Charakterystyka przedsiębiorstwa
Charakterystyka przedsiębiorstwa
Pojęcie przedsiębiorstwo w odmiennych znaczeniach występuje w różnych dziedzinach nauki. Spotykamy się z nim w naukach ekonomicznych, prawnych oraz teorii zarządzania. Przedstawiając istotę przedsiębiorstwa trzeba zwrócić uwagę na dwa ujęcia: podmiotowe i przedmiotowe. W znaczeniu podmiotowym postrzega się przedsiębiorstwo jako podmiot praw i obowiązków, powstających z racji prowadzenia działalności gospodarczej. W tym ujęciu przedsiębiorstwo to jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym. Przedsiębiorstwo jest więc organizacją, wykonującą funkcje gospodarowania, prowadząc działalność gospodarczą, pod którą w warunkach obowiązującego prawa należy rozumieć działalność wytwórczą, budowlaną, handlową i usługową wykonywaną w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu.
W znaczeniu przedmiotowym przedsiębiorstwo to ogół składników majątkowych, tworzących jego gospodarczą bazę. W ujęciu przedmiotowym przedsiębiorstwo składa się z elementów majątkowych o charakterze materialnym oraz firmy rozumianej jako nazwa przedsiębiorstwa. Składnikiem przedsiębiorstwa, jest również struktura organizacyjna, czyli sposób powiązania ze sobą wszelkich elementów przedsiębiorstwa w jedną, spójną całość i związane z tym koszty organizacji.
W literaturze ekonomicznej można spotkać się z definicjami przedsiębiorstwa formułowanymi według teorii neoklasycznej, zakładającej dążenie producentów do maksymalizacji zysku i według alternatywnej teorii behawiorystycznej uznającej przedsiębiorstwo za złożoną organizację składającą się z wielu ogniw, z których każde ma własną sferę działania i dąży do osiągnięcia określonych wyników w dziedzinach objętych swą kompetencją.
Z położeniem nacisku na podmiotowy charakter przedsiębiorstwa, zostały sformułowane następujące definicje : „przedsiębiorstwo stanowi wyodrębnioną z całej gospodarki narodowej jednostkę gospodarczą, społeczną i techniczną, utworzoną w celu trwałego zarobkowego zaspokajania potrzeb osób trzecich na rynku. Kierownictwo tej jednostki podejmuje decyzję samodzielnie i na własne ryzyko” oraz „przedsiębiorstwo to złożony podmiot, składający się z kompleksu rzeczy i praw, służący do prowadzenia działalności gospodarczej” .
Bardziej lub mniej rozwiniętych określeń przedsiębiorstwa zarówno w teoriach, w których dominuje podejście neoklasyczne, jak i w teoriach, w których dominuje podejście behawioralne jest wiele. Można jednak przyjąć, że przedsiębiorstwo to wyodrębniona z gospodarki narodowej jednostka gospodarcza, wytwarzająca dobra, zaspokajająca potrzeby konsumentów, której celem jest prowadzenie działalności zarobkowej.
Istotnym ze względu omawianych tu pojęć jest przyjęcie rozgraniczenia pomiędzy firmą i przedsiębiorstwem. W języku potocznym często ekwiwalentem terminu f i r m a jest pojęcie podmiotu gospodarczego. W tym kontekście pierwsze z wymienionych nie jest terminem prawnym, natomiast ma charakter pojęcia ogólnego, które wskazuje na każdą postać przedsiębiorstwa. Jednak pojęcie firma w ścisłym tego słowa znaczeniu pozostaje związane z nazwą przedsiębiorstwa, prowadzącego spółkę handlową. Można przyjąć, że pojęcie przedsiębiorstwo jest podstawowe względem pojęcia firma. Firma, będąc nazwą przedsiębiorstwa, nie stanowi podmiotu gospodarczego, ale jeden z jego składników. Najogólniej ujmując firmą jest zarejestrowana urzędowa nazwa, pod którą osoba fizyczna lub prawna prowadzi przedsiębiorstwo.
Cele działalności przedsiębiorstwa
Zdolność eksponowania celu każdego działania jako podstawowej kategorii ekonomicznej wynika z konieczności podkreślania, że cel ma dwie zasadnicze cechy, a mianowicie: jest pojęciem pierwotnym oraz stanowi element motywujący każdego działania. Celem jest wyobrażenie jakiejś rzeczy, działania lub stanu, połączone z pożądaniem jego osiągnięcia w rzeczywistości za pomocą środków, które wydają się odpowiednimi do wyobrażanej rzeczy, działania lub stanu. Innymi słowy, istota celu zawiera się w dwóch procesach. Pierwszym jest motywacja działania, drugim wyobrażenie będące określoną formą percepcji zjawisk, stanów i procesów. Cel odnosi się zatem do dotyczącego przyszłości antycypowanego przez podmiot działający stanu jakiejś rzeczy, który dla podmiotu działającego jest cenny, wyznacza kierunek i strukturę jego działania zmierzającego do spowodowania lub utrzymania tego stanu rzeczy. Zatem celem są przewidywane, ustalone do zrealizowania, zamierzenia umożliwiające zaspokojenie potrzeby, która zrodziła i pobudziła jego realizacje.
Cel ma trzy bardzo ważne cechy są to:
supremacja kierunku nad punktem,
stopniowa realizacja celu,
możliwość wyznaczania nowych zadań w miarę rozszerzenia się horyzontu czasowego i zakresu działań.
Cel można skonkretyzować w kilku lokalnych, cząstkowych celach, które są dla niego zadaniami. Zadania te wynikają z głównego celu i jemu są podporządkowane. Można je traktować jako środki realizacji owego celu. Konkretyzacja celów wiąże się z precyzyjnością i wyrazistością ich formułowania, umiejscowienia w czasie i przestrzeni oraz określania kryteriów i mierników oceny działania. Reguła formułowana zadań wskazuje na konieczność określania i realizowania każdego działania w terminach niezbędnego, całościowego wyniku, który ma być osiągnięty.
Identyfikacja i ustalanie celów przedsiębiorstwa ma istotne znaczenie dla zarządzania przedsiębiorstwem, gdyż stwarza niezbędne dla zarządzania przedsiębiorstwem warunki do:
określania kluczowych funkcji przedsiębiorstwa,
ujawniania działań koniecznych do realizacji, wyznaczania ich hierarchii, czasu, rozmiarów,
rozpoznania i pojęcia decyzji potrzebnych do tego, aby nawet najmniej znacząca jednostka wewnętrzna przedsiębiorstwa miała cele. Które przyczynią się do efektywnej realizacji celów całego przedsiębiorstwa.
Jeżeli przedsiębiorstwo chce osiągnąć określone cele, to każda dokonana w obrębie firmy czynność ma znaczenie tylko na tyle, na ile przyczynia się do osiągania tych celów. Gdybyśmy chcieli ulepszyć organizację bez zbadania celów, bylibyśmy narażeni na ryzyko, że będziemy obmyślali lepsze sposoby organizowania niepotrzebnych czynności lub na odwrót zawinimy przez proponowanie sprawniejszych sposobów osiągania niezadowalających wyników końcowych.
Procesy formułowania i realizacji celów przedsiębiorstwa mają dwa bardzo ważne wymiary tj.: instytucjonalny i normatywny. W wymiarze instytucjonalnym cele przedsiębiorstwa zawarte są w zapisach konstytucyjnych, aktach, statutach przedsiębiorstw, uchwałach i ustawach państwowych o przedsiębiorstwach. W wymiarze normatywnym cel jest traktowany jako model normatywny zachowań lub stanów, które przedsiębiorstwo powinno osiągnąć przez swoje działania.
Dla przedsiębiorstwa podstawowe znaczenie mają cele bezpośrednio wynikające z misji przedsiębiorstwa. Nazywając je celami ostatecznymi przedsiębiorstwa możemy stwierdzić, że tworzą one podstawę sformułowania systemu celów wtórnych, ujętych odpowiednio w perspektywie czasu, podmiotu, przedmiotu i miejsca ich realizacji. Obranie misji za podstawę określenia celu ostatecznego jest konsekwentnym działaniem wynikającym z przyjętej i realizowanej koncepcji modelowej przyszłe przedsiębiorstw, jego funkcjonowania i rozwoju, określonej przez aspirację i twórczą wyobraźnię właściciela, kadry kierowniczej i innych jego członków. Misję należy bowiem traktować jako charakterystyczną rolę do spełnienia przez przedsiębiorstwo, uwidaczniającą i uzasadniającą sens jego istnienia i zarazem wyrażającą tożsamość organizacyjną.
3. Formy prawno - organizacyjne przedsiębiorstwa
Forma prawna jako podstawa utworzenia i zorganizowania przedsiębiorstwa oraz prowadzenia przez nie działalności jest narzędziem:
określającym wymagania założycielskie, strukturę władzy oraz odpowiedzialność,
chroniącym interesy społeczeństwa, państwa, właścicieli, pracowników itp.
Wobec różnorodności działań gospodarczych oraz zmienności warunków ich realizacji zachodzi potrzeba właściwego wyboru formy prawnej przedsiębiorstwa. Swoboda wyboru formy prawnej oraz indywidualizacja szczegółowych form umożliwiają odpowiednie ukonstytuowanie przedsiębiorstwa.
Ukonstytuowanie przedsiębiorstwa ma zazwyczaj charakter jednorazowy. Oznacza to, że decyzje o założeniu czy likwidacji przedsiębiorstwa są z reguły nieodwracalne lub też bardzo trudno odwracalne. Decyzje takie można nazwać konstytutywnymi. Nie ograniczają się one do założenia i likwidacji przedsiębiorstwa, lecz odnoszą się także do kwestii lokalizacji i siedziby przedsiębiorstwa, formy prawnej. Wielkości kapitału itp. Tym samym za decyzje konstytutywne możemy uważać te, które wymagają akceptacji sądu rejestrowego, komisji papierów wartościowych lub odpowiedniego urzędu lokalnego.
Wybór formy prawno - organizacyjnej następuje przy tworzeniu i zakładaniu nowego przedsiębiorstwa. Zmienność formy prawno - organizacyjnej umożliwia dostosowanie działalności przedsiębiorstwa do warunków efektywnego funkcjonowania i rozwoju jej podstawowej jednostki gospodarczej.
Nie każda forma prawno - organizacyjna może być zastosowana dla każdego przedsiębiorstwa. Forma organizacyjno prawna przedsiębiorstwa przesądza o jego systemie finansowym , zasadach prowadzenia gospodarki finansowej oraz odpowiedzialności. Biorąc pod uwagę szczególny rodzaj spółek wyodrębnionych ze względu na źródło prawa regulujące ich powstanie, działalność, postawy ekonomiczne tworzenia oraz zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania możemy wyróżnić:
spółki osobowe i spółki kapitałowe,
spółki cywilne i spółki handlowe.
Zasadniczą cechą rozgraniczające te dwie formy spółek jest to, czy na pierwszym planie znajduje się osoba wspólnika czy jego udział kapitałowy. Spółki kapitałowe zasadniczą różnią się od spółek osobowych. W spółkach osobowych dostawcy kapitału własnego i przedsiębiorcy są z reguły tymi samymi osobami. W spółkach kapitałowych z reguły własność jest oddzielona od zarządzania. W spółkach kapitałowych więź osobista między wspólnikami nie ma tak dużego znaczenia jak w spółkach osobowych. Decydującą rolę odgrywa bowiem zgromadzony kapitał. W dużej spółce akcyjnej właściciele najczęściej właściciele wcale się nie znają.
Firma spółki kapitałowej może być dowolnie obrana. Można też w firmie spółki kapitałowej umieścić nazwisko, ale wymaga to zgody danej osoby lub jej spadkobierców. Spółce kapitałowej można też nadać brzmienie w języku obcym.
W odróżnieniu od spółek osobowych spółki kapitałowe są osobami prawnymi. Oznacza to, ż spółka „sama w sobie” jest samodzielna osobą prawną i jako taka jest podmiotem prawnym, właścicielem jej majątku oraz dłużnikiem za powstałe zobowiązania. Udziałowcy spółki kapitałowej uczestniczą tylko swymi udziałami w kapitale zakładowym , nie ponosząc osobistej odpowiedzialności prywatnym majątkiem za długi spółki, tak jak w spółce osobowej.
Spółka kapitałowa może być utworzona dla relacji każdego celu dozwolonego prawem. Skal i zasięg działalności spółek kapitałowych oraz komplikowanie się zarządzania wymuszają oddzielenie zarządzania od właściwości spółki.
Wybór formy prawnej przedsiębiorstwa powinien opierać się na analizie takich problemów jak:
skala i rodzaj odpowiedzialności przedsiębiorstwa i jego właścicieli wobec wierzycieli,
uprawnienia właścicieli i osób prowadzących przedsiębiorstwo,
stopień upubliczenia działalności przedsiębiorstwa,
możliwości i łatwość zmian kapitału przedsiębiorstwa,
korzyści kosztowe i podatkowe,
rozwiązanie i likwidacja działalności przedsiębiorstwa.
Możemy wyróżnić następujące formy prawno - organizacyjne przedsiębiorstw:
przedsiębiorstwa jednoosobowe,
spółki osobowe,
spółki kapitałowe,
spółdzielnie,
przedsiębiorstwa państwowe.
Przedsiębiorstwo jednoosobowe
Przedsiębiorstwo jednoosobowego właściciela jest powoływane do działalności gospodarczej na podstawie ustawy o działalności gospodarczej oraz odpowiednich przepisów kodeksu cywilnego. Przedsiębiorstwo jednoosobowego właściciela będącego osoba fizyczną stanowi składową część majątku właściciela i nie ma więc osobowości prawnej. Podejmowanie działalności gospodarczej wymaga wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Przedsiębiorcy z chwilą uzyskania tego wpisu otrzymują status kupców rejestrowych i staja się podmiotami praw i obowiązków określonego rodzaju.
Kierowanie przedsiębiorstwem należy do właściciela, który odpowiada za zobowiązania całym majątkiem. Odpowiedzialności tej nie ponosi ewentualny kierownik prowadzący przedsiębiorstwo. Nie ma prawnie ważnej możliwości dokonania rozdziału między majątkiem własnym a majątkiem firmy. Przedsiębiorstwo jednoosobowe jest firmą osobową co oznacza, że musi w nazwie zawierać nazwisko właściciela i jego imię.
Znaczenie społeczne i gospodarcze przedsiębiorstwa jednoosobowego jest bardzo duże z uwagi na łatwość, niskie koszty oraz dostępność założenia takiej firmy dla wszystkich osób mających zdolność prawną, pragnących podjąć ryzyko na własny rachunek i wyłączną odpowiedzialność.
Spółki osobowe
Spółki osobowe maja kilka istotnych cech odróżniających je od innych rodzajów spółek. Należą do nich:
oparcie działalności spółki na pracy wspólników,
osobista, solidarna odpowiedzialność majątkowa,
wspólnota celów i majątku,
trwałość składu osobowego wspólników,
prawo i obowiązek współdziałania wszystkich wspólników dla osiągnięcia wspólnego celu,
prawo każdego wspólnika do bezpośredniego prowadzenia i kontroli spraw spółki,
równe prawa i obowiązki każdego wspólnika,
brak osobowości prawnej spółki.
Do spółek osobowych zaliczamy: spółki cywilne, jawne, komandytowe, ciche, komandytowo - akcyjne oraz partnerskie.
a) Spółka cywilna
Jest spółką osobową, nie posiada osobowości prawnej. Powstaje na drodze pisemnej umowy niewielkiej liczby partnerów, wspólników, osób fizycznych, niekiedy prawnych lub jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, która podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Wspólnicy wnoszą do spółki odpowiedni kapitał gotówkowy lub rzeczowy (aport).Powstały w ten sposób majątek przez cały czas trwania spółki jest niepodzielny tzn., że każdy wspólnik jest współwłaścicielem całego majątku, a nie tylko tej części, którą wniósł do spółki przy jej założeniu.Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie, całym majątkiem osobistym.
W pisemnej umowie spółki cywilnej należy określić:
strony umowy, czyli wskazać podmioty które zawierają umowę spółki
reprezentację, czyli kto będzie reprezentował spółkę wobec osób trzecich, może to być jeden albo kilku wspólników albo osoba trzecia,
osobę, która będzie prowadziła sprawy spółki,
cel gospodarczy, czyli przedmiot działalności, oraz miejsce czy obszar prowadzenia działalności,
wkłady wspólników, ich wysokość i rodzaj,
czym będą się zajmować poszczególni wspólnicy,
uczestnictwo wspólników w zyskach i stratach, jeżeli strony tego nie wskażą,
czas trwania umowy spółki- określony lub nieokreślony,
sposób rozwiązania umowy.
Podstawową zaletą spółki jest prosty tryb zawiązywania spółki i duża swoboda w kształtowaniu jej ustroju wewnętrznego. Podstawową wadą niski poziom zabezpieczenia majątkowego wspólników w związku z pełną i solidarną odpowiedzialnością wszystkich wspólników za zobowiązania spółki oraz ograniczone możliwości powiększenia kapitału.
Prawo i obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru ma w tym zakresie każdy ze wspólników. Z chwilą wpisu do rejestru spółka cywilna staje się spółką jawną.
Działalność spółek cywilnych jest regulowana przepisami prawa cywilnego
b) Spółka jawna
Jest spółką osobową ,która prowadzi we wspólnym imieniu przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową .Zawiązuje się na podstawie umowy zawartej na piśmie przez wspólników i podobnie jak spółka cywilna nie wymaga formy prawnej aktu notarialnego .Umowa spółki jawnej powinna zawierać:
firmę i siedzibę spółki,
określenie wkładów wniesionych przez wspólników i ich wartość,
przedmiot działalności spółki,
czas trwania spółki, jeżeli jest określony.
Po podpisaniu umowy następuje obowiązek zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego.
Majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Wkładem mogą być rzeczy, pozwolenie korzystania z prawa np. patentu lub wykonywanie pracy Spółkę może reprezentować każdy ze wspólników, chyba że w umowie zostały określone pewne zastrzeżenia Każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki solidarnie, całym swym majątkiem , a nie tylko wkładem wniesionym do spółki. Nowością jest tzw. subsydiarna odpowiedzialność, która polega na tym, że w pierwszej kolejności z zobowiązania odpowiada spółka, a dopiero wtedy, gdy z jej majątku nie uda się zaspokoić wierzyciela odpowiadają wspólnicy. Wspólnikom nie wolno wykonywać działalności sprzecznej z interesami spółki. Dotyczy to zwłaszcza działań konkurencyjnych.
Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu, chyba że umowa spółki postanawia inaczej. Umowa spółki może zwolnić wspólnika z udziału w stratach.
Wspólnik ma prawo do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki.
Podstawową zaletą spółki jest to, że łatwo ją utworzyć oraz to , że nie wymaga to bardzo dużych nakładów finansowych. Podstawową wadą jest nieograniczona odpowiedzialność za zobowiązania spółki.
c) Spółka komandytowa
Jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki odpowiada bez ograniczeń co najmniej jeden wspólnik ( komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika ( komandytariusza) jest ograniczona. Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki powinna zawierać pełne brzmienie jej firmy ( nazwy) z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowa”. Nie wyklucza się zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną. Nazwisko komandytariusza nie powinno być zamieszczone w firmie spółki. W przeciwnym przypadku jest on odpowiedzialny wobec osób trzecich tak jak komplementariusz.
Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego i zawierać:
firmę i siedzibę spółki,
przedmiot jej działalności,
czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony,
oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,
oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza ,wobec wierzycieli ( sumę komandytową).
Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.
Wadą spółki jest nieograniczona odpowiedzialność komplementariuszy za zobowiązania spółki oraz ograniczony wpływ komandytariuszy na sposób prowadzenia firmy.
d) Spółka cicha
Spółka cicha jest formą pośrednią między pożyczką a udziałem w cudzym przedsiębiorstwie. Umowę o spółce cichej można uważać za umowę nienazwaną. Cicha spółka powstaje przez włączenie się w działalność gospodarczą innej osoby jej wkładem kapitałowym, który następnie wchodzi w skład majątku właściciela. W ten sposób spółka cicha wykazuje pewne podobieństwo do spółki komandytowej. W tej formie spółki występują bowiem dwa rodzaje wspólników:
właściciel przedsiębiorstwa, który jako osoba zbliżona do komplmenetariusza angażuje cały osobisty majątek i odpowiada osobiście i nieograniczenie,
cichy wspólnik, który uczestniczy w przedsiębiorstwie w sposób ograniczony określonym wkładem kapitałowym.
Właścicielem całego majątku jest więc wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa, który tez sam odpowiada w pełni za długi. Mimo wejścia cichego wspólnika zostaje zachowana dotychczasowa forma prawna przedsiębiorstwa. Może mieć on bezpośrednio kilku cichych wspólników, którzy nie mają prawa sprzeciwu nawet przy transakcjach o wysokim ryzyku.
e) Spółka komandytowo- akcyjna
Jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą , w której wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń ( komplementariusz), a co najmniej jeden jest akcjonariuszem. Akcjonariusz jest obowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie spółki.
Spółka stanowi połączenie dwóch spółek komandytowej i akcyjnej. W zakresie stosunku prawnego komplementariuszy oraz ich wkładów do spółki z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy zastosowanie mają przepisy spółki komandytowej. Natomiast w pozostałych sprawach (kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia) przepisy dotyczące spółki akcyjnej.
Do założenia spółki konieczne jest sporządzenie, w formie aktu notarialnego statutu. Statut powinni podpisać co najmniej wszyscy komplementariusze.
Statut powinien zawierać:
firmę i siedzibę spółki
przedmiot jej działalności
czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony
oznaczenie wkładów wniesionych przez komplementariuszy i ich wysokość
wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną i liczbę akcji ze wskazaniem, czy są one imienne czy na okaziciela
liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia
nazwiska i imiona albo firmy komplementariuszy oraz ich siedziby i adresy lub adresy do doręczeń
organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej. Ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe, jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób.
Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.
Zaleta spółki jest możliwość pozyskania kapitału na rozwój firmy, bez narażanie jej jednocześnie na przejęcie przez konkurencję. Wadą stosunkowo wysokie koszty jej utworzenia oraz późniejszego funkcjonowania. Ponadto do utworzenia spółki wymagany jest dość wysoki kapitał zakładowy- powinien on wynosić co najmniej 50 tys zł Wadą jest również nieograniczona odpowiedzialność komplementariuszy za zobowiązania spółki.
f) Spółka partnerska
Jest to spółka osobowa utworzona przez wspólników ( partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. W spółce partnerskiej mogą działać osoby wykonujący różne wolne zawody.
Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego i zawierać:
określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,
przedmiot działalności spółki,
nazwiska i imiona partnerów ponoszących nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki ( jeżeli tacy będą),
w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,
firmę i siedzibę spółki,
czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,
określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.
Spółka partnerska podlega zgłoszeniu do rejestru sądowego, prowadzonego przez sąd rejestrowy.
Do zgłoszenia należy dołączyć dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu.
Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.
Największą zaletą spółki jest to, że została ona ukształtowana tak, aby każdy wspólnik ponosił odpowiedzialność tylko za własne działania i zaniedbania, nie zaś za winy innych wspólników.
Spółka kapitałowa
do spółek kapitałowych zaliczamy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne.
a) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Jest spółką kapitałową. Udziały pieniężne i niepieniężne ( aporty) wniesione przez wspólników przed powstaniem spółki mają charakter imienny i tworzą kapitał zakładowy. Mogą być przedmiotem sprzedaży, darowizny lub spadku. Nabycie udziałów jest jednoznaczne z nabyciem praw i obowiązków wspólnika, które są ściśle związane z liczbą posiadanych udziałów.
Obowiązujące przepisy przewidują, że kapitał zakładowy musi wynosić co najmniej 50 tys. zł, a wartość nominalna udziału 500 zł. Majątek spółki jest oddzielony od majątku osobistego wspólników, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości udziałów i w tym samym zakresie uczestniczą w stratach. Wyjątkiem są zobowiązania z tytułu podatków, za które wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem w takiej części, w jakiej mają prawo do uczestnictwa w zysku.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością występuje ustawowy obowiązek powołania następujących organów zarządzających:
zgromadzenie wspólników, na którym wszyscy wspólnicy mają prawo głosu w podejmowaniu decyzji,
zarząd, powoływany przez zgromadzenie wspólników, który jako organ wykonawczy prowadzi bieżące sprawy spółki,
rada nadzorcza lub ( i) komisja rewizyjna spełniające funkcje nadzorcze w imieniu wszystkich wspólników.
Spółki z o.o. mogą mieć bardzo różne rozmiary i wysokość kapitału zakładowego.
Podstawową zaletą spółki jest ograniczenie za zobowiązania spółki tylko do wysokości poniesionych wkładów. Podstawową wadą wysokie koszty związane z jej utworzeniem i funkcjonowaniem.
b) Spółka akcyjna
.Spółka akcyjna jest typową spółką kapitałową. Celem jej utworzenia jest zwykle zebranie kapitału od bardzo wielu akcjonariuszy. Dzięki temu jest możliwe osiągniecie celów przekraczających możliwości finansowe jednego czy kilku przedsiębiorców. Jednocześnie forma ta pozwala zaangażować w działalność gospodarcza także drobne kwoty (minimalna wartość nominalna akcji wynosi tylko 1 zloty). Spółka akcyjna jest osobą prawną - wyodrębnionym organizacyjnie, prawnie i majątkowo podmiotem prawa. Jest z tej racji podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych. Natomiast zyski z udziału w niej - wypłacana akcjonariuszom dywidenda - są dodatkowo opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych (ryczałtem 15% uzyskanego przychodu).
Zawiązanie spółki akcyjnej następuje w drodze sporządzenia jej statutu - musi być on spisany w formie aktu notarialnego. Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Spółkę akcyjna zawiązać może jedna albo więcej osób, z tym ze nie może ona być zawiązana wyłącznie przez jednoosobowa spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółka ta powstaje i uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania jej do rejestru sądowego - wcześniej jest spółką akcyjną w organizacji. Firma spółki może być obrana dowolnie; z tym ze powinna ona zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka akcyjna" (dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu S.A.).
Z punktu widzenia początkującego lub drobnego przedsiębiorcy, podstawowa wada spółki akcyjnej jest wysokość wymaganego kapitału zakładowego - jest to obecnie minimum 500 000 złotych. Do tego dochodzą ogromne koszty: obsługi prawnej, sporządzania wielu dokumentów w formie aktu notarialnego oraz prowadzenia rachunkowości i corocznego badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta. Niewątpliwą zaleta spółki akcyjnej jest z kolei to, że akcjonariusze nie odpowiadają za jej zobowiązania. Jednocześnie należy mieć świadomość, że w odróżnieniu od spółki z o.o., w spółce akcyjnej akcjonariusze nie uczestniczą w zarządzaniu spółką, a ich rola ogranicza się w zasadzie do wniesienia kapitału i ewentualnego pobierania dywidendy.
Spółka akcyjna jest tworem przewidzianym dla prowadzenia naprawdę dużych przedsiębiorstw. Jej utworzenie wymaga ogromnych nakładów finansowych i korzystania z profesjonalnej obsługi prawnej. Z pewnością nie jest to forma godna polecenia osobom dopiero próbującym swoich sił w biznesie. Poza tym nie ma sensu porywać się na zakładanie właśnie takiej spółki, skoro zwykle wystarczy spółka z ograniczona odpowiedzialności, także zapewniająca ograniczenie odpowiedzialności majątkowej wspólnika. Natomiast, jeżeli rozważa się zakup akcji już istniejącej spółki akcyjnej, to należy mieć świadomość, że jako drobny akcjonariusz właściwie nie będzie się miało wpływu na działalność spółki. Kupowanie akcji może być dobrym sposobem inwestowania, lecz niekoniecznie jest to sposób na prowadzenie działalności gospodarczej.
Spółdzielnie
Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób , która w interesie swych członków prowadzi działalność gospodarczą.
Spółdzielnia powstaje z inicjatywy członków - założycieli , którzy opracowują statut , wybierają zarząd i składają wniosek o zarejestrowanie spółdzielni w sądzie (ma osobowość prawną).
Założycielami spółdzielni powinno być co najmniej 10 osób fizycznych lub 3 osoby prawne. Statut spółdzielni określa najważniejsze sprawy : między innymi wysokość udziałów, prawa i obowiązki członków, podział zysków i ewentualnie strat. Członek spółdzielni wpłaca wpisowe, wnosi udziały, a w niektórych typach spółdzielni członkowie wnoszą wkłady , np.: spółdzielnia mieszkaniowa .
Rozróżnia się 2 grupy spółdzielni :
użytkowników - świadczące usługi na rzecz członków, np.: handlowe, banki spółdzielcze, spółdzielnie mieszkaniowe i inne.
spółdzielnie pracy - zatrudniające członków zarobkowo, np. przedsiębiorstwo produkcyjno- usługowe.
Najwyższym organem w spółdzielni jest walne zgromadzenie członków zwoływane przez zarząd co najmniej raz w roku po sporządzeniu bilansu w którym to zgromadzeniu ma prawo uczestniczyć każdy członek z prawem do jednego głosu bez względu na liczbę wniesionych udziałów.
Walne zgromadzenie członków decyduje o najważniejszych sprawach, miedzy innymi o podziale zysku, zmianę statutu, sprzedaży majątku, wyborze członków rady nadzorczej i inne. Rada nadzorcza kontroluje działalność zarządu i spółdzielni . W skład rady wchodzi co najmniej 3 członków. Zarząd wybierany jest przez radę lub walne zgromadzenie, kieruje bieżącą działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz.
Przedsiębiorstwa państwowe
Przedsiębiorstwo państwowe jest wyodrębnioną organizacyjnie, ekonomiczni i prawnie jednostka gospodarczą utworzoną przez upoważniony do tego organ administracji państwowej.
Przedsiębiorstwo państwowe jest najniższym szczeblem samodzielnie gospodarującym i wykonującym swe zadania oraz w pełni za to odpowiedzialnym, gdyż niższe jednostki gospodarcze podległe przedsiębiorstwu tej samodzielności nie posiadają. Z podanego określenia przedsiębiorstwa państwowego wynikają jego szczególne cechy, do których zalicza się odrębność organizacyjną, terytorialną, ekonomiczną i prawną.
odrębność organizacyjna oznacza, że przedsiębiorstwo stanowi wydzieloną z całości gospodarki narodowej jednostkę organizacyjną mającą określoną nazwę i siedzibę.
odrębność terytorialna polega na tym, że maszyny, urządzenia, budynki i budowle przedsiębiorstwa zajmują określony i wydzielony teren.
odrębność ekonomiczna wiąże się z wydzieleniem przedsiębiorstwu części mienia ogólnonarodowego w postaci środków produkcji, którymi dysponuje samodzielnie w celu wykonywania swych zadań gospodarczych i społecznych. Przedsiębiorstwo sprzedaje swe wyroby lub usługi i otrzymywanymi z tego tytułu środkami pieniężnymi pokrywa swe wydatki.
odrębność prawna przedsiębiorstw jest prawnym wyrazem odrębności organizacyjnej i ekonomicznej. Odrębność tę przedsiębiorstwo uzyskuje z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorstw państwowych, znajdującego się we właściwym sądzie, gdyż wówczas określa się, że przedsiębiorstwo nabyło osobowość prawną, czyli stało się osobą prawną.
Organami przedsiębiorstwa państwowego są ogólne zebranie pracowników, rada pracownicza oraz dyrektor przedsiębiorstwa. Ogólne zebranie pracowników oraz rada pracownicza są organami samorządu przedsiębiorstwa państwowego.
Przedsiębiorstwa państwowe tworzą bardzo zróżnicowany zbiór jednostek gospodarczych. Mogą działać na zasadach ogólnych, szczegółowych oraz funkcjonować jako przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Współczesne przedsiębiorstwo napotyka w realizacji swoich celów różne utrudnienia. Wiążą się one głównie z nasyceniem rynku i rywalizacją o klienta, koniecznością postępowania etycznego oraz potrzebą społecznie odpowiedzialnego działania. Przedsiębiorstwo powinno więc przestrzegać określonych norm, przepisów i zasad. Ponosić określone koszty, wycofywać się z pewnych zakresów działania, rezygnować z przedsięwzięć zapewniających korzyści, ale ocenianych jako nieetyczne bądź niezgodne z prawe. Musi się więc stawać organizacją etyczną.
Bibliografia
S. Dębski, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, Warszawa 1996.
J. Duraj, Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, Warszawa 2004.
Pod. Red. J. Lichtawskiego, Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wrocław 1997.