1. Pojęcie i przedmiot pedagogiki ogólnej.
*Pedagogika: dziedzina, dyscyplina nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego.
Pedagogika - jest nauką zarówno praktyczną (wywodzi się z praktyki), jak i teoretyczną (bo teoria pomaga rozwiązywać konkretne problemy praktyczne).
Pedagogika - od greckiego paidagogos- niewolnik prowadzący chłopców za rękę do szkoły. Początkowo nauka o wychowaniu, nauczaniu dzieci. Termin oznacza naukę o wychowaniu i kształceniu jednostki ludzkiej przez cały okres jej życiowej aktywności w zależności od tego jaką jednostką wyodrębnioną jest subdyscyplina.
Działy współczesnej pedagogiki:
Społeczna:
Opiekuńcza:
Kultury:
Wczesnoszkolna:
Specjalna:
Resocjalizacyjna:
Pedeutologia:
Andragogika:
Gerontologia:
Promocji zdrowia:
Jan Amos Komeński - twórca. Pedagog czeski, reformator sz-kolnictwa (wymyślił system klasowo-lekcyjny, który przetr-wał do dziś). Nauczyciel, duchowny. 1657 „Zasady dydak-tyki” - proces nauczania, zasady nauczania.
PEDAGOGIKA - nauka o wychowaniu człowieka. Tworzy teoretyczne i metodyczne podstawy planowej działalności wychowawczej w celu wyposażeniacvx społeczeństwa w wiedzę ogólną i zawodową oraz w system wartości i przekonań.
PRZEDMIOT BADAŃ - zjawiska wychowawcze człowieka we wszystkich fazach jego rozwoju. Proces świadomego i ce-lowego wychowania człowieka, wpływy wychowawcze, żywiołowe, a także funkcjonowanie systemu edukacji na tle rozwoju społeczno-ekonomicznego.
ZADANIA - Podstawowym zadaniem jest wyposażenie tych, którzy zajmują się organizowaniem procesów dydak-tycznych lub wychowawczych w wiedzę o skuteczności róż-nego rodzaju zabiegów. Inne:
1. Gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej
2. Uogólnianie zebranych wyników, wykrywanie związ-ków i zależności między procesami, ich wyjaśnienie w celu ukazania, które z nich wywołują pożądane procesy wychowawcze, a które nie
3. Dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczyw. wych-czej, ustalanie zasad, celów, metod wychowawczych, sprawdzanie skuteczności działań w praktyce, opracowanie głównych założeń w pracy wych.
FUNKCJE NAUKI
1. diagnostyczna - gromadzenie wiedzy o stanie rzeczy przeszłych lub przyszłych
2. prognostyczna - określa na podst. poznanych prawidło-wości przebiegu zjawisk przyszłe zmiany.
3. poznawcza - dostarczanie orientacji w świecie oraz zas-pokajanie potrzeb wiedzy i rozumienia otaczających zja-wisk
4. psychologiczna - określa, w jaki sposób zachodzą zmia-ny w psychice człowieka
5. techniczna - gromadzenie i porządkowanie wiedzy, któ-ra później może być wykorzystywana do realizacji ce-lów
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA:
- empiryczna - polega na stawianiu problemów dot. współzależności między zjawiskami, wysuwaniu na ich podstawie hipotez, ich weryfikowanie przez obserwację, rejestrację dużej ilości przypadków. Obejmuje:
a) wiedzę o prawidłowościach
b) określa zależności rządzące procesami wychowa-nia i bada je
c) wyjaśnia mechanizmy urabiania ludzkiej psychiki
d) funkcje: diagnostyczną, prewidystyczną, technicz-ną, poznawczą i psychologiczną
- teoretyczna - opisuje rzeczywistość ogólnie, ujawniając zachodzące w niej zależności
- praktyczna - stawia i rozwiązuje problemy związane z realizacją jakiegoś celu. Posiada funkcję techniczną i prewidystyczną
AKSJOLOGIA - nauka o wartościowaniu
TELEOLOGIA - rozważania nad celowością przebiegu zda-rzeń (nie tylko przyczynowość cechuje przebieg zdarzeń, ale też celowość
WYCHOWANIE - celowe i świadome kształtowanie osobo-wości człowieka.
CEL: Wyrobienie pewnych dyspozycji i cech u wychowanka
Głównym celem jest wszechstronny rozwój osobowości czł.
Cele wyprowadzamy z rzetelnego rozeznania stanu obecnego i tendencji rozwojowych świata we wszystkich jego składni-kach (tzn. ekonomicznych, społecznych, politycznych i kultu-ralnych).
Cele są realizowane w procesie kształcenia, który obejmuje stronę rzeczową (ogólne przygotowanie do działalności prak-tycznej oparte na znajomości wiedzo o przyrodzie, sztuce, po-lityce, społeczeństwie, i technice) i stronę osobowościową (dotyczy ogólnego rozwoju sprawności umysłowej i zdolności poznawczych, rozwoju zainteresowań i wdrażania do samo-kształcenia)
Pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu człowieka.
Zajmuje się całokształtem zjawisk wychowawczych, na które składają się:
-warunki procesu wychowania; -cele i treści wychowania; -metody wychowania; -instytucje wychowania; -ocena i kontrola.
Nauczanie występuje w postaci czynności okazjonalnych jak i w sytuacjach planowanych, kiedy jest to systematyczne, bezpośrednie kierowanie procesu uczenia się.
Kształcenie jest to zaplanowanie i systematyczne działanie mające na celu intelektualny, moralny, filozoficzny i psychiczny rozwój człowieka.
Wychowanie obejmuje wszelkie oddziaływanie na człowieka, którego celem jest ukształtowanie kierunkowych cech osobowości, określonego systemu wartości, postaw, przekonań i zasad.
Samokształcenie jest to samodzielne lub z pomocą przyswajanie wiedzy, umiejętności i nawyków, ale równocześnie kształcenie własnych postaw i przekonań.
Samokształcenie to umiejętność korzystania ze źródeł:
-wystawy, przeźrocza, magnetofon, filmy edukacyjne, pokazy, książki skrypty, czasopisma fachowe, konferencje, sesje uczelniane, posiedzenia, obchody kliniczne, wideo, komputer, konsultacje, TV.
Czyli wymaga inicjatywy i przedsiębiorczości - zwłaszcza w sytuacji, gdy dostępność źródeł jest niewielka.
Pedagogika jest to nauczanie i wychowanie (od słowa pajdagogos).
Pedagog - nauczał pewnych form nauczania pedagogicznego.
Przedmiotem pedagogiki jest wieloaspektowość tzn., że każdy człowiek posiada uniwersalność, szczegółowość, podmiotowość, przedmiotowość, dynamiczność i otwartość.
Pedagogika jest nauką praktyczną jak i teoretyczną. Jest nauką humanistyczną i przyrodniczą, filozoficzną i społeczną. Pedagogika jest zarówno nauką jak i sztuką.
Pedagogika jest nauką o wychowaniu, której przedmiotem działalności mające na celu wyposażenie młodego pokolenia w wiedzę, sprawność ogólną i zawodową, systemu zainteresowania oraz oddziaływanie każdej jednostki na własny rozwój.
Pedagogika jest przede wszystkim nauką o człowieku a wychowanie jest to działanie społeczne zachodzące w interakcji i komunikacji.
Zajmuje się nauczaniem, wychowaniem, kształceniem i samokształceniem w ciągu całego życia. Jest nauką, której zarówno przedmiotem jak i podmiotem jest człowiek.
Działy pedagogiki:
1. Układ pionowy:
Pedagogika empiryczna, czyli inaczej praktyczna. Polega na tym, że obserwacja danego człowieka pochodzi od osób, które mają kontakt z osobą obserwowaną (np. rodzice, szkoła). Opiera się na braniu opinii z osoby obserwowanej.
Opisowa lub eksperymentalna uwzględniająca doświadczenia. Badająca eksperymenty dotyczące zjawisk biologicznych, psychicznych lub kulturowych związanych z wychowaniem.
Normatywna bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, ideały, normy, którymi powinna kierować się dana osoba.
Teoretyczna, czyli ogólna jest to dział pedagogiki który obejmuje całość badanego przedmiotu. Zajmuje się wszechstronnym kształtowaniem danego człowieka.
2. Układ poziomy
Pedagogika ogólna. Jest nad wszystkimi pedagogikami (zbiera wszystkie rodzaje pedagogiki).
Teoria wychowania czyli jaką teorię możemy zastosować dla danej grupy ludzi.
Do układu poziomego zaliczamy działy takie jak:
1. pedagogika przedszkolna;
2. wczesnoszkolna;
3. dla osób dorosłych (andragogika);
4. specjalna (która naucza i wychowuje dzieci i młodzież i osoby dorosłe niepełnosprawne, niewidome, głuche;
5. pedagogika społeczna (jest to nauczanie w danej grupie społecznej w skład niej wchodzi p. tłumu)
6. pedagogika pracy (zajmuje się nauczaniem i wychowaniem ludzi w środ. pracy.
7. pedagogika. zdrowia - uczy nas przede wszystkim dbaniu o własne zdrowie i zapobieganie choroby
8. pedagogika porównawcza.
2. Pojęcie, zakres i funkcje wychowania.
Wychowanie w znaczeniu szerokim oznacza:
przygotowanie jednostki do pełnienia zadań, stawianych przez cywilizację
proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości
pewien rodzaj ludzkiej działalności, polegającej na wywoływaniu odpowiednich zmian w osobowości wychowanka
wychowanie zawiera w sobie proces kształcenia, czyli nauczania i uczenia się
Wychowanie w znaczeniu wąskim określa się jako:
celową i świadomą działalność zmierzającą do realizowania założonych celów
wychowanie moralne oraz kształtowanie uczuciowo - emocjonalnej strony osobowości wychowanka
W ogólnym ujęciu, wychowanie to przygotowywanie jednostki do pełnego życia w społeczeństwie; pełni ono następujące funkcje:
funkcję zachowawczą - przekazywanie tradycji, obyczajowości, wzorców zachowań panujących w danej społeczności
funkcję twórczą - kształtowanie kreatywności wychowanka we wszystkich sferach jego życia
Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym miedzy wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno - motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:
świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji (m. in. rodziców, nauczycieli, szkoły, organizacji społecznych, kulturalnych i religijnych)
systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania
własnej osobowości
3. Co to znaczy, że pedagogika jest nauką humanistyczną?
Nauki humanistyczne - grupa nauk dotyczących człowieka, jego wytworów i społeczeństwa ludzkiego. Nauki humanistyczne przeciwstawia się naukom przyrodniczym i matematycznym także ze względu na metodę - nie są one zmatematyzowane lub są zmatematyzowane w niewielkim stopniu, według wielu badaczy używają metodologii rozumiejącej.
. Inni teoretycy zaliczają pedagogikę do grona nauk humanistycznych. Gdzie ściśle nawiązuje się do filozofii, teorii socjologicznych, do psychologii humanistycznej, do filozofii. Jednak jednym z podstawowych wyróżników metodologicznych pedagogiki humanistycznej jest prowadzenie w jej obrębie pedagogicznych badań jakościowych. Charakterystycznymi cechami tych badań są: przyjęcie kategorii poznawczych, którymi są „rozumienie” i „interpretacja”, przyjmowanie nie matematycznych procedur analitycznych i odrzucenie pomiaru, holistyczne podejście badawcze, ujmowanie rzeczywistości z punktu widzenia osoby badanej, wprowadzenie oceniania, elastyczne i otwarte sposoby zbierania danych. Typowymi metodami badań jakościowych są: obserwacja uczestnicząca, wywiad swobodny, jakościowa analiza treści dokumentów osobistych i wytworów.
Wg Stanisława Palki oba te sposoby uprawiania pedagogiki prowadzenia badań są niezbędne i równoprawne. Decyduje o tym natura badanych faktów i zjawisk pedagogicznych
4. Porównaj cele wychowania w behawiorystycznej i humanistycznej koncepcji
człowieka.
Koncepcja humanistyczna- zakłada, że każdy człowiek jest wyposażony w sposób indywidualny w pewne możliwości (indywidualny potencjał możliwości). Każdy człowiek to indywidualna jednostka i tak należy go traktować. Podstawowym mechanizmem działalności człowieka jest kreowanie własnej osoby; człowiek podejmuje aktywność, poznaje świat w sposób indywidualny (subiektywny sposób spostrzegania), człowiek poznaje świat przez interakcje z innymi ludźmi. W koncepcji humanistycznej człowiek to całe wielkie „ja”, całe jego życie to walka o te jego „ja”, chodzi tu o walkę o tożsamość. Najpierw utożsamiamy się z matką, granicą, kiedy po raz pierwszy pojawia się pierwsze „ja” jest 3r.ż., dziecko zaczyna wtedy mówić o sobie „ja”. Potem u nastolatków ”ja” przeradza się w „my”, a następnie znowu jest „ja”. Koncepcja humanistyczna jest kombinacja wszystkich trzech płaszczyzn, wychodzi z teorii personalistycznych, które dbają o rozwój duchowości, fizyczności i cielesności. Traktuje człowieka indywidualnie i wyjątkowo. Wychowanie w koncepcji humanistycznej musi stwarzać warunki do tego, żeby indywidualny rozwój człowieka postępował w sposób naturalny (nie narzucanie standardów, ale stymulacja rozwoju przez wychowanie). Jednostka jest traktowana bardzo indywidualnie, sam obiekt informuje nas o swoich potrzebach. Dąży się do ustalenia systemu wychowania humanistycznego , który ukształtowałby jednostkę dojrzałą. (dążenie do integracji osobowości, rozwój autonomii jednostki uniezależnienie od bodźców zewnętrznych , ukształtowanie postaw allocentrycznych koncentrowanie uwagi na innych a nie na samym sobie , rozszerzanie świadomości).wszechstronny rozwój
koncepcja behawiorystyczna - istotne dla natury człowieka są jego cechy zachowania. Koncepcja ta nie zakłada zajmowania się wewnętrznymi procesami, człowiek uczy się w wyniku doświadczeń. Jednostka uczy się w kontakcie z innymi ludźmi. Ich reakcja na jej zachowanie powoduje ich unikanie (człowiek to czarna skrzynka). Wynika z tego, że człowiek może się nauczyć wszystkiego stosując odpowiednie bodźce. Wychowanie w ramach tej koncepcji polega na tworzeniu się określonych sytuacji, wprowadzanie wychowanka w dane sytuacje, to bodźce (bodziec - reakcja).
Zgodnie z podstawowymi założeniami tego prądu - zasadnicze znaczenie przywiązuje się nie do wrodzonych zadatków i instynktów, lecz do wychowania, którego wynikiem powinny być wszystkie pożądane reakcje jednostki.
Behawioryzm. Jego twórca - J.B.Watson, a główny przedstawiciel - H. Spencer. Behawioryści akcentują wpływ środowiska zewnętrznego na człowieka. Uważają zachowanie człowieka całkowicie zależne od zewnętrznych bodźców, jako reakcja
na bodziec. W pedagogice zostały wykorzystane ich poglądy dotyczące zachowania człowieka, i szły w kierunku biologizmu, utylitaryzmu i praktycyzmu. Celem wychowania w takim ujęciu będzie wykształcenie jednostek przystosowanych do indywidualnych warunków istnienia. Również teoria kar i nagród wypracowana przez behawiorystów
(zaczerpnięta z badań empirycznych Pawłowa) przyjęła się w pedagogice psychologicznej. Naczelny akcent był tu kładziony na zachowanie. Zachowanie stało się przedmiotem psychologii i pedagogiki psychologicznej.
5. Relacje nauczyciel - uczeń w autorytarnej i antyautorytarnej teorii wychowania.
Wychowanie z jakiego wyrasta osobowość autorytarna otrzymało miano „czarnej pedagogiki". Termin ten sformułowała Katharina Rutschky. Scharakteryzowała ona „czarną pedagogikę" jako działania mające na celu złamanie wolnej woli dziecka i bezwarunkowe podporządkowanie jej rodzicom. Według psychoanalityczki A. Miller „czarna pedagogika", którą możemy również nazwać wychowaniem autorytarnym, opiera się na następujących zasadach:
Antypedagogika zakłada, że dziecko od swych narodzin wie, co jest dla niego dobre i może ponosić pełną odpowiedzialność za swój rozwój fizyczny i umysłowy i w związku z tym nie musi być wychowywane. Antypedagogika podważa wychowanie zgodnie z góry przewidywanymi celami. Przyjmuje, że każdy człowiek ze swej natury jest tak dojrzały, samodzielny i niezawodny, że wystarczy pobudzić i ukierunkować jego rozwój, aby spełnił związane z nim oczekiwania. Mówi, że należy iść obok wychowanka lub wspólnie z nim i być gotowym do wspomagania jego rozwoju. Pragnie w ten sposób zapobiec narzucaniu odgórnych celów.
Powyższe założenia mogą stanowić podstawę do sformułowania podstawowych tez antypedagogiki. Wiele z tych tez zawiera rozprawa H. v. Schoenebecka: Antypedagogika w dialogu, Wprowadzenie w rozmyślania antypedagogiczne, a także praca tego samego autora zatytułowana: Antypedagogika, Być i wspierać zamiast wychowywać
A oto główne tezy antypedagogiki:
każdy człowiek odpowiada za swoje życie i od chwili narodzin posiada zdolność decydowania o sobie;
dorosły wychowawca ma być lojalnym towarzyszem i przyjacielem dziecka, ma udzielać mu wsparcia zgodnego z jego potrzebami i pragnieniami,
należy bezwarunkowo akceptować tożsamość dziecka i szanować jego suwerenność.
Podstawowa teza antypedagogiki brzmi: wspierać zamiast wychowywać (unterstutzen statt erzichen).
Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogii A. S. Neilla:
Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać;
Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących;
Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny;
Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia;
Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne;
Podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych jest samostanowienie i samorządność;
Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do przeżywania przez dzieci swojej seksualności;
Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych;
Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.
6. Wyjaśnij znaczenie trzech podstawowych pojęć związanych z wychowaniem:
partnerstwo, autonomia, samodyscyplina.
7. Przedmiot i zadania pedagogiki społecznej.
Pedagogika społeczna, dział pedagogiki zajmujący się badaniem warunków środowiskowych, wywierających wpływ na proces wychowania jednostek. Do głównych kierunków pedagogiki społecznej zalicza się: wyrównywanie szans oświatowych dzieci i młodzieży, wychowanie poza szkołą, poradnictwo wychowawcze, pomoc socjalną, organizację wypoczynku i rekreacji.
Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce .
Wg. Radlinskiej - Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.
Zadania pedagogiki społecznej:
- zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych
- ulepszanie wpływów pozytywnych
Zadania pedagogiki społecznej.
Pedagogika społeczna ma za zadanie: zbierać wiedzę o całej rzeczywistości wychowawczej; analizować przebieg procesów wychowawczych; obserwować zjawiska wychowawcze i opisywać je; wysuwać wnioski płynące z obserwacji; wykrywać
i wyjaśniać związki i zależności jakie zachodzą między zjawiskami wychowawczymi; oceniać pozytywny i negatywny wpływ wszystkich elementów składowych procesu wychowania na rozwój osobowości wychowanka; opracowanie celów, zasad, metod i form pracy pedagogiki społecznej.
Przedmiot badań dla pedagogiki społecznej stanowi człowiek wraz z całym jego otoczeniem, wraz ze społecznymi uwarunkowaniami, ale także proces wychowania, zmiany jakie dokonują się w wychowanku pod wpływem wychowania, proces rozwoju
i kształtowania się jego osobowości
Pedagogika społeczna jest częścią pedagogiki ogólnej. Zajmuje się tą częścią teorii wychowania, która skupiona jest wokół środków wychowawczych oddziałujących
na wychowanka, które warunkują jego rozwój i decydują o rezultatach działalności wychowawczej. Pedagogika społeczna analizuje rodzaje potrzeb wychowawczych, które pojawiają się na różnych etapach życia wychowanka. W szczególny sposób pedagogika społeczna zajmuje się środowiskiem wychowawczym i całą społeczną sytuacją wychowanka.
Obszary zainteresowań:
Środowisko życia człowieka:
Ř środowisko naturalne - rodzina, grupa rówieśnicza
Ř środowisko wychowania instytucjonalnego - kulturowo - oświatowe, opiekuńczo - wychowawcze
Ř instytucje wychowania pośredniego - telewizja, media, zakład pracy
Rodzaj działalności:
Ř działalność socjalno - wychowawcza w tym opiekuńczo - wychowawcza
Ř działalność kulturalna w tym społeczno - kulturalna
Ř Problemy sieroctwa: problem rodziny niepełnej, rodziny czasowo niepełnej, problem kompensacji sieroctwa poprzez rodzinne formy kompensacji np. rodziny zastępcze, kompensacja całkowita
Ř Formy pomocy rodzinie i dziecku
Ř Pozarządowe formy pomocy: Stowarzyszenia Społeczne, Fundacje Społeczne, Ruchy Społeczne
Ř Problemy czasu wolnego, badanie go w aspekcie wartości wychowawczych i patologii zachowań dewiacji
Ř Media, telewizja, multimedia w aspekcie szans rozwoju człowieka i zagrożeń
Ř Problem przemian zachodzących w środowisku życia człowieka na skutek transformacji społ., polit., ekonomicznej, kulturowej. Skutki tej transformacji: bezrobocie, bezdomność, ubóstwo, wzrost agresji, przestępczość. Bada te problemy z punktu widzenia dziecka, funkcjonowania rodziny, jej dysfunkcjonalności
Ř Problem wartości
Ř Mała ojczyzna - środowisko lokalne,
Ř Duża ojczyzna - problem integracji Europy, kształtowania określonych postaw, tolerancji wobec inności, kształtowanie tożsamości.
8. Pojęcie i kategorie środowisk wychowawczych.
Środowiska wychowawcze:
+ wg Izdebskiej: szeroko rozumiane środowisko życia dziecka ze złożonym systemem bodźców rozwojowych, o charakterze oddziaływań planowych jak i wpływów samorzutnych dodatnich i ujemnych,
+ wg Trębały: określony obszar oddziaływań, gdzie bodźce rozwojowe, kontrolowane są zgodnie z celem wychowawczym, a jednocześnie wywołują trwałą zmianę w zachowaniu się wychowanka,
+ wg Szczepańskiego: część środowiska społecznego i kulturowego, która wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych postaw, poglądów, wiedzy, spontanicznego postępowania wychowanka.
Wyróżniamy trzy podstawowe środowiska wychowawcze:
a) rodzina,
b) szkoła,
c) klasa.
Środowisko wychowawcze ma bezpośredni wpływ na wychowanie i ukształtowanie człowieka. Podstawowymi elementami środowiska wychowawczego są rodzina, szkoła i klasa. Ich funkcje są następujące:
▪ Rodzina:
- zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych,
- dostarczenie pozytywnych wzorców zachowań,
- przekazywanie wartości, norm i zasad obowiązujących w danym społeczeństwie,
- rozwijanie kontaktów między ludzkich,
- umożliwianie rozwoju fizycznego i psychicznego, przygotowanie do samodzielnego życia, wprowadzenie w świat kultury.
▪ Szkoła:
- przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury i sztuki,
- kształcenie postaw wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości,
- zapewnienie rozwoju fizycznego i psychospołecznego.
▪ Klasa:
- praca w zespole,
- wspólny system norm i wartości,
- wzajemnie oddziaływanie na siebie przez uczniów,
- możliwość pełnienia różnych ról,
- wypełnienie powierzonych obowiązków,
- nauka nawiązywania nowych kontaktów między ludzkich.
9. Co to jest „mała ojczyzna” ? Omów rolę społeczną, kulturalną i edukacyjną.
Mała ojczyzna jest to środowisko lokalne. Środowisko lokalne to pojęcie wieloznaczne, różnie definiowane przez pedagogów. Jest pojęciem nienaukowym, ale określa typ ładu społecznego.
Według Pilcha środowisko lokalne to: "gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębnościi gotowości do wspólnego działania, żyjących wpoczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa".
Cechami konstytutywnymi środowiska lokalnego (według Pilcha) będą zatem: cywilizacyjna, religijna i narodowa tożsamość; homogeniczność zawodowa i gospodarcza; znaczny wpływ i zdolność kontroli społeczności grupowej nad jednostką; powszechne utożsamianie się jej członków; odrębność, pewien stopień odizolowania od innych środowisk.
Wroczyński definiuje środowisko lokalne jako "zespół obiektywnych współwyznaczników rozwojowych i wychowawczych, w szczególności: obiektywnie istniejące i względnie stałe elementy struktury tego środowiska, które są źródłem określonych bodźców rozwojowych". Jako elementy środowiska lokalnego wymienia on: układ geofizyczny, tradycje, stan demograficzny (rozmieszczenie ludności), zróżnicowanie zawodowe, aktywność społeczno-kulturalną, strukturę gospodarczą oraz stan uprzemysłowienia.
Tradycyjne środowiska lokalne odznaczają się dużą spójnością oraz siłą
i posiadają ogromne znaczenie w rozwoju i wychowaniu jednostek. Według Anny Kłoskowskiej środowiska te cechują się: względną izolacją od otaczającego świata; samowystarczalnością; bezpośrednimi, osobistymi kontaktami wszystkich członków danej społeczności, opartymi na zasadzie sąsiedztwa i pokrewieństwa; znaczną jednorodnością majątkową, zawodową i etniczną; identycznością tradycji, wierzeń, zwyczajów, obyczajów, norm i wiernością w ich przekazie.
W środowisku lokalnym występuje specyficzny rodzaj więzi społecznych. Termin ten według Szczepańskiego i Pilcha oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami
i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały. Znaniecki definiuje więzi społeczne również jako planowe i intencjonalne współdziałanie osób w danej grupie. Krzywicki w swojej definicji odwołuje się do uczuć
i ideałów, które są wspólne członkom danej społeczności, ze względu na podobieństwo rozwijających się popędów biologicznych, czy też wspólnych celów. Wreszcie Turowski podkreśla sieć stosunków i powiązań występujących w danej społeczności oraz nastawienie jej członków i grup do pełnienia określonych funkcji, kultywowania określonych wartości, ukierunkowania na wspólny cel.
Mikrostruktura charakteryzuje się przewaga bezpośrednich interakcji i stosunków
społecznych. To właśnie w niej, a więc w rodzinach, kręgach społecznych i grupach
społecznych kształtuje się opinia członków społeczeństwa o zmianach zachodzących na
poziomie makrostrukturalnym. Tutaj rodzą się kryteria oceny rozmaitych postaw, dążeń,
aspiracji, zachowań ludzi. Dzięki mikrostrukturom, ludzie nabywają określonych cech
społecznych, pozwalających zrozumieć własną rolę w zmieniającym się świecie.
Lokalność okazuje się płaszczyzną, która łączy perspektywę indywidualną i zbiorową,
pozwalając nadać nową jakość i dynamikę nieuchronnym zmianom, jakim będziemy poddani
w bliższej i dalszej przyszłości. W poszukiwaniu nowego sensu środowiska lokalnego
pomocne wydaje się pojecie przestrzeni. Los człowieka kształtuje się bowiem na przecięciu
różnych jej wymiarów
Wielość możliwych odmian przestrzeni (psychologiczna, temporalna, fizyczna,
Tym, co łączy członków lokalnej społeczności jest miejscowa kultura i przyroda oraz
emocjonalny i intelektualny związek jaki każdy odczuwa z najbliższym otoczeniem. Związek
ten określany jest mianem “małej ojczyzny” i pełni fundamentalną rolę edukacyjnosocjalizującą,
zakorzeniając człowieka i umożliwiając zmianę zastanej rzeczywistości.
Powrót do najbliższego środowiska jest reakcją na wzrastającą niepewność świata
społecznego. W ten sposób przenikają się pojęcie środowiska lokalnego i środowisko
wychowawcze.
Nasze życie jest nieustannym poruszaniem się w przestrzeni społecznej, wyznaczanej
takimi pojęciami jak: rodzina, krąg przyjaciół, szkoła czy zakład pracy. To, kim jesteśmy,
zależy od wzajemnych relacji. Często okazuje się, że tym, co łączy wszystkich, jest
społeczność lokalna, będąca najbardziej trwałym i uniwersalnym elementem naszego
otoczenia (struktury społecznej), od urodzin po kres życia. Tak rozumianą więź i miejsce, w
którym tradycja spotyka się ze współczesnością, zwykliśmy określać “małą ojczyzną”. 13 Daje
ona poczucie siły i odpowiedzialności, przygotowując i umożliwiając zmianę istniejącej
rzeczywistości. Poczucie wspólnoty z miejscem zamieszkania stwarza szansę na jego
przekształcenie, na rozwój w oparciu przede wszystkim o własne możliwości. Nasz sukces
indywidualny zakorzeniony jest więc we wspólnocie lokalnej, w której żyjemy i działamy.
“Community” (społeczność lokalna) to swoisty układ lokalny składający się z kilku
podstawowych elementów:
1. przestrzeni terytorialnej,
2. zamieszkujących tę przestrzeń ludzi,
3. wspólnych powiązań i zależności ludzi i instytucji, sprawiających, że całość jest
wewnętrznie zintegrowana, co umożliwia podejmowanie wspólnych działań na rzecz
rozwiązywania lokalnych problemów,
4. społecznych interakcji,
5. kulturowych i psychospołecznych więzi łączących część lub całość mieszkańców z daną
strukturą społeczno-przestrzenną14
Lokalny rozwój społeczny rozumiany także jako proces wychowawczy opiera się więc
o miejsce, konkretny rejon geograficzny, wystarczająco mały, by jego mieszkańcy posiadali
wspólne zainteresowania i stworzyli stałe wzorce współdziałania, wspólną tożsamość.
Miejsce, w którym mieszkają ludzie, to ważna jednostka społeczna i polityczna. W jej obrębie
nawiązują ze sobą kontakt - pracują, bawią się, cierpią i zmieniają. Podstawą ich wspólnoty
jest fakt, że “spotykają się” w wielu różnych sytuacjach - w drzwiach szkoły, w sklepach, w
kawiarni - mieszkają razem na wspólnym terenie. Każdy spędza znaczną część czasu “w
domu”. To właśnie tu przechodzi się tak ważne życiowe etapy, jak dzieciństwo, rodzicielstwo
czy starość. Ludzie zazwyczaj znajdują się w sytuacji materialnej podobnej do sytuacji swoich
sąsiadów. Na przykład zjawisko bezrobocia, nie występuje z takim samym nasileniem w
różnych miastach, lecz koncentruje się w określonych dzielnicach. Podobne relacje dotyczą
też innych zjawisk społecznych: zamożności, etniczności.
Społeczność lokalna jest więc siecią osobistych powiązań, kontaktów grupowych,
tradycji i wzorców zachowania, które powstają na konkretnym obszarze i w określonej
sytuacji społeczno-gospodarczej. Gdy mamy do czynienia z bogatą siecią społecznych
interakcji i więzi wytworzonych w procesie umożliwiającym osiągniecie poczucia wspólnych
wartości, symboli, tradycji, przy równoczesnej świadomości odrębności i chęci
współdziałania, możemy mówić o zaistnieniu wspólnoty lokalnej.
10. Analiza procesu rewalidacji w kontekście jego podstawowych cech: podmiotowość,
kompleksowość, ciągłość, powszechność, jak najwcześniejsze zapoczątkowanie.
11. Model postępowania rewalidacyjnego.
12. Istota i uwarunkowania prawidłowości realizacji edukacji integracyjnej.
► Integracja - to proces tworzenia się całości z jakichś części, zespalanie się elementów w całość.
Niezwykle ważnym aspektem w życiu każdego człowieka jest edukacja. W życiu osoby niepełnosprawnej jest ona w niewspółmierny sposób jeszcze bardziej istotna niż w życiu człowieka zdrowego. Osoba niepełnosprawna bowiem oprócz standardowych wymagań edukacyjnych, obarczona jest jeszcze walką o swoje zdrowie i jak najlepsze w miarę swych możliwości funkcjonowanie w życiu codziennym i społecznym. Izolacja nie sprzyja rozwojowi człowieka we wszystkich sferach jego życia.
Edukacja integracyjna wiąże się z głęboko społecznym sensem działań pedagogicznych, swego rodzaju misją placówek oświatowych. Oznacza to, iż w założenia edukacji integracyjnej są wpisane zadania organizowania środowiska przedszkolnego i szkolnego sprzyjającego uczeniu się i budowaniu wspólnoty uczestników procesu edukacyjnego.
● Edukacja integracyjna to inaczej edukacja włączająca. To system, w którym uczniowie ze specjalnymi potrzebami wynikającymi z niepełnosprawności są poddawani procesowi edukacji w szkołach znajdujących się w pobliżu miejsca zamieszkania wraz ze swoimi pełnosprawnymi rówieśnikami. Szkoły te mają być miejscem, gdzie uczy się optymizmu, a nie etykietowania dzieci jako niepełnosprawne. Są po prostu inne, tak jak każdy z nas jest inny. Ale każdy z nas ma swoje wartości, zdolności, umiejętności. Wprowadzenie niewielkiej liczby dzieci niepełnosprawnych do zwykłej, normalnej szkoły, sprawia, że zwykła szkoła staje się lepsza. Dzieci więcej się uczą, lepiej reagują, nawiązują kontakty z innymi dziećmi, ponadto zdają sobie sprawę, że nie cały świat składa się z osób sprawnych, bez upośledzeń. Absolwenci takich szkół bez żadnych obciążeń fizycznych, czy psychicznych stają się ludźmi lepszymi dla społeczeństwa.
→ Podstawowe założenie systemu kształcenia integracyjnego brzmi: każdy może się uczyć, choć nie wszyscy mogą się uczyć tego samego i w tym samym tempie. To włączenie dzieci niepełnosprawnych w system kształcenia osób pełnosprawnych. Edukacja integracyjna ma lepiej przygotować dziecko do normalnego życia w społeczeństwie. Przez kontakty z pełnosprawnymi rówieśnikami, przez wspólną zabawę, wspólne zajęcia ma lepiej stymulować rozwój, wzmacniać i uruchamiać mechanizmy kompensacyjne, a w konsekwencji podnosić jakość życia osób niepełnosprawnych. Dużym plusem integracji jest to, iż dzieci z różnego typu dysfunkcjami mogą nauczyć się samodzielności, mają szansę udowodnić, iż mogą być razem z innymi w budynku szkolnym, w jednej klasie. Dzieci pełnosprawne natomiast mają możliwość przekonania się, że wśród nich może znajdować się ktoś, kto różni się sprawnością fizyczną czy intelektualną, a mimo to nie jest kimś gorszym (chociaż innym).
Wyróżniono więc dwa modele integracyjnego systemu kształcenia dzieci niepełnosprawnych:
częściowo integracyjny model kształcenia dzieci niepełnosprawnych, np. Kanada, Australia, Niemcy, a także Polska,
model integracji pełnej, np. Anglia, USA, Szwecja, Dania, Austria, Włochy.
1