Globalizacja w handlu miedzynarodowym, balaganik

Wymiana handlowa stanowi jedną z kluczowych form współpracy różnych krajów, a handel zagraniczny może mieć wpływ na rozwój gospodarczy kraju, w zależności od tego czy jest to kraj rozwinięty czy zacofany. Wpływ ten zależy od natury produktów stanowiących podstawę eksportu danego kraju, jak również od udziału tych produktów w gospodarce narodowej i zagranicznym otoczeniu. Najbardziej ogólną i podstawową ekonomiczną przesłanką prowadzenia wymiany są różnice w poszczególnych towarach w różnych krajach. Różnice te prowadzą do zróżnicowania cen w skali międzynarodowej, przy czym występowanie różnic w kosztach produkcji należy poszukiwać przede wszystkim w nierównomiernym rozmieszczeniu różnych krajów do posiadanych czynników produkcji (zasobów naturalnych, kapitału, pracy).

Podstawowymi podmiotami uczestniczącymi w procesie globalizacji są państwa oraz przedsiębiorstwa, wchodzące ze sobą we wzajemne relacje. Globalizacja gospodarki jest to tworzenie gospodarki światowej, w której istnieje swobodna możliwość przepływu dóbr, usług oraz czynników wytwórczych. Mogą to być zarówno wspólne interesy czy rozwój korzystnych dla obu stron stosunków, jak i sytuacje konfliktowe wymagające negocjacji strony trzeciej, stąd też w łagodzeniu napięć między państwami zaangażowane są instytucje międzynarodowe. Wśród krajów uczestniczących w procesie globalizacji szczególne znaczenie przypada grupie określanej jako triada, która to grupa obejmuje najsilniejsze ekonomiczne kraje Ameryki Północnej, Europy Zachodniej oraz Azji Wschodniej. Globalizacja gospodarki może z jednej strony dawać duże szanse z większą otwartością gospodarek, wyrównaniem różnic rozwojowych, poczuciem wspólnoty interesów, z drugiej zaś czyni narodowe gospodarki wrażliwymi na każde załamanie na rynkach światowych, jak krach finansowy, recesja, kryzysy strukturalne, wzrost bezrobocia itp.

Termin globalizacja należy traktować znacznie szerzej. Otóż jest to intensyfikacja procesów internacjonalistycznych, czyli rozwijanie się stosunków ekonomicznych między niezależnymi uczestnikami gry rynkowej z różnych krajów oraz między państwami. Takie działania powodują na płaszczyźnie międzynarodowej powstawanie sieci mocniejszych, bądź słabszych współzależności społeczno-ekonomicznych. Pisząc o globalizacji można starać się wyróżnić główne obszary, w jakich ona występuje. Niewątpliwie dotyczą one: finansów i własności kapitału, różnego rodzajów rynków, technologii oraz badań naukowych, stylów życia i modeli konsumpcji (kultury), procesu postrzegania i świadomości społecznej oraz regulacji prawnych i stylów sprawowania władzy państwowej.

Gospodarki narodowe, jak i gospodarka światowa jako całość, znajdują się w fazie najpoważniejszej od dziesięcioleci, powszechnej i wszechogarniającej transformacji w kierunku internacjonalizacji procesów gospodarczych w skali świata, którego rozwój w coraz większym stopniu oparty jest na wiedzy i wzajemnych zależnościach. Ten szybko postępujący proces przyjął nazwę globalizacji gospodarki światowej. Występuje on łącznie z gwałtownym postępem technologicznym i stawia wszystkie kraje, regiony, społeczeństwa i indywidualnych obywateli zarówno wobec nowych możliwości, jak i nowych wyzwań.

Kluczowym problemem staje się odpowiedź na pytanie, czy zjawisko nazwane „nową globalną gospodarką” jest elementem przejściowym, krótkim „szokiem technologicznym”, po którym gospodarka powróci na naturalną długookresową ścieżkę tradycyjnego wzrostu, czy też ten „szok” wprowadzi gospodarkę światową na jakościowo nową, wyżej położoną ścieżkę rozwoju, na trwale zwiększającą potencjał wzrostowy. Żadna z tych tez nie jest jednak jeszcze poparta dostatecznymi dowodami empirycznymi.

-4-

Rozdział I

Istota zjawiska globalizacji na świecie.

1.1 Historyczne ujęcie globalizacji i rozwoju handlu światowego.

Od zarania dziejów, świat staje się coraz mniejszy, "kurczy" się na naszych oczach. Kiedyś wszystkim tym co znał człowiek, było jego własne plemię, potem kraj, kontynent. Dziś mamy jedną, wielką, wspólną światową wioskę - Ziemię. Z jednej strony jest to spełnienie dziecięcych marzeń, świat bez granic, tak jak jest widziany z kosmosu przez astronautów. Z drugiej zaś strony, bogactwem ludzkości jest przecież jej różnorodność. Świat od zawsze napędzała nierówność, zaś różnorodność kultur jest naszym bogactwem a nie utrapieniem. Od najdawniejszych czasów działalność gospodarcza, mniej lub bardziej swobodnie, przekraczała granice polityczne, kulturowe, etniczne. Powstawały sieci powiązań i interesów ekonomicznych, takie jak związki miast hanzeatyckich czy genueńskich lub weneckich bankierów. Tworzyły się i upadały regionalne, a nawet niemal światowe ośrodki handlu określonymi grupami towarów. Ryzyko jest obecne we wszystkich dziedzinach działalności człowieka. Ryzyko i niepewność towarzyszą prowadzeniu działalności gospodarczej. W warunkach gospodarki rynkowej ryzyko jest zjawiskiem obiektywnym i powszechnym. Postępująca globalizacja potęguje ryzyko w skali mikro- i makroekonomicznej. Działające w warunkach gospodarki rynkowej i globalizacji gospodarki światowej przedsiębiorstwo uczestniczące w transakcjach międzynarodowych powinno dysponować racjonalnie opracowaną koncepcją kreowania przyszłych zdarzeń ekonomicznych i eliminowania, lub przynajmniej ograniczenia, ryzyka występującego w działalności gospodarczej na rynkach zagranicznych.

Koniec lat dziewięćdziesiątych, a zwłaszcza trzy poważne kryzysy finansowe: azjatycki, rosyjski i brazylijski przyniosły ze sobą wiele wątpliwości co do rzeczywistego zasięgu i stopnia globalizacji oraz zakwestionowanie wyłącznie pozytywnych skutków globalizacji. Opublikowano wiele wypowiedzi prezentujących zagrożenia, jakie niesie ze sobą globalizacja. Przede wszystkim pojawiają się zastrzeżenia co do stopnia globalizacji. Dla poparcia wątpliwości są przytaczane następujące fakty:

1. Handel światowy staje się w coraz większym stopniu handlem regionalnym wewnątrz wielkich regionów świata: NAFT-y, Unii Europejskiej i regionu Azji i Pacyfiku. W odniesieniu do handlu międzynarodowego określenie „regionalizacja” wydaje się bardziej właściwe niż „globalizacja”.

2. Handel międzynarodowy to w ogromnej mierze handel wewnątrz międzynarodowych firm: pomiędzy filiami i oddziałami położonymi w różnych krajach. Według oceny ekspertów aż jedna trzecia handlu światowego to handel wewnątrz korporacji międzynarodowych. Globalizacja jest więc w znacznej mierze samonapędzającym się procesem.

3. Często zwraca się uwagę na nawrót protekcjonizmu praktykowanego w różnych formach zarówno przez rządy narodowe, jak i przez wielkie ugrupowania gospodarcze, także jak np. Unia Europejska. Praktyki te zmierzają do ochrony własnych rynków i miejsc pracy (m.in. przez ograniczanie mobilności siły roboczej).

4. Inwestycje zagraniczne przepływają niemal wyłącznie pomiędzy najwyżej rozwiniętymi regionami świata. Podobnie jest z inwestycjami europejskimi i azjatyckimi. Trudno więc mówić o pełnej globalizacji rynków finansowych.

-5-

Rozwój i liberalizacja handlu światowego nabrały tempa po II wojnie światowej. W okresie międzywojennym poszczególne kraje poszukiwały ochrony przed kryzysem ekonomicznym i bezrobociem za podnoszonymi coraz wyżej barierami celnymi. Protekcjonizm i samowystarczalność gospodarcza ( autarkia ) to modne hasła i zasady polityki gospodarczej tamtego okresu. Był to też okres wojen celnych, czyli wzajemnej eskalacji ograniczeń w obrocie pomiędzy dwoma krajami. W latach dwudziestych i na początku lat trzydziestych Polska zaangażowana była w taktowny w taki właśnie długotrwały konflikt handlowy z Niemcami, szczególnie gwałtowny w obszarze handlu produktami rolnymi. Nawet kraje tradycyjnie konsekwentnie popierające wolny handel , silnie wzmogły praktyki protekcjonistyczne. W 1930 roku kongres USA uchwalił Smooth-Hawley Tariff Act, który doprowadził do wzrostu ceł aż o 53 %. W listopadzie 1931 roku podobne działania podjął parlament brytyjski. Ich śladami podążyły Francja, Włochy i inne kraje Ocena dokonana po II wojnie światowej wykazywała ponad wszelką wątpliwość, że protekcjonizm zaszkodził wszystkim uprawiającym go krajom, a ponadto zrodził napięcia, które przyczyniły się do wybuchu wojny światowej.

Po zakończeniu II wojny światowej społeczność międzynarodowa konsekwentnie dążyła do przeciwdziałania protekcjonizmowi i liberalizacji handlu. W 1947 roku przedstawiciele najwyżej rozwiniętych krajów spotkali się w Hawanie na Kubie. Zamierzano powołać Międzynarodową Organizację Handlu - ITO, której celem miało być wspieranie wolnego handlu. Na skutek różnic w rozumieniu tego pojęcia, dokumenty powołujące tę organizację nie zostały jednak nigdy ratyfikowane i funkcje ITO przejęła GATT ( General Agreement on Tariff and Trade ). W ośmiu rundach negocjacji doprowadzono do poważnego ograniczenia stawek celnych ( tabela 1 ).

Runda

Daty

Liczba państw uczestniczących

Przeciętne obniżenie ceł (%)

Przeciętna wysokość ceł w OECD (%)

Genewa 1947 23 35 40

Annency 1949 13 Nieznane Nieznane

Torquay 1950-1951 38 25 24

Genewa 1956 26 nieznane Nieznane

Dillon 1960-1961 45 Nieznane 18

Kennedy 1964-1967 62 35 11

Tokio 1973-1979 99 33 8

Urugwaj 1986-1992 117 36 4,7

Tabela 1. Rundy GATT

Obniżono cła na tekstylia, stwarzając większe możliwości eksportu krajom rozwijającym się, wyspecjalizowanym w tej dziedzinie produkcji ( m.in. Chiny, Indonezja, Malezja, Tajlandia ). Zliberalizowano światowy obrót usługami, zaostrzono ochronę własności intelektualnej, uproszczono standardy techniczne, które muszę spełniać eksportowane produkty. Światowa Organizacja Handlu uzyskała uprawnienia nadzoru, kontroli i egzekwowania porozumienia podpisanego przez 117 krajów ( w tym Polskę ). Cła obniżono o 36%, w krajach OECD ich przeciętna wysokość wynosi zaledwie 5%.

-6-

1.2 Czynniki wpływające na proces globalizacji.

Po II wojnie światowej nastąpił niezwykle szybki rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych. Od 1950 do 1970 roku obroty handlu międzynarodowego wzrosły pięciokrotnie. Rozwinęły się różne dziedziny obrotów usługowych. Pojawiły się na wielką skalę międzynarodowe ruchy kapitału. Wszystko to znalazło swoje odbicie w sferze międzynarodowych stosunków finansowych. Rozwinęły się ogromnie operacje bankowe związane z rozliczaniem i kredytowaniem bieżących obrotów zagranicznych. Miejsce sztywnego systemu dwustronnych rozliczeń claeringowych zajęły rozliczenia wielostronne. Wprowadzenie wymienialności walut zachodnioeuropejskich w końcu 1958 r. stworzyło nowe problemy utrzymywania równowagi bilansów płatniczych i wystarczalności rezerw walutowych w krajach kapitalistycznych. Pojawił się problem płynności międzynarodowej i na tym tle powstały nowe formy współpracy walutowej krajów kapitalistycznych. W końcu przeprowadzona została zasadnicza reforma Międzynarodowego Funduszu Walutowego, w wyniku której pojawił się po raz pierwszy w historii międzynarodowy środek płatniczy kreowany przez międzynarodową instytucję. Szybki rozwój gospodarczy krajów socjalistycznych i rozwój współpracy między krajami RWPG stworzyły potrzebę nie tylko wprowadzenia rozliczeń wielostronnych między nimi, ale także rozwinięcia międzynarodowego mechanizmu kredytowego Wspólnoty Socjalistycznej. Do wielkich rozmiarów doszły obroty w zakresie długoterminowych kredytów międzynarodowych. Rozwinęły się międzynarodowe banki i instytucje finansowe. Powstał nowy rynek międzynarodowy eurowalut.

Potężnym czynnikiem sprzyjającym globalizacji jest ujednolicenie wzorców konsumpcji, stylów życia i technologii w skali globu. Jest dziś bardzo widoczne, że coraz większe rzesze ludzi prowadzą coraz bardziej zbliżony styl życia, mają podobne aspiracje konsumpcyjne i zawodowe, podobnie się odżywiają, ubierają, spędzają wolny czas, oglądają te same spektakle telewizyjne, czytają te same lub podobne artykuły w prasie, tego samego uczą się w szkołach, na uniwersytetach i kursach doskonalenia zawodowego. Poszukują więc w coraz większym stopniu tych samych dóbr, usług i wartości. Język angielski jest ich globalnym narzeczem, a amerykańskie gwiazdy filmu, telewizji i sportu są im często bliższe i lepiej znane niż rodzimi bohaterowie narodowi. Tak żyje, konsumuje, myśli i czuje szybko rosnąca globalna klasa średnia. Zjawisko to , choć w oczywisty sposób nieuniknione i stale postępujące, nie jest bynajmniej powszechnie akceptowane. Sprzeciwy wobec ujednolicenia i globalizacji są formułowane z reguły z pozycji grup społecznych ekonomicznie upośledzonych i zagrożonych marginalizacją. Ich osłabienie zależy od wzrostu ekonomicznego i jego konsumpcyjnych efektów dla grup dotychczas ekonomicznie upośledzonych, pozostawionych na peryferiach postępu. Są jednak i tacy, dla których postęp w każdej dziedzinie życia jest niezbędny do życia, do funkcjonowania we współczesnym świecie. I choć nie zawsze tak było w przeszłości, to dawało się odczuć, iż postęp jest nader potrzebny do rozwoju.

Dwie jednostki (producent i konsument) dobrowolnie podejmują decyzję o współpracy. Obie odnoszą korzyści poprzez przystąpienie do tej umowy (gdyby było inaczej, nie podejmowaliby współpracy), ale jedna strona zyskuje korzyść pieniężną. Producent dostaje pieniądze za wytworzony towar. Chce zarobić więcej (przekładając zysk pieniężny nad korzyści, które osiągnąłby, gdyby sam używał tych produktów), stara się rozszerzyć grono konsumentów. Decyduje się sprzedawać swoje wyroby nie tylko w rodzinnym mieście, ale również w sąsiednim. Następnie, gdy odniesie sukces, oraz jeśli konsumenci nadal będą chcieli kupować jego produkty, może zdecydować się rozwijać swoja ofertę wpływu o kolejne miasta, województwa oraz kraje. Na ostatnim etapie zjawisko to nazywamy globalizacją. Taki stosunek ekonomiczny jest dobrowolny, więc nie ma moralnie uzasadnionego argumentu za tym, aby ingerowało w niego państwo.

-7-

Międzynarodowy handel towarami i usługami oraz ruch kapitałów w ostatnich dziesięcioleciach uległ nadzwyczajnej dynamice wzrostu i ewolucji wewnętrznej. Nastąpiło to zarówno ze względu na ogólnoświatowe przemiany ekonomiczne i techniczne, jak też istotne międzynarodowe przeobrażenia w sferze politycznej i społecznej. Liberalizacji towarzyszyła polityka uruchamiania bądź pogłębiania integracji regionalnej we wszystkich prawie częściach świata. Przejście do przekształceń systemowych opartych na formule dominacji rynku oraz zasad demokracji, pozwoliło na znaczne partnerskie zbliżenie większości zachodnich i wschodnich partnerów gospodarczych. Ułatwiło to także normalizację kontaktów z krajami Południa, będącymi poprzednio w sporej mierze pod wpływami wielkich mocarstw o zróżnicowanych interesach. W tak zmienionych warunkach, polityka ekonomiczna w logiczny sposób musiała się wysunąć na pierwszy plan, niezależnie od niektórych spektakularnych wydarzeń politycznych, jak rozszerzenie NATO, napięcia na Bałkanach czy Bliskim Wschodzie. Istotne jest natomiast to, że i w skali globalnej i w skalach regionalnych, utrzymuje się znacznie dalej idąca skłonność do uwzględniania stanowisk partnerów. Nie tylko tych silniejszych, jak w całej historii, lecz również słabszych. Zachodzące procesy międzynarodowe są logicznym rezultatem tendencji obserwowanych już na przestrzeni kilkudziesięciu, jeżeli nie więcej, lat.

Globalizacja i postęp techniczny są podłożem dla rosnących i powszechnych oczekiwań, że szersza światowa współpraca gospodarcza przyczyni się do rozwiązywania wielu problemów międzynarodowych, które nie mogą już być rozwiązywane przez poszczególne państwa z osobna. Gospodarka światowa ma wszelkie szanse przeżyć okres dalszego dynamicznego wzrostu, a globalne tempo wzrostu gospodarczego powróci do wysokiego poziomu z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, zamykających powojenny „długi boom”.

Wykres 1. Dynamika rozwoju gospodarki światowej w latach 1870-2000

-8-

Silny światowy postęp ekonomiczny sprzężony jest z postępem technicznym i technologicznym. Bezprecedensowe wymiary globalnego wytwarzania dochodu przekształcają jego strukturę branżową i geograficzną, co zmierza w stronę coraz większej specjalizacji, a w ślad za tym, rosnącej międzynarodowej wymiany dóbr oraz usług, transferu kapitałów, przemieszczeń siły roboczej. Wszystko to dokonuje się w warunkach coraz bardziej zorganizowanego i zgodnego współdziałania suwerennych podmiotów, obejmując już zasięgiem swojego oddziaływania prawie cały obszar planety.

Czynnikami wpływającymi na proces globalizacji są między innymi:

- polityczny nacisk na wzrost poziomu życia, szczególnie przez rosnące aspiracje :globalnej klasy średniej” liczącej już obecnie ponad 2 mld ludzi;

- intensyfikacja przepływu informacji oraz dalsze upowszechnienie demokracji;

- poprawa jakości polityki makroekonomicznej;

- wzrost handlu i inwestycji w skali światowej, a sprzeciwy wobec dalszej liberalizacji handlu ze strony grup interesów i niektórych rządów nie podważą zasadniczo podstawowej tendencji do wzrostu handlu światowego;

- upowszechnienie technologii informacyjnej w krajach rozwiniętych gospodarczo, chociaż związane z tym korzyści zaczną odczuwać, choć w zróżnicowanej mierze inne kraje, przy czym wiele z nich nie zdoła jednak spełnić warunków skutecznego spożytkowania technologii informacyjnej: wysokiego poziomu edukacji, odpowiednio rozwiniętej infrastruktury i właściwej polityki regulacyjnej;

- wzrost dynamiki sektora prywatnego, szczególnie w wielu krajach „wschodzących rynków”, stymulowanej deregulacją i prywatyzacją w Europie i Japonii, wzrost konkurencji, upowszechnienie „najlepszych praktyk w gospodarce” dzięki rewolucji informacyjnej.

Lista przyczyn i uwarunkowań, które doprowadziły do uniformizacji i globalizacji wzorców zarówno konsumpcji, jak i produkcji jest długa i zróżnicowana. Obejmuje bowiem czynniki społeczne, kulturowe, polityczne, ekonomiczne i technologiczne. Próby szeregowania ich według ważności prowadzą do wskazania obiegu informacji i nowoczesnych technologii informacyjnych jako zasadniczego i najważniejszego czynnika prowadzącego do ujednolicenia i rozpowszechniania wzorców w skali międzynarodowej i globalnej. Jest to stwierdzenie intuicyjnie dość oczywiste. W warunkach coraz szybciej rozwijającego się dostępu do informacji nie sposób jest utrzymywać w tajemnicy sekretów rozwojowych. Najlepsze rozwiązania szybko się rozpowszechniają stając się powszechnie obowiązującymi standardami.

-9-

1.3 Korzyści i wady globalizacji

Globalizacja to proces intensyfikacji stosunków międzynarodowych prowadzący do przesuwania się kluczowego nacisku i znaczenia działań ludzkich ze szczebla narodowego (państwowego) na poziom ponadnarodowy (wielonarodowy)i ogólnoświatowy (globalny). Globalizacja to proces raczej nieunikniony, za to od nas zależy, w jaką stronę pójdzie. Efekty globalizacji, dzięki swojej wielowymiarowości stają się przedmiotem zainteresowania ogółu nauk społecznych. W perspektywie należy oczekiwać dalszego wzrostu współpracy międzynarodowej, zwłaszcza tam, gdzie wchodzące w grę znaczne potencjalne korzyści gospodarcze mobilizują sektor prywatny lub w dziedzinach skupiających na sobie szczególne zainteresowanie organizacji niepaństwowych.

Dotychczas zmiany w międzynarodowej współpracy gospodarczej zdominowały procesy globalizacji, ale zyski i możliwości z niej wynikające nie są jednakowo dostępne. Rezultatem tego jest postępująca i niebezpieczna polaryzacja ludzi i krajów na tych, którzy czerpią z tego zyski i tych, którzy zaledwie odczuwają skutki globalizacji, nie uczestnicząc aktywnie w tym procesie. Korzyści płynące z globalizacji to głównie:

- globalizacja ekonomiczna osiągnięta dzięki usunięciu barier wolnego handlu towarami i pieniędzmi, która promuje konkurencję, efektywność, przysparza miejsc pracy, obniża ceny dóbr konsumpcyjnych;

- prywatyzacja, która przenosi zarządzanie i zasoby od rządów w prywatne ręce, poprawia efektywność i w której państwo ma dbać o infrastrukturę, rządy prawa, prawa własności i stać na straży umów;

- bez globalizacji utrudniony jest transfer czynników rozwojowych i nic szczególnie nie przyciąga inwestorów zagranicznych;

- coraz trudniejszy żywot mają wszelkiego rodzaju dyktatury;

- globalizacja finalnie opłaci się wszystkim społeczeństwom, ponieważ coraz bardziej technologizujący się biznes światowy wymaga coraz lepiej wykształconych ludzi.

Do najważniejszych zalet globalizacji zalicza się to, że eliminuje ona lub osłabia podstawy konfliktów zbrojnych. Jeśli się nadal toczą, to przyczyną nie jest globalizacja, lecz głównie waśnie etniczne lub religijne. Wszystkie wielkie cywilizacje powstały dzięki ideologicznie, kulturowo czy religijnie usankcjonowanym podbojom. Cywilizacja globalna ma szanse być pierwszą, która powstanie nie w wyniku fizycznych zawładnięć i pokonania schizmy. Globalizacja wymaga przestrzegania pewnych norm, z których najważniejszą jest pokojowe rozwiązywanie konfliktów. Sankcją za nieprzestrzeganie tej normy staje się dziś groźba wykluczenia z „globalnej wioski”, poza którą nikt sobie nie poradzi we współzależnym świecie. Nawet jeśli nie będzie się przestrzegać normy z przekonania, to będzie się to czynić z rozsądku. Świat staje się tak gęstą siecią powiązań wszelkiego rodzaju, że wszczynanie konfliktów będzie po prostu nieopłacalne, gdy powód, z którego wszczynano wojny, zawładnięcie obcym terytorium, przestaje się liczyć jako źródło bogactwa i siły. Jedyna których nie da się w pełni uniknąć, to wojny handlowe.

Globalizacja pomoże także środowisku naturalnemu. Pod koniec XX w. Świat rozwinięty potrzebował tylko 50% surowców wymaganych do produkcji tej samej wartości dóbr co w 1960 r. Globalizacja wymusza innowacyjność, a ta oznacza mniejsze koszty, lepsze technologie, przyjazne środowisku i ludziom, energooszczędne. Rezygnacja z tych technologii groziłaby dewastacja planety. Bez czynników rozwoju płynących z rynku globalnego większość krajów nie miałaby szans na rozwój. Dzięki mobilności kapitału, w ciągu pół wieku nastąpił pięciokrotny wzrost gospodarczy w skali planety, handel międzynarodowy zwiększył się dwunastokrotnie, a inwestycje bezpośrednie około trzydziestu razy.

-10-

W ciągu następnej dekady tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych będzie jeszcze szybsze i 80-90% sprzętu zostanie wymienione na nowy, wydajniejszy, tańszy, redukujący zużycie surowców. Coraz więcej inwestycji kierowanych jest na badania i rozwój, które z definicji są proekologiczne. Coraz mniej ludzi w skali globalnej pracuje w wytwórczości, a coraz więcej w „czystych” usługach. Możemy uzyskać błyskawiczne informacje z banków danych na całym świecie. Różne dziedziny wiedzy zapładniają się wzajemnie ideami i pomysłami. Kreatywność ogromnie wzrasta, tempo innowacji będzie bardzo szybkie. Twórczość na potrzeby rynków globalnych daje zajęcie i dochody, a także satysfakcję z tego, że jest się zdolnym do cywilizacyjno-kulturowej kooperacji ze światem.

Globalizacja po prostu musi mieć ludzką twarz albo jej nie będzie wcale. Będzie się ona cywilizować, pod warunkiem, że nie będzie ruchów antyglobalizacyjnych na wielka skalę. Zarzuty wobec globalizacji czynią ją odpowiedzialna za:

- zdeformowany rozwój większości społeczeństw poprzez dążenie do unifikacji modelu rozwoju;

- poważne straty kulturowe;

- erozję społeczeństw obywatelskich tam, gdzie one istnieją i uniemożliwienie ich powstania na obszarach, na których brak tradycji demokracji;

- osłabianie pozycji państw narodowych jako ważnych aktorów sceny międzynarodowej;

- destabilizację globu przez pogłębianie napięć na tle rosnącego ubóstwa i presji emigracyjnych;

- prowokowanie fundamentalizmów;

- sprzyjanie niekontrolowanym procesom transnarodowym o charakterze patologicznym (korupcja, zorganizowana przestępczość);

- ekspansję ponadnarodowych organizmów, których nikt nie kontroluje;

- przekształcanie milionów ludzi w tani towar;

- niszczenie solidarności społecznej w skali wewnętrznej społeczeństw oraz na skalę międzynarodową przez gwałcenie podstawowych zasad sprawiedliwości.

To, że żyjemy w świecie, w którym setki miliardów lat dolarów goni za zyskami z globalnych transakcji spekulacyjnych, które nie są inwestowane w produkcję, powoduje niewyobrażalne marnotrawstwo na skalę światową. Obowiązuje prosty zestaw: uprościć, zredukować, zwolnić zbędną załogę, zrestrukturyzować, zderegulować, zliberalizować, konkurować. Słowem, ekonomia wysokiej wydajności i wysokich technologii pożera dobrobyt i pracę oraz kreuje rzesze biednych konsumentów. Taka globalizacja może zagrozić politycznej stabilności zachodniej. Znika więcej miejsc pracy, niż się tworzy. Los pracownika zależy nie tyle od kondycji firmy, jak to miało miejsce w narodowych przemysłach, ile od globalnej strategii korporacji. Poprzednio niezależne narody stają się społeczeństwami globalnymi. Dziś jednostka w świecie kurczącej się pracy zabiega o względy swego korporacyjnego pracodawcy. W skali globu pracy nie przybywa, lecz jest jedynie redystrybuowana.

Nie można zanegować trwałego i silnego wzrostu gospodarki światowej i efektywności jej funkcjonowania, opartych w coraz większym stopniu o informatyzację gospodarki i handel elektroniczny. Dlatego też kluczowego znaczenia nabiera współpraca międzynarodowa na rzecz wypracowania spójnej polityki wobec tego globalnego fenomenu ekonomicznego i pozyskania dlań powszechnego zaufania społeczeństw.

Szybko rozwijające się technologie informatyczne i telekomunikacyjne wymuszają zmiany w gospodarce i jej elementach składowych, a także tworzą konieczność wypracowania nowych metod organizacji pracy handlu i funkcjonowania rynków oraz zarządzania przedsiębiorstwami. Zmiany te pozwalają na pełne spożytkowanie potencjalnych korzyści, jakie niesie globalizacja.

-11-

Globalizacja przejawia się między innymi:

1. Swobodnym przepływem informacji - oznacza to między innymi łatwiejszy dostęp do informacji i komunikowania się ludzi poprzez upowszechnienie się internetu, telefonu komórkowego, stacjonarnego.

2. Liberalizacją w handlu międzynarodowym - oznacza to swobodny handel międzynarodowy, aby to osiągnąć państwa rozwinięte doprowadziły do zniesienia nadmiaru ograniczeń w handlu, np.: zniesienie opłat celnych, wprowadzenie transportu międzynarodowego, wspólnej waluty w UE. Dzięki temu mamy łatwiejszy dostęp no nowoczesnych wyrobów światowego przemysłu.

3. Swobodne przemieszczanie się ludności - przykładem może być dostęp do edukacji - można studiować na uczelni, którą samemu się wybiera, niezależnie czy będzie ona w Polsce, w innym kraju czy na innym kontynencie. Ponadto wykształcenie, które się uzyskuje jest uznawane we wszystkich pozostałych krajach.

4. Swobodny przepływ kapitału - firmy poszukują jak najkorzystniejszych warunków do produkcji w innych krajach i jeżeli takie znajdą, budują hale produkcyjne, biura, wyposażają je w niezbędne maszyny i urządzenia. Z kapitałem związana jest inwestycja. Często firmy dokonują inwestycji, aby zwiększyć swój kapitał. Czynników do powiększenia kapitału może być wiele, np.: popyt na produkt, usprawnienie pracy związane z unowocześnieniem, dbałość o markę, itp. Czynnikami zachęcającymi firmy innych krajów do inwestowania w Polsce są: tania siła robocza, położenie Polski w środku Europy, specjalne strefy ekonomiczne, duży rynek zbytu, towarów i usług.

Dla Polski istotne jest to, w jakim zakresie polska gospodarka może czerpać z nowych zjawisk obserwowanych w gospodarce światowej, jakie korzyści może osiągnąć w związku z zastosowaniem nowych technologii. Potencjalne zwiększenie udziału zaawansowanych technologii może bowiem stanowić istotny element wysokiego poziomu ekspansji gospodarki polskiej w kolejnych latach. Także w krajowych uwarunkowaniach należy pamiętać, że globalizacja nie stanowi prostej kontynuacji procesów internacjolizacji gospodarki światowej, a jest nową jakością w jej rozwoju.

Dylematy globalizacji w nowym wieku nie polegają na konieczności przeciwstawiania się rynkom i zahamowania ich dalszej ekspansji ze stratą dla wzrostu gospodarczego i dobrobytu. Największym wyzwaniem jest potrzeba stworzenia, skorygowania lub umocnienia zasad i instytucji, które zapewniłyby większą skuteczność zarządzania na szczeblu lokalnym, krajowym, regionalnym i globalnym, pozwalając jednocześnie na zachowanie korzyści rynków globalnych i konkurencji bez poświęcania fundamentalnych wartości i indywidualnych potrzeb społecznych kraju.

-12-

Rozdział II

Znaczenie handlu międzynarodowego.

1.1 Przewaga konkurencyjna na rynku lokalnym i globalnym

Zarządzanie międzynarodowe daje firmom szczególne możliwości uzyskiwania trwałej przewagi konkurencyjnej zarówno na rynkach międzynarodowych, jak i globalnych. Wynikają one z międzynarodowej lub globalnej konfiguracji działalności, międzynarodowej lub globalnej koordynacji oraz zasięgu i doświadczenia.

Są dwa zasadnicze źródła przewagi konkurencyjnej: przywództwo kosztowe, czyli zdolność do zaoferowania produktu po niższej cenie i zróżnicowanie, czyli zdolność do zaoferowania produktu o wyjątkowych walorach dla nabywcy. Przewagę konkurencyjną należy rozpatrywać łącznie z zasięgiem konkurencyjnym. Zasięg określa zdolność firmy do konkurowania na mniejszej lub większej liczbie rynków produktowych lub segmentów jednego rynków. Koncepcja przewagi konkurencyjnej jest próbą wyjaśnienia, dlaczego jedne przedsiębiorstwa wygrywają z innymi działającymi na tych samych rynkach. Wygrana oznacza, że produkt danej firmy jest prze klientów preferowany w stosunkach do podobnych produktów innych producentów.

Źródeł przewagi konkurencyjnej firmy doszukiwać się należy w jej łańcuchu wartości, czyli sekwencji powiązanych ze sobą czynności prowadzących do wyprodukowania przez nią wartości, której ostatecznym beneficjentem jest nabywca. Nabywca płacąc za produkt umożliwia realizację wartości dodanej, czyli różnicy między kosztem zewnętrznych zasileń procesu (m.in. surowców, materiałów, energii, kapitału, usług) a cena zbytu.

Wykres 2. Łańcuch wartości.

-13-

Istotą łańcucha wartości jest to, że działa on na zasadzie swoistego iloczynu. Jeżeli gdziekolwiek pojawi się zero lub wartość ujemna, czyli jeżeli którakolwiek z czynności wykonana zostanie poniżej poziomu, wówczas zaprzepaszczeniu ulega wartość wypracowania w wyniku wykonania innych czynności. Wiadomo np., że słaby serwis potrafi „zabić” najlepszy produkt, a kiepskiemu produktowi nie pomoże najlepszy marketing.

Doskonałość operacyjna to perfekcyjne opanowanie operacji realizowanych w firmie. Najważniejsze z tych operacji to: zaopatrzenie, produkcja, sprzedaż dostawa do nabywcy i serwis. Doskonałość operacyjna pozwala na zaoferowanie klientowi najniższej całkowitej ceny zakupu i najbardziej dogodnej dostawy. Opiera się na ścisłej standaryzacji (precyzyjnie określonych procedurach regulujących działania powtarzalne w skali masowej), skomputeryzowanych systemach informacyjnych działających w czasie rzeczywistym i idealnej koordynacji.

Przywództwo produktowe oznacza zdolność firmy do dostarczenia klientom najnowszego produktu. W przypadku gałęzi naukochłonnych oznacza to oparcie produktu na najnowszych badaniach, najwyższy poziom nowoczesności. W przypadku snobistycznych produktów luksusowy może to być ostatni krzyk mody. Firma, która chce uzyskać przewagę konkurencyjną musi pomnażać, rozwijać i doskonalić swoje zasoby. Podstawowymi zasobami przedsiębiorstwa są zasoby materialne, niematerialne oraz umiejętności. Zasoby materialne to ujęte w bilansie składniki majątku przedsiębiorstwa: budynki, maszyny, urządzenia, pojazdy, ziemia, pieniądze na rachunku bankowym i w kasie, papiery wartościowe i inne. Zasoby niematerialne to: reputacja firmy, znaki firmowe i ich rozpoznawalność na rynku, informacje i bazy danych, kontakty, patenty, sekrety handlowe, tradycja i kultura organizacyjna firmy. Umiejętności to wszystko to, co firma potrafi, szczególnie zaś to, co potrafi lepiej od innych działających na tych samych rynkach. Umiejętności mają o tyle podstawowe znaczenie, że warunkują efektywne wykorzystanie pozostałych zasobów. Umiejętności są oczywiście wynikiem zbiorowego procesu uczenia się. Są wśród nich takie, które są ważniejsze od innych dla przewagi konkurencyjnej firmy. Chcąc zdobywać i umacniać przewagę konkurencyjną firma musi świadomie rozwijać swoje zasoby.

Umiędzynarodowienie i globalizacja działalności pozwalają przedsiębiorstwom na uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej wynikającej z synergii działań realizowanych w różnych przemysłach i grupach produktowych oraz w różnych krajach. Fakt, że działania te realizowane są pod jednym dachem, w ramach jednej firmy, przez współpracujące i kontaktujące się ze sobą zespoły ludzkie sprzyja powstawanie w firmie i w jej otoczeniu (na rynku) dodatkowych wartości, które umacniają jej pozycję konkurencyjną i tym samym sprzyjają międzynarodowej ekspansji przedsiębiorstw. Wśród wartości wymienić należy:

- korzyści skali wynikające z połączenia w ramach przedsiębiorstwa funkcji realizowanych wspólnie w doniesieniu di działań podejmowanych w różnych krajach i w odniesieniu do różnych grup produktowych;

- korzyści z kumulacji wiedzy i umiejętności wynikające z wykorzystywania w jednych krajach i dziedzinach działalności firmy wiedzy i umiejętności nabytych uprzednio w innych;

- korzyści z międzynarodowych powiązań i kontaktów ułatwiające dostęp do powiązanych ze sobą rynków zbytu oraz zasobów i czynników produkcji;

- korzyści wynikające z niedoskonałości rynku globalnego powstają na wskutek różnic cen czynników wytwórczych na różnych rynkach narodowych, odmienności faz cyklu koniunkturalnego na różnych rynkach, a także wahań kursów walut.

-14-

Najogólniej, konkurencyjność to zdolność firm, sektorów gospodarczych, regionów, krajów i obszarów ponadnarodowych do generowania relatywnie wysokich przychodów z posiadanych zasobów czynników produkcji i relatywnie wysokiego zatrudnienia, w warunkach trwałego otwarcia na wymianę handlową z zagranicą. Na podstawie poglądowej piramidy konkurencyjności prowadzone są badania i budowane modele konkurencyjności międzynarodowej, przemysłowej, regionalnej oraz konkurencyjności przedsiębiorstw. Formułowane są również zadania polityki wspierania konkurencyjności przez władze publiczne.

Wykres 3. Piramida konkurencyjności

Biorąc pod uwagę uwarunkowania rewolucji naukowo-technicznej i nadchodzącej cywilizacji usługowo-informatycznej, należy uwzględnić przynajmniej trzy elementy:

- konkurencyjność naukową państwa, określającą pozycję państwa w wyścigu technologicznym;

- infrastrukturę przemysłową i rolną zapewniającą możliwie dużą elastyczność reakcji na zmiany zachodzące w otoczeniu;

- infrastrukturę informacyjną, która może zapewnić obfitość i osiągalność tego nowego czynnika produkcji, jakim w obecnych warunkach staje się informacja.

Na straty lub zyski danego kraju z udziału w handlu światowym wpływa zdolność do rywalizacji z towarami importowanymi na rynku krajowym oraz zdolność do konkurencji na rynkach obcych zarówno z innymi eksporterami, jak i producentami miejscowymi. Z powyższego wynika, iż w ramach międzynarodowego podziału pracy dochodzi do częstej rywalizacji między producentami miejscowymi, a zagranicznymi. W związku z tym, o zdolności konkurencyjnej gospodarki w dłuższym okresie decyduje też stopień ochrony krajowych producentów. Im jest on mniejszy, tym - na ogół - zdolność do rywalizacji danego kraju jest większa.

-15-

1.2 Międzynarodowa konfiguracja i koordynacja.

Konfiguracja to rozmieszczenie różnych elementów łańcucha wartości firmy (różnych) rodzajów działalności, takich jak badania i rozwój, projektowanie, produkcja, marketing, sprzedaż, obsługa posprzedażna) w różnych krajach i na różnych rynkach. Warunkiem osiągnięcia korzyści z globalnej konfiguracji jest lokalizacja poszczególnych elementów łańcucha wartości firmy, czyli poszczególnych rodzajów działalności w tych krajach, w których przynoszą one najwyższą wartość dodaną.

Poszczególne elementy globalnego łańcucha wartości

- Badania i rozwój muszą być realizowane tam, gdzie można się spodziewać przełomowych lub przynajmniej doniosłych odkryć, czyli tam, gdzie istnieją silne środowiska naukowe działają silne uczelnie i instytuty badawcze lub/i chętnie osiedlają się naukowcy;

- Projektowanie form przemysłowych warunkujące estetyczną stronę produktu ma w niektórych przemysłach absolutnie zasadnicze znaczenie dla wielkości wartości dodanej. W wielu innych dziedzinach poziom estetyczny jest jednym z kilku najważniejszych czynników określających poziom wartości dodanej realizowanej przez firmę. Niemal wszędzie jednak projektowanie ma ważne znaczenie;

- Zaopatrzenie u dostawców zewnętrznych jest realizowane w skali globalnej z maksymalną korzyścią dla firmy wówczas, gdy kończą się zwyczajowe lub narzucone przez przepisy i bariery celne lub niekiedy wewnętrzną politykę firmy trwałe preferencje dla swoich dostawców;

- Produkcja (a często poszczególne jej fazy czy elementy) lokalizowana jest tam, gdzie konkretny proces produkcyjny przyniesie firmie najwyższą wartość dodaną;

- Marketing, pośrednictwo handlowe i dystrybucja firm międzynarodowych i globalnych muszą być realizowane na głównych, czołowych rynkach i/lub w szczególnych, niemal magicznych miejscach będących „bramami” do tych rynków lub swoistymi „zwornikami” kilku wielkich rynków. Marketing musi być realizowany na konkretnym rynku z uwzględnieniem jego specyfiki kulturowej i instytucjonalnej;

- Serwis i wspomaganie nabywców musi być realizowane w bezpośrednim kontakcie z nimi i w miejscu użytkowania produktu lub w bezpośredniej jego bliskości.

Globalne rozmieszczenie poszczególnych elementów łańcucha wartości daje firmie przewagę konkurencyjną w stosunku do tych konkurentów, którzy ograniczają się do jednego kraju lub regionu. Globalna konfiguracja działalności firmy pozwala bowiem maksymalizować wartość dodaną w każdym kolejnym ogniwie łańcucha wartości w czasie, gdy firmy lokalne muszą zadowalać się takimi przyrostami wartości, na jakie pozwalają lokalne warunki.

U progu dekady lat dziewięćdziesiątych Center for Information Systems Research w Massachusets Institute of Technology - MIT przewidywał, że w nadchodzących latach podstawą przewagi konkurencyjnej firm na rynkach międzynarodowych będzie doskonalenie umiejętności kształtowania związków między działaniami wewnątrz i na zewnątrz firmy, czyli innymi słowy koordynacja coraz bardziej złożonych sieci zależności . Prognoza ta okazała się trafna. Sekret polega na tworzeniu sieci zdolności, czyli umiejętności i zasobów oraz innych warunków ich wykorzystania w tworzeniu wartości dla klienta i dla firmy. Chodzi więc o stworzenie potencjału, którego wykorzystanie stanowi odpowiedź na zmieniające się sytuacje. Firmy, które podążają tą drogą, określane bywają mianem korporacji modularnych skoncentrowanych na rynku. Koordynacja dotyczy więc działań realizowanych zarówno wewnątrz firmy, jak i na zewnątrz we współpracy z klientami, dostawcami i partnerami.

-16-

Międzynarodowa koordynacja polega na takim doborze sieci powiązań, współpracy i uzgodnień pomiędzy jednostkami wewnętrznymi firmy i jej zewnętrznymi partnerami w różnych krajach, by zmaksymalizować przewagę konkurencyjną firmy na konkretnym rynku.

Pięć etapów budowy międzynarodowej siatki zdolności umożliwiającej rzeczywistą koordynacje działań to:

- identyfikacja głównych źródeł wartości produktu w ocenie nabywców;

- określenie podstawowych lub krytycznych zdolności umożliwiających maksymalizację wartości nabywcy;

- ustalenie podstawowych zewnętrznych i wewnętrznych relacji umożliwiających posiadanie tych zdolności;

- ocena dynamiki tych relacji;

- analiza finansowa sieci powiązań.

Punktem wyjścia identyfikacji źródeł wartości produktu musi być ustalenie przyczyn, dla których jest on kupowany przez konkretne grupy nabywców i jaka jest względna waga każdego czynnika na poszczególnych rynkach. Określenie podstawowych umiejętności to innymi słowy identyfikacja tych procesów w firmie, których wyjątkowo perfekcyjna realizacja pozwala na uzyskanie cenionych przez nabywców cech produktu i zarazem wspomnianych wcześniej ekonomicznych dźwigni wartości. Źródłem tak pojmowanych podstawowych umiejętności są ludzkie umiejętności wsparte i wzmocnione przez procedury formalne, kulturę organizacyjną i odpowiednie wyposażenie firmy w środki techniczne i materialne. Identyfikacja najważniejszych związków międzyfunkcjonalnych i międzyorganizacyjnych (zewnętrznych) warunkujących wymagane przez konkurencję podstawowe umiejętności - punktem wyjścia musi być precyzyjne określenie przebiegu procesów do uzyskania produktów zapewniających przewagę konkurencyjną na rynku. Powinno to doprowadzić do ustalenia tych faz procesów, w których przekraczają one sztywne granice między pionami funkcjonalnymi wewnątrz organizacji oraz między firmą a otoczeniem. Ocena dynamiki relacji warunkujących podstawowe umiejętności firm polega na przewidzeniu i zaplanowaniu serii posunięć prowadzących do lepszej koordynacji działań firmy w skali globalnej i zwiększenia jej przewagi konkurencyjnej.

Analiza finansowa sieci powiązań ma na celu określeniu wpływu powiązań wewnątrz- i międzyorganizacyjnych na rentowność firmy jako całości. Szczególnie istotne jest:

- uwzględnienie wpływu oszczędności w jednych obszarach na wzrost kosztów innych;

- wzięcie pod uwagę ryzyka związanego ze zmianami cen i kosztów na różnych rynkach;

- uwzględnienie zmiennych w czasie stawek podatków, ceł, opłat i wynagrodzeń, poziomu inflacji w różnych krajach i związanych z tym cen wewnętrznych stosowanych w rozliczeniach pomiędzy jednostkami tej samej firmy działającymi w różnych krajach.

Podstawowe umiejętności firmy:

- szybkość i nowoczesność cyklu rozwoju nowych wyrobów;

- szybkość dostawy produktów wysoce dostosowanych do wymagań nabywców;

- niski koszt rozwoju wyrobów i produkcji, zdolność do stałego obniżania kosztów;

- stała poprawa jakości;

- zdolność do pozyskiwania, utrzymywania i rozwoju najbardziej utalentowanych pracowników;

- stała poprawa obsługi nabywców;

- elastyczność operacyjna.

-17-

1.3 Kierunki ewolucji międzynarodowych uwarunkowań zagranicznej polityki gospodarczej.

Strategia długookresowa, która nie sprowadza się do niekończącego się szczegółowego rejestru przypadkowych lub wymuszonych działań, jest potrzebna po to, by mniej było złych decyzji w bieżącej polityce gospodarczej. Rozumna wizja dalszej przyszłości jest bezcenna w trudnych wyborach między różnymi konkurencyjnymi wewnętrznymi celami krótkookresowymi i w warunkach strukturalnych przemian w gospodarce światowej.

Wykres 4. Strategia rozwoju gospodarczego

Tradycyjne czynniki wzrostu gospodarczego, takie jak ziemia, kapitał, bogactwa naturalne, tracą na znaczeniu. Ziemia znaczy mniej, wzrost plonów bowiem spowodował, że kraje uprzemysłowione produkują więcej żywności niż potrzebują. Mniejsze znaczenie ma również kapitał, ponieważ przy danej cenie jest on, dla realizacji dochodowych przedsięwzięć gospodarczych, w zasadzie nieograniczenie dostępny na rynkach międzynarodowych. Surowce naturalne są zaś głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego tylko w przypadku niewielu krajów. Wymienione wyżej rodzaje aktywów, które tradycyjnie przyczyniały się do dobrobytu krajów, są zastępowane przez czynniki o charakterze jakościowym, obejmując technologię, konkurencję, systemy organizacyjne, motywacje i samodyscyplinę ludzi. Diagnozę te potwierdza rosnące znaczenie kapitału ludzkiego, wykorzystywanego zarówno w przemyśle, jak i w prywatnym sektorze usług oraz w sektorze publicznym.

Narastanie różnego rodzaju współzależności między państwami coraz silniej wpływa na kształt współczesnych międzynarodowych stosunków gospodarczych. Koniec dwudziestego wieku stał się początkiem nadejścia epoki globalnej cywilizacji państwowej. Wyrazem rosnącego zrozumienia współzależności rozwoju gospodarki światowej jest pojawienie się koncepcji globalnej racjonalności ekonomicznej. W myśl koncepcji racjonalność narodowa pojedynczych państw powinna być podporządkowana racjonalności ogólnej, co wynika z przekonania, iż istnieje możliwość skonstruowania generalnej optymalnej strategii działania, uwzględniającej globalne interesy całej społeczności międzynarodowej. Umiarkowana wersja tej kontrowersyjnej koncepcji wyraża się w przekonaniu, że najbardziej podstawowe interesy wszystkich państw muszą być podstawą wypracowania wspólnej i uzgodnionej linii działania, czyli elementem wspólnym polityk gospodarczych poszczególnych krajów.

Międzynarodowy handel towarami i usługami oraz ruch kapitałów w ostatnich dziesięcioleciach uległ nadzwyczajnej dynamice wzrostu i ewolucji wewnętrznej. Nastąpiło to zarówno ze względu na ogólnoświatowe przemiany ekonomiczne i techniczne, jak też istotne międzynarodowe przeobrażenia w sferze politycznej i społecznej. Współcześnie dochodzi do stanu rzeczywistej globalizacji międzynarodowej wymiany handlowej.

-18-

Wprawdzie od dłuższego czasu operuje się pojęciem gospodarki światowej, faktycznie jednak dopiero obecnie wszystkie prawie podmioty stosunków międzynarodowych zaczynają się zgodnie ze wspólnie przyjętymi regułami współdziałania i w konsekwencji dysponować możliwościami autentycznie wszechstronnych, prawnie zorganizowanych kontaktów ekonomicznych z ogółem partnerów zagranicznych.

Podstawową tendencją lat dziewięćdziesiątych w obrotach międzynarodowych było utrzymanie się i wzmacnianie polityki otwartości gospodarek międzynarodowych i liberalizacja wymiany. O ile w okresie wcześniejszym, a więc właściwie poczynając już od końca lat czterdziestych, liberalizacja obejmowała głównie stosunki pomiędzy rozwiniętymi krajami rynkowymi, czy ewentualnie ich surowcowymi partnerami z Południa, o tyle ostatnia dekada stulecia przyniosła najbardziej istotny postęp na płaszczyźnie współpracy gospodarczej Wschód-Zachód. Poprzez kanały uruchomione zostały procesy zmierzające do stopniowej likwidacji większości barier rozwoju handlu światowego, w tym głównie ceł.

Liberalizacji tego typu towarzyszyła polityka uruchamiania bądź pogłębiania integracji regionalnej we wszystkich prawie częściach świata - W europie Wschodniej i Zachodniej, w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, w poszczególnych regionach Azji i Afryki, a nawet na obszernej płaszczyźnie pełnego kontrastów zespołu APEC, obejmującego Stany Zjednoczone, Japonię, Australię, Nową Zelandię, Chiny i kilkanaście innych , wysoko, średnio i słabo rozwiniętych krajów Azji i Ameryki.

Lata dziewięćdziesiąte, dzięki kilku ważnym okolicznościom, okazały się okresem znacznego postępu w sferze międzynarodowej współpracy ekonomicznej. Za szczególnie ważny czynnik należałoby uznać zmienioną atmosferę stosunków politycznych. Już poprzednie dekady stanowiły w sumie pewne odejście od zimnowojennych polityk, przygotowując podstawy bardziej radykalnych przeobrażeń w sferze międzynarodowej współpracy gospodarczej. Dopiero jednak zerwanie z komunistyczną ideologią w większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej, rozpad Związku Radzieckiego i przejście do przekształceń systemowych opartych na formule dominacji rynku oraz zasad demokracji, pozwoliło na znaczne partnerskie zbliżenie większości zachodnich i wschodnich partnerów gospodarczych. Ułatwiło to także normalizację kontaktów z krajami Południa, będącymi poprzednio w sporej mirze pod wpływami wielkich mocarstw o zróżnicowanych interesach.

W tak zmienionych warunkach , polityka ekonomiczna w logiczny sposób musiała wysunąć się na pierwszy plan, niezależnie od niektórych spektakularnych wydarzeń politycznych, jak rozszerzenie NATO, napięcia na Bałkanach czy Bliskim Wschodzie. Skłonność do koncyliacyjnego załatwiania spraw, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy mocarstwami, okazała się w tej dekadzie przeważającą międzynarodową filozofią polityczną pociągającą za sobą zdolność poprawniejszego, niż w całym stuleciu, uwzględnienia wzajemnie korzystnych reguł i mechanizmów układania wzajemnych stosunków gospodarczych. Nie znaczy to, by osiągnięto nagle etap szczególnej życzliwości i bezinteresowności w kształtowaniu międzynarodowego ładu ekonomicznego. Jak poprzednio, każde państwo, nawet w ramach zaawansowanego ugrupowania integracyjnego, rozpatruje możliwe kompromisy przede wszystkim pod kątem preferencji własnych. Istotne jest natomiast to, że i w skali globalnej i w skalach regionalnych, utrzymuje się znacznie dalej idąca skłonność do uwzględniania stanowisk partnerów. Nie tylko tych silniejszych, jak w całej historii, lecz również słabszych. Nawet wielkie potęgi wychodzą coraz częściej z racjonalnego założenia , że gospodarka światowa nie może akceptować długotrwałego utrzymania jaskrawych kontrastów między wysoko rozwiniętą mniejszością a zacofaną większością, jeżeli enklawy szczególnego dobrobytu chcą utrzymać się w warunkach względnej stabilności politycznej i społeczno-gospodarczej.

-19-

Zachodzące procesy międzynarodowe ani nie są dziełem przypadku, ani nie mają z zasady charakteru krótkoterminowego. Znaczna ich część ma wymiary obiektywne. I dlatego liczyć się trzeba z kontynuowaniem odpowiednich zmian i przyspieszeń w następnych dekadach. Wprawdzie państwo pozostanie najważniejszą jednostką organizującą politykę, gospodarkę i problemy bezpieczeństwa, to wystawione jednak zostanie na zasadniczy sprawdzian skutecznego kierowania. Dotyczyć on będzie zdolności do czerpania korzyści z globalizacji i rozwiązywania problemów, jakie ona niesie, a także zdolności do utrzymywania dialogu i współpracy z coraz lepiej zorganizowanymi reprezentantami społeczeństwa obywatelskiego. Pewne elementy globalizacji: obfitszy i bardzie swobodny przepływ informacji, kapitału, dóbr, usług, ludzi i przesuwanie części władzy w stronę wszelkiego typu podmiotów niepaństwowych będą wyzwaniem dla niemal każdego rządu. Będzie nim też problem samodzielnego kształtowania zagranicznej polityki gospodarczej kraju i zdolność do wkomponowywania najistotniejszych jej elementów w systemie międzynarodowych uregulowań obowiązujących w tym zakresie.

Podstawowe cele i środki zagranicznej polityki ekonomicznej są pochodną ogólnej polityki gospodarczej kraju, a zarazem integralną częścią polityki zagranicznej. Zagraniczna polityka ekonomiczna jest wypadkową zarówno uwarunkowań zewnętrznych, jak i celów polityki krajowej i współpracy z zagranicą, co stwarza szczególnie trudne zadanie optymalizacji wyborów politycznych i gospodarczych. Jest ona instrumentem osiągania wielorakich celów, do których w szczególności należą zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego państwa i maksymalizacja korzyści gospodarczych przez aktywne oddziaływanie na poszczególne zewnętrzne elementy otoczenia oraz stałe dążenie do poprawy pozycji kraju w międzynarodowym podziale pracy. Widoczne jest przy tym zacieranie się granic między krajową a zagraniczną polityką ekonomiczną oraz problemy autonomii, a nawet zdolności rządów rywalizujących o mobilne zasoby, do prowadzenia polityki ekonomicznej wykraczającej poza ramy typowych zachowań gwarantujących przychylność międzynarodowych rynków i inwestorów.

Jako założenie generalne rozwoju gospodarki światowej należy przyjąć dominację następujących podstawowych kierunków:

- w gospodarce światowej - wzrost współzależności w ramach procesu globalizacji;

- w rozwoju gospodarczym - orientacja proeksportowa;

- w konkurencyjności międzynarodowej - oparcie się na zasobach wiedzy i przewadze technologicznej;

- w strukturach przemysłowych - zdolność do adaptowania się do zmian;

- w odniesieniu do środków dominacji gospodarczej - policentryzm;

- w odniesieniu do postępu naukowo-technicznego - przyspieszenie;

- w polityce - spokój;

- w ewolucji społecznej - wzrost znaczenia informacji i telekomunikacji.

W warunkach globalizacji zmienia się zakres pojęcia suwerenności narodowej, którą wiąże się obecnie nie tyle z umiejscowieniem procesu decyzyjnego, ile z utrzymaniem zdolności rozwojowej podmiotów gospodarczych i państwa w określonym otoczeniu zewnętrznym. W tym rozumieniu suwerenność gospodarcza kraju określona jest przede wszystkim przez jego potencjał ekonomiczny, stabilność i siłę międzynarodowych powiązań oraz zdolność adaptacji do zmieniających się warunków zewnętrznych i wewnętrznych. W tym składzie uwarunkowań, elementem względnie stałym jest pozycja geopolityczna kraju.

Zagraniczna polityka gospodarcza zmierzająca do aktywnego kształtowania potencjału gospodarczego państwa wkraczającego na drogę przyspieszonego rozwoju musi liczyć się z tym, że miejsca na gospodarczej mapie świata nie można oderwać w dłuższych okresach od miejsca zajmowanego przez dany kraj w perspektywicznie widzianych układach geopolitycznych.

-20-

Rozdział III.

Zarządzanie międzynarodowe.

1.1 Organizacje i porozumienia międzynarodowe.

Czynnikiem przyśpieszającym globalizację (swego rodzaju „dopalaczem”) jest uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych, do których należą kraje i które wpływają na przedsiębiorstwa za pośrednictwem rządów. Istnieją trzy rodzaje takich organizacji:

- organizacje określające standardy współpracy międzynarodowej i ułatwiające ją (m.in. przez wymianę informacji oraz tworzenie warunków przestrzegania standardów);

- regionalne ugrupowania handlowe;

- międzynarodowe porozumienia producentów.

Najważniejsze z punktu widzenia globalizacji zarządzania organizacje międzynarodowe to:

1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - IMF i Bank Światowy stojące na straży stabilizacji finansowej i płynności w międzynarodowych obrotach finansowych. Szczególną uwagę poświęcają sprawom międzynarodowego zadłużenia państw. Polska ponownie uczestniczy w tych instytucjach od 1986 r. odgrywały one i nadal odgrywają poważna rolę w stabilizacji polskiej gospodarki. Wpływają na zasadnicze parametry działania przedsiębiorstw: cenę kredytu, kursy walutowe, struktura wydatków państwa. Współokreślają warunki uczestnictwa naszych przedsiębiorstw w międzynarodowym obrocie finansowym.

2. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD. To klub najbogatszych - organizacja zrzeszająca 29 (z Polską) najwyżej rozwiniętych krajów świata. Organizacja, powołana w grudniu 1960 roku, w skład której wchodzą państwa najbardziej rozwinięte. W tych państwach wytwarzanych jest 2/3 światowej produkcji towarowej oraz usługowej i kontrolują ponad 75 proc. handlu światowego. Stymuluje rozwój gospodarczy państw członkowskich - pełni funkcję analityczno-informatyczną.

3. Światowa Organizacja Handlu - WTO. Jest to organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) została powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT. Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich - stosowne porozumienie ratyfikowała w roku 1995. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym.

4. Wyspecjalizowane agendy ONZ: Międzynarodowe Biuro Pracy - ILO, Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych - UNDP, Organizacja Rozwoju Przemysłowego Narodów Zjednoczonych - UNIDO, Organizacja Żywności i Rolnictwa - FAO, Konferencja Handlu i Rozwoju Narodów Zjednoczonych - UNCTAD. Agendy te dążą do określenia i rozpowszechnienia w skali globu dobrych praktyk w dziedzinach, którymi się zajmują, ułatwiają wymianę doświadczeń i informacji, oferują pomoc krajom mniej rozwiniętym. Działania przedsiębiorstw poddane są więc powszechnie akceptowanym wymogom i włączone do sieci globalnych powiązań.

-21-

Regionalne ugrupowania handlowe ułatwiają współpracę gospodarczą , a zwłaszcza wymianę handlową pomiędzy podmiotami działającymi w kilku, na ogół sąsiednich, krajach. Dokonuje się to przez:

- redukowanie celnych i pozacelnych ograniczeń wymiany;

- ujednolicanie przepisów i norm obowiązujących w różnych krajach tak, aby współpraca była łatwiejsza;

- eliminację i upraszczanie formalności;

- wspieranie przez rządy wspólnie realizowanych przedsięwzięć; itp.

Regionalne ugrupowania handlowe sprzyjają regionalnym strategiom i regionalnej współpracy przedsiębiorstw.

Polska należy do Środkowoeuropejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu - CEFTA, powołanego w 1993 r. W jego skład wchodziły początkowo 4 kraje: Czechy, Polska, Słowacja i Węgry, a od 1996 r. także i Słowenia. Po przystąpieniu większości państw CEFTY do Unii Europejskiej 1 Maja 2004 r., umowa ta straciła na znaczeniu. Obecnie jedynie ułatwia handel pomiędzy Bułgarią, Rumunią i Chorwacją, a resztą członków.

Wiele istotnych uwarunkowań działania przedsiębiorstw zarówno na rynku krajowym, jak i na rynkach międzynarodowych jest efektem negocjacji prowadzonych wewnątrz regionalnych ugrupowań handlowych i pomiędzy nimi. Dobra znajomość tych uwarunkowań i umiejętności poruszania się pomiędzy nimi może się okazać bardzo pomocna, niekiedy wręcz nieodzowna, nie tylko przysłowiowym „rekinom”, ale także i drobnym producentom. Najważniejsze ugrupowania handlowe to:

1. ASEAN-AFTA - obszar wolnego handlu, który obejmuje Brunei, Indonezję, Malezję, Filipiny, Singapur, Tajlandię i Birmę;

2. ANCON - Pakt Andyjski obejmujący Boliwię, Kolumbię, Ekwador, Peru i Wenezuelę;

3. CACM - Wspólny Rynek Ameryki Środkowej, w którym uczestniczą Kostaryka, Salwador, Gwatemala, Honduras i Nikaragua;

4. CARICOM - Wspólnota i Wspólny Rynek Karaibów,

5. CEFAC - Wspólnota Ekonomiczna Państw Afryki Centralnej;

6. EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu;

7. GCC - Rada Współpracy Zatoki, której członkami są Bahrajn, Kuwejt, Oman, Katar, Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie;

8. MERCOSUR - Związek Celny Południowego Rogu z Argentyną, Brazylią, Paragwajem i Urugwajem;

9. NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu obejmujący USA, Kanadę i Meksyk;

10. SADCC - Południowoafrykańska Konferencja Koordynacji Rozwoju.

Oczywiście bardzo różne jest zarówno znaczenie, jak i stopień integracji tych regionalnych stowarzyszeń wolnego handlu. Niektóre z nich istnieją niemal wyłącznie na papierze.

Międzynarodowe porozumienia producentów dotyczą produkcji, cen i sprzedaży dóbr głównie surowców i artykułów zaopatrzeniowych), które są masowo przedmiotem handlu międzynarodowego. Są dwa rodzaje takich porozumień: kartele producentów oraz umowy pomiędzy przedstawicielami producentów i konsumentów. Oba kształtują globalną podaż i ceny albo innymi słowy globalny rynek surowcowy i zaopatrzeniowy. Najlepszym przykładem kartelu producentów jest OPEC, czyli Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową, która zrzesza 12 krajów, kontroluje ok. 40% światowej produkcji. Wśród umów pomiędzy producentami a konsumentami szczególne znaczenie ma Umowa Tekstylna MFA, w ramach której kontrolowane jest ok. 65% światowego obrotu tekstyliami o łącznej wartości obrotu 248 mld USD i regulowany eksport tekstyliów z krajów rozwijających się do rozwiniętych.

-22-

Istotne znaczenie dla kierunków rozwoju gospodarki światowej zdaje się mieć fiasko konferencji ministerialnej WTO w Seatle, która ujawniła fundamentaliczne sprzeczności interesów wśród uczestników handlu światowego. Zdaje się ona także tworzyć istotne uwarunkowania dla przyszłości międzynarodowej współpracy gospodarczej, a jej skutki powinny być uwzględniane przy wypracowaniu kształtu zagranicznej polityki gospodarczej każdego kraju, w tym i Polski.

Zwołana w grudniu 1999 roku konferencja miała doprowadzić do rozpoczęcia nowej rundy światowych negocjacji handlowych, której z góry nadano miano „rundy milenijnej”, a której celem finalnym miała być dalsza znaczna liberalizacja światowej wymiany handlowej. Jednak konferencja ta została zerwana w atmosferze gwałtownych, masowych manifestacji przeciwników zjawiska globalizacji, wrogów światowych organizacji regulujących międzynarodową współpracę ekonomiczną, zwłaszcza WTO.

Istnieją cztery formalne przyczyna złamania się konferencji WTO:

- USA wyrażało niechęć do podporządkowania się regułom gry stanowionym nie tyle przez Kongres amerykański, ile przez organizacje międzynarodowe, co w opinii elit władzy w tym kraju narusza suwerenność kraju. Druga stroną tego zjawiska jest jednostronne, bez akceptacji WTO, stosowanie przez USA sankcji gospodarczych w sytuacji, w której Stany Zjednoczone uznają, że rzetelne reguły gry w międzynarodowych stosunkach gospodarczych naruszane są przez inne kraje. USA w tym wypadku przejmują rolę arbitra zjawiska naruszania takich reguł i egzekutora kary, jaka z ich naruszenia powinna wynikać.

- Upadek komunizmu i zanik zjawiska rywalizacji dwóch systemów politycznych osłabił też potrzebę utrzymania za wszelką cenę jedności świata zachodu. W tych warunkach kamuflowane poprzednio lub drzemiące pod powierzchnią sprzeczności ekonomiczne między krajami tego obszaru zaczęły się ujawniać z całą mocą i w sposób nieskrępowany. Takie sprzeczności zmaterializowały się po raz pierwszy i tak wyraźnie właśnie w