Istota ekonomi:

1. Ekonomia - jest nauką o gospodarowaniu, które składa się z procesu produkcji, wymiany, podziału i konsumpcji. Zajmuje się również tym w jaki sposób gospodarujące społeczeństwo radzi sobie z problemem rzadkości. Rzadkość polega na tym, że społeczeństwo dysponując ograniczonymi zasobami i posiadając nieograniczone potrzeby musi dokonywać wyborów.

Ekonomia stara się odpowiedzieć w jaki sposób gospodarujące społeczeństwo stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: Co produkować? Jak produkować? I dla kogo produkować?. Po raz pierwszy słowa ekonomia użył greki filozof Ksenofont w dziele oikonomicos w V w p.n.e. Zajmował się w nim działaniem praw rządzących gospodarstwem domowym. Za twórcę ekonomi jako nauki uznaje się Adama Smitha, który w 1776roku w dziele pt. „badania nad przyczynami i naturą bogactwa narodów” przedstawił zasady funkcjonowania gospodarki wolnokonkurencyjnej. Uważał on, że państwo nie powinno angażować się w gospodarkę oprócz zapewnienia ochrony zewnętrznej i wew. I sprawnie funkcjonującego systemu sprawiedliwości.

Za twórcę makroekonomii uznaje się Johna Keynes'a który w dobie wielkiego kryzysu w 1936 roku wydał dzieło teoria produkcji procentu i zatrudnienia. W dziele tym przedstawił zasady interwencjonizmu państwowego.

2. Rodzaje ekonomi:

1. Mikroekonomia - jest bardzo szczegółowa i bada decyzje od pojedynczych producentów/ konsumentów oraz zajmuje się tym co dzieje się w danej gałęzi.

2. Makroekonomia - kładzie nacisk na powiązania występujące pomiędzy poszczególnymi obszarami gospodarki i bada jaki wpływ zdarzenia w jednej części gospodarki mają na inne i na jej całość.

3. Ekonomia pozytywna - bada rzeczywistość taką jaka ona jest

4. Ekonomia normatywna - dostarcza rad w jaki sposób rozwiązać dany problem

3. Charakter ekonomii:

1. Jest nauką dualną - ze względu na przedmiot analizy, którym jest człowiek ekonomię zalicza się do nauk społecznych, natomiast ze względu na sposób przeprowadzenia analizy do nauk ścisłych

2. Jest nauką interdyscyplinarną - korzysta z dorobku takich nauk jak historia, geografia, prawo, psychologia, socjologia, prakseologia(nauka o racjonalnym zachowaniu), matematyka, statystyka, modelowanie matematyczne

3. Jest nauką nomotetyczną - czyli zajmuje się formułowaniem praw i prawidłowości

4. Nie jest nauką doświadczalną

4. Rodzaje czynników wytwórczych:

1. Praca :

- kapitał fizyczny - gotowość do podjęcia zatrudnienia,

- kapitał ludzki - kwalifikacje i umiejętności nabyte w procesie pracy lub w trakcie nauki,

- kapitał społeczny - relacje pomiędzy uczestnikami procesu produkcji powstałe w wyniku procesu wytwarzania

2. Kapitał :

- pieniężny

- rzeczowy (budynki, maszyny, urządzenia)

- niematerialny (patenty, licencje)

3. Ziemia: (występuje w rozumieniu przydatności do produkcji rolniczej i jako miejsce występowania bogactw mineralnych)

niektórzy ekonomiści wyróżniają jeszcze przedsiębiorczość, organizację, informację czy technologię.

Technologia - sposób łączenia trzech wymienionych czynników produkcji w procesie wytwarzania.

5. Krzywa możliwości

Jednym z możliwości krzywej produkcyjnej są modele ….w celu lepszego zrozumienia danego zjawiska

Przykład. W gospodarce znajduje się 5 robotników. Każdy z nich może w ciągu tygodnia wytworzyć albo 6 telewizorów albo 20 rowerów. Wyznacz krzywą możliwości produkcyjnych.

Robotnicy do telewizorów	Robotnicy do rowerów	Liczba telewizorów	Licba rowerów
0	5	0	100 70
1	4	6	80 62
2	3	12 11	60 51
3	2	18 15	40 37
4	1	24 18	20
5	0	30 20	0

Krzywa możliwości produkcyjnych - (ograniczanie produkcyjne lub krzywa transformacji produktu) są to różne kombinacje dóbr jakie mogą być wytwarzane w gospodarce przy pełnym wykorzystaniu zasobów i zastosowaniu najlepszej ze znanych technologii. Krzywa możliwości produkcyjnych posiada nachylenie ujemne, które jest związane ze zjawiskiem substytucyjności. Polega ono na tym, że przy pełnym wykorzystaniu zasobów chcąc zwiększyć produkcję jednego z dóbr należy zrezygnować z produkcji dobra drugiego.

Koszt alternatywny (koszt względny) - wartość najbardziej cennej niewykorzystanej alternatywy produkcji. Punkty położone pod krzywą możliwości produkcyjnych przedstawiają niepełne wykorzystanie zasobów. Punkty położone nad krzywą są w danym momencie niemożliwe do osiągnięcia przez gospodarkę.

Po uwzględnieniu prawa malejących przychodów krzywa możliwości produkcyjnych staje się wypukłą (oś fioletowa na wykresie) w stosunku do początku układu współrzędnych. Wspomniane prawo mówi, ze wraz ze zwiększaniem jednego z czynników produkcji przy założeniu, że drugi z nich jest stały uzyskuje się coraz mniejsze przyrosty produkcji.

Rynek i gospodarka rynkowa

Rynek - ogół warunków, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych pomiędzy sprzedającymi, reprezentującymi podaż, a kupującymi reprezentującymi popyt.

Podział rynków:

1. Według kryterium geograficznego

• Rynek światowy - transakcje zawierane w skali całego globu

• Rynek międzynarodowy - transakcje zawierane w grupie krajów lub między dwoma krajami

• Rynek krajowy

• Rynek regionalny - w skali województwa

• Rynek lokalny - w skali gminy, powiatu

2. Według kryterium przedmiotu obrotu

• Rynek dóbr i usług

• Rynek pracy, ziemi, kapitału, informacji, technologii

3. Według kryterium legalności

• Rynek biały (przedmiot obrotu i sposób przeprowadzenia transakcji są legalne)

• Rynek szary (przedmiot obrotu jest legalny ale sposób przeprowadzenia transakcji nie)

• Rynek czarny (zarówno przedmiot obrotu jak i sposób przeprowadzenia transakcji są nielegalne)

4. Stopnia ingerencji państwa w sprawy rynku

• Rynek wolny (państwo stara się nie ingerować w jego sprawy)

• Rynek regulowany (państwo ingeruje w każdy aspekt )

5. Kryterium stopnia zrównoważenia

• Rynek zrównoważony (liczba ofert kupna jest równa liczbie ofert sprzedaży)

• Rynek niezrównoważony (Rynek sprzedawcy [producenta] - popyt jest większy od podaży, Rynek konsumenta [nabywcy] - podaż jest większa od popytu)

Cechy rynku:

1. Jest nośnikiem informacji

2. Sprzyja ustalaniu się równowagi

3. Sprzyja ustalaniu się cen

4. Sprzyja racjonalnemu gospodarowaniu

5. Jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji

Cechy gospodarki rynkowej:

1. Przewaga własności prywatnej

2. Swoboda działalności gospodarczej

3. Elastyczność gospodarki - szybka reakcja producentów na zmiany w strukturze popytu

4. Istnienie instytucji wspomagających rynek np. banki komercyjne, giełda papierów wartościowych

5. Integralność rynków - zdarzenia na rynku dóbr przenoszą się na rynek pracy, następnie na rynek kapitałowy

6. dobre zaopatrzenie sklepów i szeroki zakres swobód

POPYT I PODAŻ

Rodzaje podmiotów gospodarczych

1. gospodarstwa domowe - osoba lub grupa osób, które wspólnie zamieszkują i podejmują decyzje dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania dochodów. Główną funkcją gospodarstw domowych jest konsumpcja.

2. przedsiębiorstwa - jednostka posiadająca samodzielność w sensie organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym, która zajmuje się produkcją lub świadczeniem usług.

Odrębność w sensie organizacyjnym - indywidualna struktura zarządzania dostosowana do rodzaju prowadonej działalności.

Samodzielność w sensie prawnym - polega na tym, że każde przedsiębiorstwo może występować na rynku jako strona w kontaktach z innymi przedsiębiorstwami, bankami czy klientami.

odrębność w sensie ekonomicznym - oznacza możliwość decydowania o sposobie rozdysponowania zysku.

3. Państwo - w przypadku państwa występuje zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. Organami na poziomie centralnym są sejm i senat (organ stanowiący), rząd i podległe mu ministerstwa( organ wykonawczy) ... rząd prowadzi politykę fiskalną która polega na decydowaniu o wysokości i strukturze podatków i podatków. Bank centralny prowadzi politykę pieniężnąc zyli decyduje o wysokości stopy procentowej wpływając w ten sposób na stopę inflacji. Sektor samorządowy tworzą 3 poziomy - wojewódzki, powiatowy i gminny.

Państwo posiada swoje własne przedsiębiorstwa dzięki czemu może występować na rynku zarówno po stronie popytu i podaży

Popyt i czynniki go określające :

Cena (p)	Wielkość popytu (Qp)	Oferowana ilość dobra (Qs)
0,50 1 1,50 2 2,50 3	240 200 160 120 80 40	30 60 80 120 150 180

popyt - odwrotna relacja pomiędzy ceną a ilością dobra, którą chcą i są w stanie kupić konsumenci.

Rodzaje popytu

1. popyt potencjalny - chęci konsumentów nie poparte środkami pieniężnymi. Wraz ze wzrostem dochodu popyt potencjalny zmienia się w popyt efektywny

2. popyt funkcjonalny - wynika z cech produktu, które pozwalają zaspokoić potrzeby konsumenta.

3.popyt niefunkcjonalny przejawia się w :

a) efekcie owczego pędu - dobro jest kupowane dlatego, że inni też to robią.

b) efekcie prestiżowym - dobro jest kupowane w celu wyróżnienia się od innych

c) efekcie snobizmu - konsument zarzuca zakup dobra, ponieważ inni go też nie kupują

d) efekcie spekulacyjnym - dobro jest kupowane w celu odsprzedaży po wyższej cenie.

Prawo popytu - wraz ze wzrostem ceny popyt spada i odwrotnie.

Odstępstwem od prawa popytu są paradoksy Giffen'a i Veblen'a. w obydwu tych przypadkach wraz ze wzrostem ceny rośnie popyt. Pierwszy z nich dotyczy ludności najbiedniejszej i dóbr podstawowych natomiast drugi dotyczy ludności najbogatszej i dóbr luksusowych.

Czynniki wpływające na popyt:

1. dochód - wraz ze wzrostem dochodu popyt rośnie. Wyjątek stanowi sytuacja w której konsumenci wraz ze wzrostem dochodów ograniczają zakupy dóbr gorszej jakości zastępując je dobrami lepszej jakości

2. Ceny dóbr substytucyjnych - (zamiennych np. masło i margaryna) jeżeli rośnie cena masła to spada na nie popyt i rośnie popyt na margarynę.

3. ceny dóbr komplementarnych - (uzupełniających się np. samochód i paliwa) jeżeli rośnie cena samochodu to spada na nie popyt i spada popyt na paliwa

4. oczekiwania odnośnie zmian cen - jeżeli konsumenci oczekują w przyszłości wzrostu ceny to w danym momencie zwiększają popyt

czynniki pozaekonomiczne :

-liczba ludności

-wiek

-płeć

-wykształcenie

-reklama

-promocja

-religia

-sezonowość

- czynniki losowe

Wpływ ceny na popyt przedtawia się przesówaniem wzdłuż funkcji popytu. Wzrost dochodu, wzrost ceny dobra substytucyjnego, spadaek ceny dobra komplementarnego, oczekiwania związane ze wzrostem ceny oznaczają przesunięcie całej funkcji popytu w prawą stronę.

y = ax+b

P= aQp +b

układ równań:

1=a*200 +b

2=a*120+b

b=1-200a

2=120a+1-200a

1=-80a

a= -0,0125

Podaż i czynniki ją określające

Podaż to dodatnia relacja pomiędzy ceną a ilością dobra, którą chcą i są w stanie zaoferować na rynku sprzedający

Prawo podaży - rośnie cena rośnie podaż

Czynniki wpływające na podaż :

1. wielkość produkcji - im wyższa produkcja tym wyższa podaż

2. Ceny czynników produkcji - im wyższe ceny tym mniejsza podaż

3. stosowane technologie - nowocześniejsze technologie - niższe koszty i wyższa podaż

4. polityka państwa - niższe podatki, niższa stopa procentowa to niższe koszty i większa podaż

Wpływ ceny na podaż odzwierciedla ruch wzdłuż funkcji podaży. Wzrost wielkości produkcji, spadek kosztów, wprowadzenie nowocześniejszej technologii, obniżenie podatków lub stóp procentowych oznacza przesunięcie funkcji podaży w prawą stronę.

Wzór na funkcję podaży

Y = ax +b

P = a * Qs +b

Układ równań

1=a*60+b

2=a*120+b

B=1-60a

2=120a+1-6a

1=60a

A=0,017

B= 1-60*0,017

B=0

P= 0.017a

Stan równowagi w gospodarce to taka sytuacja, w której liczba ofert kupna jest równa liczbie ofert sprzedaży. Cena przy tym stanie określana jest mianem ceny równowagi. Przy cenie wyższej od równowagi na rynku występuje nadwyżka podaży. Sprzedający pozostają z zapasami i chcąc się ich pozbyć będą obniżali cenę. Przy cenie niższej od równowagi następuje nadwyżka popytu i sprzedający będą dostarczali na rynek dodatkowe ilości dobra i podwyższali cenę.

Krzywa D i S opisują rynek margaryny. W tanie równowagi ilość dobra wymienianego na rynku wynosi Q = 0 zaś cena P=0. Wzrost ceny masła sprawia że rośnie popyt na margarynę i funkcja D przesuwa się do D1. przy cenie P = 0 na rynku pojawia się nadwyżka popytu Q1 - Q0. Sprzedający dostarczają na rynek więcej margaryny i podwyższają cenę. W nowej sytuacji równowagi cena wynosi P1 zaś wielkość równowagi Q2.

Ceny administrowane:

1. Ceny maksymalne - ma za zadanie …. . jest ustalana zawsze poniżej ceny równowagi ponieważ państwo dochodzi do wniosku, ze cena rynkowa byłaby zbyt wysoki obciążeniem dla konsumentów. Na rynku pojawia się nadwyżka dóbr która wynosi Q1 - Q2. W sklepach brakuje towarów, tworzą się kolejki i rozwija się sprzedaż czarnorynkowa. Państwo chcąc równomiernie rozdzielić ilość dóbr oferowanych przez producentów może wprowadzić system reglamentacji (kartkowy). (rysunek 2 z kartki z zeszytu)

2. Ceny minimalne - (rysunek 3 z kartki z zeszytu) jest ustalana zawsze powyżej ceny równowagi i ma za zadanie chronić interesy producentów w sytuacji gdy cena równowagi nie pokrywa kosztów produkcji. Na rynku wytwarza się nadwyżka podaży ( Q1 - Q2). Nadwyżkę tę państwo może zakontraktować i odkupić w ramach tzw. Skupu interwencyjnego.

Elastyczność popytu i podaży.

1. elastyczność cenowa popytu - wskaźnik elastyczności cenowej mierzy elastyczność popytu na zmianę ceny. Elastyczność cenowa popytu to stosunek względnej lub procentowej zmiany popytu do względnej lub procentowej zmiany ceny.

E^d_p= - ∆Qd/Qd0 : ∆p/p0

∆Qd= Qd₁-Qd₀

∆p = p₁-p₀

_…

Qdo - popyt przed zmianą ceny

∆p - zmiana ceny

P1 - cena po zmianie

P0 - cena przed zmianą

Przykład:

0,50 240

1 200

1,50 160

Edp = - 200-240/240 : 1-0,50/0,50 = 1/6 * 1 = 1/6 = 0,167

Obniżki cen

Edp = 160-200/200 : 1,50-1/1 = 1/5 * ½ = 0,4

Edp = 240-200/200 : 0,50-1/1 = -1/5 : -1/2 = 0,4

Podwyżki cen

Edp = 200-160/160 : 1-1,50/1,50 = -1/4 : - 1/3 = ¾ = 0,75

Rodzaje popytow:

1. popyt doskonale elastyczny - EPD zmierza do nieskończoności, popyt zmienia się bez względu na cenę. Funkcja popytu jest równoległa do osi X.

2. popyt elastyczny - Epd >1. Popyt zmienia się szybciej niż cena, dotyczy dóbr droższych

3. popyt proporcjonalnych Epd = 1. Popyt i ceny zmieniają się w tym samym kierunku.

4. Popyt nieelastyczny - Epd > 0 <1. Popyt zmienia się wolniej niż cena, dotyczy dóbr żywnościowych.

5. Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) - Epd = 0, popyt nie reaguje na zmianę ceny, funkcja popytu równoległa do osi Y.

6. Epd <0 - popyt i cena zmienia się w tym samym kierunku, paradoks veblena i giffena

Czynniki wpływające na elastyczność popytu :

- cena - im wyższa tym wyższa elastyczność

- rodzaj dobra - im dobro bardziej luksusowe tym wyższa elastyczność

- czas - im dłuższy okres od momentu zmiany ceny tym popyt bardziej elastyczny

- dostępność substytutów - im więcej substytutów posiada dobro tym popyt bardziej elastyczny

- zamożność społeczeństwa - im bogatsze społeczeństwo tym popyt w odniesieniu danych dóbr jest mniej elastyczny

Przychody ze sprzedaży to ilość środków pieniężnych jakie otrzymuje sprzedający sprzedając dobra. Graficznie przychody ze sprzedaży przy cenie P0 są równe polu prostokąta o wierzchołkach 0, P0, A, Q0 (rysunek początek zeszytu). W przypadku popytu elastycznego sprzedający chcący zwiększyć przychody powinien cenę obniżyć.

Sprzedający chcący zwiększyć przychody w przypadku popytu nieelastycznego powinien cenę podwyższyć.

Elastyczność cenowa podaży:

Wskaźnik mierzy wrażliwość podaży na zmianę ceny i jest to stosunek względnej zmiany lub procentowej zmiany podaży do względnej lub procentowej zmiany ceny.

Esp = ∆Qs/Qs0 : ∆p/p

∆Qs = Qs1-Qs2

∆p = p1-p2

∆Qs- zmiana podaży

Qs1- podaż po zmianie ceny

Qs0 - podaż przed zmianą ceny

∆p - zmiana ceny

P1- cena po zmianie

P0 - cena przed zmianą

W przypadku podaży ze względu na wartość wskaźnika można wyróżnić takie same rodzaje podaży jak w przypadku popytu oprócz paradoksów.

Elastyczność mieszana bądź krzyżowa popytu:

Wskaźnik mierzy elastyczność popytu na dobro A na zmiany ceny dobra B.

Elastyczność krzyżowa popytu - stosunek względnej zmiany popytu na dobro A do względnej ceny zmiany dobra B, które pozostaje z dobrem A w stosunku komplementarnym bądź substytucyjnym

Edm = ∆Qda1/QDa0 : ∆pb/pb0

∆ Qda = Qda1-Qda0

∆pb = pb1-pb0

Edm - elastyczność miezana popytu

∆Qda - zmiana popytu na dobro a

Qda1- popyt na dobro A po zmianie ceny dobra B

Qda0 - popyt na dobro A przed zmianą ceny dobra B

∆pb - zmiana ceny dobra B

Pb1 - cena dobra b po zmianie

Pb0 - cena dobra B przed zmianą

Jeśli wskaźnik osiąga wartości dodatnie to dobra pozostają ze sobą w stosunku substytucyjnym.

Jeżeli ujemną to w komplementarnym.

Elastyczność dochodowa popytu :

Wskaźnik mierzy wrażliwość popytu na zmianę dochodu. Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej lub procentowej zmiany popytu do względnej lub procentowej zmiany dochodu.

Edy = ∆Qd/Qd0 : ∆Y/Y0

∆Qd = Qd1 - Qd0

∆Y = Y1 - Y0

Edy - elastyczność dochodowa popytu

∆Qd zmiana popytu

Qd1 - popyt po zmianie dochodu

Qd0 - popyt przed zmianą dochodu

∆Y - zmiana dochodu

Y1 - dochód po zmianie

Y0 - dochód przed zmianą

Rodzaje dóbr :

1. dobra wyższego rzędu (luksusowe) - Edy >1

popyt zmienia się w tym samym kierunku co dochód i szybciej od niego

2. dobra podstawowe - Edy < 1

popyt zmienia się w tym samym kierunku co dobro lecz wolniej od niego, lub zmienia się w kierunku odwrotnym do dochodu

3. dobra normalne - Edy > 0

popyt i dochód zmieniają się w tym samym kierunku

d) Dobra niższego rzędu - Edy < 0

popyt zmienia się w kierunku odwrotnym do dochodu

Prawo Engla - Schwabego

Wraz ze wzrostem dochodu

1. rosną wydatki na żywność lecz ich udział w ogólnych wydatkach zmniejsza się

2. rosną wydatki na dobra trwałego użytku i zwiększa się ich udział w ogólnych wydatkach

3. wydatki na czynsze, energię rosną skokowo

Teoria racjonalnego zachowania się konsumenta -

Założenia modelu:

1. znane są dochody konsumenta oraz ceny dóbr które będzie nabywał

2. konsument nabywa dwa dobra

3. konsument potrafi uporządkować koszyki (Zestawy) dóbr pod względem zadowolenia./satysfakcji jakie mu sprawiają

4. konsument zawsze woli więcej niż mniej

Użyteczność to satysfakcja jaką sprawia konsumentowi użytkowanie, konsumowanie bądź posiadanie danego dobra.

---