1.Makrostruktura-( wielka struktura)- w najogólniejszym ujęciu definiowana jest jako część społ. globalnego i wielkich grup społecznych. Tworzona jest między innymi przez klasy, warstwy, grupy wyznaniowe, naród, państwo i wzajemne relacje między nimi.2.Mezostruktura- to struktura pośrednia pod wzgl. rozmiarów i cech między makro i mikro strukturą.3.Mikrostruktura ( mała struktura)- właściwość małych grup społ.( np. rodzina, wspólnota przyjacielska lub towarzyska). Mikrostruktury oparte są na bezpośrednich oddziaływaniach i interakcjach pomiędzy poszczególnymi jednostkami je tworzącymi. Cechą konstruktywną jest tu istnienie WIĘZI osobistych pomiędzy członkami. Szczególnym przypadkiem mik rostr. jest Diada, czyli związek dwuosobowy. 4. Atrybutowa koncepcja struktury społecznej. Gdy mówimy o strukturze społecznej to mamy na myśli system stosunków nieprzestrzennych czyli podział ludzi na kategorie społeczne, ich przynależność klasową, stanową lub kastową. Struktura społeczna to także podział na takie kategorie jak ludność miejska i wiejska, pracująca i niepracująca, wolna i niewolna. Kategorie te tworzą pewien układ, system stosunków, wśród których wyróżniamy: po pierwsze “stosunki zależności wzajemnych wynikających z podziału pracy”, po drugie “stosunki zależności jednostronnych wynikających z przywilejów posiadania przymusu względem innych członków społeczeństwa” i po trzecie “stosunki dystansu, więzi i antagonizmów społecznych”1. Termin “struktura społeczna' dotyczy nie tylko poziomu makro ale także odnosi się do grup społecznych, instytucji, organizacji i społeczności lokalnej. Są to małe struktury, w których kluczową rolę odgrywają role i pozycje społeczne jednostek. Mówiąc o koncepcjach struktury społecznej w myśli socjologicznej mamy raczej na uwadze strukturę społeczeństwa czy państwa niż grupy czy instytucji. System stosunków nieprzestrzennych w społeczeństwie możemy również nazwać stratyfikacją społeczną. Na system stratyfikacji składają się kategorie ludzi: “znajdujących się wobec siebie wyżej lub niżej w przyjętej i uznanej hierarchii według różnych kryteriów”2. Najważniejsze dla zagadnienia struktury społecznej jako systemu stosunków nieprzestrzennych będą hierarchie warstw społecznych wyróżnionych ze względu na styl życia, obyczajów, przywilejów; hierarchie klas społecznych wyróżnionych ze względu na zajmowane miejsce w podziale pracy oraz stosunkiem do narzędzi pracy; oraz tak zwane “gradacje syntetyczne”3, do których stosujemy kryteria kombinowane np. wysokość dochodów, udział we władzy czy poziom wykształcenia. Rozpatrując koncepcje struktury społecznej należy zwrócić uwagę jaki jest ich związek z rzeczywistością, jaka jest ich geneza, jakie cele i motywy przyświecały ich twórcom. Czy są to utopie oderwane od realiów, czy może ich ideologiczne nadbudowy? Ważne będą tu zapewne założenia autorów dotyczące natury ludzkiej, praw naturalnych i własności prywatnej. Prześledźmy zatem charakter i kierunek zmian w konstruowaniu idealnego ładu społecznego począwszy od koncepcji pierwszych teoretyków myśli społecznej do momentu pojawienia się idei społeczeństwa obywatelskiego, próby jej realizacji w ramach nowoczesnych stosunków społecznych w ustroju kapitalistycznym. Epoka Oświecenia, wraz z którą kończą się te rozważania, jest tu o tyle ważna, że doprowadza do końca proces sekularyzacji myśli społecznej. 5.Struktura społeczna- w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.6. struktura społeczna: trwała czy zmienna? Francuski socjolog George Gurvischa, podobnie jak inni socjolodzy prawa, uważał że prawo nie daje się sprowadzić do tekstu ustaw czy decyzji ogranów państwowych. Różnego rodzaje grupy społ. Czy społeczność (zarówno formalnie jak i nieformalne), posiadają własne Systemy norm, mogące zostać uznane za prawo przez socjologów (pluralizm prawny) 7.Wpływ organicyzmu na postrzeganie struktury społecznej. Doktryny filozoficzne i socjologiczne które badające i opisujące rzeczywistość odwołują się do analizy z żywych organizmów, teorie postrzegające społ. Jako organizm i stosujące prawo biologiczne zjawisk społ. W medycynie i w psychologii stanowisko utrzymujące że dla zrozumienia funkcjonowania jakich kol wiek części składowej organizmu konieczne jest wykrycie praw. Za prekursorów teorii uważa się C. Bernarda i H. Jacksona. Anie kiedy określa się także nazwą holizm ( to stanowisko podkreślające istotną lub dominującą rolę całości składującej się nań części) W naukach społ holizm to traktowanie społ. Jako coś więcej a niżeli zbiór i suma jego członków. 8. Ossowskiego rozumowanie struktury społecznej. Wg S.Ossowskiego pojęciem struktury społecznej określa się istniejące między składnikami życia społecznego system międzyludzkich zależności, dystansów i hierarchii zarówno w organizacyjnej formie, wynikający ze stosunków władzy i podziału funkcji. 9. Jakie są własności makrostruktur? Wyróżniamy trzy własności makrostruktur: samoistność (odróżnia mikrostrukturę od makrostruktury- samo odnoszenie) samo referencja ( samo inaczej autoreferencja- związana z filozofia systemową) samowystarczalność (makrostruktury w przeciwieństwie do mikrostruktur są samowystarczalne ) 10. Koncepcja struktury społecznej Sztompki Pojęcie struktury społ., oderwane już ostatecznie od konkretnych ludzi, a charakteryzuje jedynie to, co metaforyczne nazwane jest przestrzenią międzyludzką a co stanowi najbardziej fundamentalną i swoistą właściwość społeczeństwa, Znikają jednostki, pozycje społ czy role, a pozostaje jedynie czysta sieć relacji miedzy nimi, sam kształt czy forma organizacji, a nie organizacja w jej pełnej treść. To czysta konfiguracja stosunków społecznych niezależnie od tego między kim występują i czego dotyczą. 12. Jak definiował strukturę społeczną Pitirim Sorokin? Struktura społecznego uniwersum składa się z systemów interakcji, czyli grup i instytucji społecznych - analiza tych struktur prowadzi do wyróżnienia wielu typów społeczeństwa wedle tego, jakie grupy i jak są w nim połączone .13. Więź społeczna, pozycja społeczna, rola społeczna - zdefiniuj pojęcia. Mówiąc o więziach społecznych, mówimy o zależnościach i relacjach, które łączą jednostki w społeczności, w różnego rodzaju wspólnoty. Różne czynniki wzmacniają więzi społeczne, różne są też typy więzi społecznych.
Typologia wg Jana Turowskiego Więzi: integracyjne - tożsame ze strukturą organizacyjną grupy psychospołeczne - świadomość grupowa jako poczucie łączności i naturalne dążenie do współdziałania a)podział na identyfikację realną (rzeczywiste członkostwo) i potencjalną (aspirowanie do członkostwa w grupie) b) podział na więź dystrybutywną (jako następstwo łączności z członkami grupy) i korelatywną (wynik łączności z celami grupy),strukturalne - więź jako wynik istnienia podziału funkcji w społeczności (organizmie społecznym), ogół stosunków istniejących w grupie i wzajemnych regulowań oraz uprawnień. Podstawa tych zależności może być dwojakiego rodzaju: obiektywna - wynikająca ze struktury społeczeństwa subiektywna - wynikająca z indywidualnych zamierzeń jednostki, socjologiczne - stosunki społeczne jako podstawa więzi Pozycja społeczna,- miejsce jednostki w strukturze grupy społecznej; z pozycją społeczną związane są prawa i obowiązki, zespół określonych ról społecznych, jakie jednostka może pełnić w grupie. Rola społeczna - jest to zespół oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.14. Omów koncepcję „umowy społecznej”. W umowie społecznej Rousseau każdy łączy się ze wszystkimi, tzn.: każdy słucha innego człowieka i oddaje swoją osobę pod naczelne kierownictwo woli powszechnej. Każdego członka traktuje się jako część niepodzielnej całości. Tworząc umowę społeczna chciał tak postąpić aby człowiek czuł się tak dobrze jak w stanie natury. Każdy oddaje część swojej wolności aby później odzyskać tą wolność w ramach niepodzielnej wolności państwowej. Umowa społeczna według Locke'a jest zawarta z obywatelami, lud zachowuje swoją własność, mienie i życie. Składa się ona z dwóch części: 1) reguły wywodzące się z powszechnych moralnych odczuć człowieka Np.: współczucie, miłość, wolność, wiara w Boga i itp.. Ten stopień przypomina prawo natury ( stan natury ).2) rzeczywistość państwowa i polityczna. Źródłem własności prywatnej jest w ostatniej instancji praca. Takie prawo własności jest prawem naturalnym. Nikt nie może naruszać własności prywatnej. „Podatki powinny być nakładane za zgodą obywateli”. Jeżeli rząd nakłada podatki bez zgody obywateli i nadmiernie ich obciąża mają oni prawo do buntu i powrotu do prawa natury. 15. Co oznacza pojęcie trójpodziału władzy. Jakie są historyczne uwarunkowania tej koncepcji i współczesne jej egzemplifikacje?
Trójpodział władz - taki sposób podziału władzy został opracowany przez Monteskiusza w epoce Oświecenia, czyli w okresie, kiedy dominował system rządów absolutnych. Celem tego systemu miało być niedopuszczenie do zgromadzenia władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej w jednym ręku. Przyznanie każdej z władz poszczególnym organom ma gwarantować niezależność ich funkcjonowania. W obecnych czasach obowiązuje on praktycznie we wszystkich krajach świata. 16. Struktura społeczna w teorii konfliktu. Przedstawicielem był Dahr Zimmel, w każdej grupie społecznej mamy do czynienia z dwiema siłami: dysocjacyjną (rozbijająca) i asocjacyjna (skupiająca) . Życie społeczne to balansowanie między tymi siłami. Przewaga którejś z tych sił prowadzi do konfliktu. Lewi Kozer twierdzi, że konflikty społeczne są niezbędne, po to żeby wykryć zagrożenie dla funkcjonowania systemu jako całości we wczesnej fazie. Stosunek do zmiany społecznej potrzebne są zmiany, są podstawowym mechanizmem. Stosunek do struktury społecznej- są zbędne właśnie, one właśnie dzielą ludzi i tworzą nierówności. Sposób przekształcania struktury społecznej- bez względu na konsekwencje będziemy zmieniać struktury szybko. 17. Struktura społeczna w teorii funkcjonalno - strukturalnej Przedstawicielem był Merton, według tej teorii społeczeństwo jest jak organizm. Składa się z części funkcjonalnych i zmienia w jeden z tych części wymusza zmiany adaptacyjne w pozostałych. Zmiany odbywają się w procesie przystosowawczym . Person dodał do tego, że społeczeństwo jest względnie stabilnym systemem, którego członkowie zgadzają się generalnie co do podstawowych zadań. Merton każdy układ społeczny pełni dwie funkcje jawne (zdefiniowane) i ukryte (nie są określone wprost). Tak naprawdę o naszym działaniu decydują funkcje ukryte, nie mówimy o nich otwarcie. Stosunk do zmiany społecznej- nie potrzebują zmian. Stosunek do struktury społecznej- są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Sposób przekształcanie struktury społ.- jeżeli juz muszą być, to powoli i delikatnie. Stosunek do systemu politycznego - konserwatyści kościół jako instytucja jest przedstawicielem. 18. Struktura społeczna w teorii interakcjonizmu. Świat ludzi jest światem symboli tworzonych, utrzymywanych i przekształcanych w trakcie życia społecznego. Ludzie działają na bazie znaczeń jakie mają dla nich rzeczy i zjawiska ich otaczające. Owe znaczenia pochodzą z interakcji, a wchodzimy w trwałe interakcje. Owe znaczenia w trakcie życia społecznego są zmieniane i modyfikowane. 19. Początki, rozkwit i schyłek idei postępu. Idea postępu ma z górą 2500 lat. Jej pierwsze sformułowanie przypisuje się Ksenofanesowi, a za ojca terminu uważa się Lukrecjusza. W Grecji rozważania o postępie - Ajschylos, Protagoras, Sokrates, Platon. W Rzymie - Seneka. W średniowiecznym chrześcijaństwie - św. Augustyn, Bernard z Chartres. W myśli renesansowej - N. Machiavelli, T. Morus, F. Bacon, Erazm z Rotterdamu. Oświecenie - Bodin, Vico, Leibniz. Prawdziwy triumf tej idei to wiek XIX, zwany wiekiem postępu - wiek optymizmu, wiary w rozum, naukę, technikę, produkcję, wzrost ekonomiczny, ekspansję terytorialną, rozmach cywilizacyjny. Rozwój zdaje się nie mieć żadnych barier, potencjał człowieka zdaje się nieograniczony, przyszłość - bezkresna, wspaniała i otwarta (ewolucjonizm, dialektyczna teoria dziejów itd.) Wiek XX to czas rozdwojony - wspaniały i straszny, cudowny i tragiczny. Z jednej strony przynosi niebywałe przyśpieszenie idei postępu naukowego, technicznego, medycznego, podniesienie poziomu życia, wzrost dobrobytu. Z drugiej strony rodzi przeciwieństwa tego, co było upragnione - skutki działań ludzi wymykają się spod ich kontroli i obracają się przeciwko nim: u początków stulecia rozkwitający kapitalizm przeżywa nagle krach ekonomiczny, demokracja zachodnia wydaje z siebie faszyzm, humanistyczna idea socjalizmu wyradza się w zbrodniczy system stalinowski, koncepcja państwa narodowego rodzi szowinizm, nacjonalizm, dwie wojny totalne i niezliczoną ilość wojen lokalnych, pod hasła humanistycznych religii podszywa się dogmatyzm, nietolerancja, rozkwitają fundamentalizmy, prowadzi się krwawe wojny wyznaniowe, pod sztandarem postępowych ideologii rodzi się terroryzm, nauka ustępuje nieraz irracjonalizmowi, obskurantyzmowi czy ignorancji, cywilizacja powoduje epidemie nowych chorób, technika i przemysł sprowadzają katastrofę ekologiczną, groźne zmiany klimatyczne i potencjalne zagrożenie nuklearne. Koniec XX wieku przynosi załamanie się idei postępu w powszechnej świadomości i w teoriach społecznych. Coraz częściej pojawia się słowo ,,kryzys''. Pisze się o końcu ideologii, o upadku religii, o końcu historii i o końcu człowieka. W świadomości potocznej znajduje to wyraz w postawach zwątpienia, rozczarowania, zagubienia, bezsilności, w zatracie sensu życia, zaniku myślenia perspektywicznego, zerwaniu poczucia ciągłości z tradycją, ignorowaniu spraw publicznych.W obszarze teorii społecznych - prowadzi do relatywizmu i subiektywizmu, zwątpienia w prawidłowości życia społecznego, podkreślania roli przypadku, emocji, zastępowania wartości etycznych przez powierzchowne przeżycia estetyczne 20. Wymień i omów 4 wizje postępu: SAKRALNA - sprawcą i twórcą historii jest Bóg, dzieje przebiegają w sposób z góry przez Boga wyznaczony, w myśl pewnego schematu Opatrzności, nieuchronnego przeznaczenia i zmierzają ku królestwu bożemu (millenium), które jest ,,nie z tego świata'' MECHANISTYCZNA - sekularyzacja idei postępu nakazuje za sprawcę, podmiot postępu uznać sam ,,organizm społeczny'' czy ,,system społeczny'', który zmienia się i rozwija na mocy własnych wewnętrznych tendencji, niejako automatycznie, prawidłowo i nieuchronnie. Cel postępu zostaje sprowadzony na ziemię, a dystans czasowy dzielący od ideału ulega wielkiemu skróceniu, HUMANISTYCZNA - za twórcę i sprawcę dziejów uznany zostaje człowiek. Takie podmioty kolektywne to czasem narody, czasem klasy społeczne (np. Marksowski proletariat), czasem ruchy społeczne, niekiedy państwo, a nawet partia polityczna. Dostrzega się także rolę podmiotów indywidualnych - wybitnych przywódców charyzmatycznych, polityków, proroków, bohaterów, wodzów oraz zwykłych ludzi. Mechanizm procesu to sumowanie się działań i kumulowanie ich skutków. Celem nie jest realizacja całościowej, utopijnej wizji idealnego społeczeństwa, lecz stopniowe doskonalenie jakiegoś wymiaru życia ludzkiego - emancypacja grup upośledzonych, zwiększanie wolności, autonomii, dobrobytu. AKTYWISTYCZNA (P. Sztompka) - umiejscowienie kryterium, miary postępowości nie w jakiejś wyobrażonej przyszłości, lecz w realnej teraźniejszości, nie w tym, do czego społeczeństwo zmierza, lecz w tym, czym aktualnie jest Postępowość - to zdolność społeczeństwa do twórczego przekształcania się, przekraczania własnych granic, pokonywania przeszkód, samodoskonalenia się. 21. Co to jest zmiana społeczna: ZMIANA SPOŁECZNA - różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu. 22. Jakie mogą być aspekty zmiany społecznej. Różne aspekty zmiany: ZMIANA SKŁADU SYSTEMU - np. migracje, rekrutacja do grupy, mobilizacja, reforma organizacyjna. ZMIANA STRUKTURY SYSTEMU - modyfikacja czworakich sieci powiązań między: interakcjami, interesami, normami i ideami Wyłaniają się: nowe struktury interakcyjne, przez to, że ludzie nawiązują nowe kontakty, wchodzą w nowe stosunki, łączą się w nowe grupy. Nowe struktury interesów, przez to, że ludzie bogacą się lub biednieją, zyskują lub tracą władzę, uwalniają się spod podporządkowania lub popadają w zależność. Nowe struktury normatywne, przez to, że ludzie zaczynają wyznawać nowe wartości, kierować się nowymi normami, odgrywać nowe role, karać i nagradzać za co innego niż dawniej Nowe struktury idealne, przez to, że ludzie zaczynają wierzyć w nowych bogów, akceptować nowe ideologie, zyskiwać nową wiedzę o świecie, widzieć samych siebie w nowym świetle. ZMIANA FUNKCJI - pełnionych przez elementy społeczeństwa - np. tradycyjna rodzina była grupą wielofunkcyjną: realizowała funkcje ekonomiczne, prokreacyjne, socjalizacyjne, religijne itp. Z czasem niektóre z tych funkcji zostały przejęte przez wyspecjalizowane instytucje czy organizacje. ZMIANA GRANICY SYSTEMU - np. dwie partie polityczne łączą się w jedną, dwie korporacje przemysłowe dokonują fuzji. ZMIANY W OTOCZENIU SYSTEMU - np. urbanizacja pochłania podmiejskie wioski, podbój zmienia położenie geopolityczne społeczeństwa. 23. Jaka jest różnica pomiędzy procesem kierunkowym a procesem cyklicznym. Proces kierunkowy wyróżnia się tym iż , żadna faza procesu nie jest identyczna z poprzednią a więc proces jest nie odwracalny oraz po drugie, że każda faza późniejsza w czasie przybliża (upodabnia) stan systemu do pewnego stanu wyróżnionego : preferowanego, upragnionego lub przeciwnie postrzeganego negatywnie a więc jakiegoś celu. Przykładem procesu kierunkowego wzrost organizmu dojrzewanie starzenie się, śmierć. Przeciwieństwem tego proces jest proces cykliczny cechuje się tym, że po pewnym czasie stan systemu powraca do punktu wyjścia stanu początkowego. Przykład tego procesu występuje w życiu ekonomicznym wzrost i regresja. 24. Omów pojęcie rozwoju społecznego- jakie mogą być czynniki tego rozwoju? Cywilizacyjny rozwój społeczeństwa oznacza pewien etap rozwoju społecznego. Sama cywilizacja to stan kultury, całokształt dorobku materialnego i duchowego, wytwarzany w ciągu procesu dziejowego społeczeństwa. Dorobek ten jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Proces dziejowy zaś oznacza zmiany zachodzące w kolejnych stadiach rozwoju cywilizacji. Istnieją trzy następujące fazy rozwoju, którym podlegają poszczególne społeczeństwa:1.rozwój autonomiczny - niezależny - opiera się on na całkowitej samowystarczalności jednostek w zamkniętych obszarach życia społecznego czy politycznego. Towarzyszy temu samowystarczalność ekonomiczna. 2.rozwój współzależny - opiera swą istotę na równoprawnym charakterze stosunków gospodarczych, społecznych, politycznych, nawet kulturalnych, występujących między różnymi społecznościami: państwowymi, czy regionalnymi. Ten typ stosunków jest charakterystyczny dla krajów wysoko uprzemysłowionych.3.rozwój zależny - opiera się on na układzie państw i krajów słabo rozwiniętych z krajami wysoko rozwiniętymi. Stosunki te występują głównie w strefie gospodarczej, rzutując na inne płaszczyzny życia społecznego. W sferze politycznej rozwój taki oznacza wywieranie presji przez silniejszych na słabszych. Rozwojowi zależnemu może towarzyszyć modernizacja. 25.Postep społeczny a regres- omów różnice. 26. Zmiana i rozwój społeczny w teorii modernizacji - teoria przemian społecznych. Nawiązanie do ewolucjonizmu Źródło zmian tkwi wewnątrz każdego społeczeństwa, rozwój jednoliniowy jako proces powszechny, którego wszystkie stadia musi przejść każde społeczeństwo: zmiany są nieodwracalne i nieuchronne. Zmiany mają charakter stopniowy, narastający, zachodzą w spokojny, pokojowy sposób; progresywizm - procesy modernizacji prowadzą do powszechnej poprawy jakości życia społ. Założenia: Wstępny warunek - rozbicie naturalnych wspólnot, erozja tożsamości kolektywnej i uformowanie się tożsamości indywidualnej; przejście od tradycjonalizmu do nowoczesności, czyli samoczynny wzrost ekonomiczny gwarantujący regularność produkcji i konsumpcji, uczestnictwo w życiu publicznym; ujednolicenie procesu; najważniejsze czynniki wytwórcze: informacja i wiedza; proces inicjonowany i kontrolowany odgórnie przez oświeceniowe elity polityczne; modernizacja oznacza celowe naśladowanie społ. zachodnich uznanych za wzorce nowoczesności rozdzielenie funkcji gospodarczych od rodziny; dyferencjacja zawodów wysoka mobilność społeczna; status osiągany; likwidacja analfabetyzmu, rozwój kultury masowej; szkoła jako instytucja stanowiona przez państwo przejmuje podstawową rolę edukacyjną od Kościoła ; Kontrola społeczna - uzyskiwanie przewagi racjonalnego prawa nad obyczajem 27.Zmiana i rozwój społeczny w teorii konwergencji proces upodobniania się do siebie kultury, gospodarki czy systemów prawnych wynikające z globalizacji oraz integracji państw narodowych. Kultura łowców i zbieraczy, którzy 100 tys. lat temu rozpoczęli zasiedlanie Ziemi na skutek izolacji niewielkich grup ludzkich uległa dywergencji. Odwrotny proces konwergencji rozpoczął się wraz z rozwojem handlu. Aby możliwa była wymiana dóbr ludzie musieli ustalić pewne wspólne sposoby działania, co doprowadziło do powstania mieszanki kultur poszczególnych wcześniej izolowanych społeczności. W wieku XIX świat dzięki kolonizacji i rozwojowi kapitalizmu stał się globalny. Konwergencja ogarnęła całą ludzkość prowadząc do coraz większego upodobniania się różnych państw narodowych. I i II wojna światowa oraz zimna wojna spowolniły ten proces. Upadek żelaznej kurtyny w latach 90. XX wieku spowodował nasilenie procesu konwergencji w Europie. Unia Europejska złożona z 27 państw narodowych stała się ogromnym obszarem konwergencji kultur, gospodarek oraz systemów prawnych poszczególnych nacji. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym upodobnianiu się kultur stała się rewolucja informatyczna, która dzięki powstaniu środków mediów elektronicznych, doprowadziła do zwiększenia szybkości konwergencji. W skali globalnej proces ten na początku XXI wieku nasilił się w Chinach i Indiach prowadząc do upodobnienia się tych społeczeństw do Europejczyków i Amerykanów. Teoria konwergencji jest to pogląd zakładający, że w podobnych warunkach w różnych miejscach mogą niezależnie od siebie powstawać podobne struktury. 28. Teoria Systemu Światowego Wallersteina. Wallerstein jest najbardziej znanym badaczem związanym z teorią systemów-światów. Jest on autorem, zaplanowanego na cztery tomy (dotychczas ukazały się trzy), The Modern World-System, kluczowej pracy dla tej perspektywy badawczej. Autor opisuje w niej genezę, rozwój i funkcjonowanie współczesnego systemu-świata, podejmując jednocześnie szeroko problematykę teoretyczną i metodologiczną. Istnieją trzy rodzaje systemów społecznych: mini systemy społeczne (mało rozległe, zwykle nie więcej niż 6 pokoleń) imperia światowe (rozległe struktury polityczne, różnorodna kultura) gospodarki światowe (rozległe i nierównomierne łańcuchy produkcji i podziału dóbr)W systemie gospodarek światowych istnieją trzy kategorie podsystemów: społeczeństwa centralne (jest to centrum systemu światowego) półperyferie ( społ. Które nie dysponują ekonomią skali, są mało autonomiczne) peryferie (obszary uzależnione od funkcjonowania ośrodków centralnych, są to eksporterzy surowców, wyzyskiwani przez państwa centralne, nadwyżki produkcji) 29. Jakie możemy wyróżnić typy społeczeństw- scharakteryzuj każdy z nich. Ze względu na duże różnice pomiędzy współczesnymi i historycznymi społeczeństwami wyróżnia się ze względu na stopień rozwoju społeczeństwa: tradycyjne (każde społeczeństwo, które nie osiągnęło jeszcze etapu społeczeństwa przemysłowego, a więc zarówno społeczeństwo rolnicze jak i społeczeństwo pierwotne, charakteryzujące się dużym odsetkiem ludności zamieszkałej na wsiach; wysokim analfabetyzmem; dominacja grup pierwotnych nad wtórnymi; brakiem instytucji formalnej kontroli lub niewielką ilością tego typu instytucji; gospodarką opartą na rolnictwie i rzemiośle, gdzie podstawową jednostką gospodarczą jest gospodarstwo domowe; brakiem indywidualizmu jednostek; niewielka rolą pieniądza w handlu.) przemysłowe (to specyficzny rodzaj społeczeństwa, który wykształcił się w okresie nowoczesności - po rewolucji przemysłowej (wcześniejsze społeczeństwa są określane jako społeczeństwa tradycyjne). Społeczeństwa przemysłowe charakteryzuje malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola, przemysłu i inne zjawiska społeczne wynikające z procesu industrializacji (rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny, sekularyzacja, urbanizacja). Cecha istotną jest też wzrost heterogeniczności społeczeństwa, ze względu na podział pracy wymagany w przypadku produkcji masowej, charakterystycznego sposobu wytwarzania w tego typu społeczeństwach.) poprzemysłowe (Społeczeństwo postindustrialne - inaczej społeczeństwo poprzemysłowe, społeczeństwo, którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu przedmiotów, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji.W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego.) 30.Ruchy społeczne- jako czynnik zmian społecznych. Ruch społeczny to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej.Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo. Według Jana Szczepańskiego występują trzy typy ruchów społecznych: ruchy ekspresywne, ruchy reformatorskie, ruchy rewolucyjne - np. ruchy narodowowyzwoleńcze. W innej typologii wyróżnić można: ruchy świeckie, ruchy religijne. W socjologii humanistycznej upatruje się ruchy społeczne jako główne, najbardziej istotne czynniki zmiany społecznej i rozwoju społecznego. Ruchy społeczne nie tworzą skomplikowanych struktur organizacyjnych, jednakże w sytuacji, gdy mają możliwość wpływu na władzę i mogą nie tylko postulatywnie głosić potrzebę zmiany, lecz także zmiane tę wprowadzać, wówczas następuje ich instytucjonalizacja, przy czym same przekształcają się w rozbudowane organizacje, np. partie polityczne. Znaczna część ruchów społecznych jednak rozpada się. Współcześnie nowoczesne technologie informacyjne, a zwłaszcza Internet, dają możliwość szybkiego rozprzestrzeniania się nowych ruchów społecznych 31. Co oznacza pojęcie nierówności społeczne? nierówny podział dóbr materialnych, a także niematerialnych w społeczeństwie. 32. Jakie możemy wyróżnić społecznie cenione dobra- w kontekście stratyfikacji społecznej? BOGACTWO - ludzie pragną bogactwa nie tylko dlatego, że pieniądze są potrzebne do zaspokojenia podstawowych potrzeb jak jedzenie, ubranie, czy schronienie czyli wartości naturalnych, ale także dlatego, że wymaga tego kultura danego społeczeństwa. Niestety dobra materialne są ograniczone zarówno w sensie absolutnym (jest ich skończona ilość) ale także w sensie relatywnym (zapotrzebowanie na nie stale rośnie). Tzn., że nawet kiedy ludzie zaspokoją już swoje elementarne potrzeby materialne, to na ich miejsce pojawiają się nowe aspiracje, wyższe dążenia czyli apetyt rośnie w miarę jedzenia. WŁADZA - posiadanie jej daje poczucie siły, przewagi, potęgi, a także poczucie bezpieczeństwa. Jest ona wymienialna na inne dobra, głównie ekonomiczne. Sprawia, że łatwiej możemy manipulować, zdobywać lepsze informacje, kontakty osobiste a także daje możliwość szantażu czy korupcji. Jednak jest ona dobrem rzadkim, ponieważ gdyby władzę mieli wszyscy to tak naprawdę nie istniała by ona wcale. Żeby władza mogła istnieć i miała sens muszą być ci którzy rządzą i ci, którzy są rządzeni. PRESTIŻ - to szacunek, uznanie społeczne, akceptacja, aplauz, sława. Ludzie przywiązują do niego uwagę z dwóch powodów. Pierwszy jest związany z koncepcją JAŹNI ODZWIERCIEDLONEJ, która mówi o tym, że ludzie wyrabiają sobie mniemanie o sobie, patrząc na to, jak cenią ich inni. Drugim powodem jest to, że jest on dobrem wymienialnym na inne np. reputacja przekłada się na szanse znalezienia dobrej pracy i wyższe zarobki. Z prestiżem jest podobnie jak ze sławą, gdyby mieli go wszyscy to nie miał by go nikt. Wykształcenie - daje satysfakcje autoteliczne, gdyż zaspokaja typowy dla ludzi impuls ciekawości, a także jest pomocna w stosunku do wszystkich trzech podstawowych wartości - bogactwa, władzy i prestiżu. Zdrowie i sprawność fizyczna - jest to także warunek do zdobycia bogactwa, prestiżu czy władzy, gdyż na ogół choroba lub niesprawność uniemożliwiają osiągnięcie tych dóbr, a w każdym razie ich skonsumowanie czy wykorzystanie. SZANSE ŻYCIOWE - to dostęp lub szansa dostępu do bogactwa, prestiżu, władzy, wykształcenia i zdrowia jakie daje nam pozycja jaka zajmujemy i grupa w jakiej się znajdujemy. 33. Co to jest takiego prestiż? to szacunek, uznanie społeczne, akceptacja, aplauz, sława. Ludzie przywiązują do niego uwagę z dwóch powodów. Pierwszy jest związany z koncepcją JAŹNIODZWIERCIEDLONEJ, która mówi o tym, że ludzie wyrabiają sobie mniemanie o sobie, patrząc na to, jak cenią ich inni. Drugim powodem jest to, że jest on dobrem wymienialnym na inne np. reputacja przekłada się na szanse znalezienia dobrej pracy i wyższe zarobki. Z prestiżem jest podobnie jak ze sławą, gdyby mieli go wszyscy to nie miał by go nikt. 34. Co oznacza pojęcie "stratyfikacja społeczna"? hierarchia warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra: bogactwa, władzy itd. 35. Co to jest "kapitał kulturowy"? którym są nawyki, umiejętności, orientacje, jakie nabywa się w rodzinie, sposób codziennego zachowania się, mówienia, ogłada towarzyska, dobry gust, asertywność, nawyki czytania, obcowania z wyższymi formami sztuki, czyli wszystko to co wynosimy z domu, a co jest w nas 36.CO TO SĄ WDŁ.WEBERA „SZANSE ŻYCIOWE”? Podział na klasy występuje tylko w jednym z trzech wymiarów zróżnicowania społecznego, to jest ekonomicznym. Klasa określa rodzaj szans na rynku. Klasy nie są zbiorowościami wytwarzającymi poczucie wspólnoty. M. Weber stał na stanowisku realnego istnienia klas społecznych, związanych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego, charakteryzującego się industrialną produkcją, wolnym rynkiem i gospodarką towarowo-pieniężną . Klasy społeczne nazywane z jednej strony proletariatem, robotnikami a z drugiej strony kapitalistami, przedsiębiorcami. Klasy społeczne to zespoły osób o różnych szansach życiowych czyli różnych możliwościach otrzymywania towarów i usług na rynku i co za tym idzie doświadczeń życiowych, które zależą od wyobrażeń rynkowych. Klasy społeczne to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i pieniężnego. Klasy społeczne to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja. Różnice w położeniu rynkowym polegają na sprzedaży przez jednych swej siły roboczej - praca, stanowią oni klasy zarabiające, w przeciwieństwie do klas posiadaczy, którzy zbywają swe towary na rynku i są nabywcami pracy. Klasy są ugrupowaniami ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, które determinuje szanse życiowe poszczególnych klas.
Zarówno posiadacze dóbr i usług, jak i sprzedający swą pracę są wew. zróżnicowani: pierwsi ze względu na rodzaj produkcji, rodzaje oferowanych usług na rynek, rodzaj przedsiębiorstw oraz ze względu na wielkość posiadanych przedsiębiorstw np. robotnicy oferujący swą pracę pod względem wieku, kwalifikacji, doświadczenia, rodzaju i stopnia specjalizacji. Cechą decydującą o klasowości jest to, że rodzaj szans na rynku jest decydującym momentem który określa wspólne warunki dla losów jednostki. M. Weber uznawał również istnienie współzawodnictwa, antagonizmów czy nawet walk klasowych, wojen o ceny, wojen o wysokość płac, wszystkie te konflikty maja charakter ekonomiczny, dotyczą spraw gospodarczych. Walka klas odbywa się jedynie w sferze działalności gospodarczej i w sferze kształtowania się cen i płac. Klasy są tworzone przez zróżnicowany popyt ludzi na pracę, dochody, dobra konsumpcyjne i odpowiedni poziom dobrobytu materialnego. Zdaniem Webera może istnieć wiele różnych klas, a posiadanie własności jest tylko jedną z podstaw ich tworzenia się ( w przeciwieństwie do poglądów Marksa). Społeczeństwo nie jest, więc podzielone wyłącznie na tych co „mają” i na tych co „nie mają”, ale jest to bardziej złożony i zróżnicowany system klas. Partie stanowią organizacje władzy, lecz nie zależą bezpośrednio od stosunku własności i środków produkcji. Członkowie danego społeczeństwa mogą posiadać władzę, nie dysponując dużą własnością i na odwrót. 37.Co to jest ruchliwość społeczna? Ruchliwość społeczna - to zmiana pozycji społecznej w tej samej lub też zmiana polegająca na przeniesieniu się do innej zbiorowości i zajęciu tam innej pozycji - zmieniać pozycję mogą jednostki i grupy społeczne.
ruchliwość pionowa - (wertykalna) - to zmiana pozycji w układzie hierarchicznym, wyrażająca się ruchem w gorę w tym układzie lub ruchem w dół.
ruchliwość pozioma - (horyzontalna) - to ruch jednostki w przestrzeni społecznej, który nie przynosi zmiany w jej społecznym usytuowaniu.
ruchliwość wewnątrz generacyjna - oznacza awans lub degradację jednostek w trakcie ich życia.
ruchliwość międzygeneracyjna - to zmiana pozycji społecznej dzieci w stosunku do pozycji ich rodziców.
ruchliwość strukturalna - oznacza zmianę pozycji jednostek jaka dokonuje się na skutek różnicy w proporcjach kategorii społeczno - zawodowych w pokoleniach.
ruchliwość wymienna - to zmiana pozycji jednostek, polegająca na zastępowaniu osób w wyniku zwalniania miejsc w poszczególnych kategoriach społeczno - zawodowych i zastępowanie osób tam. 38. Jaka jest różnica między społ. Otwartym a zamkniętym? Społeczeństwo otwarte - pojęcie wprowadzone przez francuskiego filozofa Henri Bergsona. W społeczeństwie otwartym polityka rządu podlega ocenie społecznej i zmienia się pod jej wpływem. U podstaw społeczeństwa leżą prawa jednostki i wolność stowarzyszeń, sprawy dotyczące społeczności nie są skrywane, a wiedza na ich temat jest ogólnie dostępna. Cechą charakterystyczną społeczeństwa otwartego jest ruchliwość społeczna. Możliwości awansu zawodowego i społecznego, w tym przechodzenie z jednej warstwy społecznej do drugiej, nie są niczym krępowane, a wręcz pochwalane i oczekiwane. Społeczeństwo zamknięte to grupa konkretnych jednostek związanych ze sobą nie tylko tak abstrakcyjnymi więzami społecznymi jak: podział pracy czy podział dóbr, ale i konkretną fizyczną więzią dotyku, zapachu i wzroku - czyli bezpośrednimi osobistymi kontaktami. W społeczeństwie zamkniętym podstawa jest pogląd, że stoi ono ponad poszczególnymi jednostkami, których interes jest podrzędny wobec interesu ogółu. W społeczeństwie zamkniętym nie istnieją problemy społeczne i klasowe - naturalna jest kastowość i rządy jednej klasy. Brak jest dążenia do zajmowania pozycji innych członków wspólnoty. Społeczeństwo zamknięte zapewnia swoim członkom poczucie bezpieczeństwa i nienaruszalności ładu społecznego. Społeczeństwa ewoluują od zamkniętego do otwartego. Wielu ludzi dąży tu do awansu społecznego i do zajęcia miejsca innych ludzi. Takie współzawodnictwo o status społeczny prowadzić może do walki klas. Wraz z rozwojem społeczeństwa otwartego pojawiły się problemy społeczne i napięcia między klasami - zwłaszcza zagrożone poczuły się klasy dotąd uprzywilejowane. Społeczeństwo otwarte może stopniowo przekształcać się w społeczeństwo „abstrakcyjne”, stopniowo zatracając charakter konkretnej grupy ludzi, i ulegając depersonalizacji. Taki charakter mają często współczesne społeczeństwa, w których znacznemu ograniczeniu ulegają bezpośrednie i osobiste kontakty międzyludzkie. Działają one w dużej mierze na zasadzie stosunków takich jak wymiana współpraca. 39. Teoria stratyfikacji w ujęciu Marksa Teoria konfliktu (KAROL MARKS) zakłada że istnieją tylko dwie podstawowe klasy w społeczeństwie: ci, którzy posiadają środki produkcji, oraz ci którzy ich nie posiadają. Według Marksa za powstanie stratyfikacji odpowiedzialny jest kapitalizm jako system ekonomiczny, który zmusza robotników, do tego aby produkowali więcej niż jest to potrzebne im samym i właścicielom środków produkcji. 40. Teoria stratyfikacji w ujęciu Webera Ujęcie wielowymiarowe (MAX WEBER) było w istocie rzeczy atakiem na teorię Marksa. Weber uważał, iż analizowanie stratyfikacji społecznej oparte tylko na nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywne. Według Webera istnieją trzy odrębne sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. Jednostka wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech sferach może np. mieć wysoką pozycję w jednej z nich a niską lub średnią w pozostałych. 41. Co oznaczała dla Marksa „świadomość klasowa”?
ęłęóŚadomość klasowa jest związana z walką klas. Stanowi ona zespół wspólnych sposobów zapatrywania się na świat (uzależniony oczywiście od położenia klasowego). Świadomość poszczególnych jednostek i grup, to tylko konsekwencja szerszej świadomości klasowej. ęłęóZdaniem Marksa wraz z rozwojem społecznym świadomość klasowa miała się rozwijać.42)Zdefiniuj pojęcia klasy w sobie i klasy dla siebie ęłęóOba te pojęcia zostały sformułowane przez Marksa. Klasa w sobie, to klasa pozbawiona świadomości, nie będąca w pełni klasą. Można ją wyodrębnić na podstawie obiektywnych kryteriów, ale jej członkowie nie są połączeni więzią rodzącą się jako skutek uświadomienia sobie podobnego położenia w strukturze klasowej oraz wspólnych interesów.
Klasa dla siebie, jest klasą w pełniejszym znaczeniu, posiada świadomość, jest zdolna by być samodzielnym podmiotem procesu społecznego. Charakteryzuje się łącznością ponadlokalną, organizacją oraz świadomości interesów, więzią psychiczną wynikającą ze wspólnych antagonizmów klasowych (np .burżuazja proletariat) 43)Omów poglądy Davisa i Moora na stratyfikację społeczną Davis i W.Moore wyłożyli swój pogląd w postaci tzw. ogólnej teorii stratyfikacji. Według nich każde społeczeństwo, aby mogło funkcjonować tzn. realizować swe zadania, rozwijać się, zaspokajać potrzeby ludności itp., musi być strukturalizowane, czyli tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać je między ludzi. Te pozycje muszą być obejmowane przez członków społeczeństwa i funkcje związane z tymi pozycjami muszą być wykonywane, dopiero wtedy możemy mówić o tym, że społeczeństwo żyje, funkcjonuje. Podział na części ludności zajmujących pozycje danego rodzaju, więc podział na klasy, czy też uwarstwienie jest koniecznością funkcjonalną społeczeństwa. 44)Elitaryzm egalitaryzm i merytokracja-scharakteryzuj pojęcia: Elitaryzms społecznoekonomiczny uznający istnienie naturalnej nierówności obywateli spowodowanej względami rasowymi, religijnymi, etnicznymi, przynależnością klasową, stanową i inną i głoszący konieczność podziału społeczeństwa na elity rządzące i masy rządzone. Przeciwieństwo demokratyzmu i egalitaryzmu. ęłęóEgalitaryzm pogląd społeczno-polityczny domagający się równouprawnienia obywateli pod względem społecznym i politycznym. Radykalny nurt egalitaryzmu stawia postulat równości ekonomicznej (zasada pełnej równości dochodów, warunków życia, dostępu do dóbr i usług wytwarzanych przez gospodarkę).
ęłęóMerytokracja rządy osób najbardziej utalentowanych i stojących najwyżej pod względem intelektu, które awansowały na swe stanowiska zgodnie z "systemem zasług"45) Jaka jest geneza klasy średniej? ęłęóKlasa średnia w stratyfikacji społecznej klasa społeczna znajdująca się pomiędzy klasą wyższą i klasą niższą określaną czasami jako klasa robotnicza.
W XIX wieku do klasy średniej przynależeli drobni przedsiębiorcy oraz coraz częściej urzędnicy, czyli te kategorie społeczne, które nie miały miejsca w dwubiegunowym podziale społeczeństwa na proletariat i burżuazję zaproponowanym przez Karola Marksa.
W obecnym rozumieniu tego pojęcia do klasy średniej włącza się przede wszystkim kategorie społeczno-zawodowe, charakteryzujące się względną samodzielnością, osoby pracujące we własnych firmach lub mających pracę umysłową oraz pewnym poziomem dobrobytu, nie będące jednakże ani posiadaczami dużych majątków ani nie legitymujących się arystokratycznym pochodzeniem (głównie w Wielkiej Brytanii). Do klasy średniej należą przede wszystkim osoby o wyższym wykształceniu oraz o wyższych pozycjach kulturowych niż klasa robotnicza (niższa).46) Omów pojęcia nowa klasa średnia"ęłęóW XIX i na początku XX wieku klasa średnia (mieszczaństwo i drobni włościanie) przeżywała swój rozkwit. W I połowie XX wieku centrum działalności gospodarczej przesuwa się z produkcji na usługi. Pojawia się popyt na wykwalifikowany personel urzędniczy i handlowy, co spowodowało rozwój kategorii najemnych pracowników umysłowych. Powstała w ten sposób „nowa” klasa średnia, mieszcząca się między klasą robotniczą, a elitami posiadającymi władzę, i bogactwo.
Nowa klasa średnia to wysoko kwalifikowani specjaliści: lekarze, inżynierowie, naukowcy, artyści, technicy, managerowie, personel administracyjny - tzw. białe kołnierzyki.