POLITOLOGIA RELIGII
Cezaropapizm zaczął kształtować się gdy chrześcijaństwo stało się religią państwową - chrześcijaństwo zajęło miejsce kultupogańskiego, ściśle związanego z państwem. Cesarz miał wiele do powiedznia w zakresie relgii, uczestniczył w soborach i zajmował się teologią. Tron bizantyński - z miejscem dla Chrystusa, cesarz koło niego.
Opozycja względem cezaropapizmu: Agapetus dziekan Hagia Sophia w traktacie Ekspositia
Zabronienie kultu obrazów boga i świętych
w VIII wieku Jan z Damaszku - myśl o rozdziale kościoła od państwa
Focjusz
Kerularios
Ruś przyjęła wiele zwyczajów bizantyńskich i zachowała szczeólną przewagę cara nad cerkwią, co przyczyniło się do zażartej obrony cerkwii przez carat i odrzucania myśli o unii (Iwan Groźny coś tam plumkał o unii, ale katolicyzm groził osłabieniem włady cesarz. Piotr Wielki pozbył się patriarchatu moskiewskiego, który został restaurowany dopiero poupadku caratu)
Religia podporządkowana polityce ulega ograniczeiom i wypaczeniom, staje sie dodatkiem do państwa i nie ma autorytetu - tak było w Rosji. Prawosławie nie wkroczyło tam tak mocno jak katolicyzm w mentalność i sztukę, więc komunizmowi łątwo bylo go wyrugować
Przed upadkiem Bizancjum doszło do unii z Rzymem - z przyczyn politycznych, Konstantynopol podupadał, był kilkoma maisteczkami w obrębie dawnych murów.
Na zachodzie Europy sytuacja jest inna
Kościół - straznik resztek kultury antycznej, często spełniał rolę czynnika pośredniczacego międyz germanami (arianami!) a ludnością „porzymską”. Germanie pomału wtapiali się w ludnosć rzymską i celtycką
Kościół myśli o uniezależnieniu się od władzy państwowej
W zakeresie problemu włądzy - przeżytki pogańskie, sakralny/boski charakter króla (np moc we włosach, obecność po smeirci w lasach czy jaskiniach), kosciół z tym walczy, podobnie jak z tendencjami do silnej władzy, w państewkach germańskich czeste przewroty pałacowe - a królowie byli wybierani -> słąba pozycja
Kościół wprowadza koronację i charakter pomazańca boskiego - dow2artościownaie władzy,ale i uzależnienie jej od kościoła
W Rzymie - papież a na przeciw niego - wiele państw (odwrotnie jak w Bizancjum) -> Grzegorz Wielki wlacyz o niezależność papiestwa, Galezy też się na ten temat wypowiada, wzrost znaczenia kościoła rzymskiego.
Teoria nieposłuszeństwa wobec władzy - kiedy władza jest zła kościół moze ją osądzić, król jest władcą z woli bożej
Krystalizowanie się potęgi Karolingów - dogodna sytuacja dynastii
711 - arabowie na półwyspie pirenejskim, Karolingowie z nimi granicza
na północy - pogaństwo, na wschód - sasowie (też poganie), dalej słowianie i awarowie
Jedyna granica z chrześcijanami - z bizancjum na terenie jugosłwaii (chorwacja, serbia)
monarhcia Karolingów to jedyne państwo chrześcijańskie otocozne innymi religiami, a obszar jego duzy jest.
Papieży trapią longobardowie -> Pappien Krótki i powstanie państwa kościelnego.
Za czasów Karola wielkieog i niedługo po jego śmeirci - cesartstwo ma przewagę nad kosciołem, cesarz jest głową kościoła <= mianuje biskupów, zajmuje się działalnością misyjną, walczy z herezją traktowaną jako przestępstwo polityczne. Te zwyczaje docierają do polski za sprawą Ottona III (Chrobry mianowanym patrycjuszem rzymskim, polski kosciół byłpierwotnie zależny od państwa a król mianował biskupów)
Po śmierci Karola Wielkiego - rozpad państwa. (traktat w Verdun)
Stosunek państwo-kościół z cesarstwa karolińskeigoprzechodiz na Niemcy - zwłaszcza po odnowieniu przez dynastię saską (trzech Ottonów => cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego)
W XI wieku - Grzegorz VII (Hildebrant) - spór o inwestyturę zakońcozny klątwą rzuconą na Henryka IV (Canossa, ale to nie pogrążyło cesarstwa, choć było efektowne)
Spór kończy konkordat wormacki w 1122 - biskupi są mianowani przez papierza, aledobra nadaje cesarz
Kościół ucieka spod wpływów słabnącego cesarstwa - zaczyna się era ustroju feudalnego, brak centralizacji, rozbicie feudalne, więź między monarchą a niższym ogniwem poddanych jest słaba. Sprzyja to roszczeniom kościoła
Myśl polityczna tych czasów:
Jonasz z Orelanu
[]
Wąłdza swkiecka jest mnie wazna i powinna zależeć od władzy duchownej. Po nich - spór o inwestyturę
W XI wieku kościół tworyz koncepcję króla jako pomazańca bożego namaszanego świętymi olejami, zależnego od koscioła, papierze nadają korony pomniejszym władcom - na złość cesarzowi (Bolesław Śmiały stanął po stronie Grzegorza VII i za to dostał korone, podobnie z Węgrami i Danią)
XII wiek - dlaszy rozwój feudalizmu, w kościele pojawia się ideologia papalizmu, zapowiadajaca wysoką rolę papiestwa w stosunku do włady świeckiej,poważa się boskie pochdozneie władzy królewskiej, kardynał Deutsdedit mówi, że król to „ludkzi wynalazek”
Papiestwo w tym czasie nie ma jendak środkówmaterialnych zeby wywierać fizyczną presje na władców, europa jestpodzielona, komunikacja, ruchliwość io przepływ idei są slabe, ale teorie mimo to rosną i zyskują na znaczeniu, papiestwo zyskuje na prestiżu, zwlaszcza dzięki wyprawom krzyżowym.
Wyprawy krzyżowe to akcja ogóloneuropejska, Bizancjum zamiesane jest jako ”petent” proszący o pomoc.
Papalizm z czasem przeradza się w fazę hierokratyczną. w konflikcie ze słbnacym cesarstwem papaieże biorą górę, zwłąszcza, ze często nie ma cesarza w niemczehc a tylko król (król mógł zostać cesarzem ale nie musiał)
Innocenty III XII/XIII w zapoczątkował epokę hierokratyczną. Rozpowszechnia się zwyczaj obierania biskupów przez kapituły, czesto biskupi wąłdaja na terneie wiekszym, niż książęstwa - w biskupstwie wrocławskim było kilka księstw!
Innocenty IV(XIII w) największy papież hierokratyczny - po spacyfikownaiu smoka (cesaża) podeptane zostaną i węże (królowie).
Cesarze są słabsi, jedna dynastia użeduje na sycylii i niemcy ma w dupie,państwa są rozbite, królowie słabi
Bonifacy VIII XIII/XIV w, miał być papieżem hierokratycnzym chciał kontrolować monarchię francuską, ale ta miała swoje zdanie - trudne okresy wcześniej, Wilhelm Zwycięzca, książę normansdzki zdobył anglię - był królem anglii ale i wasalem króla francji! Król zaś miał niewielką domenę wokół paryża. Po jakiś czasie w skutek mariaży Anglia położyła łapę na zachodniej Francji, co przeraziło króla. z „odsieczą” przyszła herezja albigensów - król uzaleznił od siebie bezpośredniu terytoria francji południowej i nabrał rozpędu.
Filip Piękny był silnym monarhca i doprowadził do centralizacji metodami czasem „niegodnymi” o cyzm przekoanli sie w 1312 Templariusze (król był zadłużony u templariuszy a oni byli za potężni)
Francja to państwo narodowa (w innym nieco nic dziś rozumieniu, ale pokrywało się z ethnosem, pojawiają się pierwsze oznaki patriotyzmu i odczucia odrębnośc etnicznej)
Filip Piękny więzi Bonifacego VIII który umiera pohańbiony.
Kolejnym papiezem to krewny Filipa Pięknego - początek papiestwa awinniońskiego, podpożadkowanego Francji
Wielka schizma - kilku papieży, paiestwo cofa się i słabnie. a we Włoszech pojawiają się symptomy odrodzenia, nowy światopogląd. Papieże często interesuja się bardziej cywilziacją antyczną niż kościołem (Burhard „Kultura Odrodzenia we Włoszech” - opisuje kult kultury starożytnej, uczestniczyli w tym papieże)
Reformacja - wybucha w roku 1517 w Niemczech, wielki cios w kościół rzymskokatolicki, który traci władzę nad wieloma państwami. Protestantyzm przynosi dowartosciwoanie władzy świeckiej.
Hierokratyzm głosi że papież to źródło wszelkcih władz państwowych a więc rządzi całym światem. Powstaje cała masa traktatów prawnych, szuka się uzasadnień dla tego światopoglądu.
Wyprawy Krzyżowe
W ich wyniku powstały na wshcodnim krańcu Morza Śródziemnego małe państewka krzyżowców
Były dziełem Papiestwa - spowodowała je ekspansja turków, któryz w 1076 pokonali Bizancjum niedaleko Ankary, zagarnęli Anatolię, Iran, Mezopotamię, Syrię i utruudniali dostep do grobu Chrystusa, co oznaczało problemy (Arabowie nie utrudniali dostępu). Turcy byli gorliwymi neofitami (sułtan = mistrz, przywódca wiernych).
Cesarstwo bizantyńskie czuje się zagrożone i nie ma sił samo walczyć.
1091 - ogłoszenie wyprawy kryzżowej, znaczneie Bernarda z Clarivaux.
Pod egidą papiestwa i dowództwem feudałów (np Godfryd de Boullion) ruszają armie do Ziemi Świętej, założenie państw krzyżowców, słabych - brka talentu do tryzmania się razem. Papież wzywał do kolejnych krócjat dla wsparcia ich. Istniały do końca XIII wieku, acz słabo, słbo.
Z kórcjatami łączą się koncepcje kulturowe: krzyżowiec (<3), narodziny idei rycerstwa - kodeks i kultura, będąca przejawem okiełznania przez kościół wojowniczości germańskiej, która była źródłem niekończących się walk feudalnych. Powstała literatura rycerska i zwyczaje wspólne dla europy łacińskiej, wyrażały europejskość.
Na krócjaty ciągnęli różi ludzie - duże znaczneie miał cyznnik materialny (vide Wenecjanie i Genueńczycy)
Drugie pole walki z muzułamani - rekonkwista na półwyskie iberyjskim - do zdobycia Granady w drógiej połowie XV wieku. Tam też odbywały się krócjatry - oraz pielgrzymki,vide Santiago de Compostella
Inne krucjaty - na słowian, prusów, bałtów, litwinów. Pobliscy feudalowie chrześinjańscy chcieli mieć ziemię i błogosławieństwo „cywilizowanego świata” by je zdobyć.
Połódniowe wybrzeże morza bałtyckeigo długo zachowało religie przedchrześcijańskie - słowianie połabscy (radogoszcz, arkona), prósowie, litwini -po tych terenach pod sztandarem krzyżowym rozprzestrzeniali się Niemcy.
Wraz z rozwojem monarchii narodowej (Francja) rozwija się doktrynamówiaca ze król rządzi królestwem jak bóg rządzi światem.
Nauka o polityce - starała się odzwierciedlać relacje państwo-kościół.
Średniowieczna filozofia polityczna pojawia się w wieku XII, wcześniej była na marginesach pism religijnych, kronik etc.
XII wiek to epoka skoku do przodu w rozwoju mysli i kultury - „renesans XII wieku”.
Abelard
studia nad Platonem w szkole przykatedralnej w Chartres
studia nad prawme rzymskim we włoszech
ze szkoły w Chartres wyszedł Jan Salisbury - pochodził z Anglii, a Chrtres leżało na trenie królów angielskich
Polikraticus - Jan z Salisbury zastaniwa się nad relacją miedzy królem a klerem - jest to relacja jak międyz głową a duszą, problem centrlany, wokół któ®ego stworzył doktrynę.
Król angielski Stefan z Blois - słaby był i nie mógł zapanować nad sytuacją. Jan Salisvbury był też światkiem panownaia Henryka II (morderstwo Tomasza Becketta)
Dostęp do włądzy jest morlanie niebepziecnzy, król powinien być sprawny i silny, lecz nie nieograniczony - władza powinna być kontrolowana, najlepiej przez kler krajowy, ale nie papiestwo!
Kwestia tyrana - poddani mają prawo do tyranobójstwa
Św Tomasz z Akwinu - ur we Włoszech potem rektor uniwersytetu w Paryżu. w XIX wieku uznany za twórcę podstawy filozofii kościelnej, rola personalizmu tomistycznego dla róchów prawicowych i nacjonalistycznych
pogląd na kwestię żydowską - „O władzy nad Żydami (list do księżnej Brabantu)” - księzna pyta o żydów, Tomasz kodyfikuje stosunek do Żydów. Dla Tomasza Żydzi to warstwaludzi innych rozbijajacych etos chrześcijański i działajaca negatywnie. Żydzi pożyczali pieniadze na procent, czeog nie wolno było robić chrześcijanom. Żydami gardzono ale z ich usłogu korzystano. Tomasz proponuje getto i oznaczenia ubrań (menda), uwaza że Żydzi psują duchowośc chrzescijańską,a le zabrania przemocy - która jednka poza oficjalnymi wyznaczeniami koscielnymi miała miejsce (bo Żydzi byli bogaci, zresztą często robili różne rzeczy na rzecz króla - np mennice, psucie monety etc)
Tomasz był podstawą dla ideologii narodowo-katolickich i antysemityzmu „nie ejsteśmy rasistmai ale już św tomasz” - kościół widzi, że to już inna epoka jest (czyżvby?)
Tomasz napisał też „O władzy monarchów” - dzieło napsiane dla króla cypru
„Summa przeciwko poganom”
21.10.2010
Tomasz był zwolennikiem monarchii
nie uważał króla za władcę absolutnego (powinien liczyć się z innymi - monarchia stanowa)
Papież powinien górować nad władzą państwową
Filozofia personalistyczna
papież może kontrolować władzę świedzką, rozdział włady świedzkiej i duchownej jest pozorny.
Państwo zawiaduje celami doczesnymi, które są podporządkowane celom wiecznym.
Dante Aligheri
emancypacja filozofii spod kurateli teologii jest warunkiem oddzielenia władzy świedzkiej od duchownej.
ludzka wola poddana cesarzowi, filozofowi - rozum. To jest zycie naturlane ludzi
obrona niezależności państwa wobec kościoła
w „O Monarchii” polemizuje z teoretykami kościelnymi, krytykuje tradycje, krytykuje papalistów i ich argumenty dotyczące zalezności włądyz świedzkiej od papieża
podległośc wobec papieża może miec najwyżej charakter synowski a nie jurysdykcyjny
Wszedł w konflikt z papiestwem i został zaocznie skazany na smeirć, musiał wiac z florencji
zalecał współdziałanie dwóch władz - cesarz winien oświetlać drogę do świata, a papież - do boga. Dwa równorzędne słońca ludzkości
zarys idei monarchii światowej - uniwersalizm
Marsyliusz z Padwy
„Defensor pacis”
nie przypuszczał frontlanego ataku na dogmaty, za to głosił teze, ze filozof może bagatelizować religię
teologia nie może rozpatrywać pewnych zagadnień bo nie jest w stnaie tego robić
Kościółpowinien być wspólnotą wierzacych a nie instytucją
nowy kościół to organizacja wiernych wmontowana w państwo
Kler nie może stosować przymusu a tylko radzić - odrzucenie tempienia herezji, państwo nie ejst już ramieniem świeckim kościoła
wróg prymatu papieża
ślady idei światowego cesarstwa - zapewne dlatego że był zależny od Ludwika Bawarskiego
Rola herezjii średniowiecznych
w uropie zachodniej ruch heretycki pojaiwa się w XI wieku, nasila w XII, silny zwłaszcza we francji i włoszech
Katarowie inspirowani przez bałkański bogomilizm
Kwestionowlai włąsnosc, wojny,przysięgi,obrzedy, hierarchię państwową - system politycnzy i kościelny, wrogowie publicnzi nr 1 godzili w cały układ stosunków
Waldensi - władzę daje osobista zasługa a nie urzad, do włądzy ma prawo cżłowiek wysoce moralny, traci władzę wraz z moralnością. W kwestiach politrycnzych zbliżali się do katarów
Krócjaty przeciw katarom przyniosły dochód królom francji - problem z tuluzą i hrabiami tuluzy
Joahimici - zapoczątkowani przez opata z Calabrii (Włochy) Joachima z Fiore
Herezje podmywały system
Herezje późnośredniowieczne - wiklifizm i husytyzm
lollardzi
HUSYTÓW DOKLADNIEJ OPRACOWAĆ - zwrócić uwagę na kalikstynów i taborytów
Średniowieczne podejscie do pewnych kategorii ludzi:
Żydzi - oficjalny zakaz pogromów, które zdarząły się nieoficjalnie. żydizpełnili ważne funkcje fiskalne
Poganie - w sumie wymiar polityczny był wazniejszy, było trochę państw pogańskich (południowe wybrzeże bałtyku!)
Nurt w średniowieczu cehcujący się bezwzglednością wobec pogan - krzyżacy i teorie Pawła Włodkowica (starał się wyciągnąc na plan pierwsyz teorie o tolerancji dlapogan - LITWA!)
Prawosławni - najlepiej. Schizmatycy. ale tolerancja nie była najlepsza - Jagiełlo kazął wywalać prawosławnych z grobów w Przemyślu
Włodkowic uznawał miłość bliźniego chciał chronic pogan
Muzułmanie - różnie. czasem mówiono okoniecnzosci tolerowania - zalezało od aktualnej polityki (koniec średniwoiecza rto upadek Konstantynopola i triumfalny pochód Turcji.
Koncyliaryzm
idea republikanizmu w kościele
osłabił prestiż papiestwa, przyczynił się do upadku prestiżu i prądów reformatorskcih (reformacyjnych)
w epoce hierokratycznej byli już kanoniści psizacy o korporacyjnej strukturze koscioła, gdzie papież jest głową ale kościoły państwowe są równymi członkami - dyskusja o prawach kościołów państwowych
Na poczatku XV wieku pogląd, że sobór może usunąć papieża, jeśli papież okaże się heretykiem.
do rozwoju koncyliaryzmy przyczyniła się niewola awiniońska i wielka schizma
pojawiła się idea wyższości soboru nad papieżem (Consilium - rada)
W XV wieku swoje podstawy tworzyła demokracja szlachecka w polsce - możliwe, że podstawą tych idei był koncyliaryzm
nie trwał długo ale miał silny oddźwięk
oligarchizm - najważniejsza jest kuria i kolegium kardynalskie, koncepocja władzy mieszanej - papież + kuria. oligarchizm szybko wygasł, za to koncyliaryzm osłabiał papiestwo i wspierał autonomię kościołów krajowych dośc długo.
gallikanizm - tendencja do uniezlaeżnianai kościoła francuskiego od rzymu, szczytem był wiek XVII i monarchia absolutna
Jakub z Paradyża - polski teolog średniowieczny
Tomasz Strzępiński
byli teoretykami koncyliaryzmu (?)
W pod koniec XIV wieku pojaiwają się pierwsze zapowiediz odrodzenia,które rozkwiata w XV wieku we włoszech, niosło ono swoista myśl polityczna której symboliczną postacią jest Machiavelli.
MACHIAVELLEGO DOPRACOWAĆ!
Okres reformacjii
symbiloczna data 1517 - Luter i Wittenberga
Na płaszczyźnie religia-państwo Luter zmienił wiele - luteranizm ruguje papiestwo - czynnik koscialny próbujący górować nad państwami
Luter kościół widział pierwotnie jako zgrupowanie wierzacych a nie instytucję z heirarchią, majątkami i wpływami To wstrząsnęło kościołem
Jako opiekuna kościoła Luter widział władcę
Luter został ekskomunikowany - książe saski porwał Lutra, Wartburg, wiadomo.
książęta mieli korzysci materialne - kasacja zakonów i konfiskata dóbr
podwaliny absolutyzmu - odsuniecie papiestwa i podporządkowanie kościoła państwu
inaczej widzi rolę dobrych uczynków - człowiek traci wskazówkę do działania, wystarczy wiara, z punktu widzenia psychologicnzego - zniesienie nacisku morlaności u uwolnienie od lęków - tego konsekwencją mogłyby być wedle wielu teoretyków późniejsze działania niemców, ich podległość władzy, przyzwolenie dla władzy autorytarnej
potępiał projekty reorganizacji kościoła w Hesji
Przemiany psychiczne zostaly pogłebione rpzez pietyzm (waga posłuszeństwa, dokłądności)
Kalwinizm powstał w innym środowisku, kalwin był z pochodzneia francuzem, działał w genewie, gdzie dortarł uciekając przed władzą francuską - silna opozycja do monarchii
W państwach-miastach szwajcarskich funcjonowała swoista demokracja - to też rzutowało na jego poglądy na włądzę i strosunek do kościoła. rzyjmuje się, że kalwinizm stał się podstawą dla poglądów o typie demokratycznym. Kalwin postulował niezależnośc kościoła od państwa
Wśród kalwińskich pisarzy religijnych mamy monarcomachów znajdujacych argumenty przeciw monarchii. Miała na to wpływ też Noc św Bartłomieja.
do reformacji - jakiś podręcznik doktryn polityczncy, z jednego materiały są w biblitece
Dorobić: konserwatyzm, liberalizm
Nacjonalizm - obecnie znajduje się w impasie, ale znów zaczyna funkcjonować
Ważnym ruchem politycznym jest chrześcijańska demokracja tryzmajaca się encyklik papieskich zwłaszcza tych dotyczących władzy i społęczeństwa - ze względu na to chadecja jest jendolita.
Ruchy ludowe/chłopskie rozwijają się głownie w europie wschodniej i skupiaja się głownie na sprawach gospodarczych.
W nacjonalizmie religia ma wielkie znaczenie. Można powiedzieć, że zaczyna się na początku XIX wieku, ale nie ma ejszcze doktryn. To okres po rewolucji francuskiej, kiedy narody zyskują swiadomośc człowiek przestaje być poddanym a zaczyna być obywatelem.
Doktryny pojaiwają się w końcy XIX wieku - wyrój doktryn nacjonalistycnzych - jest to okres rozwoju nauki, scjentyzmu, filozofii pozytywistycznej. Pojaiwa się rasizm. Kryzys religijności - rzutuje to na ideologie. Jest też renesans myśli katolickiej - odrodzenie tomizmu, neotomizm (w czasach Leona XIII).
W obrębie nacjonalizmu można wyróżnić trzy gałęzie.
Jedna to nacjonalizm chrześcijański starajacy się uzgansdiac poglądy z wymogami kościoła i przekonuje że stoi na straży nauki koscioła (podobnie wygląda to z nacjonalizmem w prawosławiu czy protestantyzmie)
Nacjonalizm świecki nie walczy z religą bo to mu się nie opłaca, głosi swoje - teorie uzasadnia naukowo (charakterysryczne dla pozytywizmu) nie rzadko sprzeczne z religia,a le nie negujace jej. Uznaje religie za fakt społecnzy który mu zwisa
NACJONALIZMY NEOPOGAŃSKIE WIDOCZNE SZCZEGÓLNIE W NIEMCZECH NAWIAZUJĄ DO Ruchów neopogańskich pojaiwajacych się pod koneic XIX wieku w niemczech, uważają, że religia chrześcijańska jest szkodliwa bo osłabia naród swoją ideą pokoju, braterstwa i humanitarzymu łacząca różna narody - podczas gdy skrjany nacjonalizm jest agresywny. Neopoganizm jest dobrą formacją ideologiczną dla skrajnego rasizmu - w niemczech łączy się to z rasizmem i owocuje narodowym socjalizmem,
W innych krajach nacjonalizm neopogański ma inny wymiar i jest skrajny
Jeden z badaczy twierdzi, że narodowy socjalizm był kolejną fazą rozwojową w kulturze duchwoej niemców - pewne zjawiska doszłyt w nim do zenitu.
Neopoganizm niemiecki:
Niemcy to naród dwuwyzwaniowy, 2/3 protestanci, 1/3 katolicy. Po zjendoczneiu niemeic powstaje potęga i pojawia się marzenie o jendości duchowej także w sferze religijnej. Pojaiwają się głosy stworzenia religii jednolitej dla wszystkich niemców, początkowo chrześcijańskiej. Peul de Lagarde - w ksiazce „Nationale Religion” postuluje powstanie synkretycznje religii chrześcijańskiej. Za życia miał przeciwników ale jego idee zakorzneiły się i w okresie międyzwojennej pojawiają się Deutsche Christen - specyficzna gałąź charakteryzująca się swobodnym doborem doktryn. Jedną z nich było twierdzneie że święty Paweł zniekształcicł chrześcijaństwo wprowadzajac idee żydowskie - odrzucenie elementów judaistycnzych w tym starego testamentu. Twierdzenie że Jezus był aryjczykiem synem żołneirza rzymskiego. - coraz większe odchodzenie od chrześcijaństwa, coś w rodzjau synkretyzmu religijnego. Deutche Christen przystosowują się łatwo do ideologii hitlerowskiej, wyznają odrębność etyki dla każdeog narodu - do tego ruchyu ąłtwiej wchdozą protestanci niż katolicy.
Na przełomie XIX i XX wieku poajwiaja się grupy odrzucajace chrześcijaństwo w cąłości, bazują na poglądzie ze chrześcijaństwo rozmiękcza, odbiera cecyh służace walce o byt. Nawizują do wyimaginowanej kultury neopogańskiej. Nie wierzyli w bogów, bo w tym okresie umysłowość już była inna, bóstwa stosowane były jako symbole bardziej - neopoganizm był w zasadzie panteistyczny,
Obie te grupy stworzyły nowy etos - antyhumanitarny i wojowniczy. Było to dobre uzasadnienie dla skrajnego szowinizmu, pod koniec XIX wieku stopiło się to z rasizmem rozwijajacych się w niemczech zwłaszcza (Gobinou i Chamberlain - jedne francuz, drugi niemiec, w ich krajach poglądy się nie spodobały a w niemczehc i owszem). Do tego filozofia - np. Nietsche i jego koncepcja nadczłowieka, odrzucenie kategorii dobra i zła i zastapienie ich słabością i siła.
Pojawia się nowy etos odchodzący od etosu chrześcijańskiego, umożliwiający zaistnienie hitelryzmu i systemu politycznego zbliżonego do włsoiego faszyzmu (choć doktryny byy zupełnie inne! - faszyzm powstał jako teoria państwa w kulturze katolickiej, hitleryzm pojaiwł się w spoóeczęństwioe mocno zlaicyzowanym i doprowadził do przemian w potocnzym społęcnzym etosie.
Generał vun Lutherdorf (brał udzuiał w puczu monachijskim) mówi, że jest przeciwnikiem chrześcijaństwa i poganinem i ejst z teog dumny, podobnei jak z tego, ze niemcy odłacyzli się od chrześijaństwa.
Spór z hitlerem - Hitler lawirował międyz różnymi siłami i nie chciał bezwzglednie wprowadzać poglądów neopogańskich żeby nie „bulwersować” niemców. Generał uwazał, ze niemcom brak „krzepy”. Hitlerowi nie pdoobała się tez ilosć grup, rozbiajająca niemców,
Włochy były narodem katolickim co rzutowało na mentlanośc włochów - faszystowskie włochy były inne (jeden autor pisze, że faszyzm włoski nie zabijał)
W turcji pojaiwały się myśli że islam nie tworzy właściwego ducha anrodowego - ale to margines.
Neopogaństwo istnieje nadal, istnieją różne ruchy
Włochy:
Mussolini był pierwotnie socjalistą, ateistą, uważał że katoliczym jest niepotrzebny - podczas peirwszej wojny światowje wydawął pismo nacjonalistyczne, agitujące za wojną. Popełnił teksty antykatolickie w tym powieśc „Kochanka Kardynała”, mówił o narodize pogańskim - ale nie tworzył zadnej wielkiej teorii. We włoszech groziła rewolucja, dochodziło do walk - Mussolini stanął na czele związków kombatantów (fasci). Włochy były rozgorycznone po pierwszej wojnie, chciały nabytków terytorialnych.
Dochodząc do wąłdzy Mussolini zmeinił sosunek do kościoła - od lat 20 przemaiqwa innym głosem, ale to nadal nie doktryny. Mówi o tradycji łacińskeij i impraialnej rzymu przedstawianej przez katoliczym, nawioazuje do istnienia państwa koscielneog i splędoru.
W 1922 w piście „Gierarchia” pisze że faszyzm szanuje r eligie i nie ejst antykatiliski -podaje ręke kościołowi. 1923 marsz na rzym, król oddaje władzę, od 1925 państwo totalitarne ogłoszone przez Mussoliniego w mowie w operze
Teoretyk giovanni Gentile, profesor prawa formułujacy doktrynę państwa totlanego. W ksiżce „Dkotryna Faszyzmu” Mussolini pisze, że państwo ejst absolutem.
Ta teoria nie podoba się kościołowi, gdyż system totalitarny tryzma rekę i na światopoglądzie. Gentile zostaje na jakiś czas obłożony ekskomuniką.
1929 - ukłądy laterańskie, konkordat, kościół dostaje odskzodownaia za utracoen państwo kościelne.
Czasem poajwiają się spory wokół wychowywania mlodzierzy - zawiesozno młodizezowe organizacje katolickie, kościół zarzuca młodizerozwje organizacji faszystwoskeije wychowaywnaie młdozierzy w nienawiści. Jednka stosunki jakoś się układają.
W niemczech też się stosunki próbują wyklarować, bezskutcznie.
Pytanie co stałoby się we włoszech gdyby zwycięzyły państwa osi? Pismo faszystwoskie twierdizło, że pełnego państwa faszystwoskiego nie da się stworzyć tolerując kościół.
1943 - kleski włoch w afryce, potem alianci lądują na sycylii, król zaprasza Mussoliniego i aresztuje go - zerwnaie z systemem przebiega łatwo i bezproblemowo, wladza Mussoliniego nie była stabilna.
Sam Mussolini został porawny przez niemców gdy ci wkraczali do włoch, próbowalis tworzyć państwo satelickie pod władzą Mussoliniego, ten zmarł gdy schwytali go i stracili partyzanci socjalistyczni w Mediolanie.
Faszyzm uważny jest za system prawicowy, ale ma też elementy socjalistyczne (nazizm tak samo!)
Nacjonalizm chrześcijański - ejden z badacyz nazywa to systemami konserwatywno-klerykalnymi. Są to Systemuy któ®e roziwjały się zwłaszcza w krajach katolickich głosiły sens uzgodnienia doktryny nacjonalistycznej z zasadami katolickimi.
W okresie międzywojennym, jeszcze przed zawarciem pokoju - rewolucja paździenrikowa daje pcozątek bolszewickiemu totalitaryzmowi w Rosji.
1922 - faszyzm we włoszech, wzrasta siłą hitleryzmu w niemczehc - okres miedyzwojenny ejst bardzo burzliwy. Chrześcijaństwo jest zaniepokojone, kosciół uważa ze nacjonalizm może być akceptowalny albo i pomocny jesliz amknie się w dogodncyh dla koscioła formach.
Pojawia się nacjonalizm chrzescijańśki - w polsce zwany tez formacją narodowo-katolicką (np. LPR)
Nacjonalizmy chrześcijańskie roziwjaą się neizaleznie od siebie w różnych krajach.
Portugalia - w 1931 dyktatura Salazara. Utryzmywano, ze realizuje korporacjonizm katolicki (encyklika Quadrogezimo Anno)
Hiszpania gen Franco - zazwyczaj okresla się ten system jako faszystowski, ale są wątpliwości - w rzeczywistosci był to system autorytarny o charakterze klerylkalno-konserwarywnym
Rządy Hortiego na Węgrzech i cały szereg partii nacjonalistycnzych w rózych krajach. W austrii partia Społeczno-Chrześcijańska kanclerza Dolfusa zamordowanego przez hitlerowców, próbowała realizowac korporacjonizm katolicki.
W kosciele ternd do utryzmania zwiazków państwa z kosciołem, wzmafa się w czasie pontygikatu Piusa X (?) - państwo rozadozne prze nacjonalizm chrześcijański byłoby paśńtwem wyznaniowym które zlikwidowałoby pluralizm, który u progu XX lecia miedzywojennego okazał się być słaby (rewolucje...) - w zwiazku z tym kryzysem siły prawicowe uznały, ze system autorytarny będzie dobry, kościól też byłby zadowolony z likwidacji demokracji liberalnej.
We Francji ankieta Vossarda - zawiewra opinie różnych wpływowych osób i wykazuje trend w stornę symbizny z nacjonalizmem o ile ten zmaknie się w granichch dopuszczlanyc przez kościół.
Strach przed komunizmem (vide dojscie do wądyz komunistów w hiszpanii) i prześladownaiami koscioła.
Powstaja różne ideologie wyrażajace nacjonalizm chrześcijański, mają zasady uzgodnione z etyką katolicką którą uznają za swoją podstawę.
Odrzucenie doktryny narodu jako absolutu - kwestionuje to role kościoła. W najlepszym wypadku naród może być najwazniejsza rzeczą na ziemi. W praktyce traktownay jest jako rdozina gdzie obowiazuje katolicka zasada stopniowania miłosci bliźniego.
Odrzucany jest rasizm - uważany jest za doktrynę materialistyczną bo gosi że duch wynika z ciała.
Nacjonalizmy chrześcijańskei wykluczjaą system totalitarny jako wykluczane rpzez kosciół, ale cząeso dążą do państwa autorytarnego oraz do systemu wąłdzy niewymienialneg na drodze prawnej (bo jeszcze komunistów wybiorą...). System autorytarny jest skłonny pozostawiac duży amrgines swobody w zakresie związków kulturlarncyh gospodarczych etc, pzosotaiwa samorządy w rekcha ludzi
Rządy Salazara próbowały wproawdazżc korporacjonizm który był uznawany na remedium na socjalizm, wlakę klas, biedę etc. Korporacjonizm zakalad porozumienie miedyz robotnikami i pracodawcą, godziwą płacę etc. Kościół wycofał się z korporacjonizmu po wojnie
W niektó®cyh z tych nacjonalizmów wystepował antysemitzym - ale odrzucał on rasizm, odowłujac się do praktyki katolickiej i św Tomasza z Akwinu,. Ten antysemitzym pojawiał się miedyz innymi w polsce. Tomizm był filozofią podstawową dla koscioła. Personalizm tomistycnzy określa stosunek cżłwoieka do cżłowieka i do państwa, pozycję cąłowieka w spoęłczęństwie. Personalizm tomistycnzy odrzuca totalitaryzm. Potępia się heglq uwqżając go za okjca totalitaryzmu (bo Hegel uważał, ze ważna jest całośc a jendostka jest podporzadkowana i wynika z cąłości). Nacjonalizmy Chrześcijańskei nie mają ideologicnzeog podparcioa dla totalitaryzmu.
W poslec w 20-leciu poajwia się idea budowy Katolickeigo Państwa Polskiego Narodu - państwa wyznaniowego opierajacego prawa na nauce koscioła. Odrzucenie liberalizmu który pozwala orzekac o prawdize jednostkom. Nauka kościoła to podstawa i fundament dla praw i państwa. Istneije pewna swoboda wyznań inym religiom ale na grucnie porywatneym podczas gdy życie państwowe ma się opierać na katolicyzmie.
Francja - action frances - partia nacjonalistyczno chrzescijańska we francji, nie miała dużego wpływu ze względu na laickosc francji. Z drugiej strony Charles Murras - przywódca zwany Marksem Prawicy zostawił po sobie szereg ksiażek. Podczas okupacji stanął z boku, odmawiajac udziału w walce, co dobiło formację
Była moda do zwracania się w keirynku śrendiowiecznego modelu państwa i społeczeńśtwa - ideologia noewgo średniowiecza (rosyjski autor, któ®ego nazwiska nie pomnę): silan wąłdza królewska,a le miasta, stany, cechy mają swoje prawa i przywileje. Państwo jest rmaieniem swiedzkim kościoła jest tylko jeden światopogląd. Do tego odnosił się pierwotnie epitet ciemnogród.
Po Waticanum II kosciół zrezygnował z idei państwa wyananiowego i neid aje poparcia nacjonalizmiom, koćńzy spór z liberalizmem, kt®óy wydaje się być najelspszą formacja.
Hegel mówił, że prymat należy do ogólności a jendostka od niej pochodzi - to był grunt dla teori faszystowskiej, że państwo jest absolutem. Teoretycy faszystowski byli neohegelianistami
W systemach totalitarnych pojaiwa się statolatria - ubóstwienie państwa niewłasciwe ze strony kościoła
Pod względem prawnym we włoskim faszyzmie katolicyzm jest góna religią bo wyznje ja większośc ludzi - ale własciwie katolicyzm uznany jest za dodatek do faszyzmu.
We włoszech zabrakło podkładu ideologicznego obecnego w niemczech.
Totalizm subiektywny i totalizm obiektywny
W totalizmie obiektywnym państwo rozciąga władze nad kazdym aspektem życia. W totalizmie subiektywnym kontrola rozciąga się nad życiem politycnzym i gospodarczym ale nie ineteresuje się sferą wierzeniową i życiem rodiznnym i osobistym - kościół mógł to tolerować. Takim totalizmem był faszyzm.
Do Waticanum II kościół mógł tolerować wszystko od totalizmu subiektywnego do niepełnego liberalizmu - liberalna filozofia człowieka wedle której człowiek jest miara dla samego siebie jest do dziś nie do przyjacie dla Kościoła.
W polsce Falanga (róch narodowo-radykaly) Bohdaana piaseckiego postukowała też totalizm subiektywny - ale ich idee nie były popularne, Falanga potkwiła podczas wojny przy AK a potem się rozpadła. Dla polaków nawet totalizm subiektywny był za wiele.
Podkład kulturowy jest ważny dla politologii.
Po wojnie zbrodnie hitleryzmu zwróciły uwagę, pryano się jak do tego doszło.
Leon Halban jeszcze rpzed wojną zajmował się stosunkami miedyz państwem a kościołem, po wojnie zajął się też tym z elementami filozofii i religioznawstwa.
„Dusza niemiecka w świetle filozofii” - próbuje dać odpowiedź, czy nie ma w kulturze niemieckiej cech, które doprowadiły do hitleryzmu. Autor szuka takich elementów w filozofii niemieckiej.
Halban uważa hitleryzm za zakończneie procesu przebiegajacego co najmniej od romantyzmu niemieckiego, gdzie pojawia się kult wojowniczego gemrańskeigo etosu przeciwstawionego chrześcijaństwu
Tę konceocje zniszczyła ideologia stlainowska która uważała faszyzm za ostatnie stadium kapitalizmu. Marksizm twierdzi że byt kształtuje świadomość - a badnaia Halbana odwracają przyczynowośc marksistowską.
Są ruchy nacjonalistyczne które chrześcijaństwo włączają w swoją ideologie - ruchy klerykalno-konserwatywne.
Nacjonalizm odrzuca pluralizm, często postuluje monarchię absolutną jako wzrór
Maurras nazywnay Marksem prawicy chciał odnowić we francji dziedzicnzą monarchię opartą na kulturze katolickiej. Nie był rasistą i nie akceptował wartości nazistowskich. Na nim wzorowały się inne formacje, mi. Portugalska
Falanga była malutką grupką. Miała sporo cech faszystowskich, ale mieła też jasną i kalrowną formułę totalizmu katolickiego z jasno postawioną grnaicą miedzy państwem a kościołem. Kościół ma zajmować się rodizną, poza tym ma być planowa gospodarka, charyzmatycnzy przywódca, monopartia, palny stworzneia imperium słowiańskeigo, militaryzacja społeczeństwa i państwa, stworzenie nowej kultury (bo obecna jest za rozlazła), stworzenie nowego człowieka
Jerzy Pawski - doszukać
Na pewno proponował NKWD w zmaina za wolność stworzyć grupę namawiająca kościół na współpracę z reżimem - stworzył grupę Dzisiaj i Jutro, przekształcona później w Pax.
Inne poza Falangą grupy w Polsce nazywane faszystowskimi faszystowskie nie są - to nadużycie, często stosowane przez lewicę.
Kościelne poglądy na państwo i jego kształt
Jeszcze za Piusa XI obowiązywał model (życzeniowy) państwa wyznaniowego. Pod wpływem liberalizmu model państwa wyznaniowego upadał. Dlatego kościół zwracał się do nacjonalizmów, bo państwo wyznaniowe nie mogłoby być pluralistyczne, musiałoby być autorytarne żeby zapenwić kościołowi odpowiendi zasięg działania
Jack Maritaine jeszcze przed wojna wysunął koncepcję państwa laickiego - ale nie laicyzujące. To państwo byłoby oddzielone od kościoła i nie zajmowałoby się problemami światopoglądowymi, byłoby po prostu aparatem administracyjnym. W takim państwie kościół miałby jendka warunki dla oddziaływania i rozwoju. Takie państwo uznawałoby boga chrześcijańskiego i prawo naturalne, ale nie zajmowałoby się nimi. To państwo mogłoby być pluralistyczne i wielopartyjne. Prawodastwo nie mogłoby być jednak sprzecnze do podstawowych zasad chrześcijaństwa.
Po upadku faszyzmu i nazizmu zostały dwa modele pańśtwa - totalitarne państwo komunistycnz ei demokracja liberlana na zachodzie - systemy autorytarne rozpadły się.
System liberalno-demokratycnzy nie jest dla kościoła najgorszy, jeśli duża liczba obywateli jest katolikami mogą oni urzadzać życie zgodne z zasadmai włąsnej religii is tworzyć dobre warunki dla religii. Kościół uznał ze pańśtwo wyznaniowe przeżyło się.
Zbliżenie koscioła do koncepcji typu socjaldemokratycznego - współpraca z innymi religiami i niewierzącymi w sprawach bytu ziemskiego.
Partie postulujące powrót do państwa wyznaniowego nie mają obecnie poparcia kościoła. Kościół i koncepcje nacjonalistycnze rozeszły się.
Teoria o pomocniczości państwa - państwo zjamuje się tylko tym, czym inne ciała społęcnze zajać się nie mogą bo mają za mało sił i środków. Państwo nei pcha się w życie.
W takim państwie kościół powinien mieć swobodę w głoszeniu wiary, nauki a nawet w ocenie morlanej nawet spraw politycznych
(przykład wtrącania się państwa komunistycznego w sprayw kościoła - afera o list do biskupów niemieckich w latach 60)
Sprzeciw w świecie katolickim mimo to budzi tkai układ: lefebryści, sedewakantyzm - kościół traktujący swoje zadnaie tak liberlanie sam sobie grób kopie.
Relacja między religiami (chrześcijaństwem i islamem) a państwem bolszewickim)
Po upadku caratu w lutym 1917 roku odnowiono patriarchat. Republika upadła szybko - władze przejęli bolszewicy dostając w spadku patryiarchę tichona.
Komunizm uważał religię za zjawisko negatywne sprzezone ze swiatem przestarzałym, powinna zostać zakońcozna => wojna z cerkwią
W grudniu 1917, już po rewolucji paździenrikowej wywałaszcozno całość majatków ziemskich
W styczniu 1918 wydnaio dekret dotycnzacy rozdizału koscioła i państwa oraz szkoły od kościoła - opwrowano co prawda językiem liberalizmu mówiac ze cerkiew ogranicza sumienie i że obywatel może się identyfikować i wyznawać dowlną religię, ejst prawo do kultu religijnego, byleby nie był on uprawiany publicznie, podobnie jak nauczanie religii.
Wywłaszcozno budynki sakralne i przekazywano je w użytkowanie gminom wyznaniowym, gmina by zaistniec musiała mieć min. 20 osób.
Początkowo mowa jest o wolności religijnej ale i o wolnosci głoszenia poglądów antyreligijnych.
Z biegiem czasu sytuacja się zaostrza.
Wojna domowa do ok. 1922 roku
Okres nowej keonomicznej polityki - pewne uspokojenie i wolnosci także religijne - do 1926 roku
Nowa konsytucja godząca w religię w sposób bardziej bezpiośredni
Podczas wojny pewna liberalizacja - reżim ogłasz awojnę ojczyźnianią i musi popuścić
Po wojnei do śmierci Stalina - zaostrzenia „wojny religijnej”
Do końca isntienia ZSRR - lekkie odmrożenie
ZSRR skazał religię na wymarcie. Poza głównymi metropoliami gdzie zostawiono po pare cerkwi na pokaz. Religia koliduje z materialistyczną koncepcją człowieka
W 1944 w polsce pojaiwa się rząd lubelski i wizja państwa komunistycznego w polsce - a więc i teog modelu.
Jendka ten model wprowadznay jest pomału, nie zawsze tka jak chcieliby sowieci.
W XX-leciu w Polsce religia katolicka była uprzywilejowana - w konsytytucji była opsiana jako naczelna spośród równouprawnionych wyznań (kompromis miedyz liberalizmem a warunkami lokalnymi), życie było mocno podporządkoane kulturzae katolickiej.
Kościół po woljnie odbudowuje swoje porzedwojenne agendy i działa pełna parą. W ciągu okupacji religijność się nawet pogłębiła.
Reżim nie spi - początkowo opruje językiem demokracji liberlanej. Kosciól puki co jest silny - do 1948 władza skupia się na innych zadnaiahc, zwłaszcza na opozycji w lesie i na tej legalnej
Zerwany zostaje konkordat - powodem jest oddanie części terytorium poslekigo pod włądze biskupa niemieckiego - konkordat z 1925 roku tego zabrania. To roziwązuje państwu rec,e można zaczac zmieniać przepisy - a teraz wolną rękę ma i kościół (brak zobowiązań wobec państwa)
Wprowadza się sluby cywilne, „chrzest cywilny” - stawianie metryki, prawo rozwodowe i inne rzecyz prowadzące do laicyzacji życia publicnzego. Kościół jest na razie przychylny do zmian gospodarczych i społecznym
Kiedy wybory zostały sfałszowane sytuacja zmienia się - reżim zaczyna prowadzić otwartą walkę z kosciołem rozpracowujac za pomocą bezpieki agendy kościoła. Po roku 48 zmiana polityki reżimu na bardziej restrykcyjną. 1948 połaczneie PPR i PPS - powstaje PZPR.
1952 - nowa konsytutcja, mówiąca o rozdizale kościoła od państwa. Zaczuna się laicyzzjacja i ateizajcaj, uswua się religię ze szkół, koscoła z practy z młodzieżą, procesy o speigostwo (proces Kaczmarka), zamykanie gazet katolickich, działa Pax stworozny przez środowisko Bolesława Paiseckiego - przekonują że z reżimem można współżyc. Pax zajmuuje insytutcje tkakie jak Caritas, pojaiwa isę organizacja księży-patryiotów.
Sczytem ptęgi jest koneic okresu stlainowskiego, aresztownei Wyszyńskiego i paru biskupów, likwidacja smeinariów.
Umiera stalin - zacyzna się oddech i względna liberalizacja 1956-1958, uchylone wyroki przeciw biskupom, prawa do naucznaia religii w skzołach, na budowa domów parafialnyc, wydawnictwa etc,
1958-1961 kolejny konflikt, potem 62-65
1965 orendzie biskupów polskichj do ich niemieckich odpowidników potem kościół zwiazany z milenium państwa polskiego
Po 1970 pewna stagnacja gospodarcza - widac, że komunizm jest jako system gospodarczy niewydolny, klasa robotnicza na nim traci choć miała zyskać, Gomułka wycofany z urzedu. Era Gierka i prosperity na kryzys - okres optymizmu ale i nowej ofensywy ateistycznej - na fali tego powstaje nasz instytut
Kościół staje się osrodkiem opozycji - bo może się cieszyć wzgledną autonomią/
Po 1980 roku mamy do czynienia z erozją systemu.