Przez obserwacje rozumie się celowe tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu , procesu lub zjawiska.

Obserwacja jako metoda badawcza powinna charakteryzować się następującymi cechami ;

1. premedytacja - obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle, dokładnie i szczegółowo

2. planowością - polegająca na tym, aby metoda była stosowana wg planu odpowiadającego celowi obserwacji

3. celowością - uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk

4. aktywnością - obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń ale dokonuje ich selekcji

5. systematycznością - powinna ona trwać ciągle i być przeprowadzona wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnorodnych warunkach jego istnienia.

Ze względu na sposoby dokonywanie obserwacji w badaniach społecznych możemy wyróżnić następujące ich rodzaje:

1. bezpośrednia i pośrednia

2. kontrolowana i niekontrolowana

3. jawna i ukryta

obserwacja bezpośrednia - badający nie tylko zbiera dane, ale ma również możliwość sprawdzenia wiarygodności tych danych, odwołując się np. do wywiadu

szczególnym przykładem jest obserwacja uczestnicząca, polega na tym , ze obserwator na okres badań stara się wejść do danej zbiorowości, by obserwować ja od wewnątrz

obserwacja pośrednia - badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie. Ogranicza się on do tego, aby wykorzystywać do swoich celów badawczych wcześniej zgromadzone dane jakie zawarte są np. w archiwach.

Obserwacja kontrolowana - jest przeprowadzona w oparciu o określone narzędzia systematyzujące np. arkusze obserwacji

Obserwacja niekontrolowana - czyli nieskategoryzowana, bez narzędzi systematyzujących. Jest to obserwacja planowana, przeprowadzona swobodnie, w sposób taki, jaki prowadzący badania uzna za właściwy.

Spostrzeżenia można utrwalić w dzienniku obserwacji notując w nim wydarzenia związane z przeprowadzonymi badaniami.

Obserwacja jawna - badani wiedzą o tym, ze sa przedmiotem zainteresowań obserwatora, chociaż nie są dokładnie poinformowani o celach badań lub ich przedmiocie.

Aby wyeliminować przyczyny nieautentycznych zachowań u badanych, prowadzi się niekiedy obserwacje ukryta, czyli taka, która nie peszy obserwowanych i pozwala na uchwycenie ich naturalnych zachowań.

Wady i zalety:

1. obserwacja zwłaszcza uczestnicząca umożliwię niewątpliwie bezpośredni kontakt z badana rzeczywistością społeczna

2. badacz ma znacznie większą szanse na poznanie badanych ludzi

3. brak jest możliwości bezpośredniego rejestrowania

4. istnieje niebezpieczeństwo pominięcia wielu szczegółów

5. badający nigdy nie może być pewien czy badani zachowują się w czasie obserwacji tak, jak zachowują się normalnie w danej sytuacji.

---