OPRACOWANIE TEMATÓW NA EGZAMIN Z PSYCHIATRII, PIELĘGNIARSTWO ROK 3 LICENCJAT

ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA - OMAMY

Omamy (halucynacje) - to spostrzeżenia nieistniejących w rzeczywistości przedmiotów (nie ma realnego bodźca), którym towarzyszy błędny sąd realizujący, tzn. poczucie, że spostrze-gany przedmiot rzeczywiście istnieje w odpowiadającej danemu zmysłowi przestrzeni:

• Omamy wzrokowe - polegają na zwidywaniu zjawisk aktualnie niezachodzących typu wrażeń (fotopsje: błyski, punkty, plamy, iskry) lub typu spostrzeżeń (chory widzi postacie ludzkie, zwierzęta, przedmioty powiększone - omamy makroptyczne lub bardzo małe - omamy mikroptyczne).

• Omamy słuchowe - polegają na doznawaniu zjawisk prostych: trzaski, stuki, szmery (acoasmata), dźwięków (phonemata) oraz zjawisk złożonych: głosy ludzkie, zwierzęce, muzyka. Wśród omamów słuchowych słownych („głosów”) najczęstsze są przekleństwa, wyzwiska, nakazy, komentarze, czasem rozmowy.

• Omamy czuciowe - mogą dotyczyć czucia skórnego (dotykowe - np. odczucie aktywno-ści pasożytów na skórze, kłucia, naświetlania), czucia wewnętrznego (cenestetyczne - np. przykre lub przyjemne odczucia przypominające ból, elektryzowanie, szarpanie, rozciąga-nie, ściskanie w obrębie mięśni, narządów wewnętrznych, płciowych) lub czucia ruchu i równowagi (kinestetyczne - np. unoszenia się spadania, chwiania podłoża, obracania).

• Omamy węchowe - halucynowane zapachy, częściej przykre (gaz, spalenizna, smród) niż przyjemne (róże, kadzidło, sosna), czasem niezwykłe (zapach nieba, przyszłości, diabła).

1. Psychopatologia ogólna 15

• Omamy smakowe - odczuwanie smaku rzekomej trucizny, smaku przyjemnego, przykre-go lub niezwykłego (np. smak gronkowców na szczotce do zębów).

• Omamy rzekome (pseudohalucynacje) - przeżycia wyodrębnione spośród innych oma-mów z powodu cech sugerujących, że tracą charakter doznań zmysłowych, a zbliżają się do wyobrażeń. Są to spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, rzu-towane w przestrzeń nieadekwatną (wewnętrzną lub subiektywną), do tej, z której zwykle odbierane są takie doznania.

W praktyce najczęstsze są pseudohalucynacje słuchowe słowne („głosy”) umiejscowione w obrębie własnego ciała, rzadziej w przestrzeni psychicznej subiektywnej (we mnie - „głos sumienia”, w głębi jestestwa) lub w inny sposób wyobrażonej (z kosmosu, z „nadrzeczywi-stości”).

Złudzenia i omamy pojawiają się w jakościowych zaburzeniach świadomości. Są charaktery-styczne dla zespołu majaczeniowego oraz psychoz, zwłaszcza schizofrenicznych, zaburzeń świadomości typu onejroidalnego, a czasem pojawiają się w stanach depresyjnych.

ZABURZENIA MYŚLENIA-UROJENIA

Urojenia (delusiones) - to fałszywe przekonania pochodzenia chorobowego, które cechuje:

1) fałszywość, czyli rozmijanie się wyrażanych przez chorego przekonań z przekonaniami otoczenia,

2) chorobowy kontekst, czyli współwystępowanie innych objawów psychopatologicznych,

3) niezwykle silne odczucie rzeczywistości,

4) niekorygowalność, tzn. niepodatność na rzeczowe kontrargumenty.

Jeżeli treści urojeniowe nie są w pełni skrystalizowane, mówi się o nastawieniach urojenio-wych, a w przypadku uruchomienia ich przez prawidłowe spostrzeżenia o spostrzeżeniach urojeniowych.

Urojenia dzieli się ze względu na ich budowę oraz treść.

związkom chorego z otoczeniem (np. patrzą na mnie, śmieją się ze mnie, mówią o mnie w telewizji).

�� Oddziaływania (wpływu, owładnięcia) - polegają na przeświadczeniu chorego, iż niektó-re lub wszystkie jego przeżycia i zachowania ulegają wpływowi obcych sił (np. osób, in-stytucji), działających środkami naturalnymi (np. środki techniczne, psychologiczne), nadnaturalnymi (np. wpływ duchowy, magiczny) lub niewiadomych sposobów, czasem na odległość. Niekiedy chory czuje się całkowicie owładnięty obcym wpływem, zupełnie bezwolny.

�� Prześladowcze - wiążą się z przekonaniem o działaniach otoczenia zmierzających do po-zbawienia chorego życia, zdrowia, godności, własności.

�� Zmiany osoby - dotyczą urojeniowego poczucia zagrażającej, zachodzącej lub już zaist-niałej, częściowej, bądź całkowitej zmiany cielesnej, czy psychicznej, zmiany tożsamości albo przemiany w inną istotę.

�� Wyższościowe (wielkościowe) - dotyczy podwyższonej oceny własnych cech (np. urody, zdrowia, siły), możliwości (materialnych, duchowych), pozycji (społecznej), tożsamość.

�� Małej wartości (depresyjne) - dotyczą zaniżenia oceny własnych cech, możliwości, pozy-cji lub tożsamości. Szczególnie często pojawiają się tu urojenia odzwierciedlające zagro-żenia egzystencjalne, związane z utratą: zdrowia (hipochondryczne), spokoju sumienia (winy), pomyślności materialnej (ruiny), nieistnienia (nihilistyczne).

Urojenia występują w zaburzeniach somatogennych, schizofrenicznych, afektywnych i reak-tywnych.

Myśli natrętne (obsesje) - to myśli uporczywie powracające, narzucające się choremu z po-czuciem przymusu, mimo prób i wysiłku wkładanego w ich oddalenie, lecz zawsze traktowa-ne jako myśli własne (uporczywe doznawanie wątpliwości, długotrwałe poszukiwanie zapo-mnianego nazwiska czy nazwy miejscowości: liczenie w myśli do określonej liczby przed podjęciem ważnej czynności „wiem, że to nie ma sensu, ale policzę i będę mieć spokój”).

Spowolnienie/zahamowanie - różnego stopnia ograniczenie szybkości myślenia i wypowia-dania się. Przejawiają się wydłużeniem czasu niezbędnego do sformułowania i przekazania wypowiedzi, ale mogą prowadzić do poczucia, że myślenie całkowicie ustaje. Spowolnienie częściej dostrzegane jest w zaburzeniach organicznych i schizofrenicznych, zahamowanie - w depresji.

Przyspieszenie - różnego stopnia wzmożenie szybkości przesuwania się, zmienności i ini-cjowania coraz to nowych wątków myślenia, aż do gonitwy myśli. Wypowiedzi chorego ce-chuje wzmożona rozmowność, gadatliwość, towarzysząca zwykle wzmożeniu nastroju i ak-tywności.

Otamowania - chwilowa, zwykle nieoczekiwana pauza w biegu myśli i wypowiedzi. Może być przedstawiana jako odczucie nagłej pustki, braku myśli w głowie. Obserwowane są w schizofrenii.

Natłok (mantyzm) - subiektywne poczucie uciążliwego nadmiaru spontanicznie pojawiają-cych się, kolejnych wątków i tematów myślenia. Może się wiązać z poczuciem utraty kontroli nad biegiem myśli, a nawet z przekonaniem o zakłócającym oddziaływaniu sił zewnętrznych, często występuje w schizofrenii.

Rozwlekłość, drobiazgowość - skłonność do inicjowania nowych, zwykle zbędnych wątków wypowiedzi, pomimo niezakończenia już rozpoczętych, co powoduje oddalanie się od wątku głównego, spada sprawność porozumiewania się. W przypadku nadmiernego uszczegółowia

nia mówimy o drobiazgowości. Objaw często obserwowany w organicznych zaburzeniach psychicznych.

Stereotypie, perseweracje, iteracje - różne formy powtarzania, zawężania myślenia i wy-powiedzi do tych samych tematów, zdań, lub wyrażeń.

Werbigeracje - kolejne, „seryjne”, jakby automatyczne powtarzanie słów, fraz, czasem mało sensownych lub celowych.

Mutyzm - brak reakcji słownych, mimo zachęt i poleceń kierowanych do chorego. Mutyzm wybiórczy dotyczy porozumiewania się za pomocą słów tylko z określonymi osobami (np. rodzicami) lub w określonych sytuacjach (np. w szkole, wśród obcych). Mutyzm obserwuje się w zaburzeniach psychicznych psychogennych, organicznych i schizofrenicznych (katato-nicznych).

Zubożenie myślenia (alogia) - ograniczenie ilościowej lub treściowej zawartości myślenia i wypowiedzi chorego, co utrudnia możliwość porozumiewania się z nim.

Myślenie paralogiczne - oznacza komunikowane za pomocą wypowiedzi wyraźne odstęp-stwa od reguł logiki, które sprawiają, że rozmówcy trudno zrozumieć znaczenie pojęć, zasady łączenia ich, reguły wnioskowania. Może też wynikać z podporządkowania myślenia zasa-dom innym niż logiczne (wczesne fazy rozwoju człowieka, marzenia senne, niski poziom cywilizacyjny, ruchy religijne).

Myślenie niespójne - oznacza zakłócenie reguł wiązania składników myślenia w spójną ca-łość z powodu utraty gramatycznej poprawności myślenia i/lub zatracenia zwartości płynno-ści uzewnętrznianych myśli (np. zbaczanie, utrata celu, mówienie obok).

Myślenie niekomunikatywne - istotą jest brak zrozumienia wypowiedzi przez rozmówcę z powodu paralogii i nieskładności myślenia lub z powodu ograniczenia intencji porozumie-wania się, czego przykładem jest myślenie dereistyczne, autystyczne, odnoszące się do siebie (występujące w schizofrenii):

• myślenie dereistyczne to myślenie oderwane od rzeczywistości, zatopione w tematach abstrakcyjnych, lekceważące przyjęte zasady, reguły, bez respektowania potrzeb i realnej sytuacji,

• myślenie autystyczne wiąże się z przeniesieniem zainteresowania chorego głównie na własne życie wewnętrzne, często zniekształcone przez objawy psychotyczne, co sprawia, że nie jest on zainteresowany nawiązaniem rozmowy i wymianą informacji,

• myślenie odnoszące do siebie to potrzeba odnoszenia treści wszelkiej komunikacji do siebie, niezależnie od jej realnych uwarunkowań.

Rozkojarzenie - złożone zaburzenie struktury i funkcji myślenia, w którym elementy nieko-munikatywności, paralogiczności i nieskładności powodują, iż wypowiedzi chorego stają się mało zrozumiałe lub niezrozumiałe i są typowe dla schizofrenii.

Splątanie (inkoherencja) - złożone zaburzenia struktury i czynności myślenia, prowadzące do wypowiedzi niezrozumiałych, niekomunikatywnych, wybitnie nieskładnych z powodu nieskładności gramatycznej (agramatyzm) i nieskładności toku myślenia, który jest porozry-wany, (niespójny), rozpraszany i podąża za przypadkowym kojarzeniem na zasadzie podo-bieństwa fonetycznego rymu i rytmu. Częste są perseweracje, werbigeracje, iteracje. Wystę-puje głównie w zespole jakościowych zaburzeń świadomości - splątaniu uwarunkowanym somatycznie.

ZABURZENIA PAMIĘCI

nadczynność pamięci (hipermnesia) - zdolność szybkiego zapamiętywania oraz odtwa-rzania zapamiętanych treści, zaznacza się w stanach hipomaniakalnych, czasem dotyczy osób niedorozwiniętych umysłowo, wykazujących szczególne uzdolnienia matematyczne,

�� niedoczynność pamięci (hipomnesia) - upośledzenie zapamiętywania w stanach wzru-szenia, w nerwicach oraz upośledzenie zapamiętywania, procesu przechowywania i przy-pominania uwarunkowane zmianami organicznymi - jak w zespole otępiennym,

�� niepamięć (amnesia), tj. luka pamięciowa obejmująca okres krótki (jako następstwo za-burzeń świadomości) lub różnie długi w głębokim zespole otępiennym,

�� zafałszowanie pamięci (paramnesia) - to konfabulacje, złudzenia i omamy pamięciowe oraz zjawiska typu deja vu,

�� konfabulacje, treści przypadkowe, fałszywe bądź nieprawdopodobne wypełniające często luki pamięciowe,

�� złudzenia pamięciowe polegają na zniekształceniu treści zapamiętywanych zjawisk, spo-tykane są w psychozach m.in. w schizofrenii, parafrenii oraz w nerwicach,

�� omamy pamięciowe polegają na przeświadczeniu chorego o realności przeżyć, których nie doznał, lub których doświadczył jedynie w wyobraźni, występują w psychozach schi-zofrenicznych,

�� zjawiska typu deja vu (złudzenia pamięciowe utożsamiające) polegają na poczuciu zna-jomości sytuacji nowej, a więc nieprzeżytej nigdy poprzednio. Objawy te noszą nazwy „już przeżytego” (deja vecu), „już widzianego” (deja vu), pojawiają się napadowo w pa-daczce skroniowej.

ZABURZENIA EMOCJONALNE I UCZYCIOWE

1. Nastrój maniakalny - cechuje się względnie równomiernym wzmożeniem podwyższone-go nastroju z odczuciami uniesienia, radości o dość ekspansywnym, dłużej utrzymującym się charakterze. Wypowiedzi chorego wskazują na:

a. zawyżenie samooceny - z przypisywaniem sobie wysokiej wartości, pozycji społecz-nej, możliwości materialnych lub psychicznych, a czasem niezwykłej tożsamości,

b. zawyżenie samooceny własnej przeszłości, z podkreśleniem zasług i osiągnięć,

c. zawyżenie oceny przyszłości z optymizmem lub entuzjazmem wobec nadchodzących czasów i wydarzeń, czasem wyższościowe oceny nabierają cech urojeniowych. Nie-zbyt nasilone wzmożenie nastroju to nastrój hipomaniakalny.

2. Nastrój euforyczny - to dość płytkie wzmożenie nastroju z dominowaniem wesołości, samozadowolenia, skłonnością do żartowania, bagatelizowania trudności i przeciwieństw. Wypowiedzi wskazują raczej na zadowolenie z siebie niż wyższościową samoocenę. Eu-foria towarzyszy chorobom organicznym mózgu.

3. Nastrój moriatyczny (moria, wiłość) - odmiana euforii ze szczególnie nasiloną, lecz pustą wesołkowatością i tendencją do błaznowania i niewyrafinowanych żartów, charaktery-styczny dla uszkodzenia części oczodołowej płatów czołowych.

4. Nastrój ekstatyczny - wzmożenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, od-czucia podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz własnego w nich udziału. Stany ekstatyczne stanowią element obrazu psychoz padaczkowych i napadów padaczkowych o złożonej symptomatologii (np. stanu marzeniowego).

Lęk - to nastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia lub zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego, nierealnego źródła.

a)uogólniony (przewlekły, wolno płynący) - długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o różnej, lecz mało zmieniającej się intensywności,

b) napadowy (napady paniki) - krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasi-leniu przeżywanego lęku,

c) w postaci fobii (fobie) - tj. nawykowego unikania sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą wystąpienia objawów nasilonego lęku (lęk wyprzedzający, antycypacyjny).

Lęk występuje w wielu epizodycznych i okresowych zaburzeniach psychicznych.

Spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość) - zatracenie intensywności, zabarwienia i modu-lacji reakcji emocjonalnych na zachodzące wydarzenia, wypowiedzi, na osoby i okoliczności. Typowe dla zaburzeń schizofrenicznych.

Zubożenie uczuciowe (uproszczenie, prymitywizacja) - ograniczenie lub nawet zanik uczuć złożonych (np. przywiązanie, troska, miłość, wierność, poświęcenie) z dominacją uczuć ele-mentarnych, związanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych (np. głodu, przyjemności, pragnienia, bezpieczeństwa). Typowe dla zaburzeń organicznych, a w niektórych przypad-kach dla schizofrenii.

Zaleganie uczuć - tendencja do długotrwałego utrzymywania się stanów uczuciowych, w mało zmienionej lub niezmienionej postaci.

Lepkość uczuciowa - niemożność oderwania się od stanów uczuciowych, przejścia nad nimi do porządku, nadmierne wikłanie się (lepienie) w reakcje, lub związki uczuciowe, utrudniają-ce zachowanie dystansu emocjonalnego wobec ludzi i okoliczności. Zaleganie i lepkość emo-cjonalna są typowe dla zmian organicznych mózgu.

Chwiejność uczuciowa - spontaniczna lub sprowokowana łatwość przechodzenia pomiędzy przeciwstawnymi stanami uczuciowymi od smutku, przygnębienia czy płaczliwości z jednej, do radości, wesołości i dowcipkowania z drugiej strony lub w odwrotnym kierunku. Jest fi-zjologicznym składnikiem uczuciowości dziecięcej i osób w wieku podeszłym, sprzyjają jej zmiany organiczne mózgu.

Nietrzymanie uczuć - tendencja do wyzwalania gwałtownych i intensywnych reakcji uczu-ciowych, które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców wewnętrznych i zewnętrznych, czemu sprzyjają uszkodzenia i choroby mózgu.

Hipertymia - tendencja do przesadnej ekspresji uczuciowej.

Hipotymia - ograniczenie lub brak ekspansji uczuciowej.

Paratymia - rozmijanie się ujawnianej i oczekiwanej ekspresji uczuciowej (dziwaczne, za-skakujące).

Katatymia - życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych (oczekiwań, nadziei, obaw).

Zaburzenia czynności motywacyjnych (aktywności ruchowej, aktywności impulsywnej, aktywności złożonej).

Motywacja - to mechanizmy zaangażowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania. Ilościową charakterystykę motywacji można przedstawić jako zmniejszenie lub zwiększenie napędu psychomotorycznego.

Zmniejszenie/zwiększenie napędu psychomotorycznego - to zmiana wszelkich przejawów aktywności zarówno ruchowej, impulsywnej, jak i złożonej.

ZABURZENIA AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ

Spowolnienie/zahamowanie ruchowe - różnego stopnia zmniejszenie szybkości i ograni-czenie zmienności różnych form aktywności psychomotorycznej - ogólnej ruchliwości, mi-miki, gestykulacji, ruchów lokomocyjnych, wypowiadania się. W skrajnych przypadkach ru-chy spontaniczne, reakcje na bodźce i kontrola czynności fizjologicznych (jedzenie, wydala-nie) zamierają, mowa ustaje (mutyzm) - obserwujemy osłupienie (stupor). Zahamowanie de-presyjne charakteryzuje się proporcjonalnością nasilenia objawów, katatoniczne - chaotycz-nością i niedostosowaniem, reaktywne - życzeniowym nasyceniem emocjonalnym.

Przyspieszenie/pobudzenie ruchowe - różnego stopnia zwiększenie szybkości i nasilenie zmienności różnych form aktywności motorycznej. W skrajnym pobudzeniu aktywność staje się bezproduktywna, w niezbyt nasilonej postaci mówimy o niepokoju ruchowym. Pobudze-nie maniakalne charakteryzuje się pewną równomiernością składowych objawów, katatonicz-ne - chaosem i niedostosowaniem, reaktywne - życzeniowym wysyceniem emocjonalnym, organiczne - gwałtownością i brakiem hamulców.

Natrętne czynności (kompulsje) - proste lub złożone czynności ruchowe, które chory od-czuwa jako przymus, lecz które uporczywie ponawia, mimo świadomości ich bezsensowności i prób przeciwstawiania się (np. wielokrotne sprawdzanie, czy drzwi są zamknięte, krany za-kręcone, żelazko wyłączone, przymusowe mycie rąk).

Parakinezy - niezwykłe formy aktywności ruchowej, typowe dla katatonii.

• katalepsja - wiąże się z nienaturalnym wzmożeniem napięcia mięśniowego o charakterze plastycznym (prowadzi do zastygania lub giętkości woskowej) bądź sztywnym (deskowa-te usztywnienie tułowia i kończyn),

• zastyganie - wybitne spowolnienie ruchów, powodujące że pozycja nadana ciału chorego z trudem i bardzo wolno powraca do pierwotnego stanu,

• giętkość woskowa - plastyczność napięcia mięśniowego i uległość chorego pozwalają nadać jego ciału pozycję prawie dowolną, nawet nienaturalną, jakby było z wosku,

• objaw echa - natychmiastowe, względnie wierne i jakby automatyczne powtarzanie za rozmówcą jego gestów (echopraksja), wyrazu twarzy (echomimia) wypowiedzi (echola-lia),

• automatyzm nakazowy - skrajna uległość chorego wobec minimalnych sugestii płyną-cych z otoczenia (np. „poruszanie się za”, „podążanie za”),

• automatyczna uległość - zjawisko niemal automatycznego podporządkowywania się cho-rego poleceniom czy sugestiom otoczenia (zastyganie, giętkość woskowa, objawy echa, automatyzm nakazowy),

• negatywizm - bezzasadny opór chorego, lub przeciwstawianie się sugestiom lub polece-niom z otoczenia:

a. bierny polega na niepodejmowaniu nakazywanych czynności,

b. czynny - polega na aktywnym przeciwstawianiu się takim czynnościom (np. biernego poruszania kończyny),

c. nakazowy - automatyczne przeciwstawianie się poleceniom, tak iż można uzyskać oczekiwane ruchy, polecając ich niewykonywanie.

Paragnomen - działanie o cechach impulsywnych, nieoczekiwane, zaskakujące, jeżeli uzyskuje interpretację urojeniową, uznawane jest za pierwszy objaw rozpoczynającej się psychozy.

Natręctwa - uporczywe nawracanie myśli, czynności i impulsów, odczuwane jako przymu-sowe i absurdalne.

Stereotypie - zawężenie zainteresowań, które powracają stale do tego samego lub bardzo bliskiego kręgu spraw, do tych samych przemyśleń, czy wyobrażeń (stereotypia myślenia), wypowiedzi (stereotypie słowne), ruchów (stereotypie ruchowe), reakcji emocjonalnych (ste-reotypowość emocjonalna) lub zachowań (stereotypowość zachowań) niż to wynika z oko-liczności. Występują w zaburzeniach osobowości, zespołach otępiennych, katatonicznych.

Perseweracje - wielokrotne, niewynikające z przebiegu kontaktu wtrącanie tych samych, raz już udzielonych odpowiedzi (perseweracje słowne), lub reakcji ruchowych (perseweracje ru-chowe), mimo że temat i okoliczności uległy tymczasem zmianie. Typowa dla zaburzeń orga-nicznych.

Iteracje - wielokrotne, seryjne, pozbawione istotnej treści powtarzanie głosek, fragmentów wyrazów. Typowe dla zaburzeń organicznych.

Grymasy - np. wykrzywianie twarzy, niesymetryczne otwieranie ust, zaciskanie oczu, poka-zywanie języka, odbiegające od oczekiwań, czasem niezwykłe lub dziwaczne, pozbawione treści. Charakterystyczne dla przewlekłych zdezorganizowanych zaburzeń schizofrenicznych.

Manieryzmy - np. podskakiwanie zamiast chodzenia, spluwanie za siebie po każdym zdaniu, chodzenie na palcach, odwrotne zakładanie butów, salutowanie każdemu przechodzącemu, niedostosowane, niezrozumiałe, występują w psychozach schizofrenicznych.

Trudny kontakt - najczęstszy, lecz mało specyficzny przejaw różnych zaburzeń psychicz-nych, np. poczucie szczególnego dystansu emocjonalnego „szyby” lub odczucie dziwności w zetknięciu z chorym na schizofrenię.

Niedostosowanie - rozmijanie się różnych aspektów zachowania chorego z oczekiwaniami wynikającymi z okoliczności, np. emocjonalne (paratymia), mimiczne (paramimia), myślenia (paralogia), wypowiadania się (parafazja). Występuje w schizofrenii.

Ambiwalencja (dwuwartościowość) - zjawisko jednoczesnego przeżywania całkowicie sprzecznych ze sobą nastawień psychicznych bez dostrzegania zachodzącej między nimi sprzeczności - wskaźnik diagnostyczny schizofrenii.

• ambiwalencja (w węższym rozumieniu) - w odniesieniu do nastawień uczuciowych,

• ambisentencja - w odniesieniu do wypowiadanych sądów, przekonań, twierdzeń

 ambitedencja - w odniesieniu do reakcji, dążeń, celów.

Wycofanie się - ograniczenie dążenia do interakcji społecznych z otoczeniem w tym zwykle do kontaktu diagnostycznego: bierne - bezczynność, rezygnacja, czynne - odmowa, sprzeciw.

Autyzm - specyficzna postać wycofania się z przeniesieniem zainteresowań ze świata ze wnętrznego do świata wewnętrznego, zniekształconego przez przeżycia psychotyczne (uroje-nia, omamy) - charakterystyczny dla schizofrenii.

Zaburzenia zachowań intencjonalnych:

paranoiczność - podejrzliwość, z gotowością do konstruowania „spiskowych” wyjaśnień, sensytywność - skłonność do odnoszącego (ksobnego) interpretowania wydarzeń, z prze-cenianiem własnego znaczenia, nadwrażliwością na niepowodzenia,

ekspansywność - narzucanie innym swojego punktu widzenia,

ekscentryzm - podejmowanie zachowań niecodziennych, naruszających lub łamiących przeciętne wzorce,

zdystansowanie - samotnictwo z emocjonalnie chłodnym dystansem wobec otoczenia i wątłą troską o siebie i innych,

kruchość uczuciowa - niepewność własnej tożsamości i postawa z łatwym angażowa-niem się w działania skrajne, zmienne, niekonsekwentne,

dyssocjalność (asocjalność, antysocjalność) - brak rozeznania lub lekceważenie dla obo-wiązujących reguł społecznych,

histrioniczność - skłonność do żywych emocjonalnie, demonstracyjnych gestów i za-chowań w celu zainteresowania sobą otoczenia lub wywierania wpływu na inne osoby,

makiawelizm - wola władzy z dążeniem do podporządkowywania sobie innych osób za pomocą podstępnych manipulacji (np. kłamstwa, podstępu),

anankastyczność - narzucanie sobie i innym sztywnych norm ładu, porządku,

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

Zakres odchyleń- uczucia, popędy, woli wyobraźni, sposobu i tępa reagowania na bodźce zewnętrzne oraz ich sposobu przeżywania i odczuwania.

Osobowość paranoidalna- wycofanie się z kontaktów społecznych, chłód emocjonalny, nieuzasadniona podejrzliwa wrogość, nadwrażliwość na lekceważenie, uczucie zazdrości, skrytość, nadmierne poczucie własnej wartości, upór, niezdolność do wybaczania urazy, wrogość w stosunku do otoczenia (łatwo wszczynają spory, źle znoszą krytykę siebie, chętnie oskarżają innych).

Osobowość schizoidalna- brak potrzeby bliższych kontaktów uczuciowych, unikanie kontaktów, brak synfoni dotyczącej przeżywania i ujawniania uczuć, oddawania się marzeniom, skłonność do odosobnienia, brak przyjaciół, niewielkie zainteresowanie sferą seksualną.

O. schizotypowa- cechy schizoidalne, dziwaczność treści wyobrażeń i przekonań, myślenie magiczne, niezwykłość doznań zmysłowych, irracjonalności i rozumowania, dziwaczny sposób wysławiania się, częste stany lękowe. Żadna z tych cech nie osiąga nasilenia w stopniu wystarczającym do rozpoznania psychozy.

O. eksplozywna- niestabilność nastroju, skłonność do wybuchu, agresji, gniewu lub uwielbienia, trudność z zapanowaniem nad emocjami (gniewem, złością, agresją), nie wykazuje cech antyspołecznych.

O. analkastyczna- stałe uczucie niepewności i wątpliwości prowadzi do przesadnej nieśmiałości, upór, perfekcjonizm w działaniu, drobiazgowość, dokładność, tendencja do wątpienia, sztywność.

O. asteniczna (bierna, zależna)- polega na biernym podporządkowaniu się otoczeniu i słabymi, niedostatecznymi reakcjami na wymagania życia codziennego, brak wigoru przejawiający się w sferze uczuć i intelektu, istnieje mała zdolność do odczuwania przyjemności.

O. narcystyczna- zawyżona samoocena, oczekiwanie uznania oraz podziwu ze strony innych, brak realizmu w ocenie rzeczywistości.

O. unikająca (lękowa)- nieśmiałość, unikanie spotkań towarzyskich i osamotnienie, lęk przed oceną siebie przez innych, oczekiwanie na negatywną ocenę ze strony otoczenia, a przy tym bardzo silna potrzeba więzi uczuciowych.

O. pograniczna (bordeline) - brak stałych związków z innymi osobami, zaburzenia poczucia własnej tożsamości, impulsywność zachowań, przelotne stany zmienionej świadomości, skłonność do złości i gniewu, krótkotrwałe okresy lęków, stałe poczucie osamotnienia, nudy i pustki, zaburzenia psychotyczne.

O. histeryczna- pusta i chwiejna uczuciowość, zależna od otoczenia, dążenie do uzyskania uznania, uwagi, sugestywności i teatralności, niedojrzałość seksualna i nadmierna wrażliwość na bodźce.

NERWICE

1/3 (30%) Osobowość neurotyczna- zawyżone aspiracje, skupienie na sobie, poczucie mniejszej wartości, brak akceptacji siebie, poczucie krzywdy.

Sfery- postrzegania, przeżywania, myślenia, zachowania.

Objawy ogólne: poczucie dyskomfortu i cierpienia, lęk i napięcie np. fobie, rozchwianie równowagi układu wegetatywnego np. przyspieszone bicie serca, bóle głowy, bóle brzucha, zaburzenia snu. Leczenie: psychoterapia, leki uspakajające.

Objawy osiowe: Lęk - stanowi „punk krystalizacyjny” dla innych objawów i może lokalizować się w określonej części ciała lub występować w określonych sytuacjach. Naj. przyb. postać: nieokreślonego niepokoju i/lub napadów lękowych. Objawy somatyczne - obejmują m.in. dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, zaburzenia seksualne. Egocentryzm - nadmierna koncentracja uwagi na sobie i poczucie szczególnego charakteru własnych dolegliwości nerwicowych. „Błędne koło” objawów nerwicowych - polega na dodatnim sprężeniu zwrotnym pomiędzy powyższymi objawami, np. lęk wyzwala dodatkowe objawy wegetatywne, nasilające z kolei lęk, który dodatkowo wzmacnia objawy wegetatywne itd.

Zaburzenia czynności somatycznych: bradykardia i tachykardia, zab. ortostatyczne, omdlenia; pieczenie, nudności, wdęcia, zaparcia, biegunki; duszność, napadowa hiperwentylacja; świąd, zaczerwienienie; doleg. bólowe, mrowienie, drżenia, porażenia, kurcze mięśniowe; jąkanie się, tiki; częste oddawanie moczu, zaburzenia erekcji, zab. miesiączkowania.

Zaburzenia przeżywania: napięcie psychiczne, uczucie stałego napięcia, poczucie mniejszej wartości, lęk, niepokój, napięcie, fobie, lękowe oczekiwanie, obniżenie nastroju, poczucie rozdrażnienia, irytacji, trudności w koncentracji i obniżenia sprawności fizycznej oraz intelektualnej, zaburzenia pamięci, zaburzenia myślowe, nastawienie hipochondryczne, poczucie obcości i zmiany w otoczeniu (derealizacja).

Zaburzenia zachowania: natrętne czynności; zahamowanie w kontaktach międzyludzkich; zachowania regresyjne (niedojrzałe); zachowania impulsywne.

Lęk- najczęstsza postać zab. nerwicowych: fobie, zab. lękowe z napadami lęku (lęk paniczny), zaburzenia lękowe uogólnione.

Fobie: agorafobia- lęk przed otwartą przestrzenią, klaustrofobia- l. przed zamkniętymi pomieszczeniami, mizofobia-l. przed brudem.

Zaburzenia lękowe z napadami lęku (panicznego) - charak. objawem są nawracające ataki silnego lęku (paniki), niezwiązane z żadną szczególną sytuacją i niemożliwe do przewidzenia.

Zaburzenia lękowe uogólnione: cechuje lęk przewlekły, występujący niezależnie od wydarzeń zewnętrznych, objawiający się niepokojem i niejasnym poczuciem zagrożenia w codziennych sytuacjach społecznych.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nerwica natręctw) - nasuwające się wbrew własnej woli myśli i wyobrażenia, czyli obsesje i odczucie wewnętrznego przymusu powtarzania pewnych czynności, czyli kompulsje.

UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU I OPIATÓW

Psychoza Korsakowa (alkoholowy zespół amnestyczny, choroba Korsakowa, zespół Wernickego-Korsakowa) Pojawia się po wielu latach intensywnego picia jako przejaw ciężkich zaburzeń metabolicznych. Istotną rolę w jej powstaniu odgrywa niedobór witamin z grupy B.

Objawy: zaburzenia pamięci polegające na występowaniu poważnych trudności lub na całkowitej niezdolności do przyswojenia sobie nowego materiału; konfabulacje (zmyślone wydarzenia wypełniające luki pamięciowe), luki pamięciowe, dezorientacja w czasie i miejscu, zafałszowane poznawanie osób, zaburzenia czucia bóle mrowienie w kończynach, osłabienie siły mięśniowej, porażenia.

Psychoza Korsakowa przechodzi w głębokie otępienie.

Paranoja alkoholowa (alkoholowy obłęd zazdrości, obłęd opilczy, „zespół Otella”)

U mężczyzn, zwykle po 40 r.ż. Pojawienie się wyraźnych sygnałów choroby poprzedzone jest na ogół nadmierną podejrzliwością wobec partnerki. Dość częste są pogróżki, agresja wobec partnerki i jej domniemanych kochanków oraz wymuszanie przyznania się do winy.

Majaczenie alkoholowe (majaczenie drżenne, biała gorączka)

Objawy pojawiają się w czasie do 72 godzin od zaprzestania picia, kiedy poziom alkoholu we krwi gwałtownie spada. Zawsze towarzyszą one innym objawom zespołu abstynencyjnego: niepokój i lęk; zaburzenia świadomości (dezorientacja co do miejsca i czasu); urojenia, iluzje, omamy - głównie wzrokowe; bezsenność oraz nasilanie się objawów w nocy, (kiedy jest ciemno i pogarsza się widoczność); ciężki stan somatyczny z wysoką temperaturą zaburzeniami gospodarki wodno-elektroli-towej oraz regulacji wegetatywnej.

Ciężki stan somatyczny w połączeniu z silnym niepokojem może doprowadzić do niewydolności krążenia i zgonu.

Objawy zespołu abstynencyjnego (zespołu odstawienia) pojawiają się w okresie pierwszych 24-36 godzin po zaprzestaniu picia. Objawy ze strony: układu pokarmowego (brak łaknienia, nudności, wymioty, biegunki), układu krążenia (przyspieszenie akcji serca, zaburzenia rytmu, podwyższone ciśnienie krwi), układu wegetatywnego (wzmożona potliwość, rozszerzone źrenice, suchość śluzówek jamy ustnej). Ponadto: objawami „grypowymi” i przypominającymi przeziębienie, silnym drżeniem (tremor) rąk a niejednokrotnie całego ciała, obecność tzw. „głodu alkoholowego”.

Kryteria rozpoznania zespołu abstynencyjnego 1. Wyraźne stwierdzenie aktualnego przerwania lub ograniczenia używania substancji. 2. Objawy i oznaki zgodne z cechami zespołów abstynencyjnych dla danej substancji.

Kryteria rozpoznania zespołu abstynencyjnego z majaczeniem 1. Spełnione ogólne kryteria zespołu abstynencyjnego. 2. Spełnione kryteria majaczenia.

Zaburzenia psychotyczne 1. Początek objawów psychotycznych w okresie używania substancji lub do 2 tygodni po nim. 2. Objawy psychotyczne trwają dłużej niż 48 godzin. 3. Czas trwania zaburzeń nie przekracza 6 miesięcy.

Rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne o np. powracanie przebytych zaburzeń psychotycznych (flashback).

Zespół amnestyczny Kryteria zespołu amnestycznego obejmują upośledzenie pamięci przejawiające się: 1. Defektem pamięci świeżej. 2. Zmniejszoną zdolnością przypominania sobie wydarzeń.

LECZENIE FARMAKOLOGICZNE:

Podział leków:

Leki przeciwpsychotyczne ( neuroleptyki)

Jest to grupa preparatów skutecznych w leczeniu zaburzeń psychotycznych, głównie schizofrenii, zaburzeń podobnych do schizofrenii, psychozy schizoafektywnej, zaburzeń urojeniowych, epizodów manii czy depresji o nasileniu ciężkim z objawami psychotycznymi. Leki tej grupy znoszą objawy psychotyczne, działają uspakajająco i nasennie, ale wywołują objawy zespołu pozapiramidowego i dają zaburzenia ortostatyczne.

Leki przeciwdepresyjne (tymoleptyki)

Leki przeciwdepresyjne powodują ustąpienie objawów depresji po kilku tygodniach ich sto-sowania. Leki przeciwdepresyjne hamujące wychwyt zwrotny monoamin: noradrenaliny i/lub serotoniny. Objawy niepożądane terapii lekami przeciwdepresyjnymi to: zaburzenia przewodnictwa i rytmu serca, ryzyko nadciśnienia z kryzą nadciśnieniową, obniżenie progu drgawkowego, zaburzenia funkcji szpiku, uszkodzenie wątroby, dysfunkcje seksualne.

Leki normotymiczne (typoprogilaktyczne), leki przeciwlękowe (anksjolityki), leki nasenne

leki pobudzające, leki prokognitywne i nootropowe.

Objawy uboczne: ogólne: zapaść ortostatyczna- spadki CTK, ryzyko zapaści, występują przy dużych dawkach leków, postępowanie: pouczenie chorego o pozostaniu 1h w łóżku po zażyciu leków, w razie zapaści-pozycja na wznak, z uniesionymi nogami ponad poziom głowy, kontrola RR, leki krążeniowe; zapalenie żył, zakrzepica i zawały; żółtaczka-niektóre leki uszkadzające wątrobę, agranulocytoza -zanik krwinek białych, ból gardła, gorączka, zapalenie skóry - alergia na lek, reakcja leku na słońce, nacieki zapalne po iniekcjach domięśniowych, napady padaczkowe, suchość w ustach, zaparcia,, zatrzymanie moczu, zamazanie ostrości wzroku.

Powikłania neurologiczne: pseudoparkinsonizm (objaw pozapiramidowy) - wzmożone napięcie mięśni, mimiczna twarz, szuranie nogami, chód drobny, sylwetka pochylona, ślinotok, drżenie; akatyzja i tazykineza - może pojawić się w każdym okresie leczenia, niemożność usiedzenia na miejscu i przymus chodzenia lub przebieranie nogami, połączone z przeżywaniem lęku i drażliwości (neuroleptyki, 20-50% chorych); ostre diskinezy neuroleptyczne (dysforie) - objawy te występują zazwyczaj w ciągu pierwszych dni leczenia silnymi neuroleptykami, najczęściej podawanymi pozajelitowo, objawy- napadowe, połączone z usztywnieniem i ruchami mimowolnymi skurcze różnych grup mięśni tj. kończyn, tułowia, twarzy, szyi, języka, krtani, gałki ocznej; późne dyskinezy - długotrwały efekt stosowania leczenia farm.>6m-cy, bywają uporczywe i oporne na leczenie, nasilają się w stanach napięcia emocjonalnego, ustępują w czasie snu, objawy - mimowolne hiperkinetyczne ruchy mięśni, najczęściej w obrębie twarzy, a także szyi, miednicy i tułowia, powodują rytmiczne cmokanie, mlaskanie, chrząkanie, ruchy żucia, ssania, zgrzytania zębami, układanie ust w „ryjek”, wysuwanie żuchwy, wysuwanie i drżenie języka itp.; Złośliwy zespół neuroleptyczny - stanowi zagrożenie życia, może wystąpić w każdym okresie leczenia, częściej u mężczyzn, objawy- sztywność mięśni, akineza, mutyzm, zaburzenie świadomości, poburzenie psychoruchowe, temp. powyżej 40', zlewne poty, podwyższenie CTK, przyspieszenie AS, w badaniach laboratoryjnych: leukocytoza, wzrost stężenia fosfokinazy kreatyninowej, enzymów wątrobowych, mioglobulina; Ośrodkowy zespół antycholinergiczny - zagrożenie życia, zaburzenia orientacji allo i autopsychicznej, pobudzenie, omamy, podwyższenie temp., rozszerzenie źrenic, rzadko osłupienie lub śpiączka.

Leczenie Litem:

Wskazania: mania w ostrym zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym, jest lekiem z wyboru, który podaje się bezpośrednio po przebytej manii, utrwala remisję. W połączeniu z tymoleptykami zapobiega zmiany fazy z depresyjnej na maniakalną.

Zasady leczenia litem: 1. Przed przystąpieniem do leczenia należy wykonać badania: morfologia z rozmazem, kreatynina, T3, T4, stężenie sodu, EKG, dobowa zbiórka moczu, bilans płynów, catyniny endogennej, wydalanie białek. 2. Dążyć do utrzymania stężenia litu w surowicy krwi na poziomie 1,2-1,4 mEg/l. 3. Okres oczekiwania na p/maniakalne działanie litu wynosi 2-3 tygodnie, wskazane jest więc jednoczesne podawanie neuroleptyków. 4. W leczeniu podtrzymującym stężenie litu w s. krwi powinno wynosić 0,6-1 mEg/l. 5. Kontrola poziomu litu co 1-2 tyg., a po ustąpieniu stężenia litu co 2-3 m-ce. 6. Należy poinformować chorego, ze zmiana diety, wysiłek fizyczny wpływa na działanie litu.

Objawy niepożądane: bóle głowy, drżenia głowy, osłabienie mięśni, wielomówność, wzmożone pragnienie, wzrost krwinek białych, wzrost OB., nudności, utrata łaknienia, biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, niekiedy niewydolność tarczycy, wysypki skórne, przyrost masy ciała, nadczynność przytarczyc, wole, wzrost stężenia cukru we krwi.

Objawy zatrucia: przymglenie świadomości, upośledzenie uwagi, splątanie, majaczenie, zaburzenia koordynacji ruchowej, wygórowanie odruchów, porażenie, niewydolność nerek ze skąpomoczem, zaburzenia rytmu serca.

ELEKTROWSTRZĄSY

Głównym wskazaniem do ich zastosowania są: katatonia, zespoły ze splątaniem, hipokinetyczne z osłupieniem, stany pobudzenia katatonicznego ciężka depresja (o nieznanej przyczynie o tendencjach samobójczych oraz przebiegające z lękiem i pragnieniem śmierci) lub mania, psychoza lekooporna, psychozy wymienione w czasie ciąży.

Przeciwskazaniem względnym są: ciężka arytmia serca, znaczne nadciśnienie i niedokrwienie mięśnia sercowego, padaczka, psychozy o podłożu organicznym, psychozy reaktywne, nerwice, niewydolność krążenia i ukł. oddechowego, choroby organiczne mózgu, ciężkie ch. somatyczne, jaskra i odwarstwienie siatkówki, ostre i przewlekłe choroby zakaźne, ch. przbiegające ze wzrostem ciśnienia, uszkodzenie nerek, połóg .

Przyg. do zabiegu: Na wykonanie zabiegu wymagana jest pisemna zgoda pacjenta. Do kwalifikacji chorego do zabiegów EW wymagane jest wykonanie zapisów EKG, EEG, TK głowy, konsultacja kardiologa i anestezjologa, badanie dna oka, badania podstawowe.

Przebieg: zabieg polega na przepuszczeniu przez czaszkę prądu elekt. zmiennego, w chwili włączenia chory traci przytomność, zabieg jest bezbolesny; czas działania od 0,1 do 1,5 sekundy, napięcie-50-200V, natężenie-200-800mA; 1 KURACJA- 6-12 zabiegów od 2-3 x w tygodniu.