Omów przebieg zjawiska zapłodnienia.
Proces zapłodnienia to połączenie dwóch wysoce zróżnicowanych komórek rozrodczych, dających początek rozwojowi zarodka. Zapłodnienie przebiega wieloetapowo i zaczyna się wraz z rozpoczęciem przez gamety długiej drogi w układzie rozrodczym zarówno samicy, jak i samca, a kończy się połączeniem komórki jajowej z plemnikiem i powstaniem zygoty.
Podczas owulacji oocyt otoczony osłonką przejrzystą i grupą komórek tworzących wieniec promienisty zostaje uwolniony do jamy otrzewnej gdzie jest wyłapywany przez lejek jajowodu pokryty silnie urzęsionym nabłonkiem. Dalszy transport komórki jajowej w kierunku macicy odbywa się przy współudziale skurczów mięśni ścian jajowodu i ruchów rzęsek pokrywających nabłonek jajowodu pobudzanych przez hormony pęcherzykowe (głównie estrogeny).
Podczas kopulacji nasienie zostaje wprowadzone do pochwy (krowa, królik), lub macicy (świnia, klacz). Plemniki są transportowane do miejsca zapłodnienia dzięki ruchom własnym oraz skurczom mięśniówki macicy potęgowanym przez oksytocynę. Podczas transportu plemników do jajowodu następuje proces kapacytacji nasienia, który przygotowuje plemniki do reakcji akrosomalnej. Podczas kapacytacji dochodzi do zmian w składzie i strukturze błony pokrywającej akrosom, plemniki ulegają hiperaktywacji, zmienia się charakter ruchu z postępowego na krążący. Ostatecznie proces kapacytacji zostaje zakończony w jajowodzie, gdy plemnik znajduje się w pobliżu jaja.
Gdy gamety znajdą się blisko siebie w jajowodzie, następuje wieloetapowy proces łączenia:
Etap I - wiązanie jaja z plemnikiem: plemnik z nienaruszonym akrosomem musi w specyficzny gatunkowo sposób połączyć się z otoczką zewnątrzkomórkową jaja lub bezpośrednio z osłonką przejrzystą.
Etap II - reakcja akrosomalna: fuzja plazmo lemmy z zewnętrzną błoną akrosomu, co prowadzi do powstania licznych pęcherzyków plazmatyczno - akrosomalnych i uwolnienia zawartości akrosomu.
Etap III - penetracja otoczki jaja: plemnik wnika do jaja przez osłonkę przejrzystą przy udziale jego ruchów, jak i enzymatycznej hydrolizy osłonki przejrzystej, katalizowanej przez akrozynę.
Etap IV - połączenie plemnika z oolemmą: po pokonaniu osłonki przejrzystej plemnik wnika do przestrzeni około żółtkowej i łączy się częścią dystalną główki z oolemmą, co jest warunkiem fuzji błon komórkowych gamet. Do przestrzeni około żółtkowej dociera tylko jeden plemnik, reszta zostaje zatrzymana na osłonce przejrzystej.
Etap V - fuzja gamet: połączenie błon komórkowych gamet aktywuje jajo, co powoduje fuzję z oolemmą ziaren korowych zlokalizowanych w jaju. Do przestrzeni około żółtkowej zostaje uwolnionych wiele enzymów aktywujących blok przeciwko polispermii. Fuzja plemnika z jejem jest bodźcem do zakończenia drugiego podziału mejotycznego i wyrzucenia II ciałka kierunkowego do przestrzeni około żółtkowej. Powstaje haploidalne przedjądrze żeńskie, plemnik wnika do cytoplazmy jaja, dochodzi do oddzielenia główki od witki i dekondensacji chromatyny jądrowej plemnika. Powstaje haploidalne przedjądrze męskie,które w centralnej części jaja łączy się z przedjądrzem żeńskim - proces kariogamii, podczas którego powstaje zygota.
Zapłodnione jajo ulega wielu podziałom komórkowym, przechodząc przez poszczególne etapy rozwoju zarodka: od stadium 2-komórkowego, przez morulę do blastocysty. W tym czasie zarodek przemieszcza się z jajowodu do macicy, gdzie może rozpocząć proces implantacji zarodka.
Omów rozwój zarodka.
Następstwem zapłodnienia jest podział zygoty, powstaje 2-komórkowy zarodek. Po następnym podziale 4-komórkowy zarodek opuszcza jajowód i dociera do rogu macicy. 8-komórkowy zarodek swobodnie przemieszcza się w rogu macicy. W 5-6 dniu rozwoju osiąga stadium blastocysty, w 6-8 traci osłonkę przejrzystą.
Omów zjawisko implantacji.
Implantacja składa się z 3 faz: umiejscowienia (apozycji), przytwierdzenia(adhezji) i inwazji.
W fazie apozycji blastocysta zajmuje właściwe miejsce w macicy. Adhezja polega na przyleganiu zarodka do powierzchni komórek endometrium. Implantację kończy faza inwazji, polegająca na zagłębieniu zarodka w błonie śluzowej macicy po uprzednim zniszczeniu barier w przypadku łożysk inwazyjnych.
Modele implantacji:
Bez penetracji endometrium - u zwierząt domowych (koń, świnia, krowa, koza, owca) komórki trofoblastu nie penetrują nabłonka błony śluzowej macicy i w wyniku procesu implantacji pozostają w apikalno-apikalnym ułożeniu.
Penetracja przemieszczeniowa - u gryzoni i niektórych naczelnych podczas procesu penetracji komórki trofoblastu wypierają przylegający nabłonek macicy, uzyskując dostęp do komórek zrębu. Trofoblast kontynuuje migrację w tkance, osiągając dostęp do krwi matki (łożysko krwio-kosmówkowe)
Penetracja fuzyjna (połączeniowa) - trofoblast uzyskuje dostęp do przylegającego zrębu przez fuzje z nabłonkiem endometrium. Po połączeniu komórki trofoblastu migrują wewnątrz tkanki matczynej (królik).
Penetracja przez wtargnięcie (intruzyjna) - komórki trofoblastu migrują przez najbliższe komórki nabłonka endometrium, które są następnie fagocytowane i tworzy się łożysko śródbłonkowo-kosmówkowe (mięsożerne).
Omów rodzaje błon płodowych i ich znaczenie.
Błony płodowe - narządy pomocnicze, których zadaniem jest zapewnienie łączności między zarodkiem a matką, czyli stworzenie warunków do rozwoju płodu. Poza zapewnieniem dopływu energii i składników budulcowych (oddychanie, odżywianie), błony płodowe chronią zarodek, tworząc wodne środowisko rozwoju i umożliwiają wydalanie metabolitów.
U wszystkich gatunków ssaków powstają 4 błony płodowe, rozwijające się w następującej kolejności: pęcherzyk żółtkowy, owodnia, kosmówka, omocznia.
Pęcherzyk żółtkowy - powstaje w pierwszej kolejności, jest narządem o bardzo krótkim okresie czynności. W jego ścianach wytwarzają się pierwsze krwinki i naczynia krwionośne. Przez krótszy, lub nieco dłuższy okres nawiązuje samodzielnie lub łącznie z kosmówką kontakt z błoną śluzową macicy tworząc przejściowe łożysko żółtkowe lub żółtkowo-kosmówkowe. Funkcje: transport substancji odżywczych z trofoblastu do zarodka, miejsce powstawania pierwszych krwinek i naczyń, zapoczątkowanie krążenia krwi w zarodku, miejsce powstania pierwotnych komórek rozrodczych, pośredniczy w pobieraniu substancji.
Owodnia - okrywa tarczkę zarodkową od strony grzbietowej. Zamkniętą przestrzeń między zarodkiem a owodnią wypełnia płyn owodniowy, wytwarzany przez komórki nabłonka oraz naczynia krwionośne, który jest stale odnawiany. Po rozpoczęciu czynności nerek w drugiej połowie ciąży do płynu owodniowego wydalany jest mocz. Znaczenie: zapewnienie wodnego środowiska rozwoju, umożliwienie swobodnego poruszania się płodu, zapobiega przyklejaniu się zarodka do macicy, amortyzator wstrząsów, utrzymywanie ciepłoty ciała zarodka i płodu, udział w przemianie materii.
Kosmówka - najbardziej zewnętrzna, nawiązuje bezpośredni kontakt z błoną śluzową macicy. Na dużej przestrzeni zrasta się z położoną pod nią omocznią. Jest zbudowana od zewnątrz z komórek trofoblastu. Jej wewnętrzną warstwę tworzy blaszka ścienna mezodermy pozazarodkowej. Powierzchnię kosmówki pokrywają wypukłości zwane kosmkami. Zagłębiają się one w błonie śluzowej macicy. Ustala płód.
Omocznia - powstaje najpóźniej przez uwypuklenie tylnego odcinka jelita pierwotnego, rozrastając się i wypełniając pozazarodkową jamę ciała. Omocznię wypełnia płyn omoczni owy. W jej ścianie tworzą się wyspy krwiotwórcze i naczynia krwionośne. Powstaje w niej krążenie omoczniowe łączące się z ciałem zarodka tętnicami pępkowymi, które odchodzą od aorty grzbietowej zarodka. Kosmówka nie ma własnego ukrwienia, omocznia łączy się z kosmówką i doprowadza do niej sieć naczyń krwionośnych. Przenikają one do kosmówki, rozrastają się tam tworząc unaczynienie części płodowej łożyska, czyli krążenie płodu. Znaczenie: udział w wydalaniu produktów przemiany materii, ochrona przed urazami, udział w tworzeniu łożyska.
Tętnice pępkowe, żyła pępkowa, naczynia krwionośne żółtkowe, przewód żółtkowy i szypuła omoczni tworzą sznur pępowinowy, który łączy zarodek z częścią płodową łożyska.
Omów typy łożyska i sposoby rozmieszczenia kosmków u poszczególnych gatunków zwierząt.
Łożysko inwazyjne (prawdziwe) - śródbłonkowo-kosmówkowe, krwiokosmówkowe.
Łożysko nieinwazyjne (rzekome) - nabłonkowo-kosmówkowe, łącznokosmówkowe.
Ze względu na rozmieszczenie kosmków na kosmówce:
Łożysko rozproszone - kosmki rozproszone są na całej powierzchni kosmówki (klacz, świnia).
Łożysko liścieniowate (wielokrotne) - kosmki występują w skupiskach tworząć tzw. liścienie (przeżuwacze).
Łożysko popręgowe (pierścieniowe) - kosmki zgrupowane są w obszarze pasa otaczającego środek jaja płodowego (mięsożerne).
Łożysko tarczowate - kosmki zgrupowane są na niewielkim obszarze w postaci koła, tarczy (naczelne, gryzonie).
Ze względu na stopień połączenia błony kosmówkowej z błoną śluzową macicy:
Łożysko nabłonkowokosmówkowe (koń, świnia) - 1,2,3,4,5,6
Łożysko łącznokosmówkowe (przeżuwacze) - 1,2,4,5,6
Łożysko śródbłonkowokosmówkowe (mięsożerne) - 1,4,5,6
Łożysko krwiokosmówkowe (naczelne) - 4,5,6
Bariera łożyskowa jest to warstwa tkanek odgraniczających krew matki od krwi płodu - maksymalnie dochodzą do 6 warstw:
Śródbłonek naczyń włosowatych macicy
Tkanka łączna błony śluzowej macicy
Nabłonek błony śluzowej macicy
Nabłonek kosmówki
Mezenchyma kosmówki omoczniowej
Śródbłonek naczyń włosowatych płodu
Omów funkcje łożyska.
Wymiana składników gazowych między płodem a matką - funkcja oddechowa
Transport i magazynowanie składników odżywczych - funkcja odżywcza
Wydalanie zbędnych produktów przemiany materii - funkcja wydalnicza
Ochrona przed wnikaniem ciał obcych - funkcja ochronna
Wydzielanie hormonów - funkcja endokrynna
Bariera immunologiczna - ochrona płodu przed immunodestrukcją
Transport niektórych hormonów i wielu innych związków umożliwiających rozwój płodu i utrzymania ciąży - funkcja regulacyjna
Zasady obchodzenia się z ciężarną samicą.
Symptomy zbliżającego się porodu u samic poszczególnych gatunków zwierząt.
Powiększony, obrzękły, wilgotny srom, wyciek śluzu ze szpary sromowej
Rozluźnione więzadła szerokie macicy
Wyraźnie powiększony gruczoł mleczny, pojawienie się „świeczek” siary
Zmiany w zachowaniu: niepokój, niekiedy agresja, przygotowanie gniazda (maciora, suka, kotka, królica)
Zmiana ciepłoty ciała, u krów i suki temperatura spada kilka h przed porodem.
Omów przebieg i fazy porodu.
W czasie porodu wyróżnia się 3 zasadnicze okresy:
Okres rozwierania dróg rodnych
Okres wypierania płodu
Okres wypierania błon płodowych
Okres rozwierania dróg rodnych - zmiany charakterystyczne dla tego okresu zachodzą pod koniec ciąży. Następuje obniżenie napięcia mięśniówki, co sprzyja okresowym skurczom macicy. Następuje rozluźnienie zaciśniętej do tej pory szyjki macicy. Pojawiają się nasilone bóle porodowe. Początek fazy rozwierania charakteryzują najpierw słabe, ale nasilające się skurcze mięśniówki macicy. Klacze i krowy w tym okresie często się pokładają i podnoszą, u klaczy mogą występować poty. Skurcze rozpoczynają się od końca rogów macicy przemieszczają płód w kierunku szyjki macicy, co prowadzi do rozwarcia. Po rozszerzeniu szyjki znajdująca się w obrębi jej ujścia kosmówka pęka. W wyniku dalszych skurczów i przesuwania płodu w szparze sromowej pojawia się cienkościenny pęcherz omoczniowy wypełniony brązowożółtym płynem. Pęcherz ten pęka, po czym ze szpary sromowej wysuwa się pęcherz owodniowy z szarawym płynem. Często oba pęcherze pękają jednocześnie. Po tym następuje okres wypierania płodu.
Okres wypierania płodu - rozpoznaje się go na podstawie tzw. bólów partych, gdyż nie ma wyraźnej granicy między tymi okresami. Pozostawione w spokoju zwierze wypiera płód w postawie leżącej, wykorzystuje przede wszystkim tłocznię brzuszną. Po wydaleniu płodu podczas wstawania samicy następuje zerwanie pępowiny.
Okres wypierania błon płodowych - po wydaleniu płodu macica kurczy się okresowo i wyzwala bóle wypierające błony płodowe. Po pewnym okresie, odmiennym dla gatunku skurcze mięśniówki wypierają łożysko. Po odejściu błon płodowych kanał szyjki macicy zamyka ponownie kleista przesłona śluzowa, dzięki Skórczom mięśniówki zwęża się również pochwa, która przyjmuje kształt kanału pozbawionego powietrza.
Omów regulację neurohormonalną porodu.
U większości ssaków domowych o zakończeniu ciąży decyduje zmiana stosunku poziomów kortykosteroidów, progesteronu i estrogenów we krwi matki. Udział w zapoczątkowaniu porodu i jego regulacji u przeżuwaczy biorą następujące układy wewnątrzwydzielnicze i hormony:
Płodowy układ podwzgórze - przysadka - nadnercze
Gestageny i estrogeny „jednostki płodowo - łożyskowej” i jajnika
Prostaglandyny
Oksytocyna przysadkowa matki
Czynnikiem decydującym o rozpoczęciu porodu jest osiągnięcie odpowiedniej dojrzałości „płodowej osi regulacyjnej” podwzgórze - przysadka - kora nadnerczy. Uszkodzenie któregokolwiek elementu osi powoduje przenoszenie ciąży prowadzące do śmierci matki i płodu.
Podwzgórze dojrzałego do porodu płodu wydziela zwiększone ilości neurohormonu CRH (hormon uwalniający hormon adrenokortykotropowy, kortykoliberyna) pobudzającego uwalnianie ACTH (hormon adrenokortykotropowy) w przedniej części przysadki. Pod jego wpływem wzrasta wytwarzanie glikokortykoidów w korze nadnerczy płodu. Narastający we krwi płodu poziom kortykoidów oddziałuje poprzez łożysko na organizm samicy. Reakcja organizmu samicy zależy od miejsca wytwarzania progesteronu. U owiec ciąża utrzymywana jest przez progesteron łożyskowy. U świń, krów i kóz progesteron jest wytwarzany w ciałkach żółtych ciążowych. Glikokortykoidy zwiększają wydzielanie macicznej prostaglandyny F2α, która dociera do jajnika wywołuje luteolinę ciałka żółtego, łożysko zwiększa wytwarzanie estrogenów, które uwrażliwiają macicę na oksytocynę. Po luteolinie ciałka żółtego zwiększa się uwalnianie oksytocyny z podwzgórza, prolaktyny z przysadki i relaksyny z jajników. Estrogeny rozwijają receptory oksytocyny w mięśniówce macicy i pobudzają wydzielanie prostaglandyny F2α. Oksytocyna działa na mięśniówkę macicy pobudzając ją do skurczów. Relaksyna zwiększa aktywność enzymów proteolitycznych w tkance łącznej macicy, co czyni ją bardziej podatną na rozciąganie. Prolaktyna, której poziom jest bardzo wysoki w okresie okołoporodowym nie wpływa na przebieg porodu, jest natomiast niezbędna do zapoczątkowania laktacji.
Postępowanie z samicą i noworodkiem w okresie poporodowym.
Zaburzenia w przebiegu ciąży wywołane zmianami w błonach i wodach płodowych.
Zaburzenia rozwojowe łożyska - w czasie rozwoju łożyska, obok czynników genetycznych, pojawiają się różnego rodzaju zaburzenia czynnościowe oraz nieprawidłowości rozwojowe, które mogą powodować obumieralność płodów. Przyczyny: zmniejszenie przestrzeni, niedostateczny rozwój naczyń krwionośnych, urazy, niedobory hormonalne, itp.
Zaśniady - bezkształtne, różnej wielkości twory powstające wskutek rozrostu zwyrodnionej kosmówki. Mają kształt pęcherzyków, gron lub kosmków. Spotyka się je albo same (po obumarciu płodu) albo w połączeniu z normalnie donoszonym płodem. Płód przynależny do zaśniadów przedwcześnie obumiera i ulega lizie, błony płodowe natomiast rozwijają się w niezależny, bezładny sposób.
Puchlina błon płodowych -chorobowe zwiększenie ilości płynu owodniowego lub omoczniowego. Najczęściej spotykane u krów. Występuje najczęściej łącznie ze stanami puchlinowymi błon płodowych oraz macicy i płodów. Przyczyny: ucisk pewnych odcinków błon płodowych i powrózka pępowinowego. Skręt lub zapętlenie powrózka pępowinowego, co prowadzi do zastoju krwi i tworzenia się płynu przesiękowego.
Obrzęk błon płodowych - galaretowate nacieczenie błon płodowych bez zwiększenia ilości zawartych w nich wód. Dość częste u bydła. Jest następstwem działania czynników mechanicznych lub zakaźnych.
Zakażenie błon i wód płodowych - mogą następować drogą hematogenną (przez krew), drogą limfogenną (chłonka), lub w inny sposób. Może to być zakażenie brucelozą, gruźlicą, pałeczką okrężnicy czy ziarniakami. Może dochodzić do przedwczesnych porodów, poronień, w okresie poporodowym lub międzyporodowym wyzwalające niepłodność zapalenia błony śluzowej macicy, a niektóre ulegają samowyleczeniu.
Nieprawidłowości rozwojowe powrózka pępowinowego - są zjawiskiem rzadkim, częściej dochodzi do skrętu lub zawinięcia powrózka, które utrudnia lub całkowicie uniemożliwia obieg krwi w układzie krążenia płodu, czego następstwem jest jego obumarcie.
Omów ciążę pozamaciczną.
Zapłodnienie odbywa się w obrębie lejka jajowodu bądź w następnym jego odcinku. Wszczepienie się zygoty zbiega się z okresem wytworzenia się ciałka żółtego ciążowego. W tym czasie w miejscu gdzie znajduje się zapłodniona komórka jajowa rozpoczynają się procesy związane z wszczepianiem. Jeżeli zapłodniona komórka jajowa pominie w swej wędrówce jajowód lub zostanie w nim zatrzymana, ulega przeważnie resorpcji. Niekiedy dochodzi do pozamacicznego wszczepienia zygoty i wytworzenia się łożyska, które umożliwia jej rozwój do osiągnięcia stadium zarodka, czasem płodu.
Ciąża jajnikowa - zapłodnienie i wszczepienie się komórki jajowej następuje w jamie pękniętego pęcherzyka lub na powierzchni jajnika. Zarodki giną we wczesnym okresie rozwoju.
Ciąża brzuszna - pierwotna lub wtórna. Wtórna: podczas ciąży jajowodowej pęka ściana tego narządu, a zarodek wraz z nieuszkodzonymi błonami płodowymi wpada do jamy brzusznej, gdzie dalej się rozwija. Pod wpływem urazu mechanicznego lub nadmiernego ciśnienia wewnętrznego dochodzi do pęknięcia macicy, wszystkie błony płodowe lub ich część wypada do jamy brzusznej, gdzie z czasem wytwarza się łożysko zastępcze.
Ciąża jajowodowa - wskutek zaburzeń czynnościowych, przewężeń lub innych stanów patologicznych jajowodu zostaje wstrzymana wędrówka zapłodnionej komórki jajowej. Najczęściej ulega natychmiastowej resorpcji, tylko w niewielu przypadkach następuje dalszy jej rozwój. Ciąża ta kończy się pęknięciem ściany jajowodu, wyzwalającym silne krwawienia.
Obumieranie zarodków i płodów.
Resorpcja zarodków
Mumifikacja płodów - zeschnięcie się płodów. Przyczyny: przy nadmiernej liczbie płodów zaburzenia w odżywianiu bądź w procesach samoregulujących, sytuacjach stresowych, ujemnym bilansie hormonalnym, zahamowanie ewolucji macicy, skręt macicy i urazy mechaniczne.
Maceracja płodów - rozpłynnienie płodów. Przyczyny: takie same j.w. Od samego początku zachodzą procesy rozpadu tkanek. Toczące się procesy autolityczne wzmagają zjadliwość zwykle mało patogennych zarazków. Miękkie części płodu rozpadają cię na gęstą masę o mdłym zapachu.
Rozkład gnilny płodów - w obumarłym płodzie i jego otoczeniu znajdują się przede wszystkim drobnoustroje beztlenowe wytwarzające gaz. Zwykle towarzyszy mu wyjątkowo nieprzyjemny, słodkawo-gniny zapach uporczywie przenoszący się.
Przyczyny poronień.
Poronienie, czyli przerwanie ciąży przed zakończeniem właściwego jej czasu połączone z wydaleniem płodu. Wczesne obumieranie zarodka: jest trudne do stwierdzenia, ponieważ płody wydalone są bardzo małe. Za poronienie: przedwczesny akt porodowy, podczas którego wydalone zostają płody niedostatecznie rozwinięte i niezdolne do samodzielnego życia w środowisku zewnętrznym. Poród przedwczesny: urodzone płody nie są jeszcze dojrzałe, ale w korzystnych warunkach mogą utrzymać się przy życiu.
Ronienia niezakaźne - przebiegają bez współudziału swoistych zarazków. Przyczyny mogą być różnorodne. Wpływy wewnątrzwydzielnicze: różnorodne zaburzenia ośrodków regulacji neurohormonalnej prowadzą do niedoboru hormonu ciałka żółtego i do względnej lub bezwzględnej nadprodukcji estrogenów, co powoduje zakłócenia ważnych dla życia płodu powiązań z matką. Występują wówczas objawy rui, obrzęk sromu lub krwawienia, które stanowią przygotowania do zbliżającego się aktu porodowego. Niemożność donoszenia płodu może być spowodowana także brakiem ewolucji macicy niezbędnej do wzrostu płodu, powstaje to wskutek wrodzonych lub porodowych uszkodzeń macicy. Ciąże mnogie: głównie u zwierząt jednopłodowych, lub u zwierząt wielopłodowych nadmierna liczba płodów. Po zadziałaniu stresu kończą się poronieniem, przede wszystkim z powodu niedostatecznego nasilenia przemiany materii, czy trudności ewolucyjne macicy. Schorzenia samicy: choroby gorączkowe, przewlekłe i uporczywe biegunki, zatrucia, utrata krwi, inwazje pasożytnicze, zapalenie otrzewnej na tle ciała obcego, schorzenia układu moczowego, morzyska, wzdęcia mogą wywołać ronienia. Niewłaściwe pasze, leki i związki trujące: spleśniałe i nadgniłe buraki pastewne, zmarznięta lub zaparzona po ścięciu koniczyna, lub liście buraczane, zepsuta kiszonka, jednostronne żywienie innymi paszami podawanymi w nadmiernych ilościach. Niektóre leki, środki ochrony roślin itp. Błędy w utrzymaniu: nadmierne oziębienie organizmu, zmoczenie pokrywy włosowej przy przeciągach, długotrwałe męczące transporty w ciasnych klatkach, przepędzanie zwierząt w czasie upału, duszne pomieszczenia, szczucie psami. Urazy mechaniczne: nieudane skoki, upadki, silne wstrząsy lub bicie. Ronienie wywołane sztucznie: silne chwytanie za błony płodowe lub części ciała płodu przy badaniu na ciążę, wyłuszczanie ciałka żółtego u bydła, brutalne badanie pochwy i szyjki macicy u klaczy. Po szczepieniu np. przeciwko pryszczycy, czy u loch przeciwko pomorowi świń.
Ronienia zakaźne - w określonych warunkach bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby mogą wywołać w macicy, w organizmie płodu lub łożysku patologiczne procesy prowadzące do przerwania ciąży, a w następstwie do poronienia. Wyróżniamy: zakaźne ronienia o charakterze epizootii lub enzootii; ronienia sporadyczne; ronienia przypadkowe - występują w przebiegu chorób zakaźnych samicy, które dotyczą jej układu rozrodczego. Ronienia objawowe (symptomatyczne); ronienie zupełne - płód zostaje wydalony wraz z błonami płodowymi; ronienie niezupełne - błony płodowe zostają zatrzymane w całości lub częściowo.
Zaburzenia w przebiegu ciąży wywołane schorzeniami samicy.
Ciąża rzekoma - pozorna, urojona. Zmienia się sposób zachowania samicy, podobnie jak przy normalnej ciąży. Występuje najczęściej u suk i jest niezależne od aktu kopulacyjnego.
Ruja w czasie ciąży - w drugiej połowie ciąży (okres przejmowania przez łożysko produkcji progesteronu) pojawiają się objawy podobne do rui, co spowodowane jest przejściowym zachwianiem stosunku estrogeny - progesteron. Głównie powoduje ronienia u klaczy.
Obrzęk ciążowy - występujący w końcowym okresie ciąży obrzęk fizjologiczny może osiągnąć rozmiary dopuszczalne i stać się dolegliwością. Niefizjologiczne gromadzenie się płynu w tkance podskórnej dotyczy głównie wymienia i jego okolic, dolnej ściany jamy brzusznej i klatki piersiowej, może się rozciągnąć na kończyny tylne, srom i krocze. Może dochodzić do zalegania.
Przedwczesne bóle porodowe - mogą być powodowane urazami w następstwie uderzeń, upadkami, duży wysiłek, intensywne ruchy płodu, skręty macicy, morzyska, wzdęcia, zapalenia błony śluzowej jelit, wypadnięcie pochwy. Wszystkie te bodźce mogą wyzwolić skurcze macicy, a od ich intensywności zależy czy są dostatecznie długotrwałe i silne aby wywołać wyparcie płodu.
Nieszczelność szyjki macicy - w następstwie skaleczeń szyjki macicy podczas poprzedniego porodu, zmian w jej błonie śluzowej powstałych po przebyciu zakażenia lub przy gruczołowo - torbielowatym zwyrodnieniu szyjki, przy jej nowotworach, w zaburzeniach hormonalnych dochodzi do zmiany napięcia tkanek i zaburzeń w mechanizmie uszczelniającym kanał szyjki macicy, co sprzyja wnikaniu do niej drobnoustrojów, jak również wyparciu płodu.
Patologiczne wycieki z dróg rodnych
Wycieki z pochwy - wycieki krwiste: źródłem są zwykle skaleczenia podczas krycia, urazy innego tła, krwiaki, naczyniaki (u klaczy). Wycieki ropne: u bydła częste maziste, ropne wycieki przy mało groźnych zakażeniach, przy skarmianiu nadmiernie kwaśnych bądź zepsutych kiszonek. Stałe lub okresowe ropne wycieki towarzyszą toczącym się w pochwie procesom gruźliczym i ropniom.
Wycieki z macicy - wycieki krwiste: są zwykle następstwem uszkodzenia silnie unaczynionego łożyska w czasie upadku lub uderzenia, anomalie rozwojowe łożyska (rzadko), nieprawidłowe krycie, nowotwory o charakterze naczynka lub polipa. Wycieki ropne: świadczy zwykle o obumarciu płodu, a ropna wydzielina jest produktem procesów rozpadowych jego ciała. Ropny wyciek mogą powodować również zarazki przedostające się w głąb dróg rodnych, nie uszkadzają płodu, a rokowanie jest tym pomyślniejsze im bliższy jest termin porodu.
Uszkodzenia macicy - przyczynami są przeważnie urazy zewnętrzne powstałe przy upadkach, poślizgnięciach, itd. Rolę odgrywa również śródmaciczne ułożenie płodu, ucisk, rozciąganie ściany.
Przepukliny
Przepukliny brzuszne - powstaje wskutek zerwania się nadmiernie napiętego mięśnia prostego brzucha. Skóra tej okolicy niekiedy wraz z wymieniem silnie opuszcza sięku dołowi pod wpływem ciężaru macicy.
Przepukliny pachwinowe - u mięsożernych macica może się przemieścić do przypadkowo powiększonego kanału pachwinowego. Płody rozwijają się nadal, a w okolicy pachwiny lub pomiędzy stawem kolanowym i tylną krawędzią łuku żebrowego pojawia się uwypuklenie.
Wypadnięcie pochwy - czynniki wywołujące: podeszły wiek, wielokrotne porody, wysoka wydajność, niedostateczne żywienie, torbielowate zwyrodnienie jajników, stany niedoborowe, wzrost ciśnienia w jamie brzusznej przy przeładowaniu jelit i silnych parciach na mocz i kał spowodowanych podrażnieniem jelit i pochwy, nadmierny wysiłek, górzyste pastwiska, nachylone ku tyłowi krótkie stanowiska. Wyróżnia się wypadnięcie pochwy: okresowe (nawykowe), trwałe (permanentne). Wynicowanie przez rozchylony i nieszczelny srom uwypukla się. Wypadnięcie: z pochwy wystają stale bardziej lub mniej obrzękłe odcinki ściany pochwy, które pod wpływem swojego ciężaru tworzą zwisający ku dołowi stożek.
Założenia pomocy porodowej.
Poród jest naturalnym procesem stanowiącym zakończenie ciąży i początek okresu poporodowego.
Ogólne czynności przygotowawcze
Przygotowanie do porodu
Pomieszczenie do przeprowadzenia porodu - na czas trwania porodu samica powinna być umieszczona w przeznaczonym wyłącznie do tego celu budynku /pomieszczeniu. W razie braku takiej możliwości należy przygotować przestronne, dobrze oświetlone i czyste stanowisko z dostateczną ilością świeżej ściółki, spryskanej roztworem środka odkażającego.
Ułożenie rodzącej samicy - większość zwierząt w okresie wypierania płodu przyjmuje postawę boczną, natomiast poprawę nieprawidłowych ułożeń płodu, zabiegi operacyjne (embriotomia, cięcie cesarskie) łatwiej przeprowadza się na zwierzęciu stojącym.
Środki bezpieczeństwa - dudka u klaczy, kantar lub linka zaczepiona za rogi u bydła, należy odwracać uwagę zwierzęcia, itd.
Zastępcze wody płodowe - w przypadku przedwczesnego odejścia wód płodowych należy wprowadzić do jej jamy zastępcze wody płodowe, które powinny mieć śluzowatą konsystencję, być świeżo przygotowane i zawierać domieszkę środka odkażającego. Temperatura wód powinna być nieco wyższa niż ciepłota ciała zwierzęcia.
Ogólne zasady higieny porodowej: 1. Umieszczenie wszystkich przygotowanych do porodu zwierząt w oddzielnej części budynku, stała ich obserwacja. 2. Wyszukiwanie zwierząt mających przedwcześnie rodzić, przeprowadzenie ich do porodówki. 3. Przygotowanie obszernego i czystego legowiska porodowego. 4. Przygotowanie czystego i odkażonego sprzętu. 5. Obmycie zadu rodzącej samicy, tak aby nie dopuścić do zanieczyszczenia dróg rodnych. 6. Nałożenie czystej odzieży przez osoby obsługujące oraz odkażenie rąk. 7. Dopuszczalne jest jedynie podciąganie za symetrycznie wystające z dróg rodnych kończyny. Każda inna ingerencja jest nieodpowiednia, powinna być wykonywana przez lekarza wet. 8. Zakaz przedwczesnego podciągania płodu oraz otwarcia pęcherzy płodowych. 9. Cielęta urodzone należy chronić przed zakażeniem. Unikać kładzenia cielęcia na podłodze obory, wprowadzania palców do jego jamy ustnej. 10. Po zakończeniu porodu należy dokładnie obmyć okolicę sromu samicy roztworem odkażającym, oczyścić z kału. 11. Zwisające błony płodowe należy odciąć na wysokości ok. 30 cm od szpary sromowej. 12. Usuwanie odchodów macicznych, odkażanie części legowiska znajdującego się w okolicy miednicznej zwierzęcia.
Sedacja, znieczulenie miejscowe i ogólne - uspakajanie, znieczulenie miejscowe i ogólne służą do obniżenia uczucia strachu , odruchów obronnych, niepokoju, zmniejszania nasilenia bólów partych, zniesienia bolesności tanek, wywołanie silniejszego lub słabszego oszołomienia zwierzęcia, aby uniknąć zbędnego wysiłku i wyczerpanie zwierzęcia, lub ułatwić optującemu wykonanie pracy.
Badania położnicze i rokowanie - przed przystąpieniem do pomocy porodowej należy zbadać zwierzę.
Wywiad - dotyczy przebytych porodów, czasu trwania obecnej ciąży oraz spostrzeżeń odnośnie aktualnego porodu.
Badanie ogólne - krótkie, ocena stanu samicy, wyczerpanie, konstytucja, zaburzenia, stan układu oddechowego, temperatura, tętno.
Zewnętrzne badanie położnicze - oglądanie i omacywanie powłok brzusznych, rodzaj wycieków z dróg rodnych, nasilenie i częstotliwość bólów porodowych oraz stan gruczołu mlecznego.
Wewnętrzne badanie położnicze
Badanie dróg rodnych samicy - należy uwzględnić śliskość, całość i elastyczność dróg rodnych.
Badanie błon i wód płodowych - nienaruszone lub świeżo otwarte pęcherze płodowe pozwalają określić stan płodu. Zmiana zabarwienia, zmętnienie, obecność strzępków lub cuchnący zapach świadczą zwykle o obumarciu płodu.
Badanie płodu - badanie ułożenia płodu, rozpoznanie kończyn tylnych bądź przednich, wyszukanie głowy, miednicy lub tylnej części ciała płodu pozwala podjąć decyzję o sposobie dalszego postępowania.
Poporodowe badanie kontrolne - po udzieleniu pomocy porodowej należy zbadać samicę pod kątem ciąży mnogiej, skaleczeń perforacji , krwawień, pozostałych części płodu.
Rokowanie położnicze - należy uwzględnić stan ogólny samicy i noworodka.
Uzyskanie miejsca w drogach rodnych samicy - do uzyskania potrzebnego miejsca w drogach rodnych samicy wykorzystuje się takie sposoby jak: 1. Ustawienie, ułożenie wyżej zadu rodzącej samicy. 2. Zepchnięcie płodu do jamy macicy (większa możliwość wykonania repozycji). 3. Wprowadzenie do macicy zastępczych wód płodowych. Pod wpływem ich ciężaru macica rozciąga się i opuszcza ku dołowi i w kierunku klatki piersiowej, płód przemieszczający się razem z nią pozostawia wolną przestrzeń przed wejściem do macicy. 4. Znieczulenie nadoponowe powoduje zmniejszenie odruchu opróżnienia, działa na tłocznię brzuszną. W celu uzyskania przestrzeni stosuje się niekiedy znieczulenie ogólne, zwłaszcza wtedy, gdy z sytuacji wynika, że zabieg będzie trudny i będzie wymagał interwencji chirurgicznej.
Podstawowe zasady repozycji - zamierzona poprawa nieprawidłowego położenia, postawy lub ułożenia płodu. Istnieją następujące sposoby wydobycia płodu w całości:
Wydobycie płodu przy nieprawidłowej jego postawie lub ułożeniu - repozycja za pomocą samej ręki: wykorzystanie ręki jako dźwigni z zastosowaniem pary sił działających w odwrotnych kierunkach. Repozycja za pomocą ręki i pętli linki: pociąganie płodu za linkę z jednoczesnym spychaniem go ręką. Repozycja za pomocą ręki i szczudła bądź pętli linki i szczudła: zreponowanie przemieszczeń kończyn i głowy płodu. Zastosowanie dwóch sił działających w zgodnych kierunkach.
Udzielanie pomocy porodowej przy użyciu zwiększonej siły po uprzedniej poprawie nieprawidłowych postaw, położeń i ułożeń płodów - w przypadku kiedy poród nie może się odbyć pod wpływem naturalnych sił samicy, gdy poród ulega przedłużeniu mimo prawidłowego położenia, postawy i ułożenia płodu oraz normalnych jego rozmiarów i harmonijnego stosunku między wielkością ciała noworodka i przestronnością dróg rodnych matki, wtedy przy udzielaniu pomocy porodowej stosuje się zwiększoną siłę podciągania w fazie wypierania płodu.
Narzędzia do pomocy porodowej - patrz niżej.
Zasady i technika ekstrakcji płodów
Siła pociągowa nie może być stosowana w postaci szarpnięć, musi być jednostajna, napinać się i maleć bez skoków.
Jeżeli w czasie ekstrakcji płodu występują bóle porodowe to siłę podciągania należy zwiększać w okresie ich nasilania i odwrotnie.
Dopuszczalna siła pociągania jest zależna od zwierzęcia i sytuacji.
Kończyny i głowę płodu należy zapętlać oddzielnie.
Przez podciąganie na przemian za poszczególne kończyny płodu w przypadku niekorzystnych stosunków przestrzennych w obrębie miednicy samicy, lub nadmiernej wielkości płodu można uzyskać stopniowe przejście pasu barkowego, klatki piersiowej czy obręczy miedniczej przez wąski kanał rodny.
Przed przystąpieniem do ekstrakcji płodu przy użyciu zwiększonej siły należy wprowadzić we właściwym czasie zastępcze wody płodowe, bądź innego śliskiego środka.
Przy przodowaniu pośladkowym płodów dużych zwierząt w związku z możliwością zaciśnięcia lub przerwania powrózka pępowinowego istnieje obowiązek pośpiechu ze względu na możliwość uduszenia się zwierzęcia.
Narzędzia do pomocy porodowej.
Ekstrakcję płodu u dużych zwierząt można przeprowadzić samymi rękami, lecz przeważnie za pomocą linek, taśm, łańcuchów i haków porodowych, u małych zwierząt ręką lub palcami, przy użyciu linek lub pętli, haków, kleszczy.
Linki porodowe - najbezpieczniejsze są linki płaskie, długości 1 - 1,5 m szerokości ok. 2 cm, zaopatrzone w jednym końcu w uszko służące do robienia pętli. Linki porodowe służa do takiego rozłożenia siły pociągania na ciele płodu, aby jej działanie było najmniej niebezpieczne, jednocześnie odnosząc najlepszy skutek. Sposoby zakładania linek: zapętlanie kończyn, zapętlanie głowy, pętle brzuszne.
Łańcuchy porodowe - nierdzewne, chromowane łańcuchy o szerokich i niezbyt dużych ogniwach, które można bez trudu utrzymywać w czystości. Korzystanie tak samo jak z linek.
Druciane pętle porodowe - służą do zwiększania zasiągu działania ręki bądź palca, również do ustalenia czy wydobycia płodu (głównie u małych zwierząt).
Zewłoczki porodowe - umożliwienie lub ułatwienie założenia linki porodowej na trudno dosięgalną lub przemieszczoną kończynę, szyję lub tułów płodu.
Haki porodowe - oczodołowe: służą do poprawy ułożenia głowy i nadania jej kierunku zgodnego z osią miednicy lub utrzymania wyprostowanej głowy i szyi płodu. Uniwersalnym hakiem porodowym dla dużych zwierząt ze względu na wszechstronność i bezpieczeństwo rodzącej samicy jest hak Krey-Schottlera, który wykorzystuje się głównie u płodów martwych (ostre końce, u żywych wnika zbyt głęboko w tkanki uszkadzając je).
Kleszcze porodowe - głównie stosowane u świń, suk i innych małych zwierząt.
Szczudła porodowe - służą do przytrzymywania, spychania lub podciągania płodu albo jego części.
Widelce porodowe - u dużych zwierząt doskonale służą do zmiany dolnej lub bocznej postawy płodu na górną lub do repozycji skrętów macicy niewielkiego stopnia.
Przeszkody porodowe ze strony matki.
Nienormalne bóle porodowe
Za słabe bóle porodowe - w przebiegu prawidłowego porodu bardzo ważną rolę odgrywa właściwe nasilenie bólów porodowych, na które składają się skurcze macicy oraz bóle parte (tłocznia brzuszna). Pierwotne osłabienie bólów: objawia się tym, że ich nasilenie jest niedostateczne od samego początku porodu. Wtórne osłabienie: występuje wtedy, gdy początkowo prawidłowe nasilenie bólów ulega obniżeniu lub zanika zupełnie w następstwie zmęczenia mięśniówki macicy.
Zbyt silne bóle porodowe - pojawiają się w przypadku zahamowania procesów porodowych przez różne przeszkody, przy których utrudnione zostaje wklinowanie się lub przejście płodu przez kanał miednicy. U dużych zwierząt występują przy: położeniach poprzecznych, postawie siedzącego psa, przemieszczeniach głowy i kończyn płodu, przy jednoczesnym wklinowaniu się bliźniąt. Zbyt silne bóle cechują nasilone, lecz przeważnie bezskuteczne usiłowanie wyparcia płodu wraz z trwałym skurczem macicy lub ciągła, gwałtowna działalność tłoczni brzusznej.
Wąskość dróg rodnych
Wąskość pochwy i sromu - charakteryzują je przede wszystkim silne, lecz bezskuteczne parcia samicy przy wyraźnym braku miejsca w pochwie, w której często znajdują się już pęcherze płodowe lub części płodu. Przyczyny: niedostateczne zwiotczenie i rozwarcie dróg rodnych, niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych, tworzenie się blizn po poprzednich ciężkich porodach lub wygoleniu się ran zadanych w czasie krycia, zwężenie pochwy przez silnie napięty pierścień błony dziewiczej, obrzęk miękkiego kanału rodnego w następstwie niefachowej lub zbyt długiej pomocy porodowej zakończonej niepowodzeniem, utrudnione wyparcie płodu w skutek obecności torbieli, krwiaków, nowotworów, itd.
Wąskość kanału szyjki macicy - przyczyną może być wadliwe rozwieranie kanału rodnego przez płód i pęcherze płodowe, oraz brak procesów rozpulchniania i nacieczenia tkanek. Niedostateczne rozwarcie szyjki: jeśli rozwieranie się szyjki macicy nie nadąża za postępującym porodem, który rozpoczął się stosunkowo niedawno, to wody płodowe, błony i drogi rodne są jeszcze w doskonałym stanie, a płód jest jeszcze żywy lub niedawno obumarł. Stopień niedostatecznego rozwarcia może się wahać od całkowitego zamknięcia do nieznacznego zwężenia jej kanału. Niedostateczna przestronność kanału szyjki: ostatecznie dochodzi do utrzymującej się niedostatecznej przestronności kanału szyjki macicy uniemożliwiającej przejście płodu.
Wąskość miednicy - pierścień miednicy jest zbyt mały dla przejścia normalnie rozwiniętego płodu.
Zaburzenia porodowe wskutek nieprawidłowości błon i wód płodowych.
Przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego - dochodzi do przedłużenia lub zahamowania porodu z jednoczesnym odejściem wód płodowych, pojawia się suchość dróg rodnych.
Suchość dróg rodnych - przyczyny: przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego, zbyt szybkie odejście wód płodowych lub przedłużanie się aktu porodowego. Niedostateczna śliskość dróg rodnych wywiera ujemny wpływ na przebieg porodu.
Odejście błon płodowych przed porodem - sporadyczne, najczęściej u klaczy. Błony płodowe odklejają się przed wyparciem martwego płodu. Ściana macicy zostaje pozbawiona osłony, więc istnieje możliwość mechanicznego jej uszkodzenia.
Przeszkody porodowe ze strony płodu.
Nieprawidłowy stan płodu
Zbyt duży płód - bezwzględnie za duży płód: pod względem ciężaru i wielkości przekracza normę właściwą dla przeciętnego noworodka danego gatunku lub rasy. Względnie za duży: całkowicie odpowiada swymi rozmiarami stosunkom normalnym, jednak jest za duży Abu pokonać przeszkodę porodową (niedorozwinięta lub chorobowo zmieniona miednica matki).
Obumarły płód - martwe płody ze względu na swoje bierne zachowanie powodują zahamowanie porodu, brak ich aktywnej pomocy, polegającej na przybraniu w odpowiednim czasie właściwej postawy i ułożenie kończyn i głowy.
Nieprawidłowy stosunek ciała płodu do dróg rodnych samicy
Nieprawidłowe ułożenie płodu
Nieprawidłowe ułożenie głowy - zaparcia głowy: występują przeważnie wtedy, gdy przednie kończyny płodu wklinowują się do dróg rodnych , przy czym w czasie podciągania głowa wskutek niedostatecznego rozwarcia się szyjki macicy natrafia na opór i pozostaje w tyle. Zawinięcie głowy na bok: prawie bezwzględna przeszkoda porodowa. Kończyna płodu znajdująca się po stronie zawiniętej głowy jest nieznacznie cofnięta. Opadnięcie głowy na przedpiersie: zawinięcie głowy płodu na dół opada ona pomiędzy jago kończynami przednimi lub obok nich. Często występuje wskutek ześlizgnięcia się głowy pod wpływem silnych bólów porodowych pojawiających się przed otwarciem się szyjki macicy, przedwczesnego podciągania lub braku własnych ruchów u martwego płodu. Zawinięcie głowy ku górze: nieprawidłowość dość rzadka, najczęściej występuje u źrebiąt i jagniąt. Polega na tym, że głowa wraz z szyją przemieszcza się ku tyłowi i układa na grzbiecie płodu. Skręcenie szyi wzdłuż długiej osi (podłużna skręcenie szyi): spotykane dość często. Powstaje wtedy, gdy skręcona na bok lub ku dołowi głowa płodu wklinowuje się do dróg rodnych w postawie górnej.
Nieprawidłowe ułożenie kończyn przednich - zaparcie nadgarstkowe: tego rodzaju zaparcie ma znaczenie tylko u dużych zwierząt i małych przeżuwaczy. Może być jedno lub dwustronne. Gdy zagięta w stawie nadgarstkowym kończyna jest już w drogach rodnych określa się to mianem zaparcia wklinowanego, a jeżeli leży ona jeszcze przed jamą miednicy jest to zaparcie nadgarstkowe niewklinowane. Zaparcia barkowe: podwinięcie pod tułów płodu jednej lub obu kończyn. U cieląt i źrebiąt zaparcie to stanowi poważną przeszkodę porodową, u jagniąt, tylko w nielicznych przypadkach jest problemem, a u prosiąt i szczeniąt uważane jest za niewymagające repozycji ułożenie fizjologiczne. Zaparcie łokciowe (barkowo - łokciowe): kończyny płodu są zgięte w stawach łokciowych i barkowych, nie mogą przejść przez kanał miednicy. Skrzyżowanie kończyn na karku: spotykana prawie wyłącznie u źrebiąt, polega na równoległym ułożeniu lub skrzyżowaniu ponad karkiem bądź głową płodu jednej lub obu kończyn przednich.
Nieprawidłowe ułożenie kończyn tylnych - zaparcie skokowe: częściej dotyczy obu kończyn, które ulegają silnemu zgięciu w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych. W zaparciu niewklinowanym śródstopie leży przed przednią krawędzią miednicy, przy wklinowanym mieści się już w jej jamie. U krów i klaczy bezwzględna przeszkoda porodowa. Zaparcie biodrowe: może dotyczyć tylko jednej kończyny, lecz przeważnie występuje obustronnie (położenie czysto pośladkowe). Najczęściej spotykane u bydła. Kończyny są zgięte w stawach biodrowych i skierowane dogłowowo leżąc po bokach lub pod tułowiem płodu.
Nieprawidłowe postawy płodu
Postawa boczna: przodowanie główkowe lub pośladkowe.
Postawa dolna: u źrebiąt jest normalną postawą przedporodową. Przodowanie główkowe: powierzchnie podeszwowe kończyn przednich są zwrócone ku górze. Przodowanie pośladkowe: kończyny tylne pojawiają się w drogach rodnych.
Nieprawidłowe położenia - oś długa ciała płodu nie przebiega równolegle do długiej osi ciała matki, jest znacznie od niej odchylona.
Położenia poprzeczne - położenie poprzeczne brzuszne: płód mieści się przed wejściem do miednicy, a jego wszystkie kończyny lub tylko pojedyncze wklinowują się do kanału rodnego. „Ciąża oburożna”. Zgięcie tułowia: występują rzadko i tylko u źrebiąt. Położenie poprzeczne grzbietowe: powstaje wskutek niedostatecznego rozwarcia wewnętrznego ujścia szyjki macicy i przemieszczenie się tylnej lub przedniej części ciała płodu do tzw. rogu nieciężarnego.
Położenie pionowe - brzuszne: postawa psa siedzącego, głowa i kończyny przednie jak w przodowaniu główkowym w postawie górnej wklinowują się do dróg rodnych, ale podwinięte pod tułów kończyny tylne wciskają się także do jamy miednicy lub zapierają się o kości łonowe.
Potworności i zaburzenia rozwojowe płodu utrudniające poród
Wodogłowie
Dwugłowiec i dwutwarzowiec
Rozczepień brzuszny - kręgosłup płodu ulega silnemu zgięciu kierunku grzbietowym, cztery kończyny i głowa tworzą bezładny splot.
Puchlina wodna - gromadzenie się płynów w tkankach i jamach ciała płodu, zwiększenie jego poprzecznych wymiarów.
Puchlina brzuszna
Potwory podwójne - zrośnięte ze sobą dwa płody
Okaleczel bezlędźwiowy - brak tylnego odcinka kręgosłupa od okolicy lędźwiowej oraz usztywnienie stawów.
Bezpostaciowiec kulisty - kulisty twór przeważnie wielkości głowy dziecka, połączony z normalnie rozwiniętym i zdolnym do życia płodem. Zostaje wydalony oddzielnie po zakończonym normalnym porodzie.
Omów podstawowe zabiegi położnicze.
Uszkodzenia dróg rodnych w okresie poporodowym
Uszkodzenia przedsionka pochwy - najbardziej narażony na uszkodzenia podczas porodu, pęknięcia powstają w obrębie krocza lub na ścianach bocznych sromu.
Uszkodzenia pierścienia błony dziewiczej - występuje często z pęknięciami sromu. Powstają przy przejściu płodu wydobywanego przy użyciu zwiększonej siły przez niedostateczne rozszerzoną przeponę miednicy. Pęknięcia boczne są niebezpieczne ze względu na bliską obecność tętnicy macicznej bądź jej odgałęzienia. Gdy naczynie pęknie razem ze ścianą może dojść do wykrwawienia się zwierzęcia.
Uszkodzenia pochwy - należy oceniać na podstawie ich wielkości i umiejscowienia. Nieznaczne skaleczenia mogą ulec samoistnemu wygojeniu, czasem prowadzą do martwicy i owrzodzeń. W przypadku całkowitej perforacji błony śluzowej pochwy należy za pomocą badania stwierdzić czy skaleczenie ogranicza się do tkanki łącznej leżącej z zewnątrz błony otrzewnowej, czy sięga głębiej
Uszkodzenia szyjki macicy - pęknięcia powstają przeważnie wskutek sztucznego przyspieszenia porodu przy niedostatecznym rozwarciu lub częściowym niedorozwoju narządów płciowych. Skaleczenia powstają często po repozycji skrętu macicy, gdy jej kanał nie jest dostatecznie rozwarty.
Uszkodzenia macicy - skaleczenia mogą obejmować samą błonę śluzową, łożysko matczyne, mięśniówkę, błonę surowiczą. Uszkodzenia w obrębie łożyska powoduje bardziej lub mniej poważne krwawienia. Nieznaczne uszkodzenia błony śluzowej ulegają samo zagojeniu. Pęknięcia macicy mogą powstać samoistnie pod wpływem bólów porodowych lub być następstwem urazu mechanicznego w czasie ciąży, nieprawidłowego ułożenia płodu lub macicy w czasie porodu, wąskośc macicy lub niekorzystny stosunek między nią i wielkością płodu.
Zmiażdżenia jelit - mogą powstać w okresie wypierania płodu, przy spadzistym położeniu lub postawie zadu zwierzęcia wskutek silnych bólów porodowych albo podciągania płodu pętle jelit wklinują się razem z nim do jamy miednicy.
Uszkodzenia stawu krzyżowo-biodrowego - spotykane prawie wyłącznie u bydła. Następstwo zbyt silnego pociągania nadmiernie rozwiniętych płodów.
Złamania kości miednicy - przyczyną jest najczęściej padanie zwierząt na twarde podłoże.
Zaleganie poporodowe - szereg schorzeń, które cechuje niemożność powstania samicy po porodzie oraz częste trudności w wykryciu zasadniczej przyczyny. Przyczyny: zaburzenia w przemianie materii (porażenie poporodowe, acetomia) utrata krwi, zapalenia otrzewnej, zmiażdżenia jelit, zwichnięcia, złamania, ogólne zakażenia, zapalenia wymienia, schorzenia racic, itd.
Wynicowanie i wypadnięcie macicy i powikłania.
Wynicowanie macicy - przy wynicowaniach niewielkiego stopnia początkowo nie występują żadne objawy zewnętrzne. Stan ten może się cofnąć podczas podnoszenia się samicy. Przy silniejszych wynicowaniach zwierzę przejawia niepokój i wzmożone parcia. Ruch w początkowym okresie może sprzyjać powrotowi przemieszczonego rogu do właściwego położenia. U klaczy objawy kolkowe po porodzie pozwalają wnioskować o wynicowaniu macicy, które prowadzi przeważnie do jej wypadnięcia.
Wypadnięcie macicy - z tyłu zwierzęcia wisi ciemnoczerwona masa macicy, która sięga aż do stawów skokowych w postaci workowatego tworu. Wypadnięcie trwające kilka godzin może prowadzić do martwicy, istnieje niebezpieczeństwo zakażenia i jego następstw.
Amputacja macicy - w przypadku gdy wypadnięta macica doznała ciężkich uszkodzeń (rozległe perforacje, rozdarcia, zakażone rany, martwica), bądź kiedy zawiodły próby repozycji można uniknąć uboju z konieczności amputując narząd w okolicy szyjki macicy.
Wynicowanie i wypadnięcie pęcherza moczowego - nagłe powikłanie, najczęściej tylko częściowe. Widoczna jest przy tym w szparze sromowej jasnoczerwona ściana pęcherza moczowego, która przy dłuższym wypadnięciu przyjmuje zabarwienie ciemnoczerwone. Leczenie polega na oczyszczeniu i repozycji wypadniętej części pęcherza.
Wypadnięcie prostnicy - w przypadku silnego działanie tłoczni brzusznej występuje dość często wynicowanie odcinka jelita prostego.
Zatrzymanie błon płodowych.
W normalnych warunkach błony płodowe wydalane najpóźniej powinny być u klaczy po 1h, bydła 5 - 10h, małe przeżuwacze 1 - 5h po zakończeniu porodu.
Oddzielanie się błon płodowych jest spowodowane odpływem krwi i zwiotczeniem kosmków oraz skurczami mięśniówki macicy. Dzięki temu błony płodowe zostają wyparte.
Opóźnianie się odejścia błon płodowych lub ich pozostawienie w całości bądź częściowo nasuwa przypuszczenia działania czynników chorobotwórczych lub toczenia się procesów patologicznych. Powodem jest najczęściej zaburzenie mechanizmów rozluźnienia się połączeń kosmków i krypt, przy czym nie nastąpiło jeszcze ich oddzielenie albo obrzęk bądź nacieczenie utrudnia wysuwanie się kosmków. Występuje to zwykle przy różnorodnych procesach zapalnych.
Występowanie: nagminnie u bydła, mniej częste u innych przeżuwaczy, u klaczy rzadkie.
Przyczyny: poporodowy bezwład macicy - niedostateczne zwijanie się macicy po porodzie lub brak czy osłabienie bólów porodowych stanowi pierwsze ogniwo zaburzeń okresu poporodowego. Obrzęk tkanek łożyska - może być wywołany przez czynniki niezakaźne i zakaźne. Często jest to proces złożony. Związany z obrzękiem części łożyska płodowego i matczynego oraz jego następstwem - zatrzymaniem błon płodowych mają związek z bezwładem macicy, urazami mechanicznymi, miejscowym zaburzeniu krążenia. Zatrzymanie błon i obrzęk łożyska wyzwalają procesy zakaźne.
Bakteryjne schorzenia poporodowe.
Wywołane są przez drobnoustroje i mają ogromne znaczenie, gdyż w czasie ostrego przebiegu zagrażają życiu samicy, z drugiej strony mogą wpływać na jej dalszą przydatność do rozrodu.
O rozwoju zakażenia decydują w większości przypadków czynniki usposabiające. Zła kondycja zwierzęcia lub obniżona odporność sprzyjają w różny sposób namnażaniu się i rozprzestrzenianiu drobnoustrojów. Przy tym bardzo różnorodnym zespole czynników w grę wchodzą:
Nieprawidłowe żywienie i utrzymanie, zwłaszcza w drugiej połowie ciąży
Przedostanie się saprofitycznych lub patogennych zarazków do macicy, zwłaszcza do łożyska, jeszcze przed terminem porodu fizjologicznego
Uwarunkowane kondycją zwierzęcia stany bezwładu narządów rodnych. Nadmierne rozciągnięcie macicy, np. przy puchlinie błon płodowych
Powstające podczas porodu lub po jego zakończeniu zmiażdżenia lub skaleczenia dróg rodnych łącznie z obrażeniami w czasie zabiegów operacyjnych
Wypadnięcie pochwy i macicy
Poronienie i przewlekłe porody
Zatrzymanie błon płodowych
Schorzenia ogólne, porażenie poporodowe, tężyczki, hemoglobinuria poporodowa, śpiączka wątrobowa, ostre stany zapalne gruczołu mlecznego, itd.
Zatrucia poporodowe toksynami bakteryjnymi - drobnoustroje, które rozmnażają się tylko w zawartości macicy lub usadawiają się na powierzchni jej błony śluzowej, działają głównie za pośrednictwem swych toksyn. Zatrucie miejscowe: dotyczy tylko zawartości macicy oraz powierzchni błony śluzowej macicy oraz szyjki i pochwy. Zatrucie ogólne: dochodzi do nagromadzenia się większych ilości płynu w macicy i coraz intensywniejszej resorpcji substancji trujących, powodujących wystąpienie ogólnych zaburzeń.
Tężec poporodowy - wywołują go toksyny wprowadzonych do dróg rodnych laseczek tężca, które usadawiają się i rozmnażają w miejscach skaleczeń i zmiażdżeń powstałych w czasie porodu. Objawy pojawiają się przeciętnie około 11 dnia po zakażeniu.
Ochwat poporodowy - produkty rozpadu białka tkankowego i bakteryjnego (histaminy) wchłonięte z jamy macicy działają trująco głównie na tworzywo kopytowe i racicowe. Wskutek tego rozwija się toksyczne bądź alergiczne zapalenie kopyt lub racic. Obserwuje się je głównie po ciężkich porodach, zaburzeniach okresu poporodowego, przy zatrzymaniu błon płodowych, późnych ronieniach, przedwczesnych porodach.
Zakażenia poporodowe - zarazki przedostają się w głąb tkanek, w zależności od głębokości przeniknięcia oraz właściwości chorobotwórczych powodują stany zapalne błony śluzowej, mięśniowej i surowiczej macicy oraz okolicznych tkanek lub otrzewnej. W rezultacie może dojść do ogólnego zakażenia poporodowego z charakterystycznymi ciężkimi objawami klinicznymi ropowicy i posocznicy. Zakażenie miejscowe: zarazki przenikają do tkanek i wywołują na większej lub mniejszej powierzchni stan zapalny oraz zniszczenie. Nie dochodzi do ropnicy czy posocznicy. Dotknięte procesem chorobowym okolice ulegają demarkacji, w następstwie czego tworzą się ubytki tkankowe. Zakażenie ogólne: drobnoustroje chorobotwórcze przełamują barierę tkankową i po przedostaniu się do krwi lub chłonki wyzwalają albo ogólną bakteriemię (posocznicę) o ciężkich lub śmiertelnych objawach, lub powodują procesy zapalne oraz niszczenie tkanek w określonych narządach (ropnica).
Zakażenia poporodowe miejscowe - zakażenia sromu i pochwy: przyczyną jest skaleczenie błony śluzowej powstające podczas normalnego porodu. Zakażenia macicy: po wniknięciu drobnoustrojów schorzeniu ulega przeważnie cała powierzchnia błony śluzowej.
Zakażenia poporodowe ogólne - posocznica, bezmleczność toksemiczna świń, ropnica poporodowa.
Swoiste zakażenia poporodowe
Nekrobacyloza poporodowa
Poporodowy obrzęk złośliwy
Wpływ niedoborów żywieniowych na występowanie schorzeń okołoporodowych u zwierząt.
Niewłaściwa zawartość Ca lub nieprawidłowy stosunek Ca:P w paszy treściwej
Niedobór witaminy D, który powoduje zaburzenia wchłaniania Ca i P
Niewydolność przytarczyc
Mają wpływ na występowanie zalegania, porażenia poporodowego (niedobór soli wapnia, nadmiar soli magnezu), tężyczek.
Budowa i fizjologia gruczołu mlekowego zwierząt.
Wymię - czyli wszystkie sutki tworzące stosunkowo duży narząd gruczołowy (przeżuwacze i koń)
Sutki - są gruczołami spokrewnionymi z gruczołami potowymi o charakterze apokryfowym. Wytwarzają siarę i mleko.
W każdym sutku wyróżnia się 2 zasadnicze części: trzon i brodawkę.
Trzon sutka - ma najczęściej kształt półkolisty, jest osadzony w odpowiednim miejscu tułowia. Od zewnątrz pokryty torebką łącznotkankową, która wnikając do wnętrza tworzy beleczki stanowiące zrąb gruczołu sutkowego. Do torebki łącznotkankowej przylega powięź, tkanka tłuszczowa, cienka i miernie owłosiona skóra. Wydzielniczą częścią sutka jest jego miąższ (gruczoł sutkowy). Tkanka łączna dzieli miąższ gruczołu na kilka lub kilkanaście płatów gruczołu sutkowego, oraz na mniejsze struktury - płaciki gruczołu sutkowego. Od nich odchodzą przewody pęcherzykowe mleczne, które prowadzą do przewodów mlecznych. Te otwierają się do zatoki mlecznej, będącej rodzajem wydrążenia penetrującego częściowo gruczoł sutkowy i brodawkę.
Brodawka sutka - stanowi drugą, zasadniczą część gruczołu mlekowego, jest strukturą grubościenną, w przybliżeniu cylindryczną, pozbawioną włosów i gruczołów skórnych. Służy do odprowadzania wydzieliny i warunkuje akt ssania. Jej rozszerzona część (podstawa brodawki) nawiązuje kontakt z brzuszną powierzchnią trzonu, część wolna tworzy mniej lub bardziej zaokrąglony wierzchołek brodawki. We wnętrzu brodawki znajduje się część brodawkowa zatoki mlecznej, przechodząca w przewód brodawkowy, kończący się ujściem brodawkowym.
Schorzenia gruczołu mlekowego. 46s
Zasady doju ręcznego. 44s
Dój mechaniczny.
Zasady postępowania po udoju dotyczące krowy, mleka i aparatury udojowej.