PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA - wykłady

Miejsce pedagogiki reso. w systemie nauk i podstawowe pojęcia

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA - jest działem ped. Spec.; zajmuje się teoretycznymi i praktycznymi podstawami wychowania jednostek, u których występują zaburzenia w kontaktach z innymi ludźmi; zajmuje się reedukacją(chodzi o ponowną socjalizację).

NORMA - rozumiana w ujęciu oceniającym; wiąże się z oczekiwaniami większości ludzi. Wyróżnia się 3 grupy:

1. rygorystyczne - zawierają uregulowania, których przekroczenie wiąże się z sankcjami negatywnymi(np. normy prawne)

2. tolerowane - tzw. moralne; nieprzestrzeganie nie powoduje sankcji negatywnych, ale dokładne wypełnianie nie wywołuje gratyfikacji(np. chodzenie do kościoła)

3. z obszaru moralnego maksymalizmu - dotyczą szczególnie pożądanych zachowań, spełnianie powoduje gratyfikacje społeczne(np. angażowanie się w działalność charytatywną).

PRZYSTOSOWANIE - układ wzajemnych relacji jednostki z otoczeniem; w zależności od stopnia struktury może mieć charakter:

• wyłącznie biologiczny - zwierzęta

• na wyższym stopniu organizacji - człowiek(przystosowuje się i wprowadza zmiany)

Przystosowanie człowieka polega na jednoczesnej zmianie warunków w otaczającym środowisku.

HOMEOSTAZA - utrzymanie równowagi między funkcjami organizmu a warunkami środowiska zewnętrznego.

W skład procesu przystosowania wchodzą:

• proces asymilacji - przyswajanie informacji z zewnątrz i włączanie ich do istniejącego już systemu doświadczeń

• proces akomodacji - przekształcanie pierwotnego schematu powstałego w wyniku asymilacji według dalszych oddziaływań zewnętrznych okoliczności.

{asymilacja i akomodacja są właściwe tylko człowiekowi}

Kryteria przystosowania:

1. biologiczne - dążenie do zachowania własnej egzystencji i przetrwania w środowisku społecznym naturalnym

2. medyczne - stan doskonałego zdrowia fizycznego i psychicznego(obowiązują normy medyczne)

3. psychologiczne - optymalne sposoby redukcji napięć, utrzymanie homeostazy psychicznej oraz subiektywne poczucie dobrego przystosowania

4. interakcji społecznych - adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego oraz umiejętne przeciwstawianie się presji niekorzystnych czynników biopsychicznych, sytuacyjnych, środowiskowych

5. społeczne - obejmuje zgodność postępowania z powszechnie akceptowanymi normami i wzorcami

6. pedagogiczne - dążenie do samo urzeczywistniania, autonomii i samowychowania.

PROBLEM SPOŁECZNY - zjawisko masowe, negatywne, zwracające uwagę opinii publicznej; źródła mogą być dwojakiego rodzaju: wywoływane przez zmiany występujące w społeczeństwie(wywoływane przez złą sytuację gospodarczą; można je ze sobą powiązać, np. bezrobocie z kradzieżami) i niedoskonałości w warunkach życiowych(wpływy środowiska).

Kategorie problemów:

1. związane z cyklem życia jednostki(przestępczość nieletnich, bezrobocie)

2. związane z zachowaniami odchylonymi od normy(przestępczość, bezrobocie, alkoholizm, narkomania)

3. wynikające z organizacji społeczności lokalnych

4. związane ze stosunkami międzynarodowymi

PATOLOGIA SPOŁECZNA - nie musi spełniać kryterium masowości!; zachowania działające destrukcyjnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami uznawanymi w danym kręgu kulturowym.

Patologiczne może być tylko zachowanie, a nie instytucja!

Destrukcja - zniszczenie i zamiar zniszczenia

Wartości- punktem odniesienia jest krąg kulturowy, gdyż nie ma wartości uniwersalnych

DEWIACJA SPOŁECZNA - każde przekroczenie istniejących norm; może to być zachowanie bardzo złe lub bardzo dobre→dewiacje negatywne i pozytywne.

Dewiacje negatywne można podzielić wg 3 kryteriów:

• normatywne - odnosi się do normy prawnej; dewiacją jest każde zachowanie, które przekracza obowiązujące w społeczeństwie regulacje prawne; norma martwa - zapisana w kodeksie ale nie ma odzwierciedlenia w świadomości społeczeństwa(np. norma dotycząca nie palenia w miejscach publicznych)

• oczekiwań społecznych - dewiacyjne są te zachowania, które są niezgodne z intencjami większości społeczeństwa

• reakcji społecznej - dewiacją jest to, na co ludzie reagują negatywnie(zachowanie, wygląd, wyznanie, kolor skóry, pochodzenie).

Najszerszy zakres ma pojęcie dewiacji społecznej, później problemu społecznego i patologii społecznej!

KONTROLA SPOŁECZNA - można podzielić ją na:

• wewnętrzną - system zinternalizowanych norm, który powoduje powstrzymywanie się od określonych, nieaprobowanych społecznie zachowań, np. sumienie, superego, wewnętrzny mechanizm samokontroli.

• Zewnętrzną - kontrola formalna i nieformalna

Kontrola formalna - instytucje, systemy prawne(kodeks karny, więzienia); cechą jest posiadanie określonych sankcji do dyspozycji.

Kontrola nieformalna - jednostki lub grupy odniesienia(np. rodzina, rówieśnicy), nie ma sankcji formalnych, dysponuje np. alienacją(odosobnienie), drwiną, upomnieniem, krytyką.

Bardziej obawiamy się skutków kontroli nieformalnej, bo jest ona nieuchronna!

Czynnikami wpływającymi na charakter kontroli nieformalnej są zwyczaje i obyczaje.

Zwyczaje - pożądane społecznie sposoby zachowania, których naruszenie nie wywołuje sankcji negatywnych(formy grzecznościowe)

Obyczaj - kulturowo ustalony sposób zachowania, aprobowany przez większość społeczeństwa, ich naruszenie powoduje zastosowanie sankcji nieformalnych.

NORMY ODNIESIENIA - zespół wszystkich norm obowiązujących w społeczeństwie(moralne, prawne, obyczajowe), ale zaopatrzonych w tzw. margines tolerancji. Określenie normy odniesienia pozwala na ustalenie zakresu zjawisk traktowanych w danych społeczeństwie jako patologiczne.

WYCHOWANIE - proces celowego i świadomego ukształtowania ludzkich zachowań, postaw i ról społecznych zgodnie z wcześniej założonym wzorem wychowania, który chcemy ukształtować w toku tych oddziaływań.

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA - dyscyplina teoretyczna i praktyczna zajmująca się wychowaniem osób z zaburzeniami procesu socjalizacji, tj. osobami, które wykazują objawy niedostosowania, a w szczególności są wykolejone społecznie, przejawiają zachowania paraprzestępcze(np. nadmierne picie alkoholu, narkomania → mogą prowokować do przestępstw) i zachowania przestępcze. Istotą jest opis i wyjaśnianie określonych procesów zachodzących między wychowawcą a wychowankiem. Jako dyscypliny naukowej o charakterze praktycznym istotą jest formułowanie zaleceń oraz opracowywanie, uzasadnianie i wdrażanie projektów określonych zmian dotyczących kształtowania człowieka i jego środowiska wychowawczego. W obrębie ped. reso. wyróżnia się 3 działy:

• teleologia wychowania - stawianie celów wychowawczych

• teoria wychowania - wskazania jak osiągnąć stawiane cele

• metodyka wychowania - jakimi środkami osiągnąć te cele.

WYCHOWANIE RESOCJALIZUJĄCE - działanie wychowawcze, które stosuje się w sytuacji zaburzonej socjalizacji(objawia się zachowaniami aspołecznymi i antyspołecznymi). Odnosi się ono do dzieci i młodzieży, a polega ono na oddziaływaniu na psychiczne procesy regulacji w taki sposób, by wywołać zmiany w czynnościach jednostki. Zmiany te polegają na likwidowaniu reakcji negatywnych na określone naciski społeczne.

NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE wg Skornego - niedostosowanymi nazywać będziemy jednostki, które nie są zdolne do pełnienia określonych ról społecznych, bądź też nie mają określonych predyspozycji lub z innych względów nie mogą pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa. Najczęstszą przeszkodą jest brak tzw. dyspozycji wykonawczych(zaburzenie procesów orientacyjnych, poznawczych, intelektualnych, motorycznych).

Natomiast jednostki, które nie są skłonne pełnić ról społecznych na skutek negatywnego stosunku do oczekiwań społecznych nazywamy WYKOLEJONYMI SPOŁECZNIE.

Wykolejenie może mieć 2 postaci:

• przestępcze - zachowania przestępcze

• obyczajowe - naruszenie norm moralnych, np. narkomania, prostytucja, alkoholizm

Jednostki wykolejone charakteryzuje socjalizacja antagonistyczno - destruktywna(brak dobrej woli).

SOCJALIZACJA - całokształt wpływów wywieranych przez środowisko społeczno-kulturowe na jednostkę. Są to oddziaływania niezależne od wysiłków wychowawców i nauczycieli. Jest to proces spontaniczny i mało kontrolowany. Jest nieintencjonalny i z tego względu koncentruje wpływy pozytywne i negatywne. W wąskim znaczeniu socjalizacja odnosi się tylko do pozytywnych oddziaływań grupowych.

Model socjalizacji:

Pierwszy model zaburzonej socjalizacji:

Drugi model zaburzonej socjalizacji:

Skutkiem socjalizacji jest ukształtowanie się postaw społecznych, ukształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych oraz sposób pełnienia ról społecznych.

Proces socjalizacji kształtuje się w oparciu o 3 mechanizmy:

1. mechanizm ulegania - przestrzeganie norm, które jest motywowane chęcią uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Nie wynika z wewnętrznego przekonania. Okoliczności dodatkowe, które mają wpływ na uleganie:

• indywidualne znaczenie danej sankcji

• czynniki zewnętrzne np. system wartości i norm grupowych

• systematyczność stosowania środków karzących lub nagradzających.

Mechanizm ulegania może być stosowany jako etap przejściowy we wczesnych stadiach socjalizacji lub resocjalizacji! Wadą jest to, że gdy nie ma perspektywy kary lub nagrody zachowanie pożądane może się nie pojawić

2. identyfikacja(naśladownictwo) - polega na przestrzeganiu norm, a motywem do takiego zachowania jest chęć upodobnienia się do określonej osoby lub osób. Mechanizm ten nie opiera się na nacisku zewnętrznym, ale na wewnętrznej potrzebie. Jest trwalszy niż uleganie bo podopieczny zachowuje się tak nawet gdy nie ma w pobliżu wzoru. Skuteczność zależy od:

• nastawienia do osoby będącej wzorem

• stałości zachowania osoby będącej wzorem

• internalizacja(eksternalizacja) - przestrzeganie norm z racji włączenia ich do indywidualnego systemu przekonań. Mechanizm jest najtrwalszy i najskuteczniejszy. Jego skuteczność winiak stąd, że jest wywołana wiarygodnością osób, od których uzyskuje się informację, co wywołuje przeświadczenie o prawdziwości, słuszności informacji. Zachowania niezgodne ze zinternalizowanymi przekonaniami wywołują napięcie psychiczne, które musi być zneutralizowane. Jest to kara wymierzona samemu sobie.

Teorie biopsychologiczne(jednoczynnikowe) wyjaśniające genezę niedostosowania i przestępczości.

1. TEORIE ANTROPOLOGICZNE

Cezare Lombrosso - włoski lekarz; ogłosił związek zachowań przestępczych z cechami wyglądu zewnętrznego; należało zwracać uwagę na anomalie w obrębie twarzoczaszki i kończyn(stożkowatość czaszki, wysokie szerokie czoło, szeroko rozstawione oczodoły, skośne oczy, wydatne kości policzkowe, mięsiste grube wargi, worki policzkowe jak u zwierząt, mniejszy mózg, dodatkowe palce); jeśli te cechy pojawiają się w dużej ilości to taka osoba skazana jest na życie przestępcze; stworzył koncepcję urodzonego zbrodniarza w związku z tym, że te cechy są wrodzone; Urodzony zbrodniarz posiada wiele cech człowieka pierwotnego np. brutalność, gwałtowność, niski poziom lęku, charakteryzuje go znieczulica moralna! Ich resocjalizacja jest niemożliwa(jedynie kara śmierci). Przestępcy przypadkowi - pseudoprzestępcy(popełnili przestępstwo na skutek namowy), kryminoidzi(przestępcy na skutek zbiegu okoliczności), przestępcy skryci(maskują swoje zachowania przestępcze). Wobec tych kategorii proponował resocjalizację(najczęściej praca) lub karę pozbawienia wolności.

Wady tej teorii:

• nie jest to teoria, która wyjaśnia przestępczość

• klasyfikacja cech miała charakter przypadkowy, tzn. łączono cechy wrodzone i nabyte

• nie uwzględnienie tzw. ciemnej liczby przestępstw(przestępstw, które nie zostały ujawnione)

• brak normy wyglądu zewnętrznego

• TEORIE ENDOKRYNOLOGICZNE

Badano wpływ hormonów określonego rodzaju na zachowanie jednostki. Za najważniejsze gruczoły wydzielania dokrewnego uznano: gruczoły kory nadnercza, tarczycę, trzustkę, gruczoły płciowe i przysadkę mózgową. Funkcje wydzielnicze tych gruczołów rozpatruje się w zakresie ich nadczynności lub niedoczynności, traktując skutki tego jako źródło zachowań przestępczych.

• Kora nadnercza - adrenalina i noradrenalina; wpływają na stany emocjonalne; szczególnie niebezpieczna jest nadczynność bo powoduje agresję

• Tarczyca - tyroksyna; niedoczynność powoduje niedorozwój umysłowy, nadczynność-chorobę Basedowa(poczucie lęku, zmienność nastrojów, stałe pobudzenie emocjonalne, rozdrażnienie, gwałtowne zachowania przestępcze)

• Gruczoły płciowe - mężczyźni: testosteron; nadczynność powoduje wzrost tendencji agresywnych oraz zaburzenia reakcji seksualnych, które mogą być źródłem przestępstw seksualnych, np. kazirodztwa, zgwałceń, zabójstw z lubieżności.

Hormony nie są bezpośrednią przyczyną przestępstw. Zakłócenia funkcji wydzielniczych wpływają na stany emocjonalne człowieka, mogą stymulować niepożądane emocje, np. agresję, ale nie determinują bezpośrednio zachowań przestępczych. Może to być jedynie przyczyna pośrednia!

3. TEORIE ZWIĄZANE Z TYPEM KONSTYTUCJONALNYM CZŁOWIEKA(budowa fizyczna)

Kretchmer wyróżnił 3 zasadnicze i 1 dodatkowy typ(brał pod uwagę budowę fizyczną):

• asteniczny - wysoki i chudy

• atletyczny - krępy, dobrze umięśniony

• pykniczny - niski, otyły

+ dysplastyczny - posiadający cechy wszystkich trzech typów.

Typom budowy ciała przypisał on cechy osobowościowe. W tym celu wyróżnił 2 typy osobowości:

a). Osobowość schizotymiczną - zachowania patetyczne(drażliwość, oschłość, upór, cechy introwertywne-zamknięcie, fanatyczność, zaburzenia seksualne)

b). osobowość cyklotymiczną - jowialność(wesołkowatość), towarzyskość, otwartość, pomysłowość, prostoduszność, rzutkość, ekstrawertywność.

Cechy osobowości schizotymicznej posiadają osobnicy asteniczni. Cechy osobowości cyklotymicznej posiadają osobnicy pykniczni. Do popełniania przestępstw predysponowany jest typ asteniczny.

Sheldon dokonał trójpodziału:

• typ mezomorficzny

• typ ektomorficzny

• typ endomorficzny

W każdym z tych typów pojawiające się cechy budowy określał stopniem nasilenia w skali 1-10.

4. TEORIA CZYNNIKA GENETYCZNEGO (XYY)

Zaburzenie w obrębie chromosomów płciowych u mężczyzn. Dodatkowy chromosom Y określono jako chromosom mordercy, bo u osobników, u których stwierdzono obecność dodatkowego chromosomu Y stwierdzono znamienne cechy fizyczne, np. wzrost powyżej 190cm, atletyczna budowa ciała oraz cechy osobowościowe, np. obniżone IQ (80-90), tendencje agresywne, skłonność do zachowań aspołecznych, impulsywność, niestałość, skłonność do gwałtownej frustracji. Czyny popełnione przez te osoby charakteryzują się dużą brutalnością.

5. TEORIE PSYCHOLOGICZNE

Przestępczość wyjaśniają w oparciu o zaburzenia osobowości, szczególnie sfery wolicjonalnej i poznawczej. Istnieją 3 grupy tych teorii:

a). Teorie biologiczne - źródłem niedostosowania są choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe(schizofrenia, cyklofrenia). Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim; brak krytycyzmu, trudności w rozumieniu norm moralnych, może dochodzić do zachowań przestępczych związanych z ich typem osobowości(podpalenia, agresja, przestępstwa na tle seksualnym); osoby te mogą stać się współuczestnikami przestępstwa ponieważ łatwo je wykorzystać; czasami przestępstwa łączą się z osamotnieniem emocjonalnym(chcą zwrócić na siebie uwagę np. przez podpalenia). Upośledzenie umysłowe nie determinuje bezpośrednio przestępstwa. Są uznawane za niepoczytalne i mają zniesioną odpowiedzialność karną.

Schizofrenia i cyklofrenia - choroby psychiczne. Znaczna liczba ludzi zapada na schizofrenię. Jest to choroba o niejasnej etiologii. Dziedziczne mogą być skłonności, ale nie sama choroba! Społeczne źródło dziedziczenia schizofrenii wyjaśnia się w oparciu o „schizofreniczne rodziny”(ojciec jest nadmiernie surowy i rygorystyczny, matka jest uległa, spolegliwa i bierna). Schizofreniczna matka - kobieta, której relacje z dziećmi charakteryzuje tzw. podwójne wiązanie. Co innego wyrażają słowami, a czynami wyrażają zachowania przeciwne. Dziecko nie może tej interakcji opuścić. W tej sytuacji dziecka pojawia się podwójne zaplątanie(matka wymaga okazywania jej uczuć, jeśli ono manifestuje swoje przywiązanie jest przez matkę odrzucane). W konsekwencji dziecko ma trudności w wyrażaniu uczuć i kształtuje się w nim osobowość schizofreniczna. Pojęcie schizofrenii wprowadził Bleuler i opisał jej cechy osiowe: myślenie autystyczno-niezdyscyplinowane(nie uwzględnia się tego, co jest charakterystyczne dla myślenia i działania innych osób, jednostka koncentruje się na sobie).

Rodzaje schizofrenii:

• prosta - pojawia się około 15-20r.ż.; często jest nasileniem cech, które jednostka przedstawiała wcześniej; osoba jest nieufna, traci zainteresowania, nie potrafi skupić się na zadaniu, zrywa więzi z otoczeniem, przestaje interesować się swoim wyglądem zewnętrznym, traci nawyki higieny, koncentruje się na własnych myślach i przeżyciach próbując przekazać je innym; często dręczą ją pytania filozoficzne, egzystencjalne, są one jednak stereotypowe i brak w nich związków logicznych. Charakterystyczna dla schizofrenii jest:

• ambiwalencja - sprzeczne oceny dotyczące wartościowania

• ambisentencja - sprzeczność informacji

• ambitendencja - sprzeczność działania

Rozpad struktury osobowości(powodują go te sprzeczności). Wzory zachowań znacznie się upraszczają.

• paranoidalna - w mniejszym stopniu następuje odejście od rzeczywistości, ale nasilają się urojeniowe koncepcje świata. Charakterystyczne jest też pojawienie się halucynacji(słuch, smak, węch, wzrok). Osoby często myślą, że słyszą własne myśli. Później słyszą negatywne opinie na własny temat. Prawdopodobne przestępstwa przeciwko życiu i agresywne.

• Katatoniczna - ma dwojaką postać:

• hiperkinetyczna - związana z nadpobudliwością ruchową. Chorzy są nadpobudliwi, wykonują bezładne ruchy, które przy tendencjach agresywnych mogą prowadzić do samookaleczeń lub okaleczeń innych.

• Hipokinetyczna - związana ze spowolnieniem ruchowym(może dojść do osłupienia katatonicznego - chory przestaje się ruszać, jeść, wydalać i oddychać).

• hebefreniczna - posiada wszystkie cechy osiowe schizofrenii; przede wszystkim u kobiet; wesołkowatość, pobudzenie bez wyraźnego bodźca; ostentacyjne zachowania; często obnażanie się. Może wiązać się z przestępczością na tle seksualnym.

Cyklofrenia - zespół maniakalno-depresyjny, ma dwufazowy przebieg:

Stan pobudzenia i nagle pojawia się depresja i znowu nagle pobudzenie, itd. Dwa stany:

• faza maniakalna - podwyższenie nastroju, przyspieszenie myślenia aż do tzw. gonitwy myśli(chaotyczne, oderwane od siebie myśli), pobudzenie ruchowe. Chorzy są skrajnie pobudzeni. Ich zachowania nie mają porządku logicznego. Chory ma wciąż nowe pomysły, które wykorzystuje do określonego celu. Chorzy sprawiają wrażenie osób bardzo aktywnych, wesołych, przedsiębiorczych, brak im poczucia krytycyzmu i świadomości choroby. W związku z tym podejmują czyny nierozważne, nierozsądne, często przeżywają urojenia wielkościowe(mania wielkości). Urojenia mogą prowadzić na drogę przestępczą lub wywołać tendencje agresywne(napady, rozboje).

• Zespół depresyjny - obniżenie nastroju, spowolnienie toku myślenia, spowolnienie ruchowe. Objawy te mogą występować w różnym nasileniu. Skrajną postacią zahamowania myślenia jest mutyzm(osoba nie odpowiada na pytania chociaż słyszy je i rozumie). Skrajną postacią zahamowania ruchowego jest osłupienie depresyjne(efekt pogłębiającej się niechęci do wykonywania jakichkolwiek czynności. Ruchy są ociężałe, spowolnione). Charakterystyczne są próby samobójcze lub przestępstwa polegające na zaniechaniu. Charakterystyczne są także lęki i urojenia(np. odnoszące się do relacji międzyludzkich).

b). teorie dotyczące odchyleń od normy o niewyjaśnionej etiologii - zaburzenia psychopatyczne, charakteropatyczne, socjopatyczne, obniżony poziom intelektualny.

Zaburzenia osobowości: psychopatia, charakteropatia, socjopatia.

Psychopatia - uważano, że jest dziedziczna; prof. Bilikiewicz sformułował pojęcie „charakteropatia”(nieuleczalne i nieodwracalne zaburzenie osobowości spowodowane uszkodzeniami CUN a przede wszystkim mózgu). Funkcjonuje też pojęcie „socjopatia”(jest efektem zaburzonych oddziaływań środowiskowych).

Osobowość psychopatyczna o różnym podłożu:

• deficyt lęku(brutalni)

• brak syntonii(współodczuwania stanów emocjonalnych innych osób)→brutalni, ból fizyczny i psychiczny; nie mają z tego powodu żadnych wyrzutów sumienia

• nie podlegają żadnej formie kary z wyjątkiem grzywny, kary pieniężnej wymiernej materialnie(najbardziej odczuwana przez psychopatów)

• resocjalizacja jest niemożliwa

• nie uczą się na własnych błędach

• w krajach gdzie jest to możliwe psychopaci dostają karę śmierci

Klasyfikacja psychopatii wg Bleulera:

1. Psychopaci:

• dziwaczni - ludzie o bardzo niezrozumiałych zapatrywaniach na różne sprawy, ich logika jest pokrętna, wyrażają się w sposób barwny, niezwykły

• żądni ważności - bardzo próżni, zorientowani na własną przyjemność, bardzo łatwo ulegają wpływom innych, często są ekscentryczni

• chłodni uczuciowo - nie umieją nawiązać trwałej więzi z otoczeniem; przyjaźnią się tylko z tymi, którzy przyniosą im korzyść

• niestali - ich relacje emocjonalne z innymi są bardzo płytkie, są bardzo pobudliwi, ekspresyjni, ich reakcje są bardzo gwałtowne, w błahych sytuacjach reagują napadami wściekłości, agresją, bywają bardzo zazdrośni, źle tolerują alkohol

• pobudliwi - charakteryzuje ich pobudzenie psychoruchowe, reagują w sposób niewspółmierny do siły bodźca, działają w sposób gwałtowny, nieprzemyślany, reaktywny

• sensytywni - niepewni, błahe wydarzenia są porażką odczuwaną jako upokorzenie, zwykle mało aktywni, cechuje ich tzw. rozhamowanie aktywności

• psychopata:

• schizoidny - wycofujący się, żyje własnym światem, na pozór nie wchodzi w żadne konflikty, trudno nawiązuje kontakt z innymi

• cykloidny - duża zmienność nastrojów, potrafi być spontaniczny, szczery, chętnie mówi o swoim cierpieniu, często wpada w zły nastrój

• epileptoidalny - bardzo nudny, drobiazgowy, ma skłonność do mistycyzmu, domeną działania jest uszczegóławianie informacji, charakteryzuje go zaleganie uczuć(np. nienawiść do kogoś nie mija)

• moralni idioci - duży stopień zahamowania uczuć(zimny drań), urodzeni przestępcy, bez znaczenia jest wpływ środowiska, okrutni, leniwi, krnąbrni, skłonności sadystyczne

• mitomani - (pseudologia phantasica), chorobliwi kłamcy, z nich rekrutują się oszuści, często posiadają cechy histeryczne, są nader przekonujący

• marnotrawcy - osobnicy skłonni do trwonienia pieniędzy, często zmieniający miejsce zamieszkania, ich domeną jest hazard

• typy histeroidalne - pozornie kreatywne, ale cechujące się słomianym zapałem, teatralność, efekciarstwo, lekkomyślność; w sytuacjach podbramkowych popadają w histeryczną chorobę(histeryczny szantaż; częściej diagnozowany u kobiet)

• inne formy:

• psychopata agresywny - czerpie satysfakcję z agresji przeciw innym ludziom; z tej kategorii najczęściej rekrutują się sadystyczni zabójcy

• psychopata zimny uczuciowo - nie wiąże się z nikim, realizuje swoje plany bez refleksji etycznych, często jest przywódcą

• psychopata bluszcz - nie może egzystować w sposób samodzielny, gotów jest wykonywać dla tej drugiej osoby najbardziej upokarzające posługi, a w zamian ta osoba „dzieli się” systemem wartości i sposobami działania; u mężczyzn jest to forma psychopatii, u kobiet nie bo czasami zachowują się tak bo mężczyźni dają im oparcie.

Klasyfikacja psychopatów wg Schneidera:

1. psychopaci hipertymiczni - lekkomyślni, weseli; przestępstwa seksualne lub sprzeniewierzenia

2. psychopaci depresyjni - wieczni pesymiści, mizantropi, rzadko popełniają przestępstwa

3. psychopaci nieśmiali - poczucie małej wartości, trudno nawiązują kontakty z innymi, brak skłonności przestępczych

4. psychopaci fanatyczni - bardzo aktywni, uparci, mają poczucie nadwartościowości, agresywni

5. psychopaci żądni znaczenia - próżni, wyrafinowani, kłamliwi, skłonni do oszustw, prymitywni

6. psychopaci o zmiennych nastrojach - labilność emocjonalna, często dokonują podpaleń i kradzieży, rzadko popełniają przestępstwa przeciwko życiu

7. psychopaci impulsywni - bardzo pobudliwi, agresywni, skłonność do przestępstw przeciwko mieniu

8. psychopaci tępi bezwzględni - oziębli uczuciowo, słabe poczucie wartości moralnych, przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

9. psychopaci bezwolni - zwykle są narzędziem w cudzych rękach, często z upośledzeniem umysłowym

10. psychopaci asteniczni - komunikatywni, przekonujący, aktywni, zwykle brak skłonności przestępczych.

Przyczyny psychopatii:

1. czynniki natury społecznej(środowiskowej):

• odrzucenie emocjonalne przez matkę - jeśli w 1r.ż. dziecko traci kontakt z matką to wyobcowanie powoduje rozwój cech psychopatycznych osobowości

• wczesna separacja od matki

• labilność emocjonalna matki - „matka psychopaty”

• częste zmiany opiekunów, którzy zajmują się dzieckiem i nieprzezwyciężenie tzw. dziecięcego narcyzmu

Od 1969r. stosuje się pojęcie „zaburzonej osobowości o charakterze psychopatycznym” traktując je jako nadrzędne wobec socjopatii i charakteropatii.

Profil osobowościowy Gougha:

Psychopatów można scharakteryzować w następujący sposób:

osoby zorientowane na zaspokojenie własnych celów życiowych, ignorują prawa i przywileje innych osób, zachowują się impulsywnie, nie potrafią wchodzić w stałe i bezpośrednie związki z innymi ludźmi, brak lęku, ubóstwo reakcji emocjonalnych, skłonność do przerzucania winy na innych, nie biorą na siebie odpowiedzialności za niepowodzenia.

Wyróżnia się 2 typy psychopatii ze względu na przyczyny:

• zachowania pierwotne - działają pod wpływem pierwotnych impulsów i nie biorą pod uwagę odległych konsekwencji swojego zachowania, przeżywane niepowodzenia nie wpływają na modyfikację zachowania

• zachowania wtórne - osoby kierują się wyłącznie impulsami doraźnymi, potrafią realizować długofalowe cele.

Profil kliniczny psychopatii wg Arietti'ego(1964r.):

• jednostki sprawiające wrażenie zdolnych do odczuwania emocji w taki sam sposób jak inni ludzie;

• dobra prezencja, urok osobisty

• potrafią u innych wzbudzić tak pozytywne emocje, że są potem w stanie dowolnie nimi manipulować

• jeśli chcą potrafią zrobić wrażenie spontanicznych, posiadających inicjatywę społeczną

• nie potrafią korzystać z własnego doświadczenia

• rzadko okazują lęk lub poczucie winy

• mają trudności z przestrzeganiem dyscypliny

• nie potrafią czekać na coś i odkładać przyjemności

• reagują na aktualne bodźce bez względu na konsekwencje

• nie przywiązują wagi do wypowiedzianych słów(demencja semantyczna)

• kontakty seksualne charakteryzują się małą stałością i ogromną gwałtownością.

Cechy psychopatyczne występują często u osób, od których wymaga się znacznej kreatywności i podjęcia pewnego ryzyka. Sprawdzają się w zawodach wymagających umiejętności manipulowania innymi(politycy, biznesmani, psychiatrzy, naukowcy).

c). Teorie związane z dynamiką życia psychicznego - osobowość neurotyczna i nerwice

Nerwica rozwija się na podłożu osobowości neurotycznej lub zdrowej. Są to stany emocjonalne o zaburzonym charakterze, upośledzające funkcje społeczne i rozwój osobisty. Objawiają się jako ucieczka w rolę chorego. Jednostka taka koncentruje się na psychofizjologicznych przejawach życia uczuciowego i na marginalnym ujawnianiu aktywności umysłowej. Są to reakcje wyuczone w toku życia osobniczego. Uruchamiane są w sytuacjach dla jednostki trudnych, np. konflikt, frustracja, deprywacja.

Reakcje nerwicowe - nie stanowią o nerwicy, ale są przejawem specyficznych zachowań w sytuacji trudnej.

Grupy objawów:

1. pojawiające się w przebiegu stosowania mechanizmów obronnych; wypieranie, konwersja - Zewnętrzne objawy sugerujące chorobę, np. potliwość, szybsze bicie serca; układ krążenia-spadek ciśnienia, zaczerwienienia lub gwałtowne bladnięcie; układ oddechowy-duszności, dławienia, krótkotrwały bezdech; skóra-nadmierna potliwość(tzw. zlewne poty), uczucie nadmiernej suchości, nerwicowe wysypki, świąd; układ pokarmowy-utrata apetytu, wymioty, biegunka; układ mięśniowy-napięcie i skurcze mięśni, porażenie niektórych grup mięśni(niedowład), jąkanie się, bezgłos będący wynikiem porażenia mięśni krtani.

2. zachowania nerwicowe wynikające z zastosowanych mechanizmów obronnych

3. erupcje(gwałtowność) uczuć wynikające z okresowego załamania się niektórych mechanizmów obronnych, np. wybuchy gniewu, agresji, lęku, nienawiści

4. przejawy marginalnej aktywności psychicznej - natłok myśli, uczucie pustki w głowie, uciekanie(rwanie się) myśli, natręctwo myśli(słowo, zdanie, melodia)→nie pozwala się skupić, natrętne lęki, fobie(odwrócenie uwagi jednostki od istotnych zagrożeń i koncentracja na chorobie), natrętne czynności(po pewnym czasie ustępują).

Koncepcje nerwic wg Karen Horney:

W zachowaniu osób dorosłych pojawiają się: dominacja, obłuda, obojętność, co może powodować zaburzenia u ich dzieci.

Relacje między dorosłymi a dziećmi mogą odnosić się do 3 strategii:

1. strategia „do ludzi” - uległość - powoduje trudności w rozładowywaniu napięć, ciągły lęk, rozdrażnienie i obawę przed odsunięciem(ciągle potrzebują sprawdzania się, podejmują często irracjonalne zadania, np. są kozłami ofiarnymi).

2. strategia „Przeciw ludziom” - agresja - bardzo silne emocje, które są wyładowywane ekspozytywnie(osoba ciągle chce zwracać na siebie uwagę) i faktycznie zyskuje ona zainteresowanie(może to być negatywizm, uraza, wrogość).

3. strategia „od ludzi” - rezerwa - unikanie kontaktu z innymi osobami(samotnicy)

Te powyższe strategie utrwalają się w miarę dorastania osoby.

W dorosłym życiu ujawniają się 2 cechy znamienne dla osobowości neurotycznej:

a). Kompulsywność - chęć osiągnięcia celu bez względu na własne dobro, bez uznania realnych możliwości, kierowanie się potrzebą, która nigdy nie uzyskuje pełnego zaspokojenia, niepowodzenia wywołują lęki, depresje, wściekłość na inne osoby. Aspiracje i oczekiwania są niekompatybilne. Osoby stawiają sobie aspiracje na zbyt wysokim poziomie, nie uwzględniając swoich możliwości. Im więcej porażek, tym bardziej obwiniają innych, więcej mechanizmów obronnych się włącza. Dołączają się trudności zdrowotne i popada w depresję, odsuwa się od ludzi i działa na własną rękę.

b). imaginacja - obejmuje myślenie życzeniowe, które sprzyja rozwojowi fantazji. Wdrażanie tych fantazji nie napotyka na żadne bariery u tej osoby. Tworzenie wizji uniemożliwia normalne życie, osoba żyje marzeniami.

Neurotyk nigdy nie przyzna się do błędu! Będzie trwał w tym, co sobie ustalił! Często stosuje mechanizm autofrustracji - odmawia sobie różnych rzeczy, co wynika z przekonania, że jest on niegodny, mało wartościowy, zbyt słaby i w ten sposób prowadzi się do samoudręczenia(nigdy nic nie robi dobrze).

6. TEORIE PSYCHOANALITYCZNE(związane z dynamiką życia psychicznego)

Związek z wykolejeniem mają 3 koncepcje etiologiczne Freuda:

a). Fazy seksualizmu wczesnodziecięcego - od 0-6r.ż.:

• oralna - przyjemność z ssania

• analna - przyjemność z wydalania

• genitalna - przyjemność z doznań genitalnych

Kształtują one pewne cechy osobowości. Czasami zdarza się zastój. Pozostawanie w określonej fazie rozwojowej może wiązać się z 2 czynnikami:

• frustracja - brak doznań związanych z daną fazą

• fiksacja - nadmierne czerpanie przyjemności w danej fazie

Pozostawanie w danej fazie rzutuje na późniejszy kształt osobowości.

Frustracja bądź fiksacja w fazie oralnej może powodować: łatwowierność, towarzyskość, gadatliwość, złośliwość, kłótliwość, tendencje agresywne(agresja werbalna).

Frustracja bądź fiksacja w fazie analnej może prowadzić do: drażliwości, skąpstwa lub pedanterii, tendencji władczych, nadmiernej chęci posiadania i agresji fizycznej.

Faza genitalna - 4-6r.ż.; wykształcają się tendencje do pełnienia w określony sposób ról społecznych związanych z płcią;

• kompleks Edypa(u chłopców)/Elektry(u dziewcząt) - zazdrość o rodzica płci przeciwnej, do którego uczuć pretenduje także rodzić tej samej płci co dziecko; zazdrość wiąże się z egocentryzmem dziecięcym(wszystko mu się należy, ono do wszystkiego ma prawo). Pozostawanie w tej fazie i nie wyjście z kompleksu Edypa/Elektry może spowodować pedofilię(zerwanie kontaktów psychicznych z matką; swoje pragnienia przenoszą na dzieci).

Nierozwiązanie kompleksu Elektry u kobiet może spowodować: skłonność do uprawiania prostytucji, skłonność do promiskuityzmu seksualnego(bezładne, chaotyczne kontakty z różnymi partnerami).

• kompleks kastracji - u chłopców; obawa przed utratą; nierozwiązanie może spowodować: donżuanizm(brak umiejętności pozostawania w monogamicznym związku), lub tendencje homoseksualne(rezygnacja z męskiej roli społecznej. Zabójcy posługujący się tylko nożem lub bagnetem też mogą mieć nierozwiązany kompleks kastracji.

Rozwiązanie kompleksów Edypa/Elektry lub kastracji może przebiegać dwutorowo:

• bunt przeciwko rodzicowi(w życiu dorosłym bycie anarchistą, warchołem)

• całkowite podporządkowanie się(uleganie autorytetom).

b). instynkt życia i śmierci:

eros - instynkt życia(tworzenie)

tanatos - instynkt śmierci(destrukcja)

W każdym człowieku ścierają się ze sobą dwa instynkty.

Instynkt śmierci - wiąże się z ujawnianiem zachowań agresywnych. Jest to tendencja niszczycielska wobec siebie i wobec innych. Ten instynkt nie może być tłumiony!, bo wtedy człowiek ulegnie autodestrukcji, np. choroba. Poczucie winy musi znaleźć ujście, np. w ukaraniu siebie. Instynkt śmierci musi znaleźć ujście by nie dopuścić do samozniszczenia jednostki. Ujawnienie się tendencji niszczycielskich zwykle wywołuje poczucie winy, które „domaga się” ukarania jednostki. Chce więc ona doznać agresji lub agresji ze strony innych osób.

c). Funkcjonowanie osobowości ludzkiej - związana ze strukturą osobowości:

• ID - popędy

• Ego - sfera neutralizująca, mediator między ID a Superego

• Superego - kontroluje(normy, zasady, reguły); zawsze jest „nieusatysfakcjonowane” i powoduje wyrzuty sumienia.

4 typy przystosowania wg freudystów:

• hipomanik - osoba, u której całkowicie brak poczucia winy, nie przestrzega żadnych zasad moralnych, nie rozumie motywacji tych, którzy są altruistami; całkowita znieczulica moralna. Jego szkodliwość zależy od potencjału intelektualnego(np. manipulacja innymi ludźmi)

• hipoparanoidalny - bardzo silne poczucie winy, bardzo często przypisuje winę także innym, osoba agresywna zwłaszcza werbalnie(plotki, obmowy, uprzedzenia społeczne, niesprawiedliwe traktowanie innych)

• autorytarny - duży kompleks winy ale skierowany do wewnątrz, surowo ocenia własne postępowanie, obawia się popełnienia błędów, mało samodzielny

• humanista - zrównoważone poczucie winy bez zabarwienia patologicznego, jednostka ocenia obiektywnie swoje zachowanie, potrafi zanalizować dobre i złe strony swojego postępowania, nie odrzuca krytyki ale też nie jest nadmiernie uległa.

3 warianty zachwiań równowagi między sferami osobowości(przestępczość związana z zachwianiem):

• silne ID i Ego - destrukcyjna lub zaburzona socjalizacja; wobec nich preferuje się działania o charakterze instrumentalnym blokując karami możliwości działania popędowego(ciągle trzeba „mieć na nią oko”)

• silne ID i Superego - popełnia przestępstwo, ale bardzo żałuje; zawsze umieją wyjaśnić czemu to zrobili(redukują wyrzuty sumienia)

• silne Ego ale zorientowani na czyny przestępcze - obciążają winą innych by uchronić się przez poczuciem winy.

Prawne traktowanie nieletnich.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982r. z późniejszymi nowelizacjami, z których ostatnia pochodzi z 2002r.

Małoletni - osoba nieodpowiedzialna prawnie do 13r.ż.; rodzice odpowiadają za niewypełnianie obowiązków; często mają świadomość, że są bezkarni. Nie podlegają prawu cywilnemu(nie mogą wybrać, z którym rodzicem chcą być w przypadku rozwodu).

Nieletni:

1. w sprawie zapobiegania lub zwalczania demoralizacji nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18r.ż.

2. w zakresie czynu karalnego(popełnienie przestępstwa), nieletni to osoby po ukończeniu 13r.ż., a przez ukończeniem 17r.ż.

3. w sprawie wykonywania środka wychowawczego lub poprawczego, nieletni to osoba do 21r.ż.

Środki wychowawcze, lecznicze i poprawcze przewidziane w ustawie:

• upomnienie

• zobowiązanie nieletniego do określonego postępowania, np. naprawienie szkody, niekontaktowanie się z określonym środowiskiem; gdy nieletni nie wypełnił nakazów sądu można umieścić go w zakładzie lub domu dziecka

• nadzór odpowiedzialny rodziców/opiekunów

• nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy lub osoby godnej zaufania

• nadzór kuratora

• skierowanie do ośrodka kuratorskiego

• orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych

• orzeczenie przepadku rzeczy zdobytych w związku z popełnieniem czyny przestępczego

• orzeczenie umieszczenia w instytucji powołanej do przygotowania zawodowego, w OHP, w rodzinie zastępczej, lub w zakładzie wychowawczym

• umieszczenie w zakładzie poprawczym(na mocy wyroku)

Sąd nadzoruje wykonywanie orzeczeń z wyj. upomnienia, zobowiązania do zachowania, zakazu prowadzenia pojazdu.

Środki te można podzielić na grupy:

1. środki pozostawiające nieletniego w jego dotychczasowym środowisku(upomnienie, zobowiązanie, nadzór kuratora, nadzór odpowiedzialny rodziców, przepadek zdobytych rzeczy, zakaz prowadzenia pojazdów)

2. środki pozwalające na skierowanie nieletniego do instytucji lub placówki przejmującej od rodziców tylko część obowiązków związanych z opieką(skierowanie do ośrodka kuratorskiego lub OHP)

3. środki całkowicie zmieniające środowisko wychowawcze nieletniego(rodzina zastępcza, MOAS, dom dziecka, inne ośrodki wychowawcze, ośrodki poprawcze).

Nie jest to równoznaczne z pozbawieniem rodziców praw! Dana placówka może opiekować się dzieckiem, a nie nim kierować!

Środek poprawczy jest wyodrębniony z ogółu środków, bowiem nieletni może być umieszczony w zakładzie poprawczym tylko gdy ukończył 13 lat, a popełniony przez niego czyn odznacza się dużą szkodliwością społeczną, a stopień demoralizacji nieletniego sugeruje nieskuteczność innych środków.

Umieszczenie w zakładzie poprawczym można zawiesić na okres od roku do 3 lat i zastosować w tym czasie inne środki wychowawcze, np. nadzór kuratora, ale warunkowe zawieszenie można odwołać, jeśli nieletni wykazuje dalszą demoralizację a zastosowany środek jest nieskuteczny.

Młodociany - w myśl KKW(art. 84, paragraf 1) to osoba, która popełniła czyn karalny i odbywa karę pozbawienia wolności w zakładach karnych dla młodocianych. Od lipca 2003r. młodociany to osoba do 21r.ż.

W myśl zapisu KK jako młodocianego traktuje się osobę, która popełniła najpoważniejsze przestępstwo po ukończeniu 15r.ż., np. zabójstwo kwalifikowane(ze szczególnym okrucieństwem i premedytacją, organizowanie przewrotów politycznych, uprowadzenia, zamach na prezydenta). Za zabójstwo kwalifikowane nieletni może dostać 25 lat więzienia, a pełnoletni - dożywocie.

Stosowanie wobec nieletniego kary przewidują 2 ustawy:

• KK z uwzględnieniem nadzwyczajnego złagodzenia kary

• U.p.n., która przewiduje zastosowanie wobec nieletniego kary w dwóch przypadkach:

• gdy istnieją podstawy do umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym, ale nieletni w chwili orzekania ukończył 18r.ż.

• gdy nieletni ukończył 18r.ż. przed rozpoczęciem wykonania wyroku o umieszczeniu w zakładzie poprawczym.

Środki stosowane wobec rodziców:

Ustawa Kodeksu Postępowania Karnego nie przewiduje ograniczenia, zawieszenia lub odebrania władzy rodzicielskiej, ale pozwala na ingerencję sądu w sposób jej sprawowania:

1. zobowiązanie rodziców do poprawy warunków wychowawczych, bytowych i zdrowotnych

2. zobowiązanie rodziców do naprawy szkody wyrządzonej przez nieletniego

3. włączenie zakładu pracy lub organizacji społecznej do wychowawczego oddziaływania na pracownika lub członka organizacji.

Powstawanie systemu prawnego traktowania nieletnich i placówek poprawczych.

Dziś obowiązuje U.p.n.!

1. Statut litewski - 1588r.

1. Warunkowa nieodpowiedzialność co oznacza brak odpowiedzialności karnej dla osoby popełniającej przestępstwo a mieszczącej się poniżej ustawowej granicy wieku - 16lat.

2. Niepoczytalność traktowana jako brak rozeznania(czy zna znaczenie czynu).

W stosunku do tych osób nie stosowano kar!

Dla innych nieletnich, kary polegające na odpracowaniu/zadośćuczynieniu popełnionemu czynowi.

Nieletni popełniający zbrodnię - czyn bardzo poważny ponosili karę zgodnie z ustawą, wyjąwszy jednak karę śmierci.

+ przestępstwa dzielimy także dziś na zbrodnie i występki:

ZBRODNIA - to czyn zagrożony ustawową karą pozbawienia wolności na czas powyżej 3 lat.

WYSTĘPEK - to czyn zagrożony ustawową karą pozbawienia wolności lub karą zastępczą w wymiarze do 3 lat.

2. Projekt Zamoyskiego - 1776r.

a). Podniesienie wieku nieodpowiedzialności karnej do 18r.ż.

b). możliwość wyboru kary wobec nieletniego(tego wyboru dokonywał sędzia).

Nieletniego można było skazać na śmierć za zabójstwo jeśli był bardzo zdemoralizowany i nie rokował szans na poprawę - jedno z rozwiązań projektu.

3. Kodeks Karny Królestwa Polskiego - 1818r.

a). Nieodpowiedzialność karna(całkowita) do 12r.ż.

b). powyżej 15r.ż. przewidywano wobec takiego sprawcy za popełnienie zbrodni karę aresztu lub domu poprawczego, za popełnienie występku - krótkotrwałą karę aresztu.

Czas pobytu w areszcie dla nieletnich mógł trwać: od 8dni do 6 miesięcy(za występek); od 3miesięcy do 1 roku; od 1 roku do 3 lat. O areszcie decydowało wiele czynników. Dodatkową karą był 2 razy w tygodniu post.

4. Projekt Makarewicza - pocz. XVIIIw.

a). Do 14r.ż. nieletni jest całkowicie nieodpowiedzialny karnie

b). 14-18 lat przewiduje się odpowiedzialność warunkową(świadomość co do charakteru czynu).

Kary dodatkowe dla nieletnich:

• Nagany i upomnienia

• grzywna

• zobowiązanie rodziców do sprawowania należytej pieczy.

Powstanie zakładów poprawczych.

Powstały z przytulisk organizowanych przez biskupów lub kościoły(zorganizowane przy kościołach lub biskupstwach).

1629r. - pierwszy zakład poprawczy zorganizowany przez Bractwo Niemieckie; skupiał młodzież zaniedbaną i z wyrokami; nauka czytania, pisania i zawodu.

Kolejne placówki miały charakter opiekuńczo-prewencyjny, np. przy Szpitalu Dzieciątka Jezus w Wa-wie w 1732r. Początkowo była to placówka opiekuńcza(pracownicy szukali dzieci na ulicach). Po 30 latach przekształcono go w dom poprawczy.

Dom Poprawy - 1736r. w Wa-wie; założycielem był biskup Wa-wy; podstawowym zadaniem była nauka zawodu, wdrażano dzieci do pracy i tam one pracowały; dbano o wychowanie moralne(praktyki religijne).

1636r. - Instytut Moralnej Poprawy Dzieci; początkowo placówka o charakterze opiekuńczym; przebywały w niej dzieci, które nie miały opieki(sieroty, żebrzące, wałęsające się po ulicach); później stał się placówką opieki całodobowej; dzieci mogły żebrać raz w tygodniu; później stał się placówką poprawczą - 1710r.; wobec młodzieży zdemoralizowanej stosowano kary(zakuwanie w kajdany, posty, baty, izolacja, zakaz rozmawiania); placówka była krytykowana. W poł. XIXw. została reaktywowana i zmodyfikowana przez Franciszka Skarbka, wtedy przeżywała swój okres świetności; dyrektorem został Stanisław Jachowicz; modyfikacja spowodowała, że stała się wiodącą w Europie. Do placówki przyjmowano młodzież z wyrokami sądowymi i policyjnymi w wieku 6-16lat(czasami rodzice sami oddawali dzieci). W placówce panowała anonimowość, wychowanków rozpoznawano po numerach. Proces resocjalizacji opierał się o naukę pisania, czytania, rachunków. Zorganizowano samorząd wychowanków(decyzje m.in. o karach, o przechodzeniu z grupy do grupy, sposobie spędzania wolnego czasu). Rygor był surowy. Przez cały okres pobytu obowiązywał zakaz odwiedzin rodziców. Praktycznie uczyli się ogrodnictwa, wikliniarstwa, stolarstwa i ślusarstwa. Placówka wyzwoliła się spod wpływów kościoła, opiekę nad nią przejęła gmina, dzięki temu miała stałe dochody.

Osada w Studzieńcu - 1876r.; druga najbardziej znana placówka; typowa placówka poprawcza dla młodzieży wykolejonej i przestępczej, którą resocjalizowano przez pracę. Wprowadzono w niej system progresywny(poszczególne stopnie, im wyższy, tym więcej przywilejów). Kładziono nacisk na wszechstronny rozwój intelektualny, fizyczny i aktywność zawodową. Funkcjonowanie opierało się na tzw. rodzinach. Rodzinę stanowił wychowawca(„ojciec”) i wychowankowie w różnym wieku, o różnym stopniu demoralizacji i resocjalizacji. Każda rodzina mieszkała w osobnym domku. Wychowanków w rodzinie mogło być max 12. Każdy nowy wychowanek nie miał przywilejów, a najwięcej obowiązków. Co jakiś czas dokonywano wspólnej oceny wychowanków, przyznawano punkty i co kwartał ten, który miał więcej punktów przechodził do wyższej grupy i miał więcej przywilejów. Ten, co był „na minusie” spadał do niższej grupy resocjalizacyjnej, co miało go mobilizować. W tej placówce wypracowano model opieki postpenitencjarnej. Opuszczający placówkę wychowanek otrzymywał opiekę wolontariusza, którego rolą byłą pomoc w znalezieniu pracy dla wychowanka, ewentualnie pomoc w ukończeniu szkoły. Zakład ten miał wysoki wskaźnik resocjalizacji(80%). Później powiększono grupy i spowodowało to upadek tej placówki. Pogorszyły się wyniki resocjalizacji. Osadę próbowano reformować po II wojnie światowej, jednak nie udało się. Później przekształcono ją w zakład karny dla młodocianych.

Zakład w Chojnicach - 1885r.; był wtedy zakładem dla dorosłych; utworzony przez władze niemieckie. W 1920r. przekazany władzom polskim i zmieniono jego nazwę na Pomorski Zakład Poprawczy. W tej placówce wyodrębniono Dom dla Dzieci Ubogich. Do 1933r. przebywały w nim dzieci pozbawione rodzin i młodzież wykolejona. Po II wojnie światowej stał się domem pracy przymusowej(skazany np. na karę grzywny musiał odpracować) i domem pracy dobrowolnej(po odbyciu kary można było tu się przenieść i pracować). W latach50-tych zmieniono go w Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich. I tak trwa do dziś. Dziś uczy się w nim ogrodnictwa i innych zawodów(warunkiem jest znalezienie specjalisty). Jest on zabytkiem.

Systemy resocjalizacji.

SYSTEM RESOCJALIZACJI = system wychowania resocjalizującego - całościowy, planowy i uporządkowany układ środków postępowania zmierzający w sposób pełny i ekonomiczny do osiągnięcia zamierzonego celu pedagogicznego.

PLACÓWKI RESOCJALIZACYJNE - element systemu reso.; ich działania mają 3 funkcje:

1. instrumentalno - zewnętrzna - działania zmierzające do max wykorzystania kontroli oraz podejmowania współpracy z instytucjami pozazakładowymi

2. celowościowo - wewnętrzna - na terenie zakładu tworzy się odpowiednie grupy wychowawcze, ustala normy oraz oddziałuje się w celu podnoszenia kultury wychowanków

3. instrumentalno - wewnętrzna - kształtowanie posłuszeństwa i poszanowania regulaminu obowiązującego w zakładzie oraz eliminowanie nieformalnych, destrukcyjnych grup.

INSTYTUCJA - układ złożony z elementów rzeczywistości stanowiących czynnik kooperacji ludzi. Częściami tego układu są:

• role społeczne - wychowawca, wychowanek ,psycholog

• to, co stanowi o tym, że układ społeczny nabiera cech jednostki organizacyjnej(wzajemne relacje między wychowawcą a wychowankami kształtujące się w oparciu o normy regulaminowe).

Instytucją jest więc zorganizowany zespół ludzi współdziałających dla osiągnięcia wspólnych celów, a także ogół zasobów, których ludzie ci używają w swoim działaniu.

Celem instytucji resocjalizacyjnej jest wypełnianie założeń zmierzających do kształtowania postaw poprzez:

• korygowanie pojęć i przekonań

• zmianę postaw i hierarchii potrzeb

• wytwarzanie nowych potrzeb i ich konkretyzowanie

• przyswajanie wiadomości i umiejętności pozwalających zrealizować konstruktywne zamierzenia.

Charakterystyka systemów resocjalizacji:

1.oparty na wzorach życia rodzinnego(rodzinkowy) -pierwsze ustabilizowane formy się w Niemczech, a realizował je Wehrli.

• małe grupy wychowawcze(max 12 osób)

• wychowawca i najstarszy, najchętniejszy do pomocy(starszy brat), najmniej zdemoralizowany - byli najważniejsi

• praca podstawą wychowania

• nauka

• gry, zabawy sportowe, w których uczestniczyli także wychowawcy

Przykładem może być osada w Niemczech prowadzona przez Wehrliego, osada we Francji w Metrrey(grupy 30-osobowe, każda grupa zajmowała z wychowawcą budynek).

• do wychowawców zwracano się „ojciec”

We Francji wprowadzono starszego brata, który miał dbać o higienę i dobre zachowanie. Wychowankowie nosili jednakowe stroje, cechą wyróżniającą były dystynkcje przypominające wojskowe.

• jako wyróżnienie formy działalności kulturalnej(udział w zajęciach sportowych)

• po odbyciu kary mieli szansę na opiekę ojcowską(pomoc w różnych dziedzinach życia).

System ten jest rzadko wprowadzany, ze względu na małą liczbę osób w grupie i nie każde dziecko może się tam znaleźć ze względu na swoją sytuację prawną.

2. system oparty na progresji i selekcji

System stopni resocjalizacji. Każdy kolejny poziom wiąże się z dodatkowymi korzyściami. Wychowankowie są oceniani.

Przykładem jest zakład w Borstalu - dla chłopców w wieku 17-23 lata. Podstawą przyjęcia jest szczegółowa diagnoza i selekcja, która uwzględnia stopień demoralizacji. Zakład ma 4 placówki(każda obejmuje konkretną grupę wychowanków):

• dla początkujących przestępców rokujących duże szanse resocjalizacji

• dla starszych i bardziej zaawansowanych przestępców

• dla opóźnionych umysłowo i fizycznie

• dla wybitnie inteligentnych przejawiających silne tendencje przestępcze.

Podstawą jest 10-12-osobowa grupa. Na jedną placówkę składa się 5 grup. Wychowawca wyznacza tzw. przewodników. Wychowawcy też przechodzą selekcję(najwyższe kwalifikacje i doświadczenie pedagogiczne). Wychowawca i wychowanek cały czas przebywają razem. Najczęściej najstarsza kobiet zostaje Matroną - ma być namiastką uczuć macierzyńskich.

W systemie tym obowiązują stopnie resocjalizacji. Każdy nowy około pół roku ciężko pracuje, po czym w zależności od oceny może przejść do jednej z dwóch grup wychowawczych(każda ma różną ilość przywilejów i obowiązków):

• grupa błękitnych - więcej przywilejów

• grupa brązowych - mniej przywilejów

Jeśli któryś z wychowanków osiąga najniższy poziom u brązowych jest odsyłany do więzienia. Osoby najlepsze są otoczone opieką następczą(znalezienie pracy, mieszkania) po wyjściu. Nie przyjmuje się tam recydywistów. Skuteczność 80%.

3. System oparty na samorządności młodzieży

Pierwsze zakłady tego typu powstały w USA:

• Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej założona przez Williama George'a; podstawą przyjęcia była dobra kondycja fizyczna(wykluczeni epileptycy i upośledzeni umysłowo)

• Miasto Chłopców - założone przez Flanagana.

W tym systemie prawa, reguły wychodziły od młodzieży. Nadrzędną władzą ustawodawczą było zgromadzenie wszystkich wychowanków powyżej 16r.ż.. Wybierali oni też władzę wykonawczą(skarbnik, prokurator - wychowanek rozsądzający konflikty). Zbudowali „w razie czego” więzienie i wybierali strażników więziennych. Wszystkie prace wykonywali sami(sami budowali domy, uprawiali pola, hodowali zwierzęta)→uczyli się rzemiosła. Boston nadał im prawa miejskie. Sami też wymierzali kary. Wychowawcy pełnili rolę mediatorów(głos doradczy).

System ten nie spełnia się w zakładach zamkniętych, istnieje tam jedynie samorząd! Samorządy wprowadza się tam, gdzie „drugie życie” nie jest silne.

We Włoszech istnieje jeszcze taka placówka: całkowicie dobrowolny udział. Te same zasady: praca, wynagradzanie, itd. Wychowanek musi za wszystko płacić, gdy zabraknie mu pieniędzy może zaciągnąć kredyt, gdy go nie spłaci, idzie do zakładu karnego.

4. System oparty na diagnozie.

Łączy ideę samorządności. Efektem jest powstawanie reformatoriów. Powszechny w USA(Boston, Elmira). Młodzież 16-20-letnia. Przyjęcie poprzedzone jest bardzo dokładną diagnozą(indywidualne możliwości każdego wychowanka). Wychowanków umieszcza się w określonej grupie wychowawczej(podobieństwo zainteresowań, podobne predyspozycje). W grupie znajdują się wychowankowie o różnym stopniu demoralizacji. W ramach grup wychowankowie mogą awansować i być zdegradowani. Obowiązkowa praca i wynagrodzenie(muszą opłacić swój pobyt). Przykład: Reformatorium w Kalifornii - zasady wojskowe, kompanie, rygor.

5. Instytucjonalny system resocjalizacji.

W skład polskiego systemu resocjalizacyjnego wchodzą:

• państwowy młodzieżowy ośrodek wychowawczy

• państwowy młodzieżowy ośrodek szkolno-wychowawczy

• domy dziecka

• pogotowia opiekuńcze

• schroniska dla nieletnich

• rodziny zastępcze

• ośrodki kuratorskie

• OHP

• Policyjne izby dziecka

• Kuratorzy sądowi

Realizują one jeden cel: eliminowanie zagrożeń i ograniczenie skutków zaburzonej socjalizacji(wychowanie, opieka, terapia).

Zadania, jakie spełniają:

• wykrywanie zagrożeń nieprzystosowania społecznego

• diagnozowanie i poradnictwo

• orzekanie o charakterze zastosowanych kar i środków wychowawczych

• działania opiekuńczo-wychowawcze i psychoterapeutyczne.

Podział placówek:

• instytucje diagnostyczne - diagnozowanie nieletniego i jego rodziny

• placówki typowo wychowawcze - prowadzące działalność wychowawczą w oderwaniu od środowiska rodzinnego, charakter izolujący, np. zakłady poprawcze, domy dziecka

• instytucje prowadzące działalność wychowawczą w środowisku otwartym, np. rodzina zastępcza przez działalność kuratorską.

Ośrodek diagnostyczno - konsultacyjny:

Zajmuje się sprawami małoletnich, nieletnich i sytuacją rodzinną: diagnoza, opieka specjalistyczna i poradnictwo w sprawach nieletnich, prowadzenie spraw opiekuńczych małoletnich i inne sprawy rodzinne. Zadania ośrodków:

• przeprowadzanie badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich i środowiskowych i wydawanie na tej podstawie opinii o nieletnim, małoletnim i o rodzinie.

• Prowadzenie poradnictwa rodzinnego, sprawowanie opieki specjalistycznej nad małoletnim

• Udzielanie pomocy schroniskom dla nieletnich i zakładom poprawczym w zakresie opieki psychologicznej

• Współpraca z instytucjami i organizacjami zajmującymi się problematyką rodziny.

Opinie wychowawcze w stosunku do nieletniego zawierają przyczyny i stopień demoralizacji, propozycje zastosowanego środka wychowawczego, leczniczego lub poprawczego.

Opinie w stosunku do małoletniego zawierają: aktualną sytuację dziecka, przyczyny tej sytuacji, sposób reakcji dziecka w sytuacjach trudnych, warunki niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka.

W stosunku do rodziny podejmuje się działania diagnostyczne oraz chroniące interesy dziecka. Realizuje się je poprzez:

• Diagnozę rodziców i dzieci,

• prowadzenie pomocy socjoterapeutycznej,

• udzielanie porad w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych,

• udział specjalisty z ośrodka w sprawach rozwodowych na wezwanie sądu,

• opiekę specjalistyczną nad małoletnim narażonym na urazy psychiczne wynikające z konfliktów w rodzinie,

• ustalenie wraz z kuratorem kierunku pracy opiekuńczo-wychowawczej i resocjalizacyjnej.

Pogotowie opiekuńczo-wychowawcze: ośrodek diagnostyczno-konsultacyjny czynny całą dobę; przeznaczone dla dzieci w wieku 3-18lat. Do podstawowych zadań należy:

• opracowanie diagnozy pedagogicznej, psychologicznej i lekarskiej

• zapewnienie dobrej opieki dzieciom opuszczonym, osieroconym lub takim, które wymagają natychmiastowego odizolowania od środowiska

• organizowanie działalności kompensacyjno-terapeutycznej i resocjalizacyjnej

• zapewnienie wychowankom możliwości realizowania obowiązku szkolnego

• kwalifikowanie dzieci do rodzin zastępczych, adopcyjnych i odpowiednich placówek opiekuńczo-wychowawczych

Dzieci do ośrodka mogą być dowiezione przez policję, kierowane przez sąd, dyrektorów szkoły. W pogotowiu umieszcza się dzieci, które:

• w sposób nagły zostały pozbawione opieki i nie mogą być bezpośrednio umieszczone w placówce opiekuńczo-wychowawczej

• z powodu zaniedbań środowiskowych oraz trudność w nauce, które wymagają specjalistycznych obserwacji i badań

• na mocy orzeczeń sądu, dyrektorów szkoły, inspektorów oświaty zostały skierowane do pogotowia w celu ustalenia dla nich najbardziej optymalnego środowiska wychowawczego. Nie powinien to być czas dłuższy niż 3miesiące.

Zadania pogotowia opiekuńczego:

• wyrównanie powstałych braków, np. wiedzy

• wyregulowanie błędów wychowawczych

• doprowadzenie do normy w zakresie wychowania.

W skład zespołu diagnostycznego wchodzi:

• dyrektor

• pedagog placówki

• psycholog

• wychowawca właściwej grupy

• lekarz

• wychowawcy klas.

Ich zadania to:

• kwalifikowanie dzieci najpierw do umieszczenia w pogotowiu, kwalifikowanie do udziału w zajęciach, np. korekcyjnych, psychoterapeutycznych

• ukierunkowanie działalności obserwacyjnej i diagnostycznej w pogotowiu i ustalenie diagnozy oraz zaleceń dotyczących postępowania z dzieckiem, wnioskowanie w sprawie przedłużenia pobytu o dalsze 3miesiące

• kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w innych placówkach.

Grupy wychowawcze: relacje wiekowe: 7-13r.ż., do 18r.ż.

Policyjna izba dziecka: zapewnia opiekę oraz właściwe warunki wychowawcze dla nieletnich, którzy:

• popełnili przestępstwo i istnieją uzasadnione obawy zatarcia śladów przestępstwa przez nieletniego lub ukrycia się go

• nieletni do 17r.ż., a po ukończeniu 13r.ż., co do których nie można ustalić ich tożsamości

• nieletni wymagający natychmiastowej opieki, gdy niemożliwe jest niezwłoczne dostarczenie ich do rodziców lub umieszczenie w pogotowiu

Nieletni, o których mowa muszą mieć ukończony 13r.ż., a nie skończyli 18r.ż.

Zadania policyjnej izby dziecka:

• potwierdzenie lub ustalenie tożsamości nieletniego

• zebranie niezbędnych informacji o sytuacji rodzinnej

• dokonanie diagnozy pedagogicznej na podstawie obserwacji.

O umieszczeniu dziecka w policyjnej izbie dziecka powiadomieni muszą zostać:

• rodzice

• jednostka policji na terenie zamieszkania

• sąd rodzinny i prokuratura

• władze oświatowe i instytucje państwowe, społeczne kompetentne w sprawach opieki.

Schronisko dla nieletnich - przebywać w nim mogą osoby od 13-18r.ż.; okres pobytu: 3miesiące; jest to placówka opieki całkowitej, pracuje przez cały rok, 24h/dobę. Umieszczani w schronisku mogą być: nieletni na mocy decyzji sądu lub sędziego rodzinnego lub prokuratora. Zwolnienie ze schroniska może nastąpić na podstawie decyzji organu, który nieletniego tam umieścił. Zadania schroniska:

• zapewnienie pozostającego w placówce nieletniego do dyspozycji sądu lub prokuratora

• zapobieganie działaniom, które mogłyby utrudniać postępowanie prowadzone w sprawach nieletniego(niekontaktowanie się nieletniego z grupą, żeby nie zatarł śladów)

• opracowanie diagnozy dotyczącej sytuacji nieletniego.

Pobyt nieletniego można przedłużyć; dyrektor występuje do sądu, gdy diagnoza się przedłużyła lub sam sąd przedłuża ten pobyt(nie dłużej niż 6miesięcy).

Diagnoza sporządzona w schronisku zawiera:

• opis osobowości nieletniego

• stan jego demoralizacji

• ocenę środowisk wychowawczych, tzn. określa się charakter środowiska, relacje w rodzinie, jej status, czy możliwa jest współpraca między rodziną a placówką

• wskazanie dotyczące dalszej opieki i metod postępowania z nieletnim.

Dla potrzeb sądu przekazywane są następujące informacje:

• stan zdrowia fizycznego i psychicznego

• poziom rozwoju intelektualnego

• ocena wyników nauki szkolnej

• uzdolnienia jakie posiada

• zainteresowania i predyspozycje zawodowe

• rozwój psychospołeczny

• aktualna sytuacja rodzinna i szkolna

• wnioski dotyczące kierunku oddziaływań resocjalizujących

Zadania realizuje się w szkole, internacie i na zajęciach warsztatowych. Program jest taki sam jak w gimnazjum czy szkole podstawowej. Zajęcia odbywają się w 6-12-osobowych grupach. Organizuje się zajęcia korekcyjno-wychowawcze. Zajęcia warsztatowe wiążą się z kształceniem kursowym(najczęściej rzemieślniczym). Do działania trzeba wychowanka wdrożyć - systematycznym działaniem wzbudzić u niego chęci. Zajęcia obowiązkowe: porządkowe, gimnastyka, odrabianie lekcji. Czas wolny obejmuje: sport i rekreację(biwaki) i zajęcia quizowe. Nadzór nad poprawnym funkcjonowaniem schronisk sprawuje prezes Sądu Okręgowego.

Placówki wychowawczo-resocjalizujące:

1. zakład poprawczy - nadzór nad funkcjonowaniem placówki stanowi prezes Sądu Okręgowego. Nadzór nad funkcjonowaniem środka poprawczego sprawuje sędzia rodzinny. Typy zakładów poprawczych:

• zakłady poprawcze dla nieletnich zdemoralizowanych w niewielkim stopniu - zakłady te są półotwarte lub otwarte

• zakłady dla nieletnich wymagających bezpośredniego nadzoru wychowawczego

• zakłady dla nieletnich o wzmożonym nadzorze wychowawczym - przebywają w nich nieletni o bardzo wysokim stopniu demoralizacji; przypominają więzienia(warunki są takie same)

• zakłady dla nieletnich upośledzonych umysłowo - stosuje się w nich oddziaływania resocjalizująco-rewalidacyjne

• zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości - sprawuje się w nich opiekę psychoterapeutyczną.

Zakres oddziaływań:

• w zakładach typu półotwartego i otwartego kształcenie ogólne i zawodowe odbywa się z wykorzystaniem lokalnej bazy, także zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe mogą się odbywać poza zakładem. Nieletni, którzy nie stanowią zagrożenia korzystają ze szkół publicznych. Zakłady tego typu funkcjonują w różnych postaciach.

• Zakłady o bezpośredniej opiece wychowawczej to zakłady zamknięte. Kształcenie odbywa się z wykorzystaniem bazy zakładowej. Wychowankowie w formie nagrody mogą uczestniczyć w imprezach publicznych(zajęcia sportowe, na basenie).

• Zakłady dla osób upośledzonych umysłowo i z zaburzeniami - w placówkach tych realizuje się program szkoły specjalnej. Program szkoły nie różni się od programu, który występuje w szkołach publicznych(nie ma na świadectwie oznaczenia szkoły).

Kształcenie odbywa się w dwuletnim lub półtorarocznym trybie. Kończy się egzaminem lub obroną pracy dyplomowej. Wiek wychowanka jest weryfikujący. Jest możliwość śródrocznej promocji(w ciągu roku można zmienić 2 klasy). Egzamin komisyjny.

Zajęcia internatowe obejmują:

• czynności stałe - prace porządkowe, gimnastyka poranna, prace gospodarcze, posiłki, odrabianie lekcji, czytelnictwo

• zajęcia dodatkowe - rozrywki, zajęcia dydaktyczne

Działalność wychowawcza odbywa się w grupach o różnym charakterze:

• grupa samorządowa - najwyższy stopień resocjalizacji

• grupa podstawowa - ci, co przychodzą do zakładu

• grupa oczekująca - ci, co oczekują na przedterminowe zwolnienie.

We wszystkich zakładach poprawczych system jest progresywny!

Kryteria przyznawania punktów są różne:

• (minimum) raz w tygodniu przyznaje się wychowankowi określoną liczbę punktów, np. 0,5, w poszczególnych kategoriach zachowania dyscypliny

• stosunek do nauki i obowiązków

• aktywność w pracach na rzecz zakładu

• koleżeńskość

• czystość i przestrzeganie przepisów

• kultura słownictwa

• poszanowanie mienia zakładowego

• koła zainteresowań

• stosunek do przełożonych

• postawa wychowanka poza zakładem

• nagrody.

Określona ilość punktów za dobre zachowanie.

I stopień resocjalizacji to 30pkt - pozbawienie przywilejów, ocena naganna(wg MEN)

II stopień resocjalizacji to 31-60pkt - ocena nieodpowiednia

III stopień resocjalizacji to 61-85pkt - ocena poprawna

IV stopień resocjalizacji to 86-100pkt - ocena wyróżniająca

V stopień resocjalizacji to 101-108pkt - ocena wzorowa.

Punkty zbiera się przez 2,5-3miesiące(co 2,5miesiąca zbiera się komisja, która może za ilość punktów przenieść na inny stopień resocjalizacji).

O nagrodę może wnioskować każdy wychowawca, który miał kontakt z wychowankiem.

Nagrody:

• pochwała

• pochwała przed wychowankami

• list pochwalny do rodziny

• rozmowa telefoniczna na koszt zakładu

• zezwolenie na odwiedziny

• nagrody pieniężne

• imprezy pozazakładowe

• udzielenie urlopu

• przeniesienie na wyższy stopień resocjalizacji.

Kary(wymierza dyrektor, a wnioskuje wychowawca po konsultacji z psychologiem):

• upomnienie

• upomnienie wobec wychowanków

• zawiadomienie rodziców

• zakaz rozmów telefonicznych do 1miesiąca(oprócz rodziców)

• utrata kieszonkowego do 3miesięcy

• nie spotykanie się z ludźmi do 3miesięcy(z wyjątkiem rodziców)

• zawiadomienie sądu o złym zachowaniu.


Przyjęcie do zakładu odbywa się na mocy polecenia sądowego. Wiąże się z rozmową adaptacyjną. Początkowo wychowanek jest badany, później przydzielony do właściwej grupy.

Wychowankowi przysługują praktyki religijne.

Zakład musi udzielić wychowankowi pomocy w kontaktach z rodziną, jeśli sąd nie ograniczył tych wizyt. Jeśli w czasie wizyty coś się wydarzy, to dyrektor może ograniczyć kontakty.

Gdy sprawa nieletniego koreluje ze sprawą rodzica, dyrektor może ograniczyć wizyty.

Wychowanek otrzymuje całodniowe wyżywienie.

Wychowankowi przysługuje korzystanie z własnego obuwia i własnej bielizny. Karą jest używana odzież.

Paczki mogą zawierać najpotrzebniejsze rzeczy.

Wychowankowie mają prawo do kieszonkowego, które jest zróżnicowane. Zależy od stopnia resocjalizacji, możliwości placówki i od samego wychowanka.

Korespondencja jest cenzurowana, za wyjątkiem listów ze sądu i od prawnika.

Po odwiedzinach wychowankowie mogą zostać przeszukani.

Środki wolnościowe:

a). Rodzina zastępcza - forma opieki nad dzieckiem pozbawionym zasadniczej opieki rodzicielskiej; 3 typy:

• rodzina spokrewniona z dzieckiem w stopniu, który pozwala na alimentację, np. rodzeństwo lub dziadkowie(wniosek rozpatrywany w pierwszej kolejności), władza rodzicielska może nadal częściowo być w rękach rodziców(mogą, np. decydować o dziecku); rodzinę zastępczą może stanowić 1 osoba!; brak w niej więzów formalnych

• rodzina spokrewniona w dalszym stopniu, która zobowiązuje się wziąć dziecko pod opiekę na pewien czas, np. przewlekła choroba rodziców; rodzeństwo rodziców, kuzynostwo, przyjaciele rodziny

• osoby obce w stosunku do dziecka, które zobowiązują się wykonywać orzeczony środek wobec dziecka.

Rodzinę wskazuje sąd, są to osoby godne zaufania.

Warunki, które musi spełniać rodzina zastępcza:

• może to być osoba samotna, nie muszą być małżonkowie, ale musi ona dawać rękojmię należytego wykonywania zadań wychowawczych

• ma obywatelstwo polskie

• mieszka w kraju

• posiada pełnię praw cywilnych i obywatelskich

• nie byłą pozbawiona praw rodzicielskich

• nie może być karana za przestępstwo przeciw rodzinie i opiece

• nie jest chora na chorobę psychiczną, zakaźną ani przewlekłą

• musi posiadać stałe źródła utrzymania oraz odpowiednie warunki mieszkaniowe

Okoliczności umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej:

• w sytuacji pozbawienia, ograniczenia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej dotychczasowym opiekunom dziecka

• orzeczenie przez sąd rodzinny umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej jako środek wychowawczy

• zgoda rodziców na umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej w sytuacji, gdy na czas przejściowy nie dysponują oni odpowiednimi warunkami do sprawowania opieki, np. okresowy brak pracy.

Rodzina zastępcza sprawuje opiekę na dzieckiem od chwili zawarcia umowy do ukończenia przez dziecko 18r.ż., a jeśli uczy się ono to przez okres nauki, ale nie dłużej niż do 25r.ż.

b). ośrodki kuratorskie - placówki egzekwujące decyzje sądu rodzinnego. Nieletni trafiają tam, gdy:

• sąd rodzinny wyda decyzję o zastosowaniu tego środka wychowawczego

• stwierdzono wobec nich wyraźne zaniedbania wychowawcze lub gdy wobec rodziców zastosowano ograniczenie władzy rodzicielskiej

• wymagają stałej kontroli i pomocy ze względu na cechy osobowości i sytuację życiową.

Zadania ośrodków kuratorskich:

• wdrażanie do przestrzegania zasad współżycia społecznego

• kształtowanie właściwego stosunku do nauki

• rozwijanie zainteresowań i uzdolnień

• usuwanie zaniedbań wychowawczych

• podnoszenie kultury osobistej

• organizowanie czasu wolnego

• uczenie samodzielnego rozwiązywania problemów życiowych

• nabywanie umiejętności rozładowywania napięć emocjonalnych.

Ośrodek kuratorski współpracuje także z rodziną.

Metody wykorzystywane w pracy ośrodka:

• metoda indywidualnych przypadków

• metoda pracy grupowej

• metoda pracy ze środowiskiem tzw. network

Zajęcia prowadzi kierownik ośrodka, kuratorzy rodzinni, społeczni, zawodowi. Zajęcia terapeutyczne mogą prowadzić wyłącznie osoby z uprawnieniami! Zajęcia w grupach prowadzi się w ciągu całego tygodnia w dniach i godzinach odpowiadających potrzebom wychowanków. Tygodniowy bilans godzin nie może być jednak mniejszy niż 20h zegarowych.

Grupa wychowawcza powinna liczyć nie więcej niż 10 osób. Dzieciom przysługuje dożywianie. Jeśli kierownik znajdzie sponsorów, może zwiększać kwotę wydawaną na jedzenie(np. podwieczorek).

Ośrodek działa przez cały rok, jedynie na wniosek Prezesa Sądu Okręgowego można zawiesić prowadzenie zajęć na czas nie dłuższy niż 3 miesiące w roku(okres wakacyjny, okres ferii). Wskazuje się wtedy inną placówkę.

Obowiązki kierownika ośrodka(jest nim kurator zawodowy):

• mianuje go prezes Sądu Okręgowego spośród rodzinnych kuratorów zawodowych

• organizowanie pracy w ośrodku

• sporządzanie pisemnych sprawozdań co 6 miesięcy

• opiniowanie kandydatów do pracy w ośrodku

• prowadzenie zajęć w wymiarze 6h/tydzień

• niezwłoczne powiadamianie sądu rodzinnego o popełnieniu przestępstwa przez nieletniego

• prowadzenie pełnej dokumentacji ośrodka.

Do obowiązków kuratora zawodowego należy:

• prowadzenie zajęć w wymiarze 8h/tydzień

• prowadzenie dokumentacji przez wypełnianie dziennika zajęć

• systematyczne podnoszenie kwalifikacji przez udział w szkoleniach

Funkcje ośrodków kuratorskich:

• Opiekuńczo-wychowawcza

• Dydaktyczna

• Kompensacyjno-profilaktyczna - rozpoznanie sytuacji nieletniego, częściowe izolowanie go i uodpornianie na negatywne bodźce w środowisku wychowawczym(np. zdemoralizowaną rodzinę)

• Resocjalizacyjna

• Integracyjno-społeczna.

Podstawy pedagogiki penitencjarnej

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA zajmuje się osobami nieletnimi i dorosłymi i dotyczy działań instytucjonalnych oraz pozainstytucjonalnych, a także opieki postpenitencjarnej i profilaktyki.

PEDAGOGIKA PENITENCJARNA - obejmuje swym działaniem nieletnich(ukończony 15r.ż. i popełnili ciężkie przestępstwo), młodocianych i dorosłych umieszczonych na mocy orzeczenia sądowego w zakładach zamkniętych, których główną cechą jest izolacja.

DEMORALIZACJA - skutek wadliwej socjalizacji oraz zaburzeń osobowości, które powodują zachowania antagonistyczno-destrukcyjne. Jednostki takie świadomie przekraczają normy oraz ustalony porządek społeczny, zachowują się krzywdząco wobec innych, lekceważą prawo, wykazują brak szacunku dla godności osobistej człowieka i jego potrzeb.

WYKOLEJENIE - pogłębiający się stan demoralizacji polegający na tym, że jednostki nie pełnią ról społecznych w sposób oczekiwany, mimo że mogą to czynić.

RESOCJALIZACJA PENITENCJARNA - proces wychowania korekcyjnego wobec osób przebywających w aresztach śledczych, zakładach karnych i poprawczych.

MŁODOCIANY - osoba, wobec której stosuje się środki penitencjarne, a która nie ukończyła 21r.ż.

RECYDYWISTA - osoba skazana na karę pozbawienia wolności, która w ciągu 5 lat i po odbyciu minimum 6miesięcy kary popełniła następne przestępstwo podobne do tego, za które byłą skazana.

PRZESTĘPCA POWROTNY - osoba, która popełnia kolejny czyn przestępczy bez względu na jego kategorię.

RECYDYWISTA PENITENCJARNY - osoba odbywająca karę pozbawienia wolności za kolejne przestępstwa dowolnej kategorii.

ZACHOWANIE ASPOŁECZNE - zachowanie ukierunkowane na egoistyczne potrzeby jednostki, naruszające zasady moralne, obyczajowe i prawne.

Istota kary pozbawienia wolności.

PRZESTĘPSTWO - czyn spełniający następujące warunki:

• musi być dokonany

• niezgodność z istniejącymi przepisami(prawo nie działa wstecz!)

• szkodliwość czynu(musi wiązać się z określoną szkodą społeczną)

Dolegliwości kary pozbawienia wolności:

• dolegliwość fizyczna - odizolowanie od społeczeństwa, brak możliwości zaspokajania konkretnych potrzeb fizycznych

• dolegliwość psychiczna - deprywacja potrzeby bezpieczeństwa, uznania, nowych kontaktów, nowych doświadczeń(najbardziej dotkliwa)

• dolegliwość społeczna - brak możliwości wypełniania funkcji społecznych(rodzica, męża, pracownika, itd.)

Kary dzielimy na:

• zasadnicze

• główną karą zasadniczą jest kara pozbawienia wolności(dożywotnie pozbawienie wolności → najwyższy wymiar; kara 25 lat pozbawienia wolności; kara pozbawienia wolności od 10-15 lat; kary długoterminowe do 10lat; kary średnioterminowe do 3 lat pozbawienia wolności; kary krótkoterminowe do roku). Kary powyżej 10 lat są karami represyjnymi(tylko mają izolować), do 10 lat daje się na przemyślenie.

• Kara ograniczenia wolności

• Kara grzywny

• dodatkowe

• kara grzywny

• pozbawienie określonych praw(np. wykonywania zawodu, pozbawienie praw publicznych).

Efektywność kar - bada się powrotnością. Najbardziej efektywna(najniższa powrotność) jest kara krótkoterminowa(bo są to „drobni” przestępcy i to ich odstrasza).

Koncepcje kary kryminalnej:

• kara jest celem samym w sobie - nie ma mieć walorów wychowawczych; kara musi być konsekwencją zła

• koncepcja zakładająca, że kara jest środkiem do realizacji celów użytecznych - kara ma być dostosowana do założeń

• koncepcje koalicyjne łączące walory naprawcze kary z jej represyjnością

• koncepcje retrybutywne - kara jest pojmowana jako odpłata za zło, nie jest ona ani dobrem ani złem, ale ma być adekwatna do winy nie zaś do przestępstwa

• teorie prewencyjne - zakładają, że poprawa przestępcy wiąże się z realizacją dobra indywidualnego oraz dobra społecznego w postaci odstraszania innych ludzi. Współcześni zwolennicy utylitarności kary sugerują, że w sytuacji, gdy szkoda została naprawiona lub zrekompensowana winno się odstąpić od wymierzenia kary.

Funkcje kary kryminalnej:

• odwetowa - odpłata za zło, ma zniechęcić osobę do popełniania przestępstw

• eliminacyjna - izolowanie i wykluczanie jednostek niebezpiecznych ze społeczeństwa

• odstraszająca - ma odstraszać sprawcę przestępstwa od popełnienia kolejnego czynu oraz stanowić hamulec dla zachowań społeczeństwa

• poprawcza - polega na stworzeniu warunków do zmiany zachowania i poprawy przestępcy.

Początki więziennictwa.

1. XVIw w Amsterdamie - zakłady dla osób wykolejonych

• młodociani przestępcy na mocy wyroku sądowego oraz osoby pozbawione dachu nad głową(bezdomni, żebracy)

• rodzice mogli przyprowadzać tam dzieci krnąbrne

• formy oddziaływania: resocjalizacja przez pracę, praca ta była opłacana(część odkładano na fundusz wyjściowy); uczyli się czytać i pisać(rachunki i język); by zapobiec demoralizacji w nocy obowiązywała całkowita separacja(pojedyncze cele); zakład zasłynął w Europie. 10 lat później niedaleko Amsterdamu powstał kolejny zakład dla kobiet.

• Zakład Świętego Michała w Rzymie

• zastosowano w nim zasadę całkowitej izolacji przeciwdziałającą demoralizacji

• w czasie izolacji czytali Pismo Święte, pracowali i mieli wpajane zasady etyczne

Warunki w tych placówkach były bardzo złe - oszczędzano m.in. na jedzeniu co powodowało dużą śmiertelność.

W XVIIw powołano do życia 2 wzorcowe zakłady karne:

1. Więzienie marszałkowskie - w Polsce; wybudowano je specjalnie do odbywania kary pozbawienia wolności; cele były przestronne, jasne i dobrze oświetlone. Było ogrzewane. Osadzonym zapewniono opiekę medyczną i duszpasterską.

2. Więzienie w Gandawie - wybudowane też specjalnie dla potrzeb odbywania kary pozbawienia wolności. Cele pojedyncze. Więźniowie mieli opłacaną pracę; zadbano o właściwe warunki sanitarne.

W obu więzieniach nie wolno było represjonować więźniów!

Ustrój celkowy jako pierwszy znany system penitencjarny.

W USA coraz rzadziej orzekano karę śmierci i upowszechniła się religijna doktryna Kwakrów( odłam protestancki głoszący surowe reguły moralne odwołujące się do stylu życia pierwszych chrześcijan).

W ramach ustroju celkowego wyróżnia się 2 systemy:

• pensylwański - nawiązywał do tradycji Kwakrów - odosobnienie w ciągu dnia i w nocy; skazani pozostawali całkowicie bezczynni; celem była przemiana człowieka; mogli jedynie czytać Pismo Święte i na jego podstawie przemieniać się

• ausburski - w Auburn pierwsze więzienie - nazwano go systemem milczenia; więźniowie w dzień pracowali, w nocy byli izolowani; więźniowie i strażnicy nie mogli rozmawiać. 2 typy więzień:

• promieniste

• wachlarzowe

Cele były zbudowane z prętów jak klatki, co umożliwiało obserwowanie wszystkich z jednego punktu. Według tego systemu wybudowano Alcatraz i Singsing. Cela izolacyjna - ściany, podłoga, 150-160cm wysokości.

W Europie bardziej przyjął się system ausburski.

Karol Lucas - przeciwnik obu tych systemów; więźniów należy umieszczać według selekcji; zwolennik wprowadzania nauki do więzienia i uczenia zasad moralnych; postulował zatrudnianie więźniów; więźniowie powinni odbywać karę w 3 grupach: więźniowie wyjątkowi(najcięższe zbrodnie, bardzo zdemoralizowani), grupa próby(skazani szli tam po kilku latach pobytu w zakładzie karnym, przywileje), grupa zaufania(mogli wychodzić na przepustki).

Reformy te były początkiem ustroju progresywnego.

W Szwajcarii system diagnozy i klasyfikacji więźniów.

Ustrój progresywny - inicjatorem był McConachi, który stworzył dwupoziomowy system progresji, którego celem było wyrabianie postaw prospołecznych i moralnych.

Kara była zaczynana w warunkach systemu ausburskiego. Co tydzień więźniowie byli oceniani(jak pracują, kontakty z więźniami i strażnikami - max 6pkt). Kumulowanie punktów i zamiana ich na przywileje(widzenie, nowa odzież). Punkty i przywileje mogły zostać odebrane!

System został porzucony na krótki czas i reaktywowany przez Williama Croftona.

Podzielił on karę na 3 fazy:

• okres surowego reżimu(min. 9miesięcy) - całkowita izolacja

• okres ciężkiej pracy(do połowy kary) - w ciągu dnia pracowali np. w kamieniołomach, a w nocy byli izolowani

• okres ograniczonego dozoru(6miesięcy) - praca była wynagradzana, nie stosowano kar dyscyplinarnych, kończył się warunkowym zwolnieniem.

Przy złamaniu zasad cofani byli do fazy wcześniejszej. System ten przetrwał do dnia dzisiejszego.

Więziennictwo w Polsce od 1918roku.

Akty regulujące kwestię więziennictwa(jedne z najlepszych ustaw w Europie):

1919r. - rozporządzenie prezydenta RP w sprawie organizacji więziennictwa:

• ujednolicono organizację zakładów karnych

• wprowadzono system progresywny

• zasada segregacji więźniów

• uregulowano warunki pracy, nauki i opieki duchowej oraz zasady utrzymywania kontaktów z rodziną.

Kodeks Karny z 1932r. wprowadził nową typologię więzień:

1. więzienia obserwacyjno-rozdzielcze - diagnoza psychologiczna, psychiatryczna, stan zdrowia i dopiero kierowano więźnia do placówki

2. więzienia dla fizycznie i psychicznie chorych

3. więzienia izolacyjne dla recydywistów i przestępców zawodowych

4. kolonie rolnicze dla skazanych na karę od roku do 5lat - np. pomoc w pracach polowych, melioracyjnych, naprawczych, itd.

5. kolonie rzemieślnicze dla skazanych na karę powyżej 3lat

6. ruchome ośrodki pracy dla skazanych na karę do 3lat - musieli np. odpracować szkody wyrządzone swoim czynem lub karę grzywny.

Przetrwał do II wojny światowej. Po II wojnie światowej miały charakter izolacyjny. W 1956r. zakłady podporządkowano Ministerstwu Sprawiedliwości. W 1958r. utworzono działy penitencjarne(nauka, praca, kontakty). Typy zakładów karnych:

1. więzienia zamknięte - dla recydywistów lub skazanych na kary długoterminowe

2. ośrodki pracy - pierwszy raz skazani lub skazani na kary krótkoterminowe

3. zakłady przejściowe dla młodocianych

4. zakłady dla osób psychicznie chorych.

W 1969r. wszedł w życie KK, KPK i KKW. Na mocy KPK i KKW ustalono przymus resocjalizacji oraz przymus nauki i pracy. Po raz pierwszy wprowadzono rygory. Wówczas były to:

1. rygor zasadniczy - karę odbywali pierwszy raz skazani i młodociani

2. rygor złagodzony - w którym karę odbywali więźniowie przewidziani do przedterminowego zwolnienia

3. rygor obostrzony - w którym karę odbywali recydywiści.

Wprowadzono grupy klasyfikacyjne. Przydział obejmował typ zakładu, w jakim odbywać się będzie karę oraz rygor. Wskaźniki klasyfikacji:

1. wiek

2. poprzednia karalność

3. wysokość orzeczonej kary

4. czas pozostały do końca kary

5. stopień demoralizacji

6. podatność na resocjalizację

7. charakter czynu.

W 1974r. wprowadzono Tymczasowy Regulamin Wykonywania Kary Pozbawienia Wolności. Wprowadzono rygor surowy wyłącznie dla recydywistów. Przewidywał on np. surowe kary dyscyplinarne łącznie z fizycznymi, kierowanie o ciężkich prac fizycznych, możliwość ograniczania korespondencji, widzeń i udziału w zajęciach. Wprowadzono karę obcięcia włosów na zero, ograniczenia o połowę racji żywnościowej, umieszczenie w celi izolacyjnej na pół roku.

Od 1981r. zaczęła się fala buntów, skutkiem była nowelizacja regulaminu wykonywania kary, w której zniesiono rygor surowy, niektóre kary dyscyplinarne(dotyczące strzyżenia i jedzenia) oraz możliwość drastycznego ograniczania widzeń.

W 1990r. wprowadzono nowy regulamin. Najważniejszy był zapis podwyższający należności za pracę skazanych do 35% oraz zaliczenie czasu przepracowanego w zakładzie do emerytury. Karę umieszczenia w celi izolacyjnej skrócono do 1miesiąca!

Nowy Kodeks Karny - 1998r.:

• podwyższenie należności za pracę do 50%

• możliwość noszenia własnej odzieży

• możliwość posiadania sprzętu RTV

• możliwość korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych

• możliwość korespondencji bez ocenzurowania z instytucjami ochrony praw człowieka

• zniesienie przymusu resocjalizacji, ale nie dotyczy to młodocianych wówczas do 24r.ż.

Typy zakładów karnych oraz ich rodzaje.





Kto izolacja

Typy zakładów karnych:

1. zakłady karne dla młodocianych

2. zakłady karne dla pierwszy raz skazanych

3. zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych

4. zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Rodzaje zakładów karnych:

1. zakłady zamknięte

2. zakłady półotwarte

3. zakłady otwarte.

Zakłady te różnią się stopniem zabezpieczenia, izolacji skazanych, obowiązkami i uprawnieniami w zakresie poruszania się po terenie zakładu i poza nim,

Systemy resocjalizacji penitencjarnej:

1. zwykły - karę odbywają dorośli, którzy mogą jednak korzystać z dostępnych form zajęć kulturalno-oświatowych, z nauki, zatrudnienia oraz mogą w każdej chwili wyrazić zgodę na programowane oddziaływanie.

2. programowanego oddziaływania - IPO - indywidualny program oddziaływań. W systemie tym karę pozbawienia wolności odbywają skazani, którzy wyrażają na to zgodę, obowiązkowo młodociani. Działania te obejmują:

• określenie rodzajów i form oddziaływań penitencjarnych

• warunki zatrudnienia

• kierunek i formę kształcenia

• rodzaj zajęć kulturalno-oświatowych

• rodzaj zajęć sportowych

• utrzymywanie kontaktów z rodziną i świadczenia alimentacyjne.

• terapeutyczny - karę odbywają osoby upośledzone umysłowo, z zaburzeniami psychicznymi, uzależnione od alkoholu i narkotyków.

Z wyboru systemu zwolnieni są młodociani, muszą oni się uczyć!

Klasyfikacja więźniów w zakładach - o grupie klasyfikacyjnej(typie zakładu) decyduje sąd. Kryteria klasyfikacji skazanych:

1. płeć (kobiety/mężczyźni)

2. wiek (młodociani i reszta)

3. uprzednie odbywanie kary pozbawienia wolności

4. umyślność bądź nieumyślność popełnionego czynu

5. wysokość pozostałej do odbycia kary pozbawienia wolności (półotwarte i otwarte)

6. stan zdrowia psychicznego i fizycznego w tym uzależnienie o alkoholu i narkotyków

7. stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego

8. rodzaj popełnionego przestępstwa.

Oznaczenie grupy klasyfikacyjnej zawiera symbol literowo-cyfrowy:

M - skazani młodociani 1 - zakład zamknięty

P - pierwszy raz skazani 2 - zakład półotwarty

R - recydywiści penitencjarni 3 - zakład otwarty

W - skazani na karę aresztu wojskowego, np. grupa klasyfikacyjna M1.

U - odbywający karę za wykroczenia, zastosowanie środków przymusu bezpośredniego skutkujących pozbawieniem wolności.

Zakład karny nadaje podgrupy klasyfikacyjne:

p - system programowanego oddziaływania

t - system terapeutyczny

z - system zwykły,

np. M1 - p.

Skazanego umieszcza się w celi jedno lub wieloosobowej biorąc pod uwagę:

• decyzję klasyfikacyjną

• konieczność oddzielenia skazanych od tymczasowo aresztowanych

• zapewnienie bezpieczeństwa i porządku na terenie zakładu karnego

• zalecenia lekarskie, psychologiczne i rehabilitacyjne

• potrzebę kształtowania właściwej atmosfery wśród skazanych

• zapobieganie samoagresji i przestępstwom.

W celach wieloosobowych wyznacza się starszego celi. Jest on zobowiązany do informowania przełożonego o potrzebach bytowych, sanitarnych skazanych oraz o stanie sprzętu.

Skazany ma prawo posiadać w celi:

• dokumenty związane z postępowaniem, w którym uczestniczył

• niezbędne artykuły żywnościowe

• wyroby tytoniowe

• środki higieny osobistej

• przedmioty użytku osobistego

• zegarek na rękę

• listy i fotografie członków rodziny

• przedmioty kultu religijnego

• materiały piśmiennicze

• notatki osobiste

• książki, prasę, gry świetlicowe.

Dyrektor może zezwolić na posiadanie w celi sprzętu audiowizualnego, komputerowego lub innych przedmiotów podnoszących estetykę celi.

Skazany nie może posiadać:

• środków łączności

• przedmiotów niebezpiecznych: brzytew, żyletek, narzędzi do cięcia metalu, metalowych sztućców, środków obezwładniających

• środków odurzających

• środków psychotropowych

• alkoholu.

Warunki bytowe i socjalne:

• skazany otrzymuje 3razy dziennie posiłek, w tym 1 gorący, o odpowiedniej wartości odżywczej, przy czym uwzględnia się zatrudnienie, wiek, stan zdrowia i w miarę możliwości wymogi religijne lub kulturowe

• skazany ma prawo do zajmowania powierzchni mieszkalnej 3m², na której powinno być miejsce do spania, pomieszczenie sanitarne, właściwa temperatura i oświetlenie. Dyrektor w uzasadnionych wypadkach może umieścić osadzonych na czas określony w celi, której powierzchnia jest mniejsza.

• Skazanemu przysługuje ciepła kąpiel raz w tygodniu, kobietom 2razy w tygodniu, i 1 raz dziennie ciepła woda.

• Skazany ma prawo do 8-godzinnego snu i 1-godzinnego spaceru dziennie

• Skazany ma prawo otrzymywać raz w miesiącu paczkę z żywnością nie cięższą niż 5kg. Za zgodą dyrektora może otrzymywać paczki z odzieżą, przedmiotami osobistymi i środkami higieny.

• Wszyscy osadzeni mają prawo do widzeń. Osoba dorosła z rodziny może być tylko jedna. Na widzenie z osobami spoza rodziny pozwolenie musi wydać dyrektor.

Zasady rozmieszczania osadzonych w poszczególnych typach i rodzajach zakładów karnych.

Ze względu na typy zakładów:

W zakładach karnych dla młodocianych umieszczani są:

1. skazani, którzy nie ukończyli 21r.ż. W szczególnych przypadkach mogą być starsi, jeśli pozostało im kilka lat do końca kary

2. dorośli pierwszy raz skazani, którzy wyróżniają się dobrą postawą(brak demoralizacji) - ich cechy osobowościowe mogą mieć pozytywny wpływ na innych.

W zakładach karnych dla pierwszy raz skazanych karę odbywają skazani po raz pierwszy oraz odbywający zastępczą karę pozbawienia wolności.

W zakładach dla recydywistów penitencjarnych umieszczani są dorośli skazani za przestępstwa umyślne, skazani za wykroczenia umyślne na karę aresztu lub pozbawienia wolności, którzy uprzednio już odbywali takie kary za przestępstwa umyślne(sąd nie dopatrzył się przypadkowości).

Ze względu na rodzaje zakładów:

• zakład zamknięty:

umieszcza się w nim obligatoryjnie(na pewno, koniecznie):

• skazanych, którzy stwarzają zagrożenie społeczne lub zagrożenie dla zakładu

• skazanych za przestępstwa popełniane w zorganizowanej grupie

• skazanych na dożywocie lub 25lat

umieszcza się w nim fakultatywnie(prawdopodobnie):

• skazanych(mężczyźni i kobiety), jeśli ich warunki osobiste i tryb życia przed popełnieniem przestępstwa, sposób zachowania w areszcie wskazują, że należy wobec nich wykonywać karę w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczeń

• skazanych, którzy podczas pobytu w areszcie śledczym lub zakładzie karnym naruszyli porządek i dyscyplinę(np. znęcanie się lub należenie do podkultury, niewykonywanie poleceń)

• skazanych, którzy umieszczeni w zakładach półotwartych i otwartych, ale naruszyli porządek wewnętrzny i wykazywali negatywne zachowania

• skazanych za przestępstwa o znacznym stopniu szkodliwości(decyduje sąd)

• ! skazanych niebezpiecznych - zawsze są umieszczani w zakładach zamkniętych; są to osoby, których właściwości, motywacje, sposób zachowania się po popełnieniu przestępstwa, rodzaj i rozmiary następstw czynu, sposób zachowania się w trakcie pobytu w zakładzie sugerują poważne niebezpieczeństwa dla zakładu karnego. Skazani niebezpieczni to osoby, które popełniły:

• Zamach na prezydenta

• Zamach na konstytucyjny ustrój

• Zamach na niepodległość

• Zamach na jednostkę sił zbrojnych

• Czyn ze szczególnym okrucieństwem

• Wzięły zakładnika i przetrzymywały go

• Używały materiałów wybuchowych oraz broni palnej

• Dokonały uprowadzenia samolotu

• Były organizatorami lub uczestnikami zbiorowego buntu

• Dokonały czynnej napaści na funkcjonariusza

• Dokonały zgwałcenia

• Dokonały ucieczki lub próby ucieczki z zakładu.

Przebywają oni w celach mieszkalnych bądź innych pomieszczeniach(do nauki, pracy, praktyk religijnych) o szczególnym zabezpieczeniu techniczno-obronnym. Zwykle są w celach jednoosobowych. Ich cele zamknięte są przez całą dobę i częściej kontrolowane. Udział w jakichkolwiek zajęciach lub nabożeństwach może mieć miejsce tylko w oddziale, w którym są osadzeni. Poruszają się po terenie zakładu pod wzmożonym nadzorem. Po każdym wyjściu i powrocie do celi poddaje się ich kontroli osobistej. Widzenia odbywają się wyłącznie w wyznaczonych miejscach i pod wzmożonym nadzorem(brak bezpośredniego kontaktu, rozmowa podsłuchiwana). Nie mają prawa do użytkowania odzieży i obuwia prywatnego. Mają pomarańczowe ubrania, by byli dobrze widoczni.

• zakład półotwarty:

• umieszczani są w nim skazani za przestępstwa nieumyślne

• odbywający zastępczą karę pozbawienia wolności

• kobiety

• skazani odbywający karę w systemie programowanego oddziaływania, chyba, że okoliczności przemawiają za zakładem zamkniętym

• przeniesieni z zakładu zamkniętego

• skazani na dożywocie minimum po 15latach(do zakładu otwartego mogą być przeniesieni po minimum 20latach).

Charakterystyka zakładów poszczególnych typów:

• zakład typu zamkniętego:

• cele mieszkalne mogą być otwarte w ciągu dnia o określonej porze(decydują o tym względy bezpieczeństwa, decyzję podejmuje dyrektor)

• skazani mogą być zatrudnieni poza zakładem w warunkach pełnego konwojowania

• zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe organizowane są wyłącznie na terenie zakładu

• przemieszczanie się skazanych po terenie zakładu odbywa się wyłącznie w sposób zorganizowany i pod dozorem

• skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia, a za zgodą dyrektora z własnej odzieży wierzchniej

• mogą korzystać z 2 widzeń w miesiącu(można je połączyć)

• rozmowy telefoniczne są kontrolowane a korespondencja cenzurowana.

• zakład typu półotwartego:

• cele mieszkalne otwarte są w ciągu dnia, w nocy mogą być zamknięte

• skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu w warunkach zmniejszonego konwojowania lub nawet bez

• mogą uczestniczyć w zajęciach kulturalno-oświatowych i sportowych organizowanych przez administrację poza terenem zakładu

• mogą uczestniczyć w zajęciach terapeutycznych i szkoleniach poza terenem zakładu

• poruszają się po terenie zakładu bez dozoru, ale w sposób ustalony w porządku wewnętrznym zakładu

• mają prawo do użytkowania własnej bielizny, odzieży i obuwia

• można im udzielać przepustek nie częściej niż raz na 2 miesiące i na okres nie dłuższy niż 14 dni w roku

• mają prawo do 3 widzeń w miesiącu(można je połączyć)

• korespondencja i rozmowy mogą być kontrolowane

• zakłady typu otwartego:

• cele są otwarte przez całą dobę

• skazani są zatrudnieni poza terenem zakładu na pojedynczych stanowiskach

• mogą uczestniczyć w nauczaniu, szkoleniu, zajęciach terapeutycznych poza terenem zakładu

• mogą uczestniczyć w zajęciach sportowych i kulturalno-oświatowych poza terenem zakładu

• mogą poruszać się po terenie zakładu w czasie i miejscach ustalonych porządkiem wewnętrznym

• korzystają z własnej bielizny, odzieży, obuwia

• dostają z depozytu pieniądze

• mogą korzystać z przepustek, ale nie częściej niż raz w miesiącu i nie dłużej niż 28dni w roku

• mają prawo do nieograniczonej liczby widzeń

• widzenia mogą podlegać nadzorowi

• mogą przygotowywać dodatkowe posiłki we własnym zakresie

• korespondencja nie jest cenzurowana

• rozmowy telefoniczne nie są kontrolowane.

Charakterystyka oddziaływań penitencjarnych.

Podstawowe formy oddziaływań penitencjarnych to:

1. nauka bądź szkolenie(nauczanie) - w zakładach karnych prowadzi się nauczanie w zakresie szkoły podstawowej, gimnazjum, szkół ponadgimnazjalnych(szkoły średnie, zawodowe, kursy zawodowe). Podjęcie kształcenia jest istotne, gdyż osadzeni często mają braki w wykształceniu. Tylko młodociani mają przymus nauki! Cele nauczania:

• pozwala na uzyskanie wykształcenia ogólnego oraz zdobycie kwalifikacji i umiejętności ułatwiających znalezienie pracy

• nauczanie dyscyplinuje i integruje skazanych wokół pozytywnych wartości

• wyrabia poczucie obowiązku i odpowiedzialności

• rozwija ambicje

• wskazuje nowe perspektywy życiowe

• przeciwdziała nudzie więziennej i zmniejsza ryzyko demoralizacji.

Osadzeni mogą podjąć naukę poza placówką pod warunkiem uzyskania zgody dyrektora oraz gdy ich zachowanie jest poprawne, nie stanowią zagrożenia dla porządku publicznego i przebywają w zakładzie półotwartym lub otwartym.

2. praca - kwestię zatrudnienia osadzonych regulują Reguły Minimalne Postępowania z Więźniami(ONZ) oraz KKW od art. 120 do 125. Cele zatrudnienia:

• praca umożliwia zdobycie lub utrwalenie określonych kwalifikacji zawodowych

• utrwala nawyk systematycznej aktywności

• praca wykonywana w grupie uczy koleżeństwa, współdziałania, przynosi wymierne korzyści ekonomiczne

• daje możliwość wyładowania energii

• zapobiega nudzie

• uczy odpowiedzialności

• ogranicza rozwój podkultury więziennej

• przerywa izolację więzienną

• przyczynia się do wzrostu własnej wartości

• kształtuje perspektywy na przyszłość.

Zakład karny umożliwia pracę w miarę swoich możliwości. Art. 122 KKW przewiduje, że przy skierowaniu do pracy bierze się pod uwagę: zawód, wykształcenie, zainteresowania, potrzeby osobiste skazanego. Daje się skazanemu możliwość współdecydowania o rodzaju pracy. Art. 122KKW par.2 zapewnia pracę przede wszystkim osobom zobowiązanym do świadczeń alimentacyjnych oraz tym, którzy mają bardzo trudną sytuację rodzinną(np. jedyni żywiciele rodziny). Skazani zatrudniani mogą być na podstawie umowy o pracę zawartej z pracodawcą, skierowania do pracy wydanego przez dyrektora zakładu, umów-zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej, na własny rachunek. Praca skazanych jest odpłatna a wynagrodzenie nie może być niższe od najniższego wynagrodzenia pracowników w danym dziale. W przypadku umowy o pracę obowiązują zasady Kodeksu Pracy. Wobec skierowanych do pracy obowiązują jedynie przepisy dotyczące bezpieczeństwa. Nieodpłatną formą pracy są prace porządkowe i pomocnicze wykonywane na rzecz zakładu karnego. Ich wymiar nie może przekroczyć 60godzin. W związku z bezrobociem zakłady karne stosują różne formy zatrudnienia:

• zatrudnienie w przywięziennych przedsiębiorstwach

• zatrudnienie w gospodarstwach pomocniczych

• zatrudnienie przy pracach administracyjno-porządkowych

• zatrudnienie w przywięziennych uspołecznionych zakładach produkcyjnych

• zatrudnienie przy pracach publicznych na rzecz samorządu.

Osadzenie, którzy ulegli wypadkowi bądź zachorowali na chorobę zawodową mają prawo do świadczeń. Ci, którzy przepracowali na podstawie umowy o pracę rok mają prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 18dni roboczych. Pracujący na podstawie skierowania do pracy mają prawo do urlopu 14-dniowego. Pracujący nieodpłatnie również zyskują prawo do 14-dniowego urlopu. Ulgi i uprawnienia dla pracujących:

• dodatkowe lub dłuższe widzenie

• dodatkowy zakup żywności lub innych produktów w sklepie w zakładzie karnym(za „wypiskę”)

• dłuższe spacery

• dodatkowy udział w zajęciach kulturalno-oświatowych i sportowych.

Art. 125 KKW przewiduje, że 10% wypracowanego dochodu przeznacza się na pomoc postpenitencjarną. Z pozostałej części 50% przypada na rachunek skazanego. W wyjątkowych sytuacjach skazany ma prawo do dysponowania 75% dochodu. Reszta trafia do budżetu państwa. Wolne od podatku są dodatki za szkodliwą pracę, za niebezpieczną pracę, wynagrodzenia za wynalazczość i za pracę ponad normę. Skazany nie otrzymuje wynagrodzenia ani dodatku do rąk własnych. Fundusz ten gromadzony jest na koncie skazanego i przekazywany mu w chwili zwolnienia. Miejsce zatrudnienia skazanych zależy od typu zakładu karnego i rodzaju orzeczonej kary. Wewnątrz zakładu zatrudniani są skazani na dożywocie, skazani niebezpieczni, skazani za udział w zorganizowanej grupie przestępczej, inni skazani przebywający w zakładzie zamkniętym. Poza zakładem mogą być zatrudnieni skazani odbywający kary w zakładzie półotwartym i otwartym, a skazani z zakładu zamkniętego tylko w warunkach pełnego konwojowania.

3. zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe i rekreacyjne - cele zajęć kulturalno oświatowych:

• regenerowanie sił fizycznych i psychicznych

• zaspokojenie potrzeby rozrywki odrywającej uwagę od codzienności

• wspomaganie rozwoju osobowości poprzez rozwój zainteresowań

• czytelnictwo, TV, imprezy masowe.

4. podtrzymywanie kontaktów ze środowiskiem zewnętrznym - przepisy KKW nawiązujące do prawa międzynarodowego(reguła 37 minimalnych reguł więziennych) zawierają prawo do kontaktowania się osadzonych z rodziną i osobami bliskimi pod kontrolą i w regularnych odstępach czasu.

• Za zgodą dyrektora jednostki penitencjarnej skazani mogą utrzymywać kontakt także z:

• dalszymi krewnymi i znajomymi

• z przedstawicielami prasy, organizacji społecznych i związków wyznaniowych

• z organizacjami zajmującymi się ochroną praw człowieka

• z osobami zajmującymi się kulturą i sztuką.

• Kontakty dzielimy na:

• pośrednie: korespondencja wysyłana i otrzymywana, paczki z zewnątrz, przekazy pieniężne, czytelnictwo prasy, udział w prelekcjach z osobami zapraszanymi z zewnątrz, radio, TV, filmy wideo, rozmowy telefoniczne,

• bezpośrednie: widzenia z rodziną, a za zgodą dyrektora z innymi osobami, widzenia bezdozorowe, przepustki losowe, zezwolenie na opuszczenie zakładu(przepustki krótkotrwałe do 13 godzin i urlopy do 14 dni), wyjścia do pracy i nauki, przerwy w odbywaniu kary.

• udzielanie przepustek wg KKW:

• widzenie bez dozoru poza zakładem karnym z osobą najbliższą w czasie nie przekraczającym jednorazowo 30h

• zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru na okres nie przekraczający jednorazowo 14dni(art. 138 KKW)

KKW ogranicza ilość przyznawanych przepustek i urlopów do 28 dni w roku.

Cele przepustek nagrodowych:

• samosprawdzenie samozachowania przed spodziewanym opuszczeniem zakładu karnego w trybie warunkowego zwolnienia

• zachowanie prawidłowych więzi z rodziną

• umożliwienie uregulowania spraw osobistych

• rozładowanie napięć emocjonalnych

• ograniczenie udziału w strukturach nieformalnych

• przeciwdziała prizonizacji(przystosowanie się do warunków życia więziennego i przejawianie niechęci do warunków wolnościowych)

• zmniejszenie dystansu między uwięzieniem a społeczną rehabilitacją.

Zagrożenia udzielania przepustek:

• dokonywanie przestępstw w trakcie przepustek

• niepowroty i spóźnienia

• nadużywanie alkoholu

• nie wywiązywanie się z zadań i obowiązków

• wymuszanie i zastraszanie osób bliskich, by wystawiały pozytywną opinię.

Dodatkowymi formami są:

5. działania terapeutyczne(nie są adresowane do każdego)

6. kary i nagrody dyscyplinarne(tylko dyscyplinują) - nowa regulacja prawna wyłącza kary i nagrody z podstawowych oddziaływań penitencjarnych, traktując je jako środek dodatkowy. Najpoważniejszą karą jest umieszczenie w celi izolacyjnej na okres do 28 dni(przy czym najdłuższy czas pobytu wymaga uzyskania opinii psychologa i lekarza. Wymierza ją dyrektor).

Prawa osadzonych:

• odpowiednie warunki bytowe i świadczenia zdrowotne, warunki higieny

• utrzymywanie więzi z bliskimi i rodziną

• wolność religijna

• otrzymywanie wynagrodzenia za pracę

• kształcenie i samokształcenie

• korzystanie z zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych

• kontaktowanie się z pełnomocnikiem, obrońcą i kuratorem

• prowadzenie nieocenzurowanej korespondencji z organem ścigania, wymiarem sprawiedliwości, instytucjami samorządowymi

• wykonywanie praktyk religijnych, uczestniczenie w nabożeństwach

• korzystanie z samoinkasujących aparatów telefonicznych.

Przejawy patologii życia więziennego.

1. Podkultura więzienna

Czynniki determinujące powstawanie podkultury:

• deprywacji ulega: potrzeba kontaktów interpersonalnych

• ograniczona możliwość kontaktów ze światem zewnętrznym

• niezaspokojenie potrzeb doznań zmysłowych(kolory, przestrzeń, wystrój wnętrza, zapachy)

• zanik możliwości pełnienia różnych ról.

Skutki izolacji więziennej:

• trwałe odkształcenie osobowości z tendencją do utrwalania się tych reakcji, które pojawiły się w okresie izolacji, np. samouszkodzenia

• stany depresji, lęków, apatii

• zaburzenia w sferze stawianych celów(stawiane cele są nieadekwatne do możliwości)

• zaburzenia w sferze kontaktów z innymi ludźmi(lęk powoduje izolowanie się)

• nieadekwatna ocena rzeczywistości:

• model życzeniowy - jak byśmy chcieli

• model depresyjny - wszystko jest złe

• skrajna introwertyzacja - bardzo silne uzewnętrznienie się cech: izolowanie się itd.

• Zachwianie instynktu samozachowawczego - najczęściej pojawiają się tendencje samobójcze.

Geneza podkultury więziennej: podkultura więzienna to pozaregulaminowe formy postępowania osadzonych w jednostkach penitencjarnych związane ze swoistym systemem wartości oraz wynikającymi zeń regułami postępowania. Podkulturę się ogranicza, a nie zwalcza!

Modele powstawania podkultury:

• model importacji - podkultura więzienna jest efektem doświadczeń przestępczych na wolności. Członkami podkultury stają się osoby, które mają duże doświadczenie przestępcze i są silnie powiązane z grupami przestępczymi na wolności.

• Model deprywacji - podkultura jest reakcją na dolegliwości wynikające z uwięzienia. Ograniczenia wynikające z kary pozbawienia wolności wg Clemmera:

• pozbawienie udogodnień materialnych(zakład karny zaspokaja potrzeby bytowe tylko na podstawowym poziomie)

• pozbawienie kontaktów heteroseksualnych(zwykle prowadzi to do rzekomego homoseksualizmu, a w zakładach męskich do agresji i przemocy)

• pozbawienie autonomii - skazany musi poddawać się presji personelu, np. wychowawca może zarządzić przeszukanie celi

• pozbawienie poczucia bezpieczeństwa

• model pośredni - łączy wcześniejsze argumenty. Podkultura tworzy się na bazie doświadczeń przestępczych z wolności oraz na skutek sytuacji więziennej, której specyfika prowadzi do intensyfikacji właściwości przestępczych.

Techniki radzenia sobie z dolegliwościami izolacji więziennej:

• wycofanie - radykalne odcięcie się od otoczenia i koncentrowanie się wyłącznie na swoich sprawach i tym, co dotyczy osadzonego bezpośrednio. Skutkiem jest całkowite zobojętnienie, rozluźnienie kontaktów z innymi ludźmi, brak zainteresowania tym, co się dzieje wokół(infantylizm połączony z depersonalizacją i autyzmem)

• bunt - jawny i bezkompromisowy opór, wrogość wobec personelu więziennego i skrywana niechęć do administracji

• zadomowienie - stworzenie sobie w warunkach zakładowych pewnej możliwości swobodnego działania i względnie znośnych warunków egzystencji. Postawy te reprezentują osoby, które nie przeżywają szoku uwięzienia i odporne na sytuacje trudne(zwykle są to osoby o tendencjach psychopatycznych)

• konwersja - osadzeni pozornie przyjmują wszystkie poglądy i polecenia personelu, są posłuszni, zdyscyplinowani, ale jest to działanie pozorowane, bowiem faktycznym celem jest pomyślna realizacja własnych interesów, zamiarów

• zimna kalkulacja - wykorzystywanie tajemnic, kruczków prawnych i słabostek personelu oraz manipulowanie pozostałymi osadzonymi. Celem jest zdobycie gratyfikacji oficjalnie zakazanych.

Motywy łączenia się w podkulturę:

• więź terytorialna - ziomkostwo(np. pochodzący z tego samego miasta, regionu)

• wspólna przeszłość więzienna - wspólne odbywanie wyroków

• wspólne plany przestępcze

• wspólna działalność przestępcza

• wzajemne zaspokajanie potrzeb materialnych i psychicznych(biedny i silny łączy się z bogatym i daje mu poczucie bezpieczeństwa)

• przeciwności(np. postawny mężczyzna z mężczyzną drobnym → ochrona i pieniądze)

• wspólne wartości, np. ideologia grypserska

Motywy te stają się drugorzędne, gdy złamane zostają zasady i lojalność wobec grupy.

Geneza podkultury więziennej:

Pierwsze formy „drugiego życia” pojawiły się w Zakładzie Karnym na tzw. Gąsiówce w Warszawie(lata 50-te). Na początku lat 60-tych ustaliła się dla tej podkultury nazwa URKA(sznyty urowskie - cięcia na przedramieniu mające być dowodem bezwzględności i przynależności do tej podkultury; sznyt królewski - od kostki do nadgarstka). Urkowie uznawani byli za głównych sprawców tworzenia się „drugiego życia”(w każdym zakładzie skupiała się wokół nich grupa). Prężne formy podkulturowe pojawiały się w Iławie, Krakowie i Sztumie. Dla należących do niej pojawiła się nazwa CHARAKTERNIAK(na ich słowie można było polegać). Nazwa odeszła w niebyt kilka lat później(charakterniak zaczął oznaczać człowieka niepewnego). W miejsce nazwy charakterniak w latach 70-tych weszło pojęcie GITCZŁOWIEK(pierwotne znaczenie charakterniaka). Git to człowiek lojalny, bezkompromisowy, w porządku, sprytny. Pojęcie to przestało funkcjonować i w jego miejsce stworzono podział na LUDZI i NIELUDZI. Pojawiła się też kategoria pośrednia - APROPACY(apropak - niezależny, skazywany np. za przestępstwa gospodarcze, nie wiązali się z podkulturą, ale przydatni dla niej, wykształceni, dzięki swojej wiedzy mogli służyć „ludziom”). W latach 70-tych ustaliła się nazwa dla podkultury więziennej - GRYPSUJĄCY(gryps - tajny sposób porozumiewania się członków podkultury).

W Iławie w pewnym momencie pojawił się nowy rodzaj podkultury: podkultura FESTÓW(antagonistycznie nastawieni wobec „gitludzi”, wykształcili normy odwrotne, np. nakaz kolaboracji z systemem; prowokowało to konflikty, starcia i agresję między osadzonymi). Podkultura ta jednak zanikła na przełomie lat 70/80-tych.

Od kilku lat wykształca się podkultura CWANIAKÓW. Cwaniacy są konfrontacyjnie nastawieni wobec grypsujących. Należą do niej młodociani, którzy wcześniej grypsowali i zostali wykluczeni z podkultury, lub ci, którzy byli neutralni. Ich stosunek do niegrypsujących jest obojętny, do grypsujących - wrogi i zmierza do doprowadzenia do bezpośredniej konfrontacji. Cwaniacy są wewnętrznie skonsolidowani, obowiązuje solidarność grupowa i zasada niedonoszenia na innych. Ich stosunek do administracji jest przychylny. Zwyczaje cwaniaków są przeciwieństwem zwyczajów grypsujących. Zasady „higieny” są mniej rygorystyczne niż u grypsujących. Porachunkowy charakter cwaniaków nie wpływa na ustalenie jednego przywódcy, zwykle jest to grupa. Nie ma rytuału wstępowania(tylko deklaracja). Zwykle mają wytatuowane na ramieniu C.A.K. lub trójkąt okrążony słowem „cwaniak”.

Zasady funkcjonowania podkultury:

• dynamiczność

• czynnikami determinującymi rozmiary i formy „drugiego życia” są czynniki osobowościowe i sytuacyjne(inne formy u młodocianych, dorosłych i kobiet)

• „drugie życie” cechuje się przewagą zachowań negatywnych nad pozytywnymi

• podkultura „drugiego życia” może przejawiać się we wszystkich instytucjach totalitarnych(wojsko, szkoła).

Podstawowy podział w podkulturze to podział na „ludzi” i „frajerów”:

• „ludzie” - deklarują przynależność do podkultury(lojalność i braterstwo wobec innych „ludzi” oraz przejawianie niechęci i agresji wobec „frajerów” i pracowników służby więziennej. Hierarchia wśród „ludzi” uzależniona jest od:

• sławy więziennej - wzorem jest tzw. twardziel(bezkompromisowy, przeniesiony z innego zakładu)

• rodowód przestępczy - rodzaj dokonywanych przestępstw i sposób ich popełniania; najbardziej nobilitujące są rozboje i przestępstwa wymagające sprytu, zabójstwo będące kolejnym przestępstwem, napaść na funkcjonariusza; dyskredytujące są przestępstwa na kobietach(gwałty) oraz przestępstwa na dzieciach(gwałty, zabójstwa → z wyjątkiem, gdy sprawca może pomóc np. pisać jakieś podanie)

• znajomość zasad życia więziennego - im dłużej ktoś siedział tym jest lepiej postrzegany

• sposób odbywania kary - im więcej kar dyscyplinarnych, tym lepiej

• zasobność finansowa - można kupić poważanie

• siła fizyczna - pożądana ale nie decydująca.

Prowodyrzy „drugiego życia”:

Zwykle jest to jedna sprytna osoba, posiadająca umiejętność manipulowania. Nazywana jest HERSZTEM lub GWIAŹDZIOREM(cieszy się autorytetem, imponuje młodszym). Często jednak zdarza się, że jest to kilka osób. Nazywani są wtedy KOLEKTYWEM MĄCICIELI(władza bezwzględna, decydują o funkcjonowaniu zasad, inicjują zbiorowe wystąpienia, decydują o przyjęciu nowego członka lub o wykluczeniu z grupy).

• „frajerzy” - opozycja wobec „ludzi”. Hierarchia „frajerów”:

• frajerzy w porządku - więźniowie, którzy nie grypsowali, ale zachowują zasady grypsujących lub ci, którzy grypsowali, ale odeszli z własnej woli i w dalszym ciągu przestrzegają kodeksu grypserskiego. Ze względu na neutralność czasami nazywa się ich Szwajcarami.

• Kiepszczacy - byli członkowie podkultury, których wykluczono za naruszenie mniej istotnych norm kodeksu, lub ci, których administracja zmusiła do odejścia

• Zgredy -więźniowie starsi wiekiem, nie interesują się podkulturą, przestrzegają regulaminu, nie są szykanowani ani szanowani

• Kapusie i cwele - najniższy szczebel hierarchii, do którego zalicza się wrogów podkultury. Należy ich dręczyć, szykanować i poniżać, należy pozbawiać szacunku i stosować przemoc seksualną.

Kapuś = donosiciel; cwel = osoba zdegradowana w hierarchii więziennej, może być nim były „człowiek” lub „frajer”, który został przecwelony i wyrok taki jest dożywotni; mają tatuaż w kształcie kropki lub kwadratu na policzku lub za uchem.

Przyczyny degradacji:

• współpraca z administracją więzienną

• ujawnienie tendencji homoseksualnych

• narażeni są byli funkcjonariusze policji i zakładów karnych

• sprawcy niektórych przestępstw, np. o charakterze pedofilnym

• osobnicy o określonych predyspozycjach, np. ociężali umysłowo, mężczyźni o delikatnych rysach twarzy, nie potrafiący się obronić, ci, którzy mieli długie włosy.

• Zachowania autodestrukcyjne(samouszkodzenia, samobójstwa)

• Przestępstwa i przekroczenia regulaminowe.

System norm i wartości w podkulturze więziennej

Zakres norm:

1. solidarność grupowa:

• zakaz informowania administracji o tym, co się dzieje wśród więźniów

• zakaz współpracy z administracją

• zakaz zeznawania przed sądem przeciwko innym grypsującym

• nakaz pomocy członkom grupy w sytuacji trudnej

• nakaz stawania po stronie grypsującego w przypadku jego konfliktu z więźniami spoza grupy

• wspieranie grypsujących z innych zakładów w trakcie buntów

• walka z prawem i instytucjami, które je reprezentują:

- obiektem ataków są funkcjonariusze służby więziennej, sądownictwa, prokuratury

3. godność i honor grypserski:

• kult mocnego człowieka

• kult wiary w siłę i odwagę

• pogarda dla zniewieściałości

• szacunek dla odporności na ból i przeciwności losu

Elementem etapów podkultury jest tzw. „Ameryka”(jakby okres stażu) - wstępny okres gdzie potencjalny członek poznaje zasady i normy.

„POLDEK” - nowy osadzony, który nie wiadomo czy będzie grypsujący.

„PROSTOWANIE” - to przywracanie godności grypsera osadzonemu, który popełnił niezbyt duże wykroczenie.

„SFRAJEROWANIE” - przypadkowe lub świadome przekroczenie norm podkulturowych, np. ubliżanie sobie lub innym grypsującym, donoszenie na innych współwięźniów, wydanie wspólnika,

niewłaściwa reakcja na bluzg, zatrzymanie grypsu „PRZEWAŁKA”,

nasłany konfident, więzień, który doniósł na sprawców np. pobicia.

Osadzonemu „prostowanemu” nakazuje się wykonanie czynności, np. nabluzganie funkcjonariuszowi, wzięcie czyjejś winy na siebie, dokonanie samouszkodzenia.

Zasady obowiązujące członków podkultury dzielimy na:

a). Rytualne:

• zakaz używania określonych słów, np. jeść = szamać

• nie wolno podawać ręki funkcjonariuszom, frajerom, cwelom

• nie wolno brać papierosów od frajerów

• nie wolno spożywać posiłku przy uchylonych drzwiach od sanitariatu

• nie wolno sprzątać sanitariatu gołymi rękoma

• nie wolno siadać do stołu z cwelem i frajerem

• nie wolno prać cudzej bielizny

b). funkcjonalne:

• nie wolno okradać, okłamywać „swoich”

• nie wolno chodzić do wychowawcy

• należy dzielić się żywnością z kolegami

• nie wolno okazywać lęku

Sposoby porozumiewania się na odległość:

a). „MIGANKA” - za pomocą figuratywnego układu palców i dłoni(GABLOWANIE)

b). „MINKA” - zastosowanie twarzy i dłoni

c). „STUKANKA” - nośniki dźwięku, np. rury wodociągowe, kanalizacyjne, obowiązuje tu alfabet Morse'a

d). „GRYPSY” - małe kawałki papieru z niedozwoloną treścią

e). „LUSTRZANKA” - wykorzystywanie lusterka jako lustra wstecznego; sygnały świetlne → alfabet Morse'a

f). Gwara więzienna - np. „kmina” - dodawanie określonej sylaby do każdej sylaby słowa

Elementy gwary:

• bluzgi - obraźliwe zwroty, których nie wolno stosować wobec „ludzi”; bluzgi stosowane są do niegrypsujących, np. jesteś miły, ładny(porównanie do kobiety), określenia homoseksualizmu, bluzgi dotyczące sfery seksu np. ciągnąć, posuń się

• wiąchy - zestaw kilku bluzgów, nie ma na nie odpowiedzi

• zastawka - grypserskie słowo honoru

KRZYWOŚĆ - oznacza podejrzenia w stosunku do grypsującego, który sprzeniewierzył się zasadom kodeksu grypserskiego.

„Śledztwo” w stosunku do tej osoby to „ROZKMINIANIE”.

„Podniesienie” - oczyszczenie z zarzutów

„chowanie do wora, do dołu” - wykluczenie z grupy grypserskiej; w najłagodniejszej postaci jest to zakaz grypsowania, zazwyczaj następuje przecwelenie.

„wykręcanie afery” - np. wymyślanie zarzutów przeciwko sobie(faktów z przeszłości więziennej lub wolnościowej)

• tatuowanie:

• stopnie wojskowe - odnoszą się do liczby lat orzeczonego wyroku, umiejscawiane na barkach, np.major - 5lat

• przestępcze - oznaczają specjalizację przestępczą, np. klucz = włamywacz, strzałka = kieszonkowiec

• środowiskowe - symbole, znaki, rysunki odnoszące się do stanów uczuciowych, postaw życiowych, wartości.

Podkultura więzień kobiecych:

• oparta na więzi homoseksualnej

• kobiety wyróżniają:

• miłość godną - poszukiwanie w miarę trwałych związków natury emocjonalnej i seksualnej, przy czym homoseksualizm deklarowany jest jako zachowanie stałe

• miłość sprzedajną - związki pozorowane, których celem jest uzyskanie gratyfikacji ekonomicznej, np. dostęp do produktów(kosmetyków)

• miłość niegodną - celem jest zaspokojenie seksualne(osadzone, które pełnią aktywną rolę w układzie seksualnym, a ich jedynym celem jest kontakt seksualny z inną osobą)

Samouszkodzenia, samoagresja.

Samoagresja:

• ujęcie szerokie - zachowania zmierzające do wyrządzenia krzywdy samemu sobie, np. samobójstwo, samooskarżanie się, alkoholizm, narkomania;

• ujęcie wąskie - zachowania, których celem jest wyrządzenie szkody własnemu organizmowi.

3 rodzaje samoagresji wg Kosewskiego:

1. zachowanie samoagresywne - którego cel bezpośrednio pokrywa się z pośrednim motywem działania, jest to wyrządzenie krzywdy własnemu organizmu, jego motywem jest lęk.

2. samoagresja agresywna - kiedy jednostka nie może wyładować agresji na przedmiocie frustracji, motywem jest wzrastająca agresja a dominującą postacią jest gniew.

3. zachowania instrumentalne - stanowią sposób reakcji zmierzających do osiągnięcia określonych potrzeb poprzez szkodzenie własnemu organizmowi.

Powody samoagresji:

• emocjonalny - gwałtowny wstrząs emocjonalny

• instrumentalny - osadzony chce osiągnąć jakiś konkretny zysk, zmianę decyzji.

Formy samouszkodzeń, samoagresji:

1. głodzenie się i głodówki - rodzaje:

• jawna - informacja, że nie będzie jadł

• tajna - nie jest zgłaszana

• głodówka tajna z pobudzaniem wymiotów

• krwioupusty, pozorowane krwotoki - spowodowanie ogólnego stanu osłabienia, upozorowanie choroby:

• dokonywanie wielu powierzchownych nakłuć na całym ciele, pobieranie krwi w wielu miejscach

• dokonywanie w jamie ustnej nacięcia(pod językiem, na policzku) i połykanie sączącej się krwi

• nacinanie powłok skórnych - rozcięcia powierzchowne przedramion, brzucha, klatki piersiowej

• zakażenie tkanki podskórnej - strzykawką wprowadza się pod skórę substancje wywołujące gwałtowne reakcje,

• mleko - w stawy

• kał

• mocz

• ślina

• zatrucia doustne - wykazanie, że rozstrój zdrowia spowodowany jest ciężką chorobą powstałą samoistnie, nie zaś skutkiem samoagresji:

• picie wywaru z tytoniu

• picie środków chemicznych

• lekarstwa

• picie atramentu

• chemiczne i mechaniczne uszkodzenia gałki ocznej - uszkodzenia gałek ocznych(gałkę zanieczyszcza się sproszkowanym szkłem, grafitem ołówkowym, lekami co powoduje stan zapalny)

• wprowadzanie ciał obcych do przewodu pokarmowego:

• sprężyny z łóżek - pałąki do wiadra

• noże - szprychy

• scyzoryki - igły, łyżki

• termometr - kotwice

• druty - krzyżaki

• odłamki szkła - wiatrak

• szczoteczki do zębów - zawiasy

• wieczne pióra - kawałki łańcucha

• żyletki, agrafki

• wprowadzanie ciał obcych pod skórę - tzw. wbitki:

• wbicie igły lub innego przedmiotu równolegle do powierzchni skóry

• wbitki domięśniowe - zabieg chirurgiczny

• wbitki prostopadłe - wbija się przedmiot w okolicy płuc, mięśnia sercowego, wątroby, pęcherza moczowego, w czaszkę, do gałki ocznej - potrzeba interwencja chirurgiczna

• uszkodzenia czaszki bezpośrednie i przy pomocy ciał obcych - pozorowanie wstrząśnienia mózgu

• uszkodzenia innych narządów - podcięcie ścięgna Achillesa, podpalenia:

• podpalenia:

• owijanie w papier i oblewanie środkami łatwopalnymi i podpalanie

• samobójstwa:

• powieszenie - prześcieradło, kable, sznurek, pora nocna

• zagłodzenie

• samouszkodzenie

Zwolnienie skazanego z zakładu karnego

1. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary - zaniechanie odbycia reszty kary pozbawienia wolności w warunkach izolacji.

Stanowi czynnik motywujący do poprawy.

Związane jest z okresem próby, który jest przedłużeniem oddziaływań resocjalizujących w warunkach wolnościowych.

Do warunkowego zwolnienia niezbędne są:

• pozytywne przesłanki materialne - pozytywna prognoza kryminologiczna, której dokonuje administracja. W jej skład wchodzi:

• postawa skazanego

• właściwości i cechy skazanego

• sposób życia przed popełnieniem przestępstwa(czy pracował, sytuacja rodzinna)

• zachowania po popełnieniu przestępstwa

• ocena pobytu w zakładzie karnym

• charakter popełnionego czynu.

• pozytywne przesłanki formalne - związane z czasem odbytej kary:

• pierwszy raz skazani - minimum połowa kary, ale nie mniej niż 6 miesięcy

• recydywiści penitencjarni - minimum ²/₃ kary, ale nie mniej niż rok

• recydywiści wielokrotni i przestępcy działający w zorganizowanej grupie - minimum ¾ kary, ale nie mniej niż rok

• skazani na 25 lat - po 15 latach

• skazani na dożywocie - po 25 latach

Sąd może w orzeczeniu zaostrzyć te minima i część odbytej kary(np. że skazany pierwszy wniosek o przedterminowe zwolnienie może złożyć po 40 latach).

Sąd nie może orzec wyroku, w którym zabrania przedterminowo zwalniać.

Sąd penitencjarny decyduje o zwolnieniu warunkowym na posiedzeniu w zakładzie karnym.

Wniosek o warunkowe zwolnienie złożyć może:

→ osadzony → dyrekcja zakładu

→ prokurator → kurator zawodowy

→obrońca.

Wniosek musi być zaopatrzony w opinię o tym jak skazany zachowywał się w zakładzie i poza nim(w czasie przepustek).

Jeśli sąd nie przychyli się pozytywnie do prośby o warunkowe zwolnienie, to skazany może ponownie ubiegać się o nie po 3 miesiącach.

Okres próby - dozór i obowiązki. W przypadku warunkowego zwolnienia okres próby obejmuje czas reszty kary, ale nie krótszy niż 2 lata i nie dłuższy niż 5 lat.

W przypadku recydywistów i działających w zorganizowanej grupie okres próby wynosi 3 lata.

W przypadku skazanych na dożywocie okres ten wynosi 10 lat.

Obowiązki nałożone na skazanego w czasie próby:

→ informowanie sądu o przebiegu próby

→ przeproszenie pokrzywdzonego

→ wywiązanie się z obowiązku alimentacyjnego

→ podjęcie pracy

→ podjęcie lub kontynuowanie leczenia

→ powstrzymywanie się od przebywania w określonych miejscach.

Obowiązki te są obligatoryjne wobec młodocianych, sprawców przestępstw umyślnych, skazanych na dożywocie i recydywistów.

Oddanie pod dozór

Dozór może pełnić kurator sądowy, osoba godna zaufania albo przedstawiciele instytucji o działalności resocjalizacyjnej lub profilaktycznej.

W trakcie próby sprawujący dozór może wnioskować o złagodzenie lub zaostrzenie obowiązków.

2.Zwolnienie z zakładu karnego po odbyciu kary:

Okres 6 miesięcy przed przewidywanym zwolnieniem jest okresem niezbędnym do przygotowania skazanego do opuszczenia przez niego zakładu.

Czas ten musi być wykorzystany na:

• nawiązanie kontaktu z kuratorem

• ustalenie ze skazanym niezbędnego dla niego zakresu pomocy(ustalenie zakresu pomocy materialnej, pomoc psychologiczna, pomoc w kompletowaniu wszystkich niezbędnych dokumentów, pomoc prawna)

• osadzony otrzymuje możliwość indywidualnego dysponowania swoimi pieniędzmi

• udziela się przepustek tzw. zadaniowych, w czasie których skazany ma znaleźć miejsce pracy i zakwaterowania, nawiązać kontakt z rodziną, wyrobić sobie dokumenty, zapisać się do szkoły, znaleźć poradnię lub lekarza)

• można mu udzielić urlopu do 14 dni

• dozór kuratora na prośbę osadzonego - jest to dozór dobrowolny, środek postpenalny(po karze)

Pomoc udzielana przy zwolnieniu:

• przekazanie wszystkich niezbędnych informacji ułatwiających społeczną readaptację(adresy schronisk, stowarzyszeń)

• przekazanie osadzonemu zgromadzonych przez niego środków finansowych tzw. żelazna kasa, oraz przedmiotów, które były w depozycie.

• Osadzeni, którym nie udało się zgromadzić funduszu wyjściowego otrzymują pomoc pieniężną w wysokości ¹/₃ miesięcznego wynagrodzenia lub ekwiwalent tej sumy(odzież, bielizna, prowiant, obuwie, bilet)

• Otrzymuje wszystkie niezbędne dokumenty: świadectwo zwolnienia, zaświadczenie o zatrudnieniu, informacje o wszystkich aktualnych badaniach lekarskich i jeśli potrzeba skierowanie do specjalisty.

Pomoc doraźna przewidziana dla tych, którzy mają trudności w znalezieniu zakwaterowania, pracy lub właściwych usług medycznych(przez krótki czas, np. jednorazowy zakup niezbędnych lekarstw).

Pomoc długofalowa - przewidziana dla tych, którzy nie są w stanie samodzielnie rozwiązać problemów wynikających z braku więzi z rodziną, braku mieszkania, złego stanu zdrowia, niemożności znalezienia pracy(udzielają jej np. związki wyznaniowe, a zakład karny tylko sugeruje gdzie można się zwrócić).

Wyspecjalizowana pomoc postpenitencjarna - środki pochodzą z funduszu wypracowanego przez skazanych i z darowizn. Uprawnieni do korzystania z tej formy pomocy są:

• skazani, którzy są w bardzo złym stanie zdrowia

• skazani, którzy są w podeszłym wieku

• skazani, którym nie można zapewnić zatrudnienia

• poszkodowani w wyniku przestępstwa.

Formy pomocy postpenitencjarnej:

• świadczenia pieniężne(na zakup czegoś lub jednorazowy ekwiwalent)

• opłacanie zakupu żywności, lekarstw, odzieży, sprzętu do rehabilitacji

• opłacanie czynszu(3 - 6 miesięcy)

• opłacanie specjalistycznych porad lekarskich

• finansowanie kursów przygotowania zawodowego

• opłacanie kosztów związanych z uzyskaniem podstawowych dokumentów.

4

Grupa wytwarzająca normy kulturowe i wzorce zachowań

Jedno-stka

Właściwości fizyczne

Właściwości psychiczne

Socjalizacja

Grupa wytwarzająca normy podkulturowe (jest przeciwko normom społecznym)

Grupa wytwarzająca normy kulturowe

Jedno-stka

Właściwości fizyczne

Właściwości psychiczne

Zaburzona socjalizacja

Jedno-stka

Zaburzone

Właściwości fizyczne

Właściwości psychiczne

Zaburzona socjalizacja

---