Szkoły wyższe - informacje ogólne

Zwykle każdy student po raz pierwszy styka się ze swoją uczelnią jeszcze w szkole średniej, na etapie wyboru odpowiedniego dla siebie kierunku studiów. W lutym, marcu i kwietniu, najczęściej w weekendy, uczelnie organizują tzw. dni otwarte dla kandydatów. Wtedy wszyscy zainteresowani mogą przyjechać na uczelnię i na miejscu zapytać o szczegóły związane ze studiami i zasadami przyjęcia na studia. Warto skorzystać z takiej okazji, bowiem informacji udzielają zwykle studenci starszych lat, którym można zadać wiele praktycznych, mniej oficjalnych pytań, dotyczących realiów studiowania. Niejednokrotnie na dniach otwartych do dyspozycji przyszłych potencjalnych kandydatów są także wykładowcy i prowadzący zajęcia, którzy odpowiedzą na merytoryczne pytania związane z przedmiotem studiów. Można także dokładnie obejrzeć cały kampus - miejsce, z którym student zdecyduje się (lub nie) związać na kilka najbliższych lat. Dlatego wybór uczelni i kierunku studiów musi być decyzją wyważoną i dokładnie przemyślaną, zwłaszcza, że rodzaj i jakość zdobytego wykształcenia prawdopodobnie będą rzutowały na resztę życia.
Jest w czym wybierać. Obecnie w Polsce funkcjonuje ponad trzysta wyższych publicznych i niepublicznych uczelni, które oferują tak ogromną ilość kierunków studiów, że na pewno każdy zainteresowany znajdzie ten właściwy dla siebie.

Należy zatem uporządkować podstawową wiedzę z tego zakresu. Studentowi, tym bardziej absolwentowi, o pewnych rzeczach po prostu nie wypada nie wiedzieć. Zatem - od początku: co to za instytucja: uczelnia wyższa i na jakich zasadach funkcjonuje? Pierwsza odpowiedź nasuwa się sama i wydaje się oczywista: uczelnia to szkoła prowadząca studia wyższe, po ukończeniu których otrzymuje się odpowiedni tytuł zawodowy. Jednak, ze względu na różnorodność szkół wyższych, a także wielość ofert, z jakimi wychodzą one do młodego człowieka, kwestia ta jest bardziej skomplikowana.   

W Polsce istnieją państwowe (publiczne) szkoły wyższe, należące do państwa (jest ich ponad sto), reprezentowane przez właściwy organ władzy lub administracji publicznej oraz, tworzone po 1990 r., niepaństwowe (niepubliczne) szkoły wyższe, założone przez osobę fizyczną albo osobę prawną nie będącą państwową ani samorządową osobą prawną (to najczęściej spółki, fundacje, stowarzyszenia społeczne). Obecnie w Polsce funkcjonuje ponad dwieście niepaństwowych uczelni wyższych Większość z nich kształci na poziomie licencjatu. Warunkiem funkcjonowania niepaństwowej szkoły wyższej jest dostanie zezwolenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu oraz uzyskanie osobowości prawnej po wpisaniu do rejestru szkół niepaństwowych. Zarówno uczelnie państwowe, jak i prywatne działają na podstawie przepisów ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005 r. lub, w przypadku uczelni kościelnych, na podstawie umowy Rządu RP z władzami odpowiedniego kościoła. Istotne znaczenie ma fakt, że nauka w trybie dziennym w szkole wyższej państwowej jest bezpłatna, natomiast w szkole niepublicznej, we wszystkich trybach kształcenia - płatna.

Podstawowymi zadaniami uczelni, sformułowanymi we wspomnianej ustawie są:

1. kształcenie studentów w celu ich przygotowania do pracy zawodowej;

2. wychowanie studentów w poczuciu odpowiedzialności za państwo polskie, za umacnianie zasad demokracji i poszanowanie praw człowieka;

3. prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych oraz świadczenie usług badawczych;

4. kształcenie i promowanie kadr naukowych;

5. upowszechnianie i pomnażanie osiągnięć nauki, kultury naukowej i techniki.

Poniższy schemat prezentuje funkcje uczelni:

W szkole wyższej, zarówno państwowej, jak i prywatnej, poszczególne kierunki studiów podlegają akredytacji. Proces ten polega na sprawdzeniu, czy dany kierunek odpowiada przewidzianym dla niego standardom kształcenia. W Polsce instytucją odpowiedzialną za akredytację szkolnictwa wyższego jest Państwowa Komisja Akredytacyjna.
Nadzór nad uczelniami sprawuje minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego (obecnie Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego). Sprawdza on, na mocy uprawnień, jakie daje mu Ustawa o szkolnictwie wyższym, zgodność działań uczelni z przepisami prawa i statutem oraz z treścią udzielonego pozwolenia na utworzenie uczelni niepublicznej. Czuwa także nad prawidłowością wydatkowania środków publicznych. W razie podejrzenia nieprawidłowości może żądać informacji i wyjaśnień od organów uczelni oraz założyciela uczelni niepublicznej, jak również dokonywać kontroli działalności uczelni.

Różne rodzaje wyższych uczelni

Istnieją różne rodzaje uczelni wyższych, co ma odbicie już w samych nazwach: w jednej występuje termin uniwersytet, a w innej - akademia. Oczywiście nie jest to tylko kwestia nazewnictwa, lecz wiążą się z tym ważne konsekwencje. Zwykle termin, jaki został użyty przy tworzeniu nazwy danej uczelni jest powiązany z uprawnieniami, które posiada ona do nadawania stopni naukowych.

I tak wyraz uniwersytet może być używany w nazwie uczelni, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora co najmniej w dwunastu dyscyplinach w tym przynajmniej po dwa uprawnienia w dziedzinach nauk humanistycznych, społecznych lub teologicznych, matematycznych, fizycznych lub technicznych, przyrodniczych oraz prawnych lub ekonomicznych. Obecnie w Polsce funkcjonują 24 szkoły wyższe o randze uniwersytetu, w tym 18 uniwersytetów i 6 uniwersytetów przymiotnikowych. Najstarszym z nich jest Uniwersytet Jagielloński (1364). Pozostałe uniwersytety to: Uniwersytet w Białymstoku (1997), Uniwersytet Gdański (1970), Uniwersytet Śląski w Katowicach (1968), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II (1918), Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1944), Uniwersytet Łódzki (1945), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie (1999), Uniwersytet Opolski (1994), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1920), Uniwersytet Rzeszowski (2001), Uniwersytet Szczeciński (1984), Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (1945), Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (1999), Uniwersytet Warszawski (1816), Uniwersytet Wrocławski (1811), Uniwersytet Zielonogórski (2001), Uniwersytet Kazimierz Wielkiego w Bydgoszczy (2005). (W nawiasach podano daty utworzenia poszczególnych uniwersytetów lub daty, od których dana uczelnia zdobyła uprawnienia uniwersyteckie).
Mianem uniwersytet techniczny może określić się uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora co najmniej w dwunastu dyscyplinach, w tym co najmniej osiem uprawnień w zakresie nauk technicznych. W Polsce nie występują jeszcze uniwersytety techniczne. Wyraz politechnika może znaleźć się w nazwie uczelni, której jednostki organizacyjne posiadają uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora co najmniej w sześciu dyscyplinach, w tym co najmniej cztery uprawnienia w zakresie nauk technicznych. W Polsce funkcjonuje obecnie
Akademia to uczelnia, której jednostki organizacyjne posiadają co najmniej dwa uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora.

Niektóre z uczelni publicznych są nadzorowane przez stosownych ministrów:

• Uczelnia artystyczna - nadzorowana przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,

• Uczelnia medyczna - nadzorowana przez Ministra Zdrowia (np. minister zdrowia w porozumieniu z ministrem edukacji, decyduje o liczbie miejsc na studia oraz warunkach przyjęcia),

• Uczelnia wojskowa - nadzorowana przez Ministra Obrony Narodowej,

• Uczelnia służb państwowych - nadzorowana przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych,

• Uczelnia morska - nadzorowana przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej.

Głównymi ośrodkami uniwersyteckimi w Polsce są:

• Warszawa

• Kraków

• Lublin

• Poznań

• Toruń

• Szczecin

• Olsztyn

• Bydgoszcz

• Białystok

• Wrocław

Niektóre uczelnie państwowe, poza swoimi głównymi siedzibami, mają też inne jednostki organizacyjne, w formie:

• podstawowej jednostki organizacyjnej uczelni (np. wydział),

• filii, w której skład wchodzą co najmniej dwie podstawowe jednostki organizacyjne uczelni (łac. `filia' oznacza córka),  np. Uniwersytet Śląski ma filię w Cieszynie, a z filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku powstał w 1997 roku odrębny uniwersytet,

• zamiejscowego ośrodka dydaktycznego.

CIEKAWOSTKI:

Najstarszym uniwersytetem w Europie jest Uniwersytet w Bolonii (Włochy), który utworzono w 1088 roku. Pierwszymi kierunkami, jakich nauczano na tym uniwersytecie były: prawo rzymskie i prawo kanoniczne. Uniwersytet Boloński stał się wzorem dla powstających wówczas w Europie innych ośrodków uniwersyteckich. Obecnie studiuje na nim łącznie około 100 tys. osób. Kolejno powstałe uniwersytety europejskie to: Uniwersytet Oksfordzki (1167) i Uniwersytet Cambridge (1209).

Alma mater
Takim uroczystym mianem określano w średniowieczu uniwersytety i akademie, na przykład Uniwersytet Jagielloński to Alma Mater Jagiellonica. Termin pochodzi z jęz. łacińskiego i dosłownie znaczy Matka Karmicielka. Nazwy tej użyto po raz pierwszy podczas otwarcia uniwersytetu w Bolonii w 1088 roku - nazwano go wówczas Alma Mater Studiorum. Nazwa Alma Mater bywa również używana współcześnie w odniesieniu do szkół wyższych.

Kierunki i specjalności

Zazwyczaj każdy student, przed dokonaniem wyboru formy studiów wyższych lub studiów doktoranckich, ma określony kierunek studiów, na jakim chce studiować. Oczywiście studenci mogą studiować na więcej niż jednym kierunku studiów równocześnie, nawet na różnych uczelniach. Kierunek studiów to wyodrębniona dziedzina wiedzy, którą można studiować na wydziale lub w instytucie (czyli w jednostkach organizacyjnych uczelni, określonych w statucie). W polskich uczelniach istnieje ponad 100 kierunków studiów i ich liczba stale wzrasta. Dla każdego kierunku studiów określone są standardy kształcenia, uwzględniające min. kwalifikacje, jakie powinien posiadać absolwent tych studiów, ramowe treści kształcenia, czas trwania studiów i wymiar praktyk. Szczegółowo ustalone są także warunki, jakie muszą spełniać jednostki organizacyjne, aby prowadzić studia na określonym kierunku i poziomie kształcenia. Przede wszystkim brana jest pod uwagę kadra naukowo-dydaktyczna: liczba nauczycieli akademickich, posiadających odpowiednie stopnie naukowe. Zatem, jeśli jakaś uczelnia chce prowadzić dany kierunek studiów musi uzyskać na to zgodę odpowiedniej instytucji. W Polsce taką instytucją jest Państwowa Komisja Akredytacyjna. Jest ona odpowiedzialna za akredytację, która polega na sprawdzeniu, czy określony kierunek odpowiada przewidzianym dla niego standardom kształcenia.

Niektóre kierunki studiów podzielone są na specjalności czyli na wąskie dziedziny wiedzy, wymagające pogłębiania wiedzy czy umiejętności. Na przykład kierunek pedagogika może mieć specjalności: pedagogika specjalna, pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, nauczanie początkowe, wychowanie przedszkolne i inne. W zależności od kierunku studiów, specjalizację wybiera się już na początku studiów (przy wybieraniu kierunku) albo dopiero po I lub II roku studiów.

Od tego, jaką uczelnię i tryb kształcenia wybierze student, zależy czy będzie musiał płacić za studia czy też nie. Opłata za studia to tzw. czesne. Studia w szkołach niepaństwowych są płatne. W uczelniach państwowych nie pobierane są opłaty za studia stacjonarne, studia niestacjonarne także podlegają opłacie. Wysokość czesnego i formy płatności ustalają władze uczelni. Inne opłaty, które prawdopodobnie będzie musiał uiścić to: opłata rekrutacyjna, tzw. wpisowe,  wszelkie dokumenty, jakie są wydawane studentom. Najczęściej płaci się także za warunkowe powtarzanie roku czy egzaminy poprawkowe.

Studia stacjonarne, niestacjonarne i eksternistyczne

Przyszli studenci mogą wybierać nie tylko spośród kierunków studiów, ale także form studiowania. Niemal wszystkie uczelnie prowadzą studia stacjonarne oraz niestacjonarne.
Studia stacjonarne to studia dzienne - zajęcia prowadzone są w dni powszednie: od poniedziałku do piątku. Studia dzienne mogą być magisterskie bądź licencjackie. Czasem, zwłaszcza na ostatnich latach studiów, przy odpowiednim ułożeniu planu, można wygospodarować dzień wolny od zajęć. Przyda się on z pewnością na odrabianie ewentualnych zaległości, odwiedzanie biblioteki lub pisanie pracy dyplomowej.
Studia niestacjonarne prowadzone są w trybie zaocznym bądź wieczorowym. Jest to inna forma studiów niż studia stacjonarne; są prowadzone według odpowiednich standardów kształcenia, czasem trwają jeden bądź dwa semestry dłużej niż studia stacjonarne. Zwykle na studiach zaocznych zajęcia odbywają się w systemie zjazdów, organizowanych z reguły co dwa tygodnie, w piątki, soboty i niedziele. Dyplom ukończenia studiów zaocznych jest tak samo uznawany, jak dyplom studiów dziennych. Obecnie kandydaci na studia zaoczne nie muszą być tak jak kiedyś, osobami pracującymi. Studia wieczorowe odbywają się w systemie zajęć popołudniowych w dni powszednie. Przeznaczone są przede wszystkim dla osób pracujących, choć mogą w nich także uczestniczyć osoby niepracujące. Co istotne, studia niestacjonarne, zarówno na uczelniach państwowych, jak i prywatnych, są płatne.
Inną formą studiowania są studia eksternistyczne, na których studenci nie są zobowiązani do udziału w regularnych zajęciach. Przeznaczone są dla tych osób, które z jakiś przyczyn nie mogą systematycznie uczestniczyć w obowiązkowych zajęciach dydaktycznych, prowadzonych w ramach studiów dziennych.

Kształcenie na odległość

Na rynku edukacyjnym istnieje od niedawna nowy tryb kształcenia, tzw. kształcenie na odległość. (ang. `distance learning'). Polega ono na prowadzeniu działalności edukacyjnej przy wykorzystaniu środków technicznych. Najbardziej popularna forma kształcenia na odległość to e-learning, wykorzystujący techniki komputerowe i Internet w nauczaniu. W tej postaci prowadzone są najczęściej różnego rodzaju kursy i szkolenia. Niektóre uczelnie oferują także taki tryb studiowania - bez konieczności uczestniczenia fizycznie na sali wykładowej. Distance learning wspiera ponadto tradycyjny model nauczania.
Zaawansowane systemy e-learningowe mają dużo do zaoferowania swoim studentom: wykłady na żywo przez Internet, wideokonferencje, śledzenie wyników nauczania, wykorzystanie poczty elektronicznej, konsultacje z prowadzącym, dostęp do różnych zasobów materiałów: wykładów, e-booków, testów, tablic, interaktywnych gier i zadań, list dyskusyjnych, czatów. Obecnie standardem jest zarządzania zdalnym nauczaniem przy użyciu platform edukacyjnych.

 

Nowe formy edukacji są realizowane przez następujące instytucje edukacyjne:

• Istniejące szkoły wyższe, których główna działalność opiera się na tradycyjnym nauczaniu, jednak wychodząc naprzeciw potrzebom, zaczęły prowadzić e-learningowe formy kształcenia (np. Uniwersytet Śląski, Politechnika Warszawska).

• Uniwersytet otwarty, czyli szkoła wyższa, oferująca uczestnikom różne kursy internetowe, niezależnie od ich przygotowania. Szkoła taka jest otwarta praktycznie dla każdego, gdyż nie wymagane są żadne dokumenty.

• Uniwersytet wirtualny to instytucja edukacyjna, która ma uprawnienia do nadawania różnych stopni zawodowych oraz wydawania powszechnie uznawanych zaświadczeń i certyfikatów. W Polsce najwcześniej powstałą i największą szkołą wyższą tego typu jest Polski Uniwersytet Wirtualny. Został utworzony jako wspólne przedsięwzięcie Wyższej Szkoły Humanistycznej w Łodzi i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Na popularność e-learningu wpłynęło wiele czynników: coraz łatwiejszy dostęp do Internetu, relatywnie niska cena oferowanych szkoleń i studiów, a przede wszystkim elastyczność, przejawiająca się w następujących cechach:

• nauka w dowolnym miejscu,

• nauka w dowolnym czasie,

• zindywidualizowane nauczanie,

• dowolna liczba studentów w grupie,

• aktualność treści.

Rodzaj studiów a tytuł zawodowy lub tytuł naukowy

W ramach tych form studiowania występuje też inny podział studiów, związany z tytułami zawodowymi, jakie można uzyskać po ich ukończeniu. Zatem, biorąc pod uwagę tę kategorię, studia dzieli się na: jednolite studia magisterskie i studia dwustopniowe: studia pierwszego stopnia i studia magisterskie uzupełniające. Jednolite studia magisterskie trwają zwykle 5 lat (10 semestrów). Studia te kończą się napisaniem i obroną pracy magisterskiej, co jest warunkiem uzyskania tytułu zawodowego magistra (np. magistra farmacji, magistra prawa, magistra psychologii) lub magistra inżyniera. Można też wybrać studia dwustopniowe, które, jak sugeruje nazwa, składają się z dwóch stopni: licencjackiego (3 lata) bądź inżynierskiego ( 6-7 semestrów) i magisterskiego (2 lata). W zależności od wybranych studiów, pierwszy stopień prowadzi do tytułu licencjata lub inżyniera. Można na tym etapie poprzestać albo kontynuować naukę na magisterskich studiach uzupełniających. Studia drugiego stopnia można podjąć na dowolnej uczelni, nie tylko na tej, na której uzyskało się tytuł licencjata czy inżyniera. Z reguły kandydaci przyjmowani są na te studia bez egzaminu.
Szczęśliwy absolwent studiów akademickich i posiadacz tytułu magistra lub magistra inżyniera, spełniający warunki rekrutacji, ustalone przez daną uczelnię, może rozpocząć studia doktoranckie. Studia te prowadzone są w trybie stacjonarnym bądź niestacjonarnym, a trwają przeważnie trzy lub cztery lata, w trakcie których należy napisać i obronić pracę doktorską. Uczestnik studiów doktoranckich może w tym czasie pobierać stypendium doktoranckie, które nie może być niższe niż niższe niż 60% minimalnego wynagrodzenia asystenta. Stypendium to nie jest opodatkowane, natomiast otrzymujący je mogą podejmować pracę zarobkową wyłącznie w niepełnym wymiarze pracy. Studia stacjonarne na wyższej uczelni są bezpłatne, w innych przypadkach uczestnik studiów musi za nie płacić. Przebieg studiów doktoranckich reguluje Ustawa z dnia 27.07. 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym.
Osoba, która ukończyła studia wyższe, posiadająca tytuł magistra lub magistra inżyniera albo licencjata, może zacząć uczęszczać na studia podyplomowe. Trwają one przeważnie dwa lata. Zwykle w tym czasie trzeba napisać i obronić pracę dyplomową. Studia te kończą się uzyskaniem świadectwa ukończenia studiów podyplomowych, są płatne.
Coraz bardziej popularne w Polsce stają się studia MBA (ang. Master of Business Administration) czyli Magisterskie Studia Menedżerskie, kształcące specjalistów w zarządzaniu dużymi firmami. Zasady naboru z reguły ustala uczelnia, która prowadzi studia MBA. Często o przyjęciu decyduje wynik testu rekrutacyjnego, wymagane jest także kilkuletnie doświadczenie na stanowisku menedżera. Studia te prowadzone są najczęściej w formie dwuletnich studiów podyplomowych, w systemie zaocznym. Ich szeroki program, w którym nacisk kładziony jest przede wszystkim na umiejętności praktyczne, obejmuje między innymi takie dziedziny, jak finanse, marketing, księgowość, prawo, zarządzanie przedsiębiorstwem, zarządzanie zasobami ludzkimi czy korzystanie z systemów informacji, prowadzone są także np. zajęcia z prowadzenia negocjacji. Oferowane są różne rodzaje studiów MBA:

• Podstawowe, exscutives - dla zawodowych menedżerów

• Global executives - dla menedżerów pracujących w instytucjach międzynarodowych

• Tematyczne - dla kadry menedżerskiej, specjalizującej się w wąskiej dziedzinie, jak finanse czy technologie informacyjne.

Studia MBA prowadzone są zwykle w języku angielskim, ale też w niemieckim, francuskim czy rosyjskim. Co istotne, studia te są bardzo kosztowne, jednak ich absolwenci mogą liczyć na bardzo dobre stanowiska w najlepszych firmach.

---