszystkie państwa świata i po 2 dlatego że żadne państwo nie twierdziło że ma prawo do tortur ,po 3 MTS potwierdził ten zwyczajowy charakter traktatu uznając za wspólny art.3.

Wykład 8 28.11. 08

Prawo zwyczajowe

* Moc prawna:

Zwyczaj może być regionalny lub powszechny.Istnieje wątliwość czy normy powszechne są prawem dyspozytywnym ( w rękach podmiotów PM) czy są bezwzględne.

Mają znaczenie dla państw nowych. W PM są to normy o charakterze bezwględnie wiążącym , zwyczaj jest podstawą. ius cogens - normy prawa powszechnego

Są normy w PM które są wynikiem woli całej społeczności międzynarodowej.

WE - dość szerokie powierzenie władzy

Można uznać że takie organizacje są związane PZ przed ich powstaniem. Związanie takie następuje poprzez wcześniejsze powiązania p-czł

Jest to uznane przez TS w Luksemburgu nawet jeśli państwa nie uczestniczyły w taki sam sposób w praktyce zwyczajowej.

* Zdolność regulacyjna

Trzy teorie:

1) Dinozaurowa - z uwagi na zwiększenie się liczny państw i ich różnorodność i z uwagi na pojawienie się problemów globalnych zwyczaj znajduje się w fazie schyłkowej. Należy korzystać z traktatów i instytucji międz. Zwyczaj to nieodpowiedni instrument działania w problemach międz. Merytorycznie się nie nadaje. Nie jest możliwe powstanie w krótkim okresie praktyki

2) Dynamiczna - uznaje PZ w kwestii praw człowieka, problemów globalnych - zwyczaj zbyt powolny, Praktyka państw i rezolucje org.Międz. powinny być najważniejsze. Zakłada że należy do opinio iuris i praktyki podejść w sposób dynamiczny poprzez rezolucje.

3) Niebezpieczna - negacja PZ, podważanie jego znaczenia w niektórych dziedzinach, np. w prawach człowieka ( kryzys tożsamości - w prawach człowieka kryzys się nie sprawdza) krytyka prawa krajowego jako elementu praktyki państw) Zwyczaj uzależnia się od tego co dzieje się w państwie- prowadzi to do śmierci zwyczaju

- Liberalna - w ramach społ.Międz. istnieją państwa liberalne i nieliberalne. Praktyka p. nieliberalnych nie powinna być brana pod uwagę w tworzeniu PZ

Nawiązanie do koncepcji państw cywilizowanych.

Zdolność regulowana zwyczaju możemy określić przez praktykę państw (ale możemy nie mieć do niej dostępu) oraz z orzecznictwa sądów

* MTS w sprawie Bośni Hercegowiny, Czarnogóry, 2007

Regulacja dotycząca wykładni traktatu, art.31 KWoPR - matryca dla normy zwyczajowej, Nie w pełni zmodyfikowane w PM, Państwo ponosi odpowiedzialność za zachowanie osób, które znajdują się pod kierownictwem lub kontrolą państwa, Państwo ponosi odpowiedzialność za pomoc w popełnieniu naruszenia przez innym podmiot PM

* MTS 2006 Kongo Rwanda - ograniczenie do jurysdykcji i dopuszczalności skargi, Zwyczajowy charakter ma art.7 (ust.2) KWOPT : Każde oświadczenie złożone z zamiarem związania przez szefa państwa, rządu i ministra spraw zagranicznych wywołuje skutki prawne. MTS zaprzeczył zwyczajowemu charakterowi art.66 (dotyczył jurysdykcji, rozwiązywania sporów i ius cogens), zakaz ludobójstwa w KW ma charakter zwyczajowy

* MTS Gwinea - Kongo - 2007 - dotyczy opieki dyplomatycznej, II reg.ma charakter zwyczajowy, Zasada wyczerpania środków krajowych zanim spór dotrze do organizacji międzynarodowych. Art.1 Państwo jest odpowiedzialne za szkodę wyrządzoną osobom fizycznym lub prawnym z naruszeniem PM. W ramach tej odpowiedzialności roszczenia może wysuwać państwo, do których przynależą te osoby. Projekt artykułu o opiece dyplomatycznej

* MTS Kongo Uganda 2005 - Trybunał uznał, że zwyczajowy charakter ma szereg norm dotyczących konfliktów zbrojnych

1907 - Regulamin wojny lądowej

1977 - a) Protokół dodatkowy I

dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych:

- zabrania atakowania ludności cywilnej,

- zabrania atakowania szpitali i innych urządzeń służących opiece nad rannymi i chorymi,

- zabrania dokonywania ataków, które nie są skierowane przeciwko określonym celom wojskowym oraz

niszczenia dóbr niezbędnych do przetrwania ludności,

- zabrania stosowania w walce metod i środków powodujących długotrwałe i poważne szkody w

środowisku naturalnym,

- określa sytuację prawną organizacji i instytucji obrony cywilnej podczas konfliktów zbrojnych,

- stanowi uzupełnienie postanowień czterech konwencji genewskich z 1949 roku.

b) Protokół dodatkowy II

dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych:

- obowiązuje strony konfliktu toczącego się wewnątrz jednego państwa,

- upoważnia do niesienia pomocy osobom poszkodowanym, zapewnia im prawa humanitarne i jest

uzupełnieniem zasady minimum humanitaryzmu zawartej w art. 3 wspólnym dla czterech konwencji

genewskich z 1949 roku.

c) Zasady ogólne, wspólne dla protokołów dodatkowych I i II z 1977 r. do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r.:

- stanowią rozwinięcie postanowień konwencji genewskich (I IV);

- zapewniają w większym niż dotychczas stopniu ochronę ofiarom międzynarodowych konfliktów

zbrojnych;

- zapewniają ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych niemiędzynarodowych (wewnętrznych), jednak

zakres tej ochrony jest nadal mniejszy, niż w konfliktach międzynarodowych;

- wraz z konwencjami genewskimi tworzą system prawny międzynarodowej ochrony ofiar konfliktów

zbrojnych.

Sfera prawa dyplomatycznego - art.29 KWOSD - nietykalność przedstawicieli dyplomatycznych ma moc zwyczajową a nie tylko traktatową

W pewnych sytuacjach zwyczaj może być nieużyteczny np. powoływanie organizacji międz. (może to zrobć tylko traktat). Zwyczaj nie nadaje się także do regulowania procedur międz. np. skład komisji śledczych - tylko porozuminie międz.

*Wykładnia zwyczaju

Zwyczaj trzeba zwykle zrekonstruować. Istnieje cienka linia między stosowaniem, wykładnią a dookreśleniem

* MTS 1986 Nikaragua -USA - uznał, że zwyczaj podlega wykładni, ale stosuje się inne reguły wykładni niż przy traktatach, nawet jeśli norma zwyczajowa odzwierciedla normę traktatową

Kodyfikacja zwyczaju:

Wolimy wiedzieć jaka norma obowiązuje i przkształcamy n.zw. w traktat. ale to powoduje wygaśnięcie normy zwyczajowej

Kodyfikacja pojawiła się w wieku XIX.

Bluhtshll Fiore, Field - próba prywatnej kodyfikacji prawa zwyczajowego.

1973 - IPM Instytut PM

1912 MAIPM

Nurt oficjalnej kodyfikacji rozpoczął się w II połowie XIX wieku. ddotyczył konfliktów zbrojnych

1864 Konwencja Genewska

1868 Deklaracja Petersburska (pociski małego zasięgu)

1899 - Konwencje Haskie

* I Konwencja haska - pokojowe rozstrzyganie międzynarodowych sporów.

* II Konwencja haska - zastosowanie Konwencji genewskiej z 1864 roku do wojny na morzu.

* III Konwencja haska - normowała zwyczaje i prawa podczas wojny.

--Wąska kodyfikacja - 1815 regulamin rang dyplomatycznych

1890 Unia Panamerykańska zwołała dwie konferencje kodyfikacyjne 1925-28 Hawana (regulacja dotycząca prawa tr., 1933 Montevideo (konwencja o prawie i obowiązkach państw (próba zdefiniowania państwa)

LN 1924 - powoładnie komitetu Prawników - ustalili ktore zagadnienia nadają się do kodyfikacji. Z tego Zgromadzenie uznało 3, a skodyfikowano 1

1930 KW dotycząca kolizji ustaw

Konwencja w Genewie - Tranzyt Morski, Statut międz. dróg żeglowych

Komisja Prawa Międzynarodowego - jeden z organów pomocniczych Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Została utworzona rezolucją Zgromadzenia Ogólnego na 174 (II) z 21 października 1947. Jej głównycm zadaniem jest wspomaganie Zgromadzenia Ogólnego w wypełnianiu celu "popierania postępowego rozwoju prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji" (art. 13.1 (a) Karty Narodów Zjednoczonych).

Obecnie składa się z 34 członków (każdy z innego państwa) wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na okres 5 lat (z prawem reelekcji). Członkowie Komisji są wybitnymi znawcami prawa międzynarodowego. Zasiadają w Komisji jako osoby prywatne, nie jako reprezentanci państw.

Komisja zajmuje się przede wszystkim przygotowywaniem projektów konwencji międzynarodowych. Sporządzone przez nią projekty były podstawą przygotowania takich umów jak:

* Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961

* Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963

* Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969

* Konwencja wiedeńska o o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z 1978

1950 - stworzenie wykazu dowodów praktyki przez KPM

2000 - praktyczne wytyczne dot. zastrzeżeń do traktatu

Po II wojnie kodyfikacja odbywała się niezależnie od KPM - ..Kom.CK

*Wygasanie Zwyczaju

Nie wygasa przez milczenie państw, może ustać na jakiś czas a potem się odrodzić

* Desuetudo (z łac. odwyknienie, odzwyczajenie) - termin prawniczy oznaczający jedną z reguł derogacyjnych, według której długotrwałe niestosowanie lub nieprzestrzeganie w praktyce określonej normy prawnej, skutkuje utratą przez nią mocy obowiązującej.

Podstawowa funkcja polega na uchylaniu mocy obowiązującej istniejących norm. Jeżeli zwyczaj jest uważany za fakt prawotwórczy, to może derogować przepis prawa pozytywnego. Desuetudo opiera się na behawioralnym kryterium: przepis prawa nie obowiązuje, ponieważ nie jest przestrzegany.

W przeciwieństwie do innych reguł derogacyjnych (np. lex specialis derogat legi generali) desuetudo nie jest powszechnie akceptowaną zasadą i możliwość jej stosowania we współczesnych systemach prawnych jest kwestionowane.

* actus contrarius - zwyczaj wygaśnie gdy zmieni się okoliczności lub stworzy inny zwyczaj <-

MTS analizował praktykę, dopuszczając że zaniechanie praktyki może być podstawą zwyczaju

Czy praktyka to konkretne zachowania werbalne czy nie wer.?

Same akty werbalne nie są wystarczającym elementem uznania że mamy do czynienia z praktyką

Elementy praktyki:

- praktyka rządów

- praktyka organów administracyjnych i sądowa (dot.np immunitetów)

Wykład 9 5.12.08

Traktat

- Jest to każde porozumienie między co najmniej 2 podmiotami PM w formie pisemnej bez względu na jego nazwę oraz liczbę dokumentów z których się składa.

- Ex consensu advenit vincucam iuris - ze zgodnego porozumienia woli wynika zwiazek prawny

- W samym pojęciu porozumienia mieści się fakt praw i obowiązków, inaczej porozumienie nie miałoby sensu. Ten element podkreśla oddanie traktatu PM

- Porozumienie musi być zgodnym wyrażenim woli, musi być tożsame i pozbawione wad. (bez błędu co do faktu, bez przymusu)

- Traktat nie jest jednostronnym oświadczeniem woli. Dziś akty jednostronne uważane są za odrębne źródła PM

- Bywają sytuacje trudne do oceny

- MTS - zarzuty wstępne 1962 - Afryka Płd-wsch. - musiał ocenić mandat udzielony przez RB Afryce. W 1962 r. MTS wyraźnie zaakceptował pogląd, że pojęcie \"umowa międzynarodowa\" obejmuje porozumienia między państwami a organizacjami międzynarodowymi, będącymi podmiotami prawa międzynarodowego i korzystającymi z ius tractatuum. W wyroku kompetencyjnym

w sprawie Afryki Poludniowo-Zachodniej MTS stwierdził, że mandat w stosunku do Afryki Płd.-Zach. Jest umową międzynarodową, spełniającą wymogi art. 37 statutu MTS .

- Traktat może mieć wielu sygnatariuszy, ale muszą to być podmioty PM

- KW z 1969 ustaliła, że podmiotami sa państwa bo im przysługuje wynikające z suwerenności prawo zawierania umów.

- KW z 1986 ustaliła że traktaty moga być zawierane między państwami a organizacjami międz. lub między org.Międz.

- Z mocy prawa zwyczajowego konwencje mogą być zastosowane w odniesieniu do innych podmiotów PM ( ale trudno określić te inne podmioty)

- w doktrynie uznaje się, że szczególnymi podmiotami prawa moga być: Stolica Apostolska, Zakon Maltański, belligerent, Ruch Powstańczy narodowo-wyzwoleńczy, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

- Klasyczne ujęcie PM zwraca uwagę, że podmiotami nie są jednostki, osoby prawne i spółki transnarodowe

- W art3 KW wskazuje, że nie podważa umów zawartych w innej formie niż pisemna. Jako umowy ustne nie mogą być powoływane przed organami ONZ, w tym Trybunałem bo nie są zarejestrowane.

- LN - umowy niezarejestrowane są nieważne

- Fitzmoris - traktat to nie tylko samo porozumienie ale też tekst dowodzący że porozumienie doszło do skutku

- MTS nie ma obowiązku przyjęcia danej formy,ale pisemna - najlepsza

- umowa międzynarodowa jest pojęciem szerszym niż traktat

- problemy z zachowaniem formy pisemnej : protokoły z obrad, listy dyplomatyczne, czy już rodzą skutek prawny czy nie? często rozstrzygane przed MTS

- Traktat nie ma wymogu podpisu, ale pojawia sie problem z udowodnieniem że oświadczenie zostało podpisane przez podmioty

- nie ma wymogu daty,

- traktaty nie działają wstecz

- Nazwa - dla jego istnienia nie ma znaczenia ,nie wpływa to na jego ważność

- Doktryna próbuje klasyfikować traktaty według ich nazwy

- Taktat jako nazwa indywidualna - umowy uroczyste (traktaty pokoju, ekstradycyjne, demilitaryzacyjne, w ramach stosunków dobro-sąsiedzkich)

- Umowa międzynarodowa - (nazwa rodzajowa lub indywidualna) - często zawarta bez potrzeby ratyfikowania także przez organy międz. w sprawach administracyjnych lub technicznych

- Konwencja - w XIX wieku używano pojęcia do określenia umów dwustronnych, obecnie też wielostronnych równiez w ramach organizacji międz., często to też traktat o dużej randze

- Karta - szczególnie uroczysty dokument, o doniosłym charakterze , KN, Karta Jedności Państw Afrykańskich, na podobnej zasadzie do pakt czy konstytucja

- protokół * W najbardziej ogólnym sensie: zestaw reguł umożliwiających porozumienie. Przykładem może być protokół dyplomatyczny, wypracowany w ciągu stuleci w celu zażegnania konfliktów występujących w trakcie oficjalnych wizyt przedstawicieli obcych państw u przedstawicieli władz. W tym sensie słowo to jest też używane zamiennie z etykietą.

* Oficjalne, pisane na bieżąco sprawozdanie przebiegu rozmaitych posiedzeń, zebrań, obrad, wyborów itp. Sprawozdania takie służą później do sprawdzania legalności decyzji podejmowanych przez protokołowane gremia i ew. stanowią materiał odwoławczy.

* Ścisła specyfikacja działań jakie podejmują urządzenia komunikacyjne (faksy, modemy, komputery itp.) aby ustanowić między sobą połączenie a następnie móc przekazywać dane. Zobacz protokoły komunikacyjne.

* Jedna z nazw stosowanych dla umów międzynarodowych (zob. np. Protokół brytyjski - Protokół nr. 7 dołączony do Traktatu lizbońskiego, będący klauzulą opt-out dotycząca ograniczenia stosowania całości przepisów Karty Praw Podstawowych dla obywateli Wielkiej Brytanii i Polski.

- Deklaracja - może być aktem jednostronnym

- Memorandum of understanding - to nie są umowy międz. ale np mogą to być porozumienia organów nadzoru finansowego

= modus vivendi łac., współżycie (zwł. państw, ugrupowań itp.) oparte na (tymczasowym, prowizorycznym) kompromisie, bez rozstrzygania zasadniczych problemów spornych.

- umowy koncesyjne - państwo z korporacją

Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (ang.: International Centre for Settlement of Investment Disputes, ICSID) jest członkiem Grupy Banku Światowego oraz jednym z podmiotów międzynarodowej polityki gospodarczej. Organizacja została utworzona w roku 1966. W jej skład wchodzi 155 członków. Jest to niezależna międzynarodowa instytucja stworzona w celu prowadzenia negocjacji i dyskusji między inwestorami a importerami kapitału i rozstrzyganie sporów między nimi. Warunkiem członkostwa w ICSID jest przynależność do Banku Światowego.

- Kontrakty koncesyjne nie są traktatami, ale bywają sytuacje że są umiędz.(w momencie naruszenia praw inwestora i obowiązaków, które są chronione; gdy naruszono prawa i obowiązki wprost zawarte w bicie które mają zastosowanie do stron kontraktów koncysyjnych)

- Bity określają czasem prawa i obowiązki

* rozstrzyganie sporów między inwestorami a krajami, w których inwestycje są realizowane, poprzez arbitraż i postępowanie ugodowe

* wyznaczanie doraźnych rozjemców do rozstrzygania sporów w postępowaniach pozainstytucjonalnych

* zarządzanie postępowaniami między rezydentami a cudzoziemcami poprzez zawieranie ugód między stronami, postępowanie ugodowe i ustalanie stanu faktycznego

* prowadzenie badań

* świadczenie usług doradczych

- 1975-77 arbitraż międz. Texaco Libia -o ile dotąd kontrakty odsyłały do prawa krajowego to w tym przypadku kontrakt odesłał do prawa libijskiego ale i do zasad PM(ogólnych)

- Porozumienia w formie miękkiej , często forma pisemna, nie są podporządkowane PMT, każdy prrzypadek jest indywidualny

Rodzaje traktatów.

- Mogą być dzielone wedle różnych kryteriów

- Kryteria treści to kryteria wtórne, inne mają charakter techniczny

- Traktaty formułują kryteria prawne

- Traktaty zakmnięte

- Traktaty główne, wykonawcze

- Podział na dwustronne i wielostronne. Istotne różnice - wielostronne - w ramach organizacji międz, na konferencjach, dwustronne w ramach negocjacji)

- Kwestia związania się (tylko do traktatów wielostronnych mozna zgłaszać zastrzeżenia)

- Relacja między traktatem wcześniejszym a późniejszym art30 ust,4 - traktat między 2 stronami- traktat wcześniejszy wygasa, tr wielostronny - nie wygasa , ale może nie być stosowany

- Przyczyny wygaśnięcia :np zmniejszenie się liczby państw art.55, sukcesja państw, naruszenie art.60, konflikt zbrojny,

Wykład 10 12.12.08

Prawo traktatów - to dział prawa międzynarodowego publicznego, na który składa się ogół norm prawnych regulujących kwestię zawierania umów międzynarodowych, ich obowiązywania oraz stosowania. Normy te mają zarówno charakter zwyczajowy, jak i w dużej mierze zostały skodyfikowane.

Konwencjami w których uregulowano gros zagadnień z zakresu prawa traktatów, są:

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23.05.1969 r. [KWPT]

tzw. II Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 21.03.1986 r. [KWPT`86]

[ZASADA: obowiązuje zasada lex retro non agit (o ile odmienny zamiar nie wynika z umowy lub nie zostaje ustalony w inny sposób)]

[ZASADA: zarówno traktaty zawierane przez same państwa, jak i traktaty, których uczestnikami są również organizacje międzynarodowe, wiążą państwa strony w odniesieniu do całego ich terytorium (lądowego, morskiego, powietrznego), o ile odmienny zamiar nie wynika z traktatu lub nie zostaje ustalony w inny sposób]

[ZASADA: w odniesieniu do umowy międzynarodowej która weszła w życie, obowiązuje zasada pacta sunt servanda. Każda umowa będąca w mocy wiąże strony i powinna być wykonywana przez nie w dobrej wierze]

- Statut org.m. w rozumieniu KW są traktatami.

Artykuł 5 - Traktaty konstytuujące organizacje międzynarodowe oraz traktaty przyjęte w ramach organizacji

międzynarodowej

Niniejsza konwencja ma zastosowanie do każdego traktatu, który jest aktem konstytucyjnym organizacji

międzynarodowej, oraz do każdego traktatu przyjętego w ramach organizacji międzynarodowej, jednakże bez

uszczerbku dla jakichkolwiek odpowiednich reguł organizacji.

- na zewnątrz statut jest traktatem

- wymiar wewnętrzny - statuty traktowane są jak akty konst.

Konstytucjonalizacja PM - traktat, które tworzą org. mają znamiona konstytucji

- MTS - wydatki ONZ - ZO obciąża pewne państwa wydatkami na misje pokojowe - czy te wydartki muszą ponosić państwa czlonkowskie? MTS mówi tak. Gdy Trybunał dokonywał interpretacji KNZ, korzystał z zasad i reguł mających zastosowanie do ogólnej wykładni traktatów, ponieważ uznał że Karta jest traktatem wielostronnym, aczkolwiek o pewnych szczegółowych cecach

- Legalność broni jądrowej -pytanie zadane przez WHO. Trybunał musiał dokonać interpretacji statutu WHo aby mu odpowiedzieć

-1963 Flabinio Costa vs. ENEL - traktat ustanawiajacy EWG ustanawiał swój własny system prawny

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 15 lipca 1964 wydany w trybie prejudycjalnym w sprawie 6/64 Flaminio Costa v E.N.E.L. (CELEX: 61964J0006) wprowadził zasadę, że prawo wywodzące się z Traktatu nie może być podważone przez ustawy krajowe. Przekazanie zaś krajowych praw i zobowiązań do systemu prawnego Wspólnot niesie za sobą trwałe ograniczenie suwerennych praw państw członkowskich, którego żaden późniejszy, jednostronny akt prawny, rozbieżny z ujęciem prawa Wspólnot, nie może podważyć (zob. zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego).

- Opinia 176 ETS - nazwał traktat EWG Kartą Konstytucyjną Wspólnot

Organizacje międzynarodowe - org. międzyrządowe

Konsekwencje szczególnych statutów konstytucyjnych org.m.

* w odniesieniu do zastrzeżeń

* w odniesieniu do wykładni

* w sferze członkostwa

* w sferze wypowiedzenia traktatu i jego wygaśnięcia

* kwestia zmiany

1) Jeśli statusu milczy na temat zastrzeżeń należy uznać że są one niedopuszczalne ( reguła bardziej pragmatyczna - więc są od nieej wyjątki)

- uznaje się że wyłączenie zobowiązań względem konkretnego p. czł. dokonuje się za zgodą wszystkich p. czł

- art, 28 KW jesli traktat jest aktem konst. org.m. zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez odpowiedni organ tej organizacji

2) Interpretacja - statuty mają naturę ewolucyjną ( są żywymi instrumentami )

Główny akcent trzeba położyć na regule efektywności, aby org,mogła efektywnie spełniać swoje cele

Podstawa efektywności została zawarta w opinii doradczej MTS z 1949 za straty poniesione w służbie ONZ - MTS podkreślił efektywny charakter wykładni statutu. KNZ nie przesądza o osobowości prawnej

3) Przy org.m. mówimy o nabyciu członkostwa, Zwykłe traktaty określają warunki jakie państwo musi spełnić aby być stroną traktatu, przystąpienie to czynność jednostronna państwa

4) Art.56 KW okoliczności jednostronnego wypowiedzenia, statuty często przewidują możliwość wystąpienia po spełnieniu pewnych warunków - Tr.Lizboński

5) Zmiana traktatu

Klasyczne traktaty mogą być zmienione wspólną wolą stron. Przy statutach decyzja zapada najczęściej przy org. decyzyjnych

Art.108 KNZ -o zmianie decyduje 2/3 ZO, aby poprawka weszła w życie musi być ratyfikowana przez 1/3 p-czł oraz wszystkich stałych członków RB

Zdolność traktatowa

Jakie podmioty maja zdolność traktatową?

art.6 Każde państwo ma zdolność do zawierania traktatu, Ta zdolność wynika z suwerenności, która jest narzędziem prowadzenia polityki zagranicznej.

Sprawa statku Wimbledon z 1923 roku ( Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej; Francja, Włochy, Japonia, GBR v. Niemcy)

STSM odniósł się do postanowienia art. 380 Traktatu Wersalskiego z 1919 roku. Stanowił on, że Kanał Kiloński (położony na terytorium Niemiec, łączący Morze Bałtyckie z Morzem Północnym) będzie otwarty na zasadzie równości dla żeglugi statków handlowych oraz okrętów wojennych wszystkich państw pozostających w stanie pokoju z Niemcami. STSM wskazał, co następuje: „Bez wątpienia, traktat przewidujący takie zobowiązanie ogranicza suwerenność państwa w tym znaczeniu, że zmusza je do postępowania w pewien określony sposób. Ale prawo zawierania takich traktatów ograniczających władcze kompetencje państwa - dop. aut.] stanowi jednocześnie atrybut samej suwerenności”.

Nie można stwierdzić natomiast że org.międz. posiadają zdolność traktatową.

PMP Wykład 11. 19.12.2008 r.

Życie traktatu.

KWPT nie opisuje wszystkich etapów życia traktatu. Pewne istotne elementy są w niej jednak uregulowane. Konwencje wiedeńskie są względnie wiążące, ponieważ w znakomitej większości mają one rangę zwyczajową.

Duże znaczenie dla życia traktatu ma zdolność traktatowa jego podmiotów.

Życie traktatu:

  1. Wszczęcie rokowań - dwa (lub więcej) podmioty prawa mnar.; ważne jest posiadanie legitymacji przez osoby prowadzące rokowania, czyli inaczej posiadanie pełnomocnictwa;

  1. Przyjęcie tekstu - art. 9.; nie jest momentem ostatecznego przyjęcia traktatu (można jeszcze zmieniać)

  1. Uznanie ostatecznego charakteru tekstu (autentyfikacja) - art. 10; od tego momentu nie powinno się już otwierać rokowań;

  1. Ostateczne związanie się traktatem - nie oznacza, że traktat zaczął obowiązywać; oznacza czynności, które podejmują strony negocjujące traktat;

  1. Wejście w życie traktatu - art. 24.; strony same ustalają, kiedy traktat wchodzi w życie, a jeśli nie to decyduje o tym art.24. ust.2 - wszystkie państwa się zgadzają; w praktyce istnieją różnice między wejściem w życie traktatu dwustronnego a wielostronnego:

  1. Rejestracja i publikacja - art. 80 KWPT, art. 102 KNZ i Rezolucja ZO ONZ z 1946 r. „Regulations”

  1. Z chwilą wejścia w życie mamy:

  1. obowiązywanie w płaszczyźnie mnar. - traktat należy do corpus iuris gentium, podlega KWPT i prawu zwyczajowemu dotyczącemu jego działania; szczególną regułą dotyczącą obowiązywania traktatu jest pacta sunt servanda (art. 26 i 27 KWPT); traktaty obowiązują w konkretnych przestrzeniach:

  • Kontekst można podzielić na BLISKI sam tekst traktatu (preambuła, załączniki, artykuły) oraz DALEKI obejmujący porozumienia między stronami dot. traktatu oraz dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron dołączony do traktatu, ponieważ ma z nim związek (art.31 ust.2 a) i b))

  • Wykładnia kontekstualna nie wskazuje reguł materialnych ani dokładnego kierunku interpretacji. Wskazuje materiały, którymi należy się wspomóc. Nie ma rangi materiałów pomocniczych.

  • Nie ma reguł formalno-prawnych wskazujących kolejność elementów, do których należy sięgnąć przy interpretacji traktatu. Jedynie logika rozumowania wskazuje, że w pierwszej kolejności sięga się do samego tekstu umowy międzynarodowej

    1. Wykładnia systemowa - zakłada sięganie do systemu prawa międzynarodowego zarówno w szerszym i węższym znaczeniu; razem z kontekstem należy brać pod uwagę wszelkie, odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie między stronami normy zwyczajowe, uchwały, zasady ogólne prawa, normy powszechne, normy regionalne, normy partykularne, pierwszeństwo Karty Narodów Zjednoczonych, ius cogens

    Art. 31 ust. 3 c) Konwencji Wiedeńskiej:

    „Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

    [...] c) wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami”

    Wszystkie strony traktatu - zbyt rygorystyczne podejście

    Strony sporu dot. wykładni - zbyt relatywistyczne podejście

    Tylko normy zwyczajowe - zbyt zawężające

    Sięgamy do takich norm, które wiążą strony sporu i są przyjmowane (choćby milcząco) przez inne państwa strony traktatu - najlepsze rozwiązanie

    1. Interpretacja w świetle przedmiot i celu traktatu - nawiązuje do szkoły funkcjonalnej

    Kontrowersyjny problem w doktrynie prawa międzynarodowego - Czy pojęcie „ przedmiot i cel” jest zbitką terminologiczną, czy każdy termin na swoje odrębne znaczenie, ale jest połączony z drugim przez spójnik „i”?

    Spór doktryn prawa międzynarodowego jak daleko można pójść w interpretacji traktatu? Czy można wyjść poza tekst czy trzeba się go kurczowo trzymać?

    Jasin (? - nie jestem pewna co do nazwiska) „przedmiot i cel” nie pozwala przyjąć wykładni nadmiernie wykraczającej poza tekst; cel musi być wywodzony z teksu (preambuły, postanowień...), musi się jednak mieścić w ramach przedmiotu traktatowego; w ramach tych pojęć na tyle na ile pozwalają na interpretację dynamiczną, cel może być interpretowany poza tekstem; postanowienia niedookreślone pozwalają zdynamizować tekst traktatu - odwołanie do innych norm (nawet nieprawnych np. moralności, ekonomii...)

    1. Podział wykładni z punktu widzenia podmiotu, który dokonuje interpretacji:

    Konwencja Wiedeńska w art. 31 wspomina o wykładni autentycznej i usualnej, natomiast statut MTS w art. 38 wspomina o wykładni operatywnej i doktrynalnej.

    Art. 31 ust. 3 Konwencji Wiedeńskiej:

    „ Łącznie z kontekstem należ brać pod uwagę:

    1. każde późniejsze porozumienie między stronami, dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień

    2. każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie stron co do jego interpretacji [...]”

    Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości:

    „1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:

    a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;

    b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;

    c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;

    d) z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych.

    2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to zgadzają się.”

    organy rozstrzygające spory pozwalają sobie na dyrektywy wykładni, w których porządek prawny jest inny niż zaleca Konwencja Wiedeńska, są autorem wykładni autonomicznej i wykładni ewolucyjnej (zmiana okoliczności):

    Przykłady: pojęcie „kabla” uległo transformacji; początkowo tylko kable podmorskie, obecnie także telegraficzne;

    Europejski Trybunał Praw Człowieka = interpretacja musi być zgodna z warunkami świata teraźniejszego, większa elastyczność w interpretacji terminu „transseksualizm”- zmiana płci; zmiana znaczenia terminu „małżeństwo” - dopuszczenie do zawierania małżeństw osoby o tej samej płci oraz osoby, które płeć zmieniły, mimo tego że nie mają zdolności prokreacyjnych

    1. Konwencja Wiedeńska przewiduje możliwość odwołania się do uzupełniających środków interpretacji (nie są one wyłączne, ale są preferowane):

    Komentarz do dokumentu nie został uwzględniony przez KW, a jest bardzo pomocny w interpretacji.

    Art. 32 Konwencji Wiedeńskiej:

    „ Można odwoływać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia, aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania art. 31 lub ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na art. 31:

        1. pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo

        2. prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego.”

    KOLIZJA TRAKTATU (konflikt między traktatami dot. tego samego przedmiotu, po sobie następującymi)

    Art. 30 Konwencji Wiedeńskiej:

    „1. Z zastrzeżeniem artykułu 103 Karty Narodów Zjednoczonych, prawa i obowiązki państw będących stronami

    kolejnych traktatów dotyczących tego samego przedmiotu będą określane zgodnie z poniższymi ustępami.”

    „2. Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź ze nie należy uważać go za niezgodny z takim traktatem, postanowienia tego traktatu mają przewagę.”

    Klauzula derogacyjna (pozwala uchylić traktat)

    Klauzula pierwszeństwa (przeważa nad traktatem)

    Klauzula subsydiarności (zgodność, nie narusza innych traktatów)

    Klauzula subordynacyjna (rozłączność)

    Formuła lex posterior (przepisy stosowania traktatów późniejszych) jest zawarta w art. 30 ust. 3 i 4

    „3. Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego są zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zawieszone na mocy artykułu 59, traktat wcześniejszy ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”

    „4. Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego:

    a) w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ustępie 3;

    b) w stosunkach między państwem będącym stroną obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

    5. „Ustęp 4 w niczym nie narusza artykułu 41 ani jakiejkolwiek kwestii wygaśnięcia lub zawieszenia działania traktatu na mocy artykułu 60, ani jakiejkolwiek kwestii odpowiedzialności, jaka może wyniknąć dla państwa z zawarcia lub stosowania traktatu, którego postanowienia nie dadzą się pogodzić z obowiązkami tego państwa względem innego państwa na mocy innego traktatu”

    PMP Wykład 15. 20.02.2009 r.

    Nieważność, wygaśnięcie i zawieszenie działania (stosowania) traktatu.

    Wszystkie powyższe sytuacje są związane z etapem zawierania traktatu. Odnosi się do nich część V KWPT w art. 42 - 72.

    Tamże uregulowano trzy zagadnienia odnośnie nieważności, wygaśnięcia i zawieszenia (wszędzie gdzie piszę zawieszenie mam namyśli zawieszenie działania traktatu):

    Nieważność jest w pewnym stopniu uregulowana odrębnie od pozostałych sytuacji.

    W KWPT nie uregulowano pewnych kwestii. Wiemy o tym z art. 73 - 75 KWPT, które zajmują się takimi problemami jak wpływ sukcesji podmiotów prawa mnar. na obowiązywanie i stosowanie traktatów przez nie zawartych (jest to uregulowane w KW o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów z 1978 r.), wpływ odpowiedzialności państwa na obowiązywanie i stosowanie umowy (a w szczególności relacje między wygaśnięciem traktatu na skutek jego naruszenia a odpowiedzialnością państwa za to naruszenie - kwestia odpowiedzialności jest uregulowana w Projekcie artykułów o odpowiedzialności państw z 2001 r., które ma charakter niezobowiązujący), wpływ konfliktu zbrojnego na ważność, dalsze obowiązywanie czy stosowanie traktatu (problem również jest przedmiotem prac KPM, ostatnia wersja jest z 2008 r.).

    W części VI art. 74. (Zerwanie lub brak stosunków dyplomatycznych lub konsularnych między dwoma lub więcej państwami nie stoi na przeszkodzie w zawieraniu traktatów między tymi państwami. Zawarcie traktatu nie wpływa samo przez się na sytuację w dziedzinie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych.) Mówi o znaczeniu stosunków dyplomatycznych i konsularnych dla zerwania traktatu (czy zerwanie tych stosunków pociąga za sobą zerwanie traktatu; jaki wpływ na zawieranie traktatu ma istnienie lub brak stosunków dyplomatycznych).

    Art. 75 (Postanowienia niniejszej konwencji nie naruszają żadnych obowiązków w stosunku do traktatu, które mogą powstać dla państwa-agresora w następstwie środków podjętych zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych w związku z agresją dokonaną przez to państwo.) - postanowienia KWPT nie wpływają na obowiązki agresora wynikające z KNZ.

    1. Istota prawna (wiąże się trochę ze skutkami tych zdarzeń prawnych).

    1. Okoliczności przyczyniające się do:

    Strony tracą ten argument, jeśli dowiedziały się o naruszeniu traktatu (z art. 60. - 1. Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedna ze stron upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części. 2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron upoważnia: a) pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo tez do spowodowania jego wygaśnięcia: (i) bądź w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia, (ii) bądź między wszystkimi stronami; b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunkach między nie a państwem winnym naruszenia;
    c) każdą stronę, inne niż winne naruszenia państwo, do powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez jedną stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu. 3. W rozumieniu niniejszego artykułu istotne naruszenie traktatu polega na: a) nie przewidzianym w niniejszej konwencji odrzuceniu traktatu lub b) pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu.4. Poprzednie ustępy nie uchylają żadnego postanowienia samego traktatu, mającego zastosowanie w wypadku jego naruszenia. 5. Ustępy 1-3 nie mają zastosowania do postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej, zawartych w traktatach o charakterze humanitarnym, w szczególności do postanowień zakazujących stosowania wszelkiego rodzaju represaliów przeciwko osobom chronionym przez takie traktaty.    ) bądź nastąpiła zasadnicza zmiana okoliczności (art. 62. - 1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła w stosunku do tych, które istniały w czasie zawarcia traktatu, i jaka nie była przewidziana przez strony, nie może być powołana jako podstawa wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba że: a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się traktatem oraz b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu. 2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powoływana jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego: a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub
    b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu. 3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać się na zasadnicze zmianę okoliczności jako podstawę wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także powołać się na te zmianę jako na podstawę zawieszenia działania traktatu.    ) a on zgodził się z dalszym obowiązywaniem traktatu.

    3. Dopuszczalność podzielności traktatów - przyczyny nieważności traktatu mają znaczenie dlatego czy można podzielić traktat czy nie. Uważa się, że w 3 przypadkach taka podzielność jest nie ważna (nie można wyłączać części traktatu, ale tylko całość) i są one zawarte w art. 51 - 53 tj. przymus wobec przedstawiciela państwa, przymus wobec państwa, naruszenie obowiązującej normy ius cogens. Są to przypadki nieważności bezwzględnej. Wszelkie inne okoliczności dopuszczają podzielność traktatu i jest to nieważność względna.

    Warunki jakie należy spełnić, by odseparować nieważne postanowienia traktatu od pozostałych (art. 44 ust. 3):

    Sytuacje, kiedy trzeba wyodrębnić nieważne przepisy (jest obligatoryjna podzielność traktatu - art. 44 ust. 4) odnosi się do oszustwa i przekupstwa przedstawicieli państwa (art. 49 i 50). Powołując się na te racje należy odnieść się do całego traktatu albo jeśli są spełnione warunki z art. 44 ust. 3, tylko do konkretnych postanowień traktatowych.

    Kwestia podzielności w przypadku wygaśnięcia, wypowiedzenia, wycofania się i zawieszenia - można się powołać w odniesieniu do całego traktatu ale traktat może stanowić inaczej lub strony mogą inaczej ustalić. Kwestia podzielności mieści się tutaj w swobodzie kontraktowej stron traktatu, a strony same mogą zdecydować, które przepisy da się oddzielić od reszty. Wyjątek dotyczy powstania nowej normy ius cogens w czasie obowiązywania traktatu (nie było jej podczas związywania się umową). Art. 64 - traktat jako taki staje się nie ważny i wygasa (sankcja nieważności ma na celu wymazanie wcześniejszych skutków prawnych tego traktatu).

    W przypadku wygaśnięcia i zawieszenia podzielność jest możliwa na mocy KWPT, jeśli spełnione zostaną te same warunki, co w przypadku nieważności, o ile strony nie ustalą inaczej.

    4. Skutki prawne

    5. Procedura ogłaszania roszczeń (w stosunku do tych 3 sytuacji jest uregulowana tak samo, z wyjątkami odnośnie norm ius cogens):

    Przyczyny nieważności, wygaśnięcia i zawieszenia:

    art. 60. ust.5 - zakaz stosowania środków odwetowych w przypadku traktatów chroniących jednostkę ludzką lub mających charakter humanitarny

    Co do okoliczności nie przewidzianych w KWPT - niektórzy się zastanawiają czy niestosowanie traktatu (desuetudo) lub też jego wykonanie traktatu powoduje wygaśnięcie. U podłoża tych dwóch sytuacji leży zgoda państwa (za wspólną zgodą wszystkich państwa - stron). Czasami są traktaty, które nie mają charakteru permanentnego i wówczas określenie desuetudo może być trudne. A wykonanie można odnieść bardziej do umów - kontraktów.

    PMP Wykład 16. 27.02.2009 r.

    Prace KPM nad kwestią wpływu konfliktów zbrojnych na obowiązywanie traktatów.

    Art. 73 KWPT - konwencja nie przesądza żadnych kwestii jakie mogą wynikać w stosunku do traktatów z konfliktu zbrojnego; pozostawia sprawę nieuregulowaną.

    Instytut prawa mnar. w 1975 r. przyjął rezolucję dotyczącą tej tematyki. Projekt artykułów KPM opiera się w dużej mierze na pracach instytutu.

    Na potrzeby projektu artykułów KPM opracowała 2 zagadnienia:

    1. traktat - powtórzone za KWPT; zalicza tylko traktaty między państwami; projekt nie ma zastosowania do traktatów zawieranych przez inne podmioty prawa mnar.; w art. 1 - „stosuje się postanowienia tego projektu do traktatów między państwami, przy czym co najmniej jedna ze stron jest w konflikcie zbrojnym” (szeroko rozumianym - również konflikty wewnętrzne, które przecież mogą się umiędzynarodowić)

    2. konflikt zbrojny oznacza wojnę międzypaństwową lub konflikt, który obejmuje działania zbrojne mogące ze swej natury lub z uwagi na swój zakres wpływać na stosunki traktatowe między państwami - stronami konfliktu zbrojnego lub między państwem - stroną konfliktu zbrojnego a państwem trzecim niezależnie od formalnej deklaracji (oświadczenia) złożonej przez jakąkolwiek lub wszystkie strony konfliktu zbrojnego. Ta definicja jest skonstruowana bardziej funkcjonalnie. W komentarzu stwierdzono, że nie określa się konkretnie konfliktu zbrojnego, by zapobiec sytuacji, że nie został on w projekcie uwzględniony, więc nie można go do niego stosować.

    Ogólne reguły wynikające z projektu artykułów:

    1. Konflikt zbrojny nie wpływa automatycznie na wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu - może być tak, że traktat będzie zawierać klauzulę na wypadek wojny; pozostałe przepisy albo wygasną albo będą zawieszone.

    2. Wszelkie elementy jakie musimy wziąć pod uwagę przy ocenie czy traktat wygasa czy zawiesza działanie należy rozpatrywać w kontekście art. 31 i 32 KWPT, a ocena musi uwzględniać charakter i zakres konfliktu zbrojnego, skutku konfliktu zbrojnego na traktat, z uwzględnieniem treści (przedmiotu) traktatu i liczby stron

    3. Przyjmuje się, że ze względu na treść i charakter traktatu będzie on zawsze obowiązywał i działał (zarówno w okresie pokoju jak i k. z.). Jest to tzw. zasada przeżycia (priciple of survival). Projekt wymienia 12 traktatów o takim charakterze:

    Istnieje możliwość ustalenia czy obowiązuje w całości czy w części.

          1. Reguła związana ze zdolnością państwa do zawierania traktatów w trakcie k. z. - rozpoczęcie wojny nie wpływa na zdolność traktatową państwa; państwa mogą zawrzeć legalnie umowy obejmujące wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu, który działał między nimi podczas k. z. (niekoniecznie obie muszą być strony wojujące). Ma to znaczenie w sytuacji, kiedy rząd emigruje w czasie okupacji - mogą legalnie zawierać umowy; dużym problemem praktycznym jest ustalenie podzielności traktatu w przypadku oceny wpływu k. z. na traktat; przyjmuje się taką zasadę jak w KWPT w przypadku nieważności; traktat jest dotknięty k. z. jako całość chyba, że jest możliwość oddzielenia niektórych klauzul traktatu; możliwe to jest, kiedy nie stanowią one istotnej podstawy do wyrażenia zgody na związanie się traktatem jako całością lub dalsze wykonywanie nie byłoby niesprawiedliwe (klauzula bezpieczeństwa).

          2. Reguły proceduralne