WYKŁAD I - MYŚLENIE (27.02.07)

Zwracanie uwagi na istotne informacje - jeden z warunków rozwiązywania problemu.

MYŚLENIE:

1. czynność umysłowa leżąca u podstaw rozumowania, przetwarzania i komunikowania informacji,

2. obejmuje skupianie uwagi na informacji, tworzenie jakiejś jej umysłowej reprezentacji,

3. proces umysłowy polegający na tworzeniu nowych reprezentacji za pomocą transformacji dostępnych informacji (wnioskowanie, rozumowanie).

Myślenie: reprezentacje i procedury operacyjne.

Procesy myślowe:

• pojęcia,

• schematy,

• skrypty,

• wyobraźnia wzrokowa.

Dążenie do ekonomizacji w przetwarzaniu informacji. Pojęcia różnią się między sobą ze względu na kilka właściwości, np. czynniki - czytanie, pisanie, spanie, myślenie.

Pojemność poszczególnych pojęć jest różna. Niektóre zawierają wiele egzemplarzy, a niektóre tylko jeden (są zawarte same w sobie, np. pegaz).

Pojęcia mogą być konkretne (występują w rzeczywistości: zwierzęta, rośliny), abstrakcyjne (uczucia, cechy), dotyczące obiektów nieistniejących (np. ufo). Pojęcia różnią się też ze względu na rodzaj materiału, którego dotyczą.

Możemy sobie wyobrazić pegaza czy ufo. Wszystkie te pojęcia (reprezentacje) mieszczą się w naszym umyśle.

Pogląd konstruktywistyczny - świat, w którym żyjemy jest światem przez nas konstruowanym.

POJĘCIA => czym są, jak są definiowane?

Pojęcia = kategorie = reprezentacje.

Pojęcia reprezentują obiekty, zdarzenia, czynności, wyobrażenia rzeczy nieistniejących. Są ze sobą w jakiś sposób powiązane. Kategorie stanowiące umysłowe reprezentacje powiązanych ze sobą zjawisk, pogrupowanych w pewien sposób. Abstrakcyjne zbiory podobnych przedmiotów. Reprezentacja umysłowa zawiera opis istotnych rzeczy.

HIERARCHICZNA STRUKTURA POJĘĆ:

1. poziom nadrzędny (np. meble) - pojęcia różnią się między sobą,

2. poziom podstawowy (np. stoły-krzesła) - najbardziej dostępny poznawczo, określenia, które wymieniamy jako pierwsze; podobieństwo będzie tu spore,

3. poziom podrzędny (np. krzesła biurowe-krzesła turystyczne); podobieństwo będzie tu duże na dwóch wymiarach.

Pojęcia mają dwa wymiary: cechy fizyczne i cechy funkcjonalne. Na poziomie podstawowym obiekty są łatwo odróżnialne.

Struktura pojęć jest hierarchiczna, ale także sieciowa (mówimy, że w Krakowie po deptaku chodzą gołębie, a nie ptaki).

Pewne egzemplarze danego pojęcia są bardziej typowe, a inne mniej typowe. Częstość wymieniania decyduje o typowości. Jest to jeden ze sposób określania typowości:

Pojęcie - ptak, jego egzemplarze, np. wróbel & bocian (bardziej typowe), zimorodek & koliber (mniej typowe).

Jako pierwsze wymieniamy uczucia podstawowe. Jako pierwsze wymieniamy ptaki najbardziej typowe. Czy są typowe? - tak, jeżeli występują częściej w naszym otoczeniu, jeżeli częściej się z nimi spotykamy. Eksperymenty na ten temat prowadziła Eleonora Rosch - ustaliła strukturę typowości pojęć.

Na jakiej podstawie określamy właściwości podstawowe?

Marfi i Medin - zajmowali się kategoriami i pojęciami. Stwierdzili, że śliwka i kosiarka do trawy mają wiele wspólnego :)

Nie wystarczają cechy wspólne by egzemplarze zaliczyć do tej samej kategorii - cechy te muszą być istotne.

Problem psychologów - zaliczanie do tej samej kategorii.

TRZY POGLĄDY DOTYCZĄCE WYODRĘBNIANIA CECH ISTOTNYCH:

• klasyczny,

• probabilistyczny (prototypowy),

• egzemplarzowy.

Najbardziej owocowy owoc E. Rosch: gruszka

banan

jabłko

kiwi

pomidor

ziemniak

pomarańcza

samochód

Pojęcia (kategorie) mają stopniowalną strukturę. Trzy właściwości tej stopniowalności struktury kategorii:

• niektóre przypadki są lepszymi egzemplarzami pewnych kategorii niż inne (np. jabłko lepsze w kategorii owoce niż kiwi),

• występują przypadki niejasne (czy pomidor jest owocem),

• egzemplarze nie należące do danej kategorii mogą do niej w różnym stopniu nie należeć (samochód w większym stopniu nie należy do kategorii owoce niż ziemniak).

Kolejne właściwość kategorii:

Istoty skrzydlate: smoki

kaczki

motyle

ważki

Kategorie (pojęcia) są wrażliwe na kontekst.

Wymień ptaki: wróbel był pierwszy. Wymień istoty skrzydlaste: wróbel był ostatni. Wróbel należy do obu kategorii, ale w zależności od kontekstu, kolejność z jaką go wymieniano była różna. Jest to kontekst zewnętrzny (sytuacyjny).

W przypadku procesów kategoryzacji ważne jest, że struktura kategoryzacji zależy od kontekstów.

Sposób uporządkowania umysłowej reprezentacji kategorii (właściwości kategorii):

• stopniowalna struktura,

• zależność od kontekstu,

• dobrze utrwalona reprezentacja (świadczy o tym to, że jak poprosimy grupę osób o wymienienie egzemplarza, robią to w podobny sposób).

Powtarzalność wymieniania egzemplarzy - struktura dobrze utrwalona w pamięci.

Wewnątrzosobowo - każdego pytać oddzielnie, po kolei; międzyosobowo - każdego pytać i wspólny efekt.

3 podejścia teoretyczne do tworzenia pojęć:

• klasyczny - cechy istotne są to właściwości wspólne charakteryzujące wszystkie egzemplarze należące do danej klasy, np. wszystkie ptaki mają skrzydła; nie jest wystarczający, zadowalający, bo samolot też ma skrzydła :)

• probabilistyczny - cechy istotne są to właściwości charakteryzujące egzemplarze, które są najbardziej typowe dla danej kategorii (klasy), np. dla ptaków najbardziej typowe jest to, że latają; ten sposób też nie jest zadowalający do wyjaśnienia, bo przecież anioł też lata :)

• egzemplarzowy - cechy istotne są to właściwości charakteryzujące jeden konkretny lub kilka egzemplarzy należących do danej klasy (kategorii), np. gołąb ma skrzydła, więc jest ptakiem, ale struś nie lata, a też jest ptakiem.

Żaden z poglądów NIE wyjaśnia jak ludzie wyodrębniają cechy istotne.

Pogląd probabilistyczny (prototypowy) jest najczęstszy:

• pojęcie jest sumarycznym opisem pewnej klasy,

• pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech, które byłyby zarazem konieczne i wystarczające.

Egzemplarz może być bardziej lub mniej prototypowy.

Prototyp - najczystszy przypadek przynależności kategorialnej (egzemplarz najbardziej typowy):

• egzemplarz najbardziej reprezentatywny, uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii (np. miss - te kobiety spełniają uśrednione wymagania, właściwości).

Prototypy nabywamy w drodze uczenia się. Decyduje tu częstość stypkania się z danym obiektem.

CECHY OBIEKTÓW TYPOWYCH:

• zgodność ludzi w ocenie typowości obiektów należących do pewnej kategorii,

• obiekty typowe są opanowywane jako pierwsze przy uczeniu się kategorii,

• obiekty typowe są wykorzystywane częściej,

• reprezentacje oparte na prototypach - duża zależność od kontekstu,

• prototypy są łatwiej dostępne, zajmują uprzywilejowaną pozycję.

KATEGORIE AD HOC - zdefiniowane przez cel. Tymi kategoriami zajmuje się Barsalu.

Co zabrać z domu w czasie pożaru? Najczęstsze odpowiedzi: ludzi, pieniądze, dokumenty, zwierzęta, meble, biżuterię. W przypadku kategorii ad hoc, wymieniamy elementy pod względem fizycznym niepodobne, a stają się podobne funkcjonalnie tylko w przypadku stworzenia tej kategorii, łączy je cel - zabranie z domu, są wartościowe, obiekty te zbliżają się do siebie.

Charakteryzują się podobnymi właściwościami do kategorii naturalnych. Organizujemy je w umyśle na potrzebę chwili, ze względu na cel. Mają stopniowalną strukturę (podobnie jak kategorie naturalne), np. co zabieramy na plażę? - kontekst: do opalania, do grania w siatkówkę.

Kategorie naturalne mają dobrze utrwaloną strukturę w pamięci, umyśle; kategorie ad hoc - nie.

Kategorie ad hoc - to co zabieramy do walizki na wyjazd :)

WYKŁAD II (06.03.07)

Edward Nęcka i jego podział myślenia:

• autystyczne - kiedy mamy różne fantazje / marzenia, proces myślenia nie jest nastawiony na osiągnięcie konkretnego celu;

• realistyczne - myślenie ukierunkowane, ma pewny cel;

- produktywne,

- krytyczne.

Myślenie autystyczne nie ma celu i tym się różni od realistycznego.

Fazy rozwiązywania problemów w sytuacjach dobrze określonych (Maruszewski):

1) wykrycie problemu,

2) określenie problemu,

3) stworzenie „reprezentacji problemu”.

1. Przykład „zepsutej szachownicy”. Jak ułożyć kostki domina na szachownicy bez dwóch narożników? Reprezentacja pamięciowa - wyobrażenie szachownicy.

2. Lewitt w latach '60 napisał artykuł pt. „Marketingowa krótkowzroczność” - Hollywood nie produkuje filmów, ale dostarcza ludziom rozrywki.

Stworzenie reprezentacji problemu

3. Określenie strategii rozwiązywania problemu („będę strzelał”, „metoda przybliżeń”).

4. Organizowanie informacji (zbieranie notatek na egzamin).

5. Alokacja dostępnych zasobów poznawczych (jak co zrobić, czy warto się męczyć).

6. Kontrola stanu zaawansowania pracy (porównywanie stanu zaawansowania z celem).

7. Ocena końcowa.

Eksperymenty dotyczące strategii rozwiązywania problemów: 3 misjonarzy, 3 kanibali, przewozimy łódką; kto ma płynąć, kto wrócić?

Algorytm - konsekwentnie stosowany niezawodnie prowadzi do rozwiązania problemu, np. rozwiązywanie równania kwadratowego; funkcjonowanie systemu telefonicznego, pracownik wyczulony na każdy telefon.

Heurystyka „miękka” - reguła postępowania, może pomóc w rozwiązywaniu problemu, z reguły pomaga (np. którą kupić pastę do zębów - tą, którą ostatnio).

Przykłady heurystyki:

- przeszukiwanie losowe (problem => przeszukuje wszystkie możliwe rozwiązania i wybieram najlepsze),

- przeszukiwanie heurystyczne, czyli w oparciu o jakąś zasadę (egzamin - mogę strzelać albo wybrać zasadę, może prowadzący zrobi tak jak myślę),

- strategie typu byle bliżej do celu (przenoszą podobieństwo na realizację celu).

Przykład: problem wieży Hanoi:

- zmniejszaj różnicę pomiędzy stanem końcowym a początkowym (misjonarze i kanibale),

- fiksacja funkcjonalna - nastawienie się na jedną strategię, stosowanie tej strategii, która do tej pory dawała efekty; tendencja do powtarzania strategii,

- badania uwagi - jak wykonujemy czynność automatycznie => możemy to robić nadal mimo, że nie przynosi to efektów (zautomatyzowana strategia rozwiązywania problemów).

Przykład wieży Hanoi - rozłóż problem złożony na problemy mniejsze: stan początkowy: 3 kółeczka na patyku po lewej stronie, stan końcowy: 3 kółeczka po prawej stronie. Istnieją utrudnienia, bo nie każdy ruch jest dozwolony.

Heurystyki - znaczenie doświadczeń metapoznawczych.

Eksperyment (N. Schwarc) - 4 grupy osób badanych:

A: w 2 grupach - pomyśl ile razy w życiu byłeś osobą asertywną, różne sytuacje asertywne z życia.

B: w 2 grupach - kiedy ulegaliście, brak asertywności.

Grupy A podzielono na 2 podgrupy:

1. podaj 6 przykładów zachowań asertywności,

2. podaj 12 przykładów asertywności.

B - tak samo.

Wynik: osoby myślące o 6 przykładach asertywności uważają się za bardziej asertywne. Z czego to wynika? Łatwiej nam przytoczyć 6 sytuacji niż 12, a skoro przypomniałem sobie te 6 sytuacji w miarę szybko, to muszę być asertywny.

Poczucie łatwości przypominania mówi mi, że coś w moim życiu wydarzyło się częściej.

Badanie dot. związku: A: 3 pozytywne rzeczy w związku

B: 10 pozytywnych rzeczy w związku.

Grupa B miała poczucie, że coś może być nie tak, bo ciężko im przychodzi podanie przykładów (heurystyka).

Rozwiązywanie problemów - znaczenie wglądów (nagłe uświadomienie sobie rozwiązania).

Przykłady problemów wymagających wglądu: 1. szympans, kij, banany

2. problem naszyjnika.

Wspólne cechy takich problemów:

1. brak poczucia przybliżania się do rozwiązania,

2. nagła zmiana reprezentacji problemów,

3. specyficzny rodzaj procesów psychicznych.

Tom Ormerod - wgląd może być nieświadomie wykorzystywany w rozwiązywaniu problemów; i tak w końcu dojdziemy do celu.

Co to jest rozumowanie dedukcyjne? - wyciąganie wniosków z przesłanek; jeżeli przesłanki są prawdziwe, to wniosek musi być prawdziwy.

Przykład zadań wymagających rozumowania dedukcyjnego.

Sylogizmy (Arystoteles) Niektórzy lubią psychologię.

Wszyscy, którzy lubią psychologię są inteligentni.

Niektórzy są inteligentni.

Wniosek logicznie wynika z przesłanek.

Belief bias effect - efekt siły przekonania - wnioski, które wydają się nam wiarygodne uważamy za logicznie poprawne i efekt konkuzji.

Peter Wason - eksperyment, zadanie selekcyjne:

Jeżeli po jednej stronie kartki jest samogłoska, to po drugiej stronie jest liczba parzysta. Które kartki trzeba podnieść?

A F 4 7 Potwierdzamy to, co widzimy.

Jeżeli ktoś pije piwo w barze i ma skończone 18 lat? Kogo trzeba sprawdzić?

Pije Pije Lat Lat

Piwo Cola 25 16

Matka do syna: Jak posprzątasz, wyjdziesz na dwór. Reguła złamana: posprzątał, nie wyszedł lub nie posprzątał, wyszedł.

Peter Wason - zadanie selekcyjne - co jest grane. Jeżeli myślimy o zyskach i stratach, rozwiązujemy te zadania z większą poprawnością.

Ewolucjonizm - umiejętność dostrzegania korzyści i braku korzyści ma związek na spostrzeganie mechanizmów.

Procesy myślenia - indukcja

- poszukiwanie przyczyn dla skutków,

- problemy z definicją,

- uogólnianie informacji.

Indukcja w życiu potocznym?

Suzan Fiske - teoria schematów wywołujących afekt. Jak spotkam kogoś, kogo wcześniej nie widziałem a wiem o nim, że jest np. politykiem, klasyfikuję go do kategorii polityków. Tworzy się afekt - lubię go bardziej lub mniej (klasyfikacja na podstawie przynależności do grupy polityków) - model Fiske i Paveltchtaka.

Indukcja - znaczenie relacji przyczynowych; które wnioskowanie jest „mocniejsze”?

Znaczenie wiedzy.

Badanie Medina: ludzie wyciągali wnioski na temat różnych obiektów. Dwie świnie adoptują królika. Transfuzja krwi ze świń na królika. Wg plemienia X królik zacznie zachowywać się jak świnie.

Indukcje zależą od kontekstu kulturowego.

Indukcja - łatwo nam wyciągać wnioski na temat obiektów, które są podobne obiektów o których coś już wiemy; duże znaczenie podobieństwa.

Znaczenie podobieństwa oraz „pokrywania” przestrzeni należącej do wyższej kategorii.

Jeden z dowodów w związku z dedukcją „tak musi być” (Rips, 1879).

Jak wyciągamy wnioski? 2 możliwe podejścia:

1. logiki umysłu: jak mam wyciągnąć wniosek, to w głowie tworzę dowód umysłowy, np. jestem na wyspie, mieszkają ze mną rycerze i łobuzy, rycerze - zawsze mówią prawdę, łobuzy - zawsze kłamią;

2. teoria modeli umysłowych - nie budujemy w głowie dowodów, tylko tworzymy reprezentacje w wyobraźni, np. jeżeli uderzysz w stół, to nożyce się odezwą.

WYKŁAD III - EMOCJE (13.03.07)

Podstawowe emocje - sa w naszym systemie poznawczym jako pierwsze, najbardziej dostepne.

Literatura na temat emocji - chaotyczna.

Domena afektywna:

Afekt - chwilowa, pozytywna lub negatywna reakcja organizmu na jakas zmiane w otoczeniu lub samym podmiocie. Reakcja na poziomie wegetatywnym, miesniowym i doznaniowym. Nazywany czesto protoemocja - afekt jeszcze emocja nie jest. Wzbudza sie poza swiadoma kontrola, automatycznie. Trwa krotko - sekundy, intnstywnosc jest duza, moze miec znak pozytywny lub negatywny, ma przedmiot i towarzysza mu zmiany fizjologiczne.

Emocja - uswiadomiona, trwa dluzej; bywaja dlugotrwale emocje; intensywnosc emocji tez jest duza, moga miec znak pozytywny lub negatywny; emocje jestesmy w stanie roznicowac, znamy wiele raoznych emocji, ktore mozna klasyfikowac jako np. przyjemne, badz nieprzyjemne. Ma tez przedmiot, aby wywolac emocje. Towarzysza zmiany fizjologiczne, np. wyraz mimiczny twarzy (zmiany na poziomie miesniowym).

Nastroj - jest uswiadamiany, podobnie jak emocja, ale moze trwac bardzo dlugo, np. tygodnie, miesiace (np. nastroj depresyjny). Nastroj slabo intensywny, ma slabe natezenie, tez moze byc negatywny lub pozytywny. Zazwyczaj nie roznicujemy nastrojow, chociaz jest to do pewnego stopnia mozliwe. Jest bezprzedmiotowy - pojawia sie niewiadomo skad. Nie zdajemy sobie sprawy dlaczego mamy jakis nastroj, choc wiemy, ze czasami tak bywa, ze znamy przyczyne naszego zblizonego lub podniesionego nastroju. Nie towarzysza zmiany fizjologiczne.

Roznica miedzy emocjami a nastrojem ma charakter funkcjonalny. Emocje wzbudzane w sytuacjach wymagajacych szybkiej oceny przystosowania do sytuacji, dlatego tak szybko sie pojawiaja i sa tak intensywne, maja pomagac nam organizmom w przetrwaniu. Nastroje sluza do modulacji i selekcji czynnosci poznawczych, np. nastroj moze wplywac na funkcje pamieci, obnizony nastroj pogarsza pamiec. Nastroj pozytywny sprzyja mysleniu tworczemu, ulatwia rowniez zapamietanie, ulatwia dostepnosc poznawcza informacji.

Afekt w reklamie powoduje, ze niektore informacje sa przetwarzane centralnie, a niektore peryferycznie. Element emocjonalny powoduje, ze informacje sa przetwarzane peryferycznie. W przypadku emocji jest tak, ze emocje - element emocjonalny - dziala tak, ze informacje sa przetwarzane peryferycznie.

Ta skala odnosi sie do sieciowych modeli pamieci. Jaka role w sieci pamieciowej pelnia emocje? - oprocz wezlow, ktore zawieraja informacje dotyczace danego zdarzenia badz obiektow, beda znajdowaly sie wezly emocji. Informacje emocjonalne w powiazaniu z tym obiektem, beda tworzyly wezly emocjonalne.

Afekt pozytywny i negatywny przebiegaja roznymi drogami. Dowody (Konorski):

• odruchy apetytywne - wiaza sie z reakcjami dazenia,

• odruchy awersyjne - wiaza sie z reakcjami unikania.

Apetytywne - przetwarzanie informacji zwiazanych z bezpieczenstwiem i pragnieniami. Awersyjne - ma miejsce przetwarzanie informacji zagrazajacych, zwiazanych ze strachem. Wg Konorskiego biologiczne podloze tego dwukanalowego afektywnego systemu dazenia unikania jest uwarunkowane ewolucyjnie. Te dwa systemy maja na celu ulatwiac przetrwanie gatunku, jednostki (w przypadku zwierzat, jak i ludzi).

W zwiazku z reakcjami unikania Konorski wyodrebnil obrone bierna i obrone czynna.

Obrona czynna w przypadku unikania - po prostu ucieczka, natomiast obrona bierna - rozne formy znieruchomienia. Ludzie maja wrodzony system reagowania na pewne bodzce, sa takie bodzce zagrazajace (caly czas mowa o odruchach awersyjnych), na ktore reagujemy lekiem, strachem nie dlatego, ze wyuczylismy sie tego, tylko w sposob wrodzony, np. cos pelzajacego, zwykle weze; widok okrwawionego ciala; nagly halas, przenikliwy krzyk.

Koncepcja Graya - dwa systemy przetwarzania informacji na poziomie emocjonalnym:

• aktywacja i przyciaganie, czyli BAS; aktywacja wiaze sie z poszukiwaniem nowosci, natomiast przyciaganie wiaze sie z impulsywnoscia; nasz uklad nerwowy wykazuje wrazliwosc na sygnaly nagrody i brak kary;

• hamowanie i wycofywanie, czyli BIS; zwiazane z lękiem; lęk to reakcje hamowania i wycofywania; lęk jako unikanie szkody; nasz system nerwowy przejawia wrazliwosc na sygnaly kary i braku nagrody;

System Bis i Bas jest rozpatrywany w psychologii roznic indywidualnych i ma swoje podloze biologiczne.

Afekt pozytywny i negatywny przebiegaja roznymi kanalami.

Cacioppo i Gardner - stwierdzili, ze istnieja dwa kanaly przetarzania informacji: kanal przetwarzania informacji pozytywnych, zwiazanych z bezpieczenstwem i pragnieniami, drugi kanal przetwarzania informacji zwiazanych ze strachem, zagrazajacych.

Neurofizjologowie:

• „uklad nagrody” - lokalizacja w pamieci operacyjnej - czesc grzbietowo-boczna kory przedczolowej;

• „uklad kary” - zwiazany z dzialaniem ciala migdalowatego, biegun plata skroniowego, obszary prawe przednie mozgu;

LeDoux:

• korowe drogi przetwarzania informacji - jezeli bodziec zostal oceniony jako niezagrazajacy,

• podkorowe i korowe drogi przetwarzania informacji o bodzcach zagrazajacych (droga gorna i nastepuje reakcja emocjonalna, np. reakcja pozytywna mniej lub bardziej);

Badania z zapisu eeg i z rezonansu magnetycznego wskazuja, ze informacje o emocjach pozytywnych sa przetwarzane przez lewa przedczolowa polkule, natomiast informacje o bodzcach negatywnych sa przetwarzane przez prawa przedczolowa polkule.

Stwierdzono, ze afekt pozytywny i negatywny to dwa niezalezne systemy.

Emocje pozytywne i negatywne wyrazane za pomoca mimiczna twarzy tez mieszcza sie w dwoch niezaleznych systemach.

Miesien zygomaticus major - uruchamia policzki. Miesien corrugator supercili - miesci sie miedzy brwiami, marszczacy brwi. Czy mozemy uruchomic te dwa miesnie jednoczesnie? - nie mozna naturalnie uruchomic tych dwoch miesni jednoczesnie. To kolejny dowod, ze afekt pozytywny i negatywny nie przebiegaja jednoczesnie.

JAK MOZNA ROZPOZNAC KLAMSTWO NA PODSTAWIE WYRAZU MIMICZNEGO TWARZY ? (Ekman: Klamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i malzenstwie).

Kolejny dowod co do niezaleznosci afektow wiaze sie z praca autonomicznego ukladu nerwowego. Teoria Lacey&Lacey - hipoteza wchlaniania - odrzucania srodowiska. Gdy przetwarzamy informacje pozytywnie emocjonalnie, nastepuje inna reakcja fizjologiczna niz w przypadku bodzcow negatywnych.

Reakcje fizjologiczne autonomicznego ukladu nerwowego sa reakcjami niespecyficznymi, czyli nie pozwalaja roznicowac czy reakcja jest pozytywna czy negatywna. Laceyowie wyroznili wlasnie te dwie grupy reakcji, pokazali, ze mozna rozroznic reakcje pozytywne i negatywne.

Badania psychologiczne: mozemy powiedziec, ze umyslowe reprezentacje pozytywnych i negatywnych ocen afektywnych tworza sie jako odrebne systemy w umysle.

Dyferencja semantyczna - autorem byl Osgood.

Nasz system emocjonalno-poznawczy ma zdolonosc do okreslania bodzcow na elementarnym poziomie, np. czy to jest do zjedzenia, czy to mnie zje. Reakcje na te bodzce, ktore sa okreslane w taki prosty sposob sa wrodzone, a pytanie jest pytaniem funkcjonalnym.

Reakcje konsumacyjne - te reakcje, ktore zwiazane sa z podstawowymi mechanizmami zyciowymi.

WYKLAD IV (20.03.07)

Kiedy kłamiemy, jak rozpoznać kłamstwo?

• unikanie wzroku, błądzenie wzrokiem,

• mikroekspresje,

• ekspresja stłumiona, pokazujemy emocje - zdajemy sobie z tego sprawę i przestajemy,

• fałszywy uśmiech - kurczą się mięśnie okrężne oczu.

Złość - zwężają się wargi, wewnętrzne końce brwi unoszą się ku górze.

Smutek - kąciki ust obniżają się, gdy kłamiemy - ruszamy podbródkiem, patrzymy w dół; kłamiemy - brak ruchomych brwi.

Sceptycyzm - podnosimy jedną brew.

Delikatna obawa - źrenice rozszerzają się.

Ekspresje asymetryczne - te same ruchy występują po obu stronach twarzy. Emocja im większa - tym ruchy trwają dłużej.

Emocje mają strukturę kategoryzacyjną. Jest to jeden ze sposobów pomiarów emocji podstawowych.

Składniki emocji:

1. fizjologiczny: ma charakter niespecyficzny, co oznacza, ze nie mozemy decydowac o kierunku emocji; przy gniewie reakcja przebiega dwustopniowo - pojawia sie spadek cisnienia krwi, spadek tetna, oddech plytszy, wolniejszy, spadek napiecia miesni;

Autonomiczny i przywspolczulny uklad nerwowy. Na podstawie ukladu nerwowego nie mozemy zbadac, jaka emocja wystepuje. Tylko natezenie.

2. poznawczy: informacje uzyskujemy droga introspektywna, mozemy tworzyc kwestionariusz, zadawac pytania osobie badanej; mozemy stwierdzic, jakie emocje dominuja u danej osoby; takich symptomow moze byc wiele;

3. behavioralny: o emocjach mozemy wnioskowac na podstawie zachowania osoby; bywa to omylne, ale jednak pewne wskazniki behavioralne informuja nas dosc dokladnie o konkretnych emocjach;

Kody obrazowe, werbalne i kody abstrakcyjne:

W kodach obrazowych rozpoznajemy jaka to jest emocja na podstawie np. wyrazu mimicznego twarzy, jak rowniez na podstawie reakcji fizjologicznych (np. oczy się „marszczą”). To, co rozpoznajemy w kodzie obrazowym jest nazywane w kodzie werbalnym. Jezeli widzimy jakie miesnie twarzy poruszaja sie (np. miesnie policzkowe), rozpoznajemy to w kodzie obrazowym. W kodzie werbalnym emocja zostala nazwana. Natomiast dalej przechodzimy do kodu abstrakcyjnego, tutaj sa pojecia (w tym wypadku emocji) - skojarzenia, wytwarzamy reprezentacje umyslowa emocji, np. radosci.

Jezeli nie ma przeplywu informacji, to wowczas nie potrafimy nazwac emocji. I tutaj pojawia sie taka wlasciwosc, zwana aleksytymią (brak slow dla emocji, nieumiejetnosc nazywania emocji). Jezeli ktos nie potrafi nazywac emocji, wowczas dopiero mozemy to rozpatrywac w kategorii zaburzen. Czesciej wystepuje u mezczyzn niz u kobiet - jedna z przyczyn jest to, ze w toku wychowania w naszej kulturze mezczyznom zabrania sie od malego okazywania uczuc i traca kontakt ze swoimi emocjami. Przyczyna utraty kontaktu ze swoimi emocjami (brak umiejetnosci odczytywania emocji) bywaja tez zdarzenia traumatyczne - stres pourazowy. Jednym z autorow zajmujacym sie takim odcieciem „ciala od umyslu” jest Loen(?)

Psychologowie zastanawiaja sie, czy w ogole istnieja emocje podstawowe. Jezeli tak, to jakie emocje mozna zaliczyc do podstawowych i na jakiej podstawie?

Strarozytni Chinczycy wyodrebnili 4 podstawowe emocje:

• szczescie (znajduje sie w sercu),

• gniew (watroba),

• smutek (pluca),

• strach (nerki).

Ekman stwierdził, że istnieja uniwersalne wzorce, ktore mozna zaobserwowac u osob zyjacych w roznych kulturach (w naszych oraz we wschodnich, np. plemienia). Takich grup etnicznych Ekman zbadal 10.

Badania Darwina wskazuja, ze pewne emocje sa wyrazane w sposob wspolny dla ludzi i dla wyzszych zwierzat. Te emocje sa uwazane za emocje podstawowe:

• szczescie,

• gniew,

• strach,

• smutek,

• wstret,

• zaskoczenie (ale jest to taka reakcja, ktora nie zawsze uwazana jest za emocje - jest tylko chwilowa reakcja organizmu).

Przeprowadzanie badan z zastosowaniem kategoryzacji, czyli te emocje, ktore w procesie kategoryzacji wymieniane sa jako pierwsze, mozemy uznac za podstawowe.

Emocje prototypowe - najbardziej dostepne poznawczo i dlatego sa uwazane za podstawowe. Badania pokazaly, ze najczesciej wymieniane przez ludzi emocje w roznych badaniach to: milosc, strach, zlosc, smutek i szczescie.

Watson wymienil 3 emocje, ktore uznal za wrodzone: strach, gniew oraz milosc.

Dowod na istnienie emocji podstawowych - badania nad dziecmi niewidomymi i nieslyszacymi od urodzenia, przejawialy: smiech, placz, marszczenie brwi.

Aspekty rozwojowe (e-learning).

Plutchnik wyodbrebnil 8 emocji podstawowych. Sa one uznane za podstawowe. Emocje, ktore sa mieszanka tych podstawowych, sa to emocje pochodne (na zewnątrz kola).

Funkcje emocji:

1. Przystosowawcza - czyli taka szybka odpowiedz na pytanie: czy to jest do zjedzenia, czy to mnie zje? Emocje informuja nas bardzo szybko, czy wystepuje zagrozenie, czy tez nie.

2. Funkcja komunikacyjna - czy czyjs wyraz twarzy jest zagrazajacy czy przyjazny? W zwiazku z ta funkcja poznawcza, mamy dwa rodzaje zachowan: zblizanie sie ku celom pozytecznym, pozadanym oraz unikanie bodzcow szkodliwych.

3. Motywacyjna - emocje i motywacje sa scisle ze soba sprzezone; emocje - motor pobudzajacy nas do zachowan motywaowanych, dzieki emocjom pewne nasze zachowania moga byc najpierw ukierunkowane, a potem tez podtrzymane.

4. Organizowanie naszych doswiadczen - czy zwracamy uwage na pewne bodzce i czy zapamietujemy takie, a nie inne informacje. Informacje, ktore sa zapamietywane podczas silnego pobudzenia emocjonalnego beda inaczej zapamietane, niz gdyby nie wystepowaly.

5. Sposob spostrzegania siebie - pod wplywem emocji mozemy postrzegac siebie, czasem w sposob znieksztalcony; mozemy widziec u siebie np. wiecej pozytywnych cech; przy obnizonym nastroju mozemy dostrzegac wiecej cech nagatywnych.

6. Regulowanie stosunkow spolecznych - pozwalaja zachowac dystans wobec osob, ktore sa nam nieprzyjazne, odczytujemy te nieprzyjazne emocje i dlatego unikamy takich osob; poczucie winy jest emocja, ktora powoduje, ze stajemy sie bardziej sklonni do zachowan pro-spolecznych. Pozytywny nastroj tez powoduje, ze przejawiamy wieksza sklonnosc do pomagania innym, do udzielania pomocy.

7. Komunikacyjna.

Teorie emocji: probuja rozstrzygnac spor w psychologii.

1. Teoria Jamesa-Langego - najpierw nastepuje spostrzezenie bodzca emocjonalnego, ten bodziec powoduje pobudzenie fizjologiczne i na to nastepuje reakcja emocjonalna. Mozna powiedziec, ze posrednio miedzy pobudzeniem fizjologicznym a emocja - nastepuje ocena poznawcza sytuacji; pojawia sie umyslowa reprezentacja pobudzenia fizjologicznego; teoria zgodna z dzisiejszymi badaniami Ekmana (badania nad sprzezeniem zwrotnym; wyraz emocji wiaze sie z jakas reprezentacja emocji; wymuszal ruchy miesni, ktore sa odpowiedzialne za emocje radosci kazac wlozyc olowek do ust; przejawialy bardziej pozytywne emocje niz osoby bez olowka).

2. Teoria Cannona-Barda - mowi, ze gdy bodziec zostaje spostrzezony, nastepuje jednoczesnie i pobudzenie fizjologiczne i od razu dzialanie (wiemy, ze tak nie jest). Ta teoria nie jest w swietle dzisiejszych badan zbyt wiarygodna. Nie zawsze od razu reagujemy na dana sytuacje i nie zawsze od razu ja sobie uswiadamiamy.

3. Teoria Schachtera - bodziec emocjonalny powoduje pobudzenie fizjologiczne i powoduje rowniez interpretacje poznawcza tego pobudzenia. I dopiero te dwa elementy powoduja pewna okreslona reakcje emocjonalna. Z ta koncepcja wiaze sie wiele badan, ktore wskazuja na to, ze nie zawsze tak jest, ze prawidlowo odczytujemy swoje pobudzenie emocjonalne na pewien bodziec (badania na chybotliwym moscie).

KONKURS: BŁĘDY W ODCZYTYWANIU EMOCJI: NA CZYM POLEGA EFEKT ROMEA I JULII W ŚWIETLE KONCEPCJI SCHACHTERA?

Emocje a pamiec: siegamy do klasycznych badan nad pamiecia. Bartlet - zapamietujemy caly schemat oraz emocjonalna otoczke - reprezentacje emocji wpisana w strukture pamieciowa. Badanie Loftus o wiarygodnosci swiadkow.

WYKŁAD V (27.03.07)

EFEKT ROMEA I JULII:

• wzrasta namiętność w związkach, w które ingerują rodzice,

• jak opór rodziców maleje, również namiętność maleje.

Motywacja stara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego robimy, to co robimy? Dlaczego dążymy do sukcesu? Dlaczego niektórzy zdobywają K2 i Mount Everest? Co decyduje o kierunku zachowania?

Psychologia motywacji zajmuje się zagadnieniami, które próbują odpowiedzieć na pytania - co motywuje nasze zachowania.

Zdzisław Ryn - psychiatra, jednocześnie jest alpinistą, prowadził badanie w naturalnych warunkach podczas wyprawy wysokogórskiej. Co się okazało? Stwierdził, że ludzie, którzy chodzą w góry, zdobywają najtrudniejsze szczyty, mają potrzebę, którą on nazwał potrzebą zbliżania się do krawędzi życia. Mają bardzo niski poziom lęku i wysokie zapotrzebowanie na stymulację. Stany, których doświadczają wysoko w górach są stanami wysokiej... Ludzie przeżywają iluzje słuchowe i wzrokowe (deprywacja sensoryczna), te iluzje opisują jako coś pięknego, niezwykłego, niepowtarzalnego, a przecież jest tam tylko szum wiatru, nic się nie dzieje. Jest to jeden z ważniejszych motywów, powodujących, że oni później znowu chcą iść.

Badania nad skoczkami narciarskimi - stwierdzono, ze skoczkowie deklarują bardzo niski poziom lęku. Ale gdy zbadano ich testem Rorsacha (test projekcyjny, czyli na podstawie którego możemy wnioskować z dużą ostrożnością o nieuświadomionych potrzebach, popędach, emocjach). Skoczkowie widzieli w plamie atramentu pokiereszowane ciała, uszkodzone części organizmu. Czyli była to projekcja ich lęku, bardzo głęboko stłumionego.

Psychologia motywacji - dlaczego robimy, to co robimy?

• opisuje mechanizmy, które są odpowiedzialne za uruchomienie zachowania

• opisywanie mechanizmów odpowiedzialnych za ukierunkowanie działania. Mechanizmy odpowiedzialne za podtrzymanie zachowania - jakie mechanizmy warunkują podtrzymanie naszych działań?

Motywacja wiąże się z temperamentem, bo wiąże się z zapotrzebowaniem na stymulacje.

Opisuje mechanizmy odpowiedzialne za zakończenie zachowania. Co powoduje, że kończymy dane zachowanie?

Motywacja - zachowania proste jak i złożone. Zachowanie proste - zaspokajanie głodu, zachowanie złożone - zdobywanie K2, Oscara, Nobla, etc. Dotyczy mechanizmów wewnętrznych i zewnętrznych. Dotyczy mechanizmów afektywnych i poznawczych. Mechanizmy afektywne mówią o tym, co prowadzi do zaspokojenia pobudzenia emocjonalnego i w jaki sposób się wiąże (prawo Yerkesa-Dodsona). Mechanizmy poznawcze - tutaj mamy na myśli rozwiązywanie różnego rodzaju niezgodności poznawczych.

Do motywacji można podchodzić różnie od strony teoretycznej. Podejścia teoretyczne do motywacji:

PODEJŚCIA TEORETYCZNE DO MOTYWACJI

Podejście ewolucyjne - zawiera dwa nurty:

1. etologiczny - o zachowaniu się zwierząt; możemy wnioskować o podłożu wielu zachowań ludzkich, zachowania instynktowne bądź wrodzone; Konrad Lorenz i Nikolas Tinbergen; gdy mówimy o instynkcie i popędzie - koncpecja Konorskiego (psycholog, który wyodrębnił procesy dążenia i unikania, mówił o popędzie agresywności i popędzie poznawczym, zajmował się zachowaniami popędowymi od strony emocjonalnej i motywacyjnej, uważa, że te popędy są wrodzone, niezbędne do przetrwania, do zachowania gatunku);

2. socjobiologiczny.

Oba nurty „mają” teorię Darwina. Mieszczą się dwa rodzaje odruchów - orientacyjny i celowniczy. Orientacyjny - kierujemy zmysły na bodziec, który akurat zadziałał, np. małe dziecko, gdy pokaże się zabawkę, zwraca głowę w kierunku tego bodźca, próbuje eksplorować w jakiś sposób ten bodziec. Wrodzony mechanizm wyzwalający - instynktowne, sztywne wzorce zachowania, które nie wymagają uczenia się, np. zjawisko zwane reakcją piętna, lub ptaki potrafią zbudować gniazdo, nawet, gdy są wychowywane w izolacji od swojego dorosłego pokolenia, czyli budowanie gniazda jest instynktowne, nawet gdy nie widziały, jak robią to dorosłe osobniki ich gatunku; pająki potrafią uprząść sieć, choć nikt ich tego nie uczył; taniec pszczół - te, które wyczują pokarm w otoczeniu, dają sygnał innym osobnikom gatunku, dając znak - taniec, to znaczy, że w tym otoczeniu znajduje się jakieś dobre pożywienie, u ludzi - karmienie piersią. U człowieka nakładają się na to bardziej złożone procesy i czasami nie potrafimy ich odróżnić.

Motywacja jest gotowością do wykonywania pewnego utrwalonego wzorca zachowania.

Mechanizm energetyczny - żeby zachowanie doszło do skutku, musi być jakiś ładunek, instynkt mieści w sobie tę energię wykonywania czynności i działań.

Podstawowe instynkty: rodzicielki, rozrodczy i głodu - niezbędne do przetrwania, do zachowania gatunku.

Wrodzony mechanizm wyzwalający - nie wymaga uczenia się, by uruchomić zachowanie instynktowne. Dla instynktu rodzicielskiego - widok dziecka, dla rozrodczego - widok partnera, dla głodu - widok jedzenia.

Istnieją cechy obiektów, na które niektóre gatunki reagują jak na cechy wrodzone, np. żaba ma detektor bociana i detektor owadów. Na pewne kształty żaba będzie reagowała instynktownie, albo będzie łapać muchy, albo uciekać przed bocianem. Niektóre zwierzęta reagują na pewne barwy. Reagujemy na zapachy - wiele badań wskazuje, że na zapachy reagują również ludzie, ludzie wydzielają feromony - substancje nieodczuwalne, ale powodują reakcje na poziomie emocjonalnym, motywacyjnym na widok partnera. Reagujemy na kierunek ruchu - wiąże się z procesami percepcyjnymi, jeżeli obiekt szybko zbliża się w naszym kierunku - reagujemy strachem - to również jest wrodzone.

Etapy aktywności sterowanej instynktem:

1. etap narastania instynktu,

2. etap apetytywny,

3. etap konsumpcyjny

Potrzeba ma zmienną rytmikę.

Najpierw instynkt narasta, np. instynkt głodu, dochodzi do etapu apetytywnego, już jesteśmy tak głodni, że coś byśmy zjedli. W 3 etapie dochodzi do zachowania spełniającego, następuje rozładowanie instynktu, czyli po prostu jemy, mówiąc krótko :)

Niejednokrotnie występują popędy konkurencyjne. Można znowu nawiązać do Mareya - mówi, o konfliktach potrzeb, istnieją takie potrzeby psychiczne, które wykluczają się nawzajem. Możemy obserwować występowanie popędów konkurencyjnych na poziomie elementarnym - biologicznym, np. łabędzie - rodzice nie jedli, dopóki dzieci się nie najadły. To jest na poziomie zachowań instynktownych - najpierw nakarmić młode, potem dopiero rodzice.

Zasada podwójnej kwantyfikacji (Lorenz) - inaczej model hydrauliczny, jakie zachodzą zależności między siłą popędu a siłą bodźca wyzwalającego. Aby zachowanie mogło być uruchomione, musi wystąpić popęd i bodziec wyzwalający. Taka jest zasada podstawowa. Jeżeli popęd jest bardzo mały, np. jesteśmy bardzo mało głodni, ale bodziec wyzwalający jest olbrzymi, np. stawiają przed nami nasze ulubione potrawy, nawet jak jesteśmy mało głodni, i tak wystąpi zachowanie. Druga sytuacja odwrotna: silny popęd, słaby bodziec wyzwalający, wówczas też dojdzie do zachowania. Jesteśmy strasznie głodni, ale jedzenie jakie nam proponują, to McDonalds. Jak będziemy bardzo głodni, to zjemy, czyli też wystąpi zachowanie. Jeszcze dwie inne sytuacje: popęd jest bardzo silny, ale nie ma bodźca wyzwalającego - jesteśmy bardzo głodni, ale nie ma jedzenia, dochodzi do aktywności jałowej, możemy przełykać ślinę, wykonywać czynności przypominające prace układu trawiennego, ale jedzenia nie ma, burczy w żołądku, przełykamy ślinę i nic z tego. To jest tzw. aktywność jałowa. Ostatnia sytuacja: brak popędu: nie jesteśmy głodni, nic nas nie zmusi, pojawia się silny bodziec wyzwalający - nasze fantastyczne ulubione jedzenie, jak jesteśmy przejedzeni, zachowanie nie wystąpi.

Podsumowując: podejście to doskonale pokazuje podstawy mechanizmów motywacyjnych jakie leżą u podłoża zachowań ludzkich. Natomiast nie wyjaśnia np. takich zjawisk jak zaprzestanie zachowań mimo fazy konsumacyjnej. Np. mamy ogromny apetyt na lody, zjedlibyśmy, ale jednak nie jemy, nie ma fazy konsumacyjnej. Jest potrzeba, ona narasta, jest etap epetytywny, ale nie jemy. Tego koncepcja etologiczna nie wyjaśnia, tego rodzaju zachowań. Nie wyjaśnia dlaczego niektóre gatunki zwierząt jak również ludzi są zdolne do ponawiania zachowań, np. ptaki potrafią odbudowywać zniszczone gniazdo. Tutaj takiego mechanizmu nie możemy wyjaśnić. Nie potrafi, nie wyjaśnia złożonych i długoterminowych zachowań działań ludzkich, dążenia do pewnych odległych celów - nie wyjaśnia, typowych zachowań dla człowieka.

Socjobiologiczne podejście, które mieści się w podejściu ewolucyjnym. Ma dwa podstawowe założenia:

1. zachowania ludzkie i zwierzęce mają charakter wrodzony,

2. twierdzą, ze podstawowym mechanizmem rządzącym wszelkimi zachowaniami wszystkich organizmów żywych jest tendencja do rozprzestrzeniania własnych genów. Chcieliby tą tendencją tłumaczyć wszystkie zachowania, wszelkie działania, podejmowane czynności. Genezą wszelkiej aktywności jest rozprzestrzenianie genów. To założenie jest wspólne z założeniem, które było charakterystyczne dla poglądów etologów. Posługują się terminami: okazja do rozpowszechniania własnych genów oraz dobór partnera najlepszego z dostępnych.

Strategie rozprzestrzeniania genów to:

Agresja - walka o terytorium, dominacja samca,

Dobór partnera

Altruizm

Podsumowując: nie sposób wszystkich zjawisk wyjaśniać wyłącznie rozprzestrzenianiem genów. Słabo przewiduje zachowania złożone i dlatego nie można w pełni przyjąć takiego rozumienia zachowań motywowanych.

Marey wyróżnił ok. 30 potrzeb psychicznych:

A wyczynu

B informowania innych
C poznawcza

D tworzenia

E bezpieczeństwa (jako unikanie urazu ze strony innych)

F bezpieczeństwa (unikanie urazu fizycznego)

G nabywania

H bezpieczeństwa (jako unikanie poniżenia we własnych oczach)

I stowarzyszania się

J uległości

K żywienia i opiekowania się kimś

L porządku

M zabawy

N doznawania przyjemnych wrażeń zmysłowych

O seksualna

P doznawania opieki i oparcia

R autonomii

S izolacji, odrzucenia

T agresywności

U doznawania aprobaty i uznania ze strony innych ludzi

V dominowania

W ekshibicjonizmu (wyrażanie siebie, nie taki chory ekshibicjonizm)

X poniżania się

Y kompensacji

Z usprawiedliwiania się

Marey twierdził, że każdy człowiek ma silniej rozwiniętych kilka potrzeb (5-6), nikt nie ma wszystkich 25. twierdził, że potrzeby mogą tworzyć wiązki, czyli fuzje, np. potrzeba stowarzyszania się z potrzebą opiekowania się, albo potrzeba agresywności z potrzebą dominowania. Potrzeby mogą wchodzić w konflikty, czyli mogą występować u jednej osoby, takie dwie wykluczające się osoby, np. p. stowarzyszania się i agresywności, co utrudnia przystosowanie. Konflikt potrzeb utrudnia przystosowanie. Marey mówił o zmiennej rytmice potrzeb, potrzeba może narastać, kiedy zostanie zaspokojona - jej siła opada, a potem znów zaczyna narastać. Na miejsce potrzeby zaspokojonej może wkroczyć kolejna potrzeba i wówczas ona będzie zaspokajana. Potrzeby traktujemy jak cechy osobowości, czyli względnie stałe, mogą ulegać fluktuacji, ale... Marey mówił, że potrzeby występować mogą w formie jawnej i ukrytej. Potrzeby jawne - jesteśmy w stanie powiedzieć czy je mamy, czy nie, jesteśmy w stanie je określić. Potrzeby ukryte - z których występowania nie zdajemy sobie sprawy, ale które decydują o podejmowaniu pewnych zachowań i niepodejmowaniu innych, ale w sposób nieuświadomiony. Takie potrzeby mogą również tworzyć fuzje lub konflikty, ale na poziomie nieświadomym. Aby zbadać utajone potrzeby, Marey stworzył test apercepcji tematycznej - składa się z 30 plansz przedstawiających niezbyt wyraźne sceny i sytuacje. W pierwszej serii znajdują się wyraźne plansze, w drugiej jeszcze mniej wyraźne. Zadaniem osoby badanej jest stworzenie historyjki, opowiedzenie, co zdarzyło się, gdy patrzysz na obrazek, wyobraź sobie, co tam się zdarzyło, co się działo i jak się to zakończyło. Na podstawie analizy tych treści możemy wnioskować o ukrytych potrzebach. Test z grupy projekcyjnych (mało wiarygodne; udostępniają nam informacje, dają dostęp do takich treści, do których inną drogą byśmy nie dotarli).

WYKŁAD VI (03.04.07)

PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE:

Podstawowe pojęcia: popęd, nieświadomość, libido.

Tutaj mówi się o redukcji popędów. Popędy powodują rodzaj przykrego napięcia, które jest nieprzyjemne, człowiek dąży do jego zredukowania.

Podstawowe założenia:

1. wszelkie zachowania są zdeterminowane,

2. źródłem zachowania jest energia psychiczna - terminologia którą posługiwali się psychoanalitycy nie jest ścisła,

3. zachowaniem żądzą instynkty, czyli popędy.

Popęd i instynkt różnią się tym, że Freud odnosił je tylko do zachowań ludzkich. Etologia opisuje przede wszystkim zachowania zwierząt. Twierdził, że popędy są wrodzone, popędy żądzą zachowaniem. Freud wyodrębnił dwa podstawowe popędy: popęd życia (eros) - te zachowania, te motywy, które wiążą się z popędem samozachowawczym, np. seksualne, macierzyńskie, opiekowanie się kimś, żywienie, poszukiwanie pożywienia, to wszystko, co robimy, by chronić życie i polepszać jego warunki; popęd śmierci (thanatos) - instynkt agresywności i zachowania autoagresywne. Wg Freuda te dwa popędy przeplatają się ze sobą, raz jeden bierze górę, raz drugi. U wielu osób przeważa popęd życia, u wielu popęd śmierci. Możemy zaobserwować mało precyzyjnie opisane prawidłowości w życiu społecznym.

Motywy mają charakter nieświadomy. Freud twierdził, że to co jest świadome w wszelkich zachowaniach ludzkich, to tylko czubek góry lodowej. Cała reszta jest ukryta w nieświadomości - ukryte nasze motywy, nasze popędy. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, dlaczego postępujemy w taki, a nie inny sposób. Bywa tak, że podejmujemy pewne działania nieświadomie, instynktownie, automatycznie, jednak szybko potrafimy zdać sobie z nich sprawę. U Freuda motywy mają charakter nieświadomy (!)

Libido - popęd seksualny - podstawowy motor wszelkich zachowań człowieka. Ta myśl zdominowała jego pracę. Możemy stwierdzić, że tak nie jest. U innych autorów w nurcie psychodynamicznym warto zwrócić uwagę na kilka elementów, które będą wiązały się z innymi obszarami.

Horney stwierdziła, że istnieją dwa mechanizmy motywacyjne: potrzeba bezpieczeństwa i konflikt między JA realnym a JA idealnym. Potrzeba bezpieczeństwa jest podstawowym mechanizmem; lęk czy potrzeba bezpieczeństwa mogą być rozumiane również jako cechy osobowości, czyli motywy mieszczą się, wiążą się ze sferą osobowości. Rozwiązywanie konfliktu między Ja realnym a ja Idealnym - wejście do psychologii osobowości. Struktura Ja jest jednym z podstawowych elementów struktury osobowości, stanowi centrum „zawiadawiania” osobowością. Ja realne - wyobrażenia, stwierdzenia, dotyczą tego, za jakich się uważamy, jakie są moje cechy, moje właściwości fizjologiczne, itp. Ja idealne - cechy te same, ale wyobrażane, jakie chciałabym mieć, dążenie do mojego Ja realnego i Ja idealnego powoduje niejednokrotnie konflikt, bo znajdują się dość daleko od siebie. Dążenie do rozwiązania tego konfliktu jest motywem do podejmowania działań.

Ja idealne może być bardzo blisko albo bardzo daleko. Jeżeli są bardzo blisko, to motywacja do działań będzie słaba. Jestem tak świetna, że niewiele muszę robić, żeby osiągnąć ideał. Jeżeli uważam się za strasznie marną, rozbieżność między tymi ja będzie tak duża, że stwierdzę, że i tak nigdy nie osiągnę tego swojego ideału, to po co się starać. Tak funkcjonuje nasze JA. Podobny mechanizm występuje w innych teoriach. Najważniejszym badaczem był tu ROGERS (mówił o takich zależnościach, że jeżeli Ja idealne i Ja realne są daleko, to tworzy się tak zwany neurotyczny obraz siebie; jeżeli uważam się za znakomitą, już prawie za własny ideał, to moje motywacje będą słabe; taka prawidłowość dotyczy często osób narcystycznych).

Horney mówi, że ta rozbieżność powoduje nasze zachowania motywowane.

Fromm za podstawowy mech motywacyjny uważał dążenie do integralności własnej osoby.

Sullivan zwrócił uwagę na inne mechanizmy motywacyjne - potrzeba przyjemności i bezpieczeństwa.

Podsumowanie: energią do zachowań motywowanych są biologiczne stany organizmu, w sposób fizjologiczny czujemy napięcie, jest nieprzyjemne, chcemy go zredukować. U podstaw leżą popędy wrodzone. Motywacja nieświadoma, mieści się pod powierzchnią wody tej góry lodowej. Mechanizmem jest redukcja napięcia.

PODEJŚCIE BEHAVIORYSTYCZNE

Przedstawiciel: Clark Hull

Podstawowe terminy: popęd (drive), pobudka (przynęta), wzmocnienie, popędy pierwotne i wtórne.

Podstawowe założenia:

1. stany deprywacji - pozbawienie podstawowych potrzeb powoduje, że uruchamiają się zachowania...

2. źródłem motywacji jest walka o byt.

Mechanizm motywacyjny można ująć jako: potrzeby cielesne - popędy - aktywność - cel - redukcja popędu.

Popędy - psychiczna reprezentacja potrzeb cielesnych. Uruchomienie ich powoduje podjęcie pewnej aktywności, pewnych działań i te działania będą trwały tak długo, aż zostanie osiągnięty cel. Cel jest tutaj przynętą, czyli pobudką. Gdy cel zostaje osiągnięty, następuje redukcja popędu. Organizm otrzymuje wzmocnienie, bo redukcja popędu wiąże się z zaspokojeniem, czyli z pewnym rodzajem doznania przyjemności. I to jak wiadomo, będzie powodowało, że występuje tutaj proces uczenia się. Kolejne zadania będą łatwiejsze, bo będą wyuczone.

Gdy mówimy o popędzie, że odczuwany jest jako niepokój - powoduje że organizm podejmuje pewne działania. Co znaczy, że popęd to wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego? Wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego - liczba godzin, jaką jesteśmy w stanie wytrzymać bez snu, bez picia, czy bez jedzenia. Siła oddziaływania czynnika negatywnego - wielkość przeszkody pokonywanej w celu uniknięcia bólu, strachu, przeżyć negatywnych.

Przynęta - obiekt mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu, np. pokarm, partner.

Wzmocnienie - każdy obiekt lub każdy stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca. Jesteśmy głodni i dążymy do zaspokojenia, osiągamy cel - zdobywamy jedzenie i następuje redukcja popędu. Ale to jedzenie może być albo jakimś wspaniałym daniem, albo mogą to być zimne frytki z McDonald'a. Odczuwanie satysfakcji będzie różne.

Popędy pierwotne - nie wymagają uczenia się. Wg behaviorystów wszystko jest wyuczone, ale nie tak całkiem wszystko. Głód jest popędem pierwotnym, ale już dążenie do zdobywania jedzenia czyli np. zarabianie pieniędzy i dążenie do zarabiania pieniędzy, aby zdobyć jedzenie i zaspokoić głód - to będzie popęd wtórny.

Popędy wtórne - wymagają uczenia się.

Powiązanie tego, co mówią behavioryści z koncepcją Konrada Lorenza - żeby zachowanie motywowane zostało uruchomione, potrzebny jest z jednej strony popęd, z drugiej cel, w przypadku Lorenza - mowa o popędzie wyzwalającym.

Marey mówił, że siłę potrzeby poznajemy po tym, jak wiele innych potrzeb jesteśmy w stanie stłumić, by tę jedną potrzebę (poznawczą) zaspokoić (!)

PODEJŚCIE PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

Przedstawiciel: Abraham Maslow

Podstawowe terminy: potrzeby niedoboru, potrzeby wzrostu, hierarchiczna struktura potrzeb, potrzeba samorealizacji.

Koncepcja ta jest kontrowersyjna. Na piramidę patrzymy krytycznie :) Maslow twierdził, że trzeba zaspokoić potrzeby niższego rzędu, żeby się samoaktualizować. Czy zawsze tak jest? - w podstawowej wersji tak jest, ale np. życie w warunkach ekstremalnych, np. obóz koncentracyjny - czy ci ludzie mieli bardzo silne zdeprywowane biologiczne potrzeby i fizjologiczne, i bezpieczeństwa, i przynależności, i miłości, i potrzebę uznania? Te potrzeby były niszczone, oni jednokrotnie nie realizowali potrzeby transcendencji. Nie można tak na ślepo tej koncepcji przyjmować., to co robił Maslow dotyczyło pewnej specyficznej liczby osób, funkcjonujących w warunkach naturalnych. Ludzie w obozach tworzyli, pisali, grali - po to, żeby przetrwać. Przetrwanie - nie tylko biologiczne. Wielu z nich przy ogromnym wyczerpaniu nie padało na duchu. To jest skrajny przykład, ale można znaleźć wiele pośrednich przykładów, w których ta teoria nie do końca się sprawdza.

Czy nie jest tak, że te potrzeby mieszają się ze sobą? Matki, które całe życie poświęcają tylko dzieciom i znakomicie się przy tym realizują, samoaktualizują, czyli niektóre potrzeby będą się łączyć, a inne w ogóle nie wystąpią.

PODEJŚCIE POZNAWCZE

Przedstawiciele: Donald Hebb, Daniel Berlyne, Leon Festinger

Rozwiązywanie niezgodności na poziomie umysłowym, mentalnym. Mamy jakieś reprezentacje umysłowe, jakieś oczekiwania. Pojawia się nowa sytuacja, czyli doświadczenie z teraźniejszości. Ona nie jest zgodna z tym, co my wiemy, co mamy w umyśle. Ta niezgodność powoduje pewien rodzaj napięcia, który jest motywem do podejmowania pewnych działań, czasami tylko na poziomie mentalnym. Tutaj motywem, celem - będzie rozwiązanie tej niezgodności, która się pojawia.

Poziom aspiracji i konflikty motywacyjne i ich konsekwencje. W badaniach nad niezgodnością poznawczą mamy ten sam schemat, jakieś doświadczenie z przeszłości, nasze struktury poznawcze, nasze reprezentacje umysłowe. Pojawia się jakaś wątpliwość, rozterka, konflikt poznawczy - pewna niezgodność, wątpliwość, sprzeczność, niezgodność na poziomie pojęciowym, np. wiemy jak wygląda koń, a pojawia się koń, który zamiast kopyt ma kółka. Nasza reprezentacja konia jest inna niż to co się pojawia, to, co akurat postrzegamy. To rodzi konflikt poznawczy, mówimy o rozwiązywaniu niezgodności. Jak połączyć nasze reprezentacje dotychczasowe tego konia z tym, co zobaczyliśmy? Ta nowość, dziwność, złożoność, wieloznaczność, niewyraźność powodują, że podejmujemy zachowania eksploracyjne. Dążymy do rozwiązania niezgodności (cały czas na poziomie umysłowym). Ta ciekawość jest ciekawością poznawczą. Działania motywowane to dążenie do rozwiązania konfliktu. Ten konflikt poznawczy choć odbywa się na poziomie mentalnym, umysłowym, okazuje się, że pojawia się pobudzenie fizjologiczne.

Niezgodność poznawcza - powoduje wzrost reakcji psychofizycznych - wzrost tętna, zmiany oddechowe (zmiany te są bardzo delikatne).

Potrzeba poznawcza bywa badana jako odrębna potrzeba.

Lubię palić -> powoduje raka (teoria dysonansu poznawczego).

Lubię palić -> ale nie wszyscy palacze chorują na raka.

Lubię palić -> rzucam palenie.

Teoria dysonansu poznawczego Leona Festingera. Jeżeli stwierdzę, że rzucam palenie, bo palenie powoduje raka, to rozwiążemy dysonans. Jak stwierdzę, że będę palić, bo nie wszyscy palacze chorują na raka - rozcieńczę dysonans.

Badanie dotyczące uzasadnienia własnego wysiłku. Osoby badane miały wykonać jakieś nudne badanie, jedna grupa dostawała za to zadanie 1 dolara, a druga chyba 20 dolców. Wszyscy badani mieli przekonać inne osoby jak ciekawe badanie wykonywali. Kto lepiej przekonywał? - jednodolarowcy.

Teoria poziomu aspiracji Kurta Lewina - stara teoria, teoria rozwijana nawet w dzisiejszych badaniach; dotyczy sposobów ustalania celu. Poziom aspiracji jest tutaj rozumiany jako poznawczy mechanizm motywacyjny. Teoria dotyczy sposobów ustalania celów, czyli ustalania wysokości poprzeczki. To ustalanie wysokości poprzeczki jest miarą poziomu aspiracji. Mówimy o ustalaniu celów takich nieodległych. Wiadomo, że jeżeli osoba za wysoko poprzeczkę postawi, to szanse na przeskoczenie będą niewielkie, jak za nisko postawi, to nie będzie mieć żadnej satysfakcji. Cała trudność polega na tym, by postawić poprzeczkę na optymalnym poziomie. Człowiek stoi przed wykonaniem zadania, sytuacja obecna - zadanie do wykonania (pojawia się cel, oczekiwania). Im wyższe oczekiwania, tym większa motywacja. Te oczekiwania które wiążą się z tym celem, to mogą być oczekiwania własne, które wypływają z motywacji wewnętrznej, ale mogą też być oczekiwania zewnętrzne. Stoimy przed perspektywą zdawania egzaminu z psychologii ogólnej. Między naszą aktualną sytuacją, a naszym celem, postanawiamy zdać na 5. Jest tu rozbieżność, która powoduje napięcie wewnętrzne, czyli motywację do podejmowania działań, tutaj do uczenia się. Im trudniejsze zadanie, tym większa satysfakcja z osiągnięcia celu.

Kiedy nie angażuje się ego w nasze zadanie, to nie pojawia się motywacja.

Trzeba stawiać sobie cele, które będą dosyć trudne, a nawet bardzo trudne, ale osiągalne, możliwe do zrealizowania :) Jeżeli postanowię sobie, by zdać na 30 punktów, to jest obawa, że zdam na 20. Jeżeli będę się tak uczyć, by zdać na 40 punktów, to jest szansa, że zdam na 33. Jak zdać na 40, skoro uczymy się na 40, zdajemy na 33? - postawić sobie inny, dalszy, wyższy cel. Jeżeli ten egzamin jest celem samym w sobie, to pułap jest niżej. Jeżeli egzamin jest tylko etapem, pod-celem, związanym z jeszcze wyższym celem, np. bardzo dobrego zakończenia studiów, ta poprzeczka znajduje się w innym miejscu. Cele, które sobie stawiamy, powinny być realistyczne, powinny mieścić się w obszarze możliwości danej osoby.

Prowadzono badanie na studentach amerykańskich , na III roku studiów pytano ich, kim zamierzają być po studiach. Pisali to na kartkach. Odnaleziono ich po studiach i sprawdzono. Im wyższe ktoś w czasie studiów stawiał cele, tym potem wyżej zachodził w swoim życiu zawodowym po studiach. To samo dotyczy odchudzania :D Jeżeli postanowię, że schudnę 3 kilo, to schudnę może kilogram. A jak postanowię, że schudnę 10 kg, to schudnę 7.

Teoria konfliktu motywacyjnego: konflikty motywacyjne powodują nieprzyjemne napięcie. Trzy rodzaje konfliktów motywacyjnych:

1. Dążenie - dążenie

2. Dążenie - unikanie

3. Unikanie - unikanie

To opisał Kurt Lewin :) Obserwowane zachowanie jest wypadkową sił oddziałujących na przedmiot. Często motywy mogą pozostawać w konflikcie. Można odczuwać i złość, i miłość jednocześnie - poziom emocjonalny. Zrobienie jednej czynności i drugiej czynności - poziom poznawczy.

Dążenie-dążenie: człowiek zmuszony wybierać pomiędzy dwoma pozytywnymi możliwościami o podobnym stopniu atrakcyjności. Lubię i góry i może, co wybrać?

Unikanie-unikanie: podmiot zmuszony do wybierania między dwoma negatywnymi możliwościami mającymi zbliżony stopień awersyjności, np. grzywna czy areszt.

Dążenie-unikanie (chciałabym-boję się): spotykamy się z nimi najczęściej, są najbardziej dotkliwe. W podmiocie wywoływane są i pozytywne i negatywne uczucia związane z daną sytuacją, np. badania na skoczkach spadochronowych - dążenie, chęć skoku jest bardzo duża, ale równie duży jest lęk przed tym skokiem. Takich sytuacji mamy w życiu bardzo wiele. Zarówno siła dążenia jak i unikania rosną w miarę przybliżania się celu. Kiedy skoczek jest jeszcze na ziemi i przygotowuje się do skoku, trenuje ćwiczy, to wówczas siła dążenia i unikania powolutku sobie rosną, ale jeszcze przeważa siła dążenia. Im bliżej celu, tym szybciej przyrasta tendencja do unikania. Początkowo obie tendencje rosną, ale czym bliżej celu, tym szybciej zaczyna dominować siła unikania. Co możemy robić, żeby w tym momencie siła unikania nie pozwoliła nie wykonać nam zadania? Skoczkowie ćwiczą np. przez wizualizację. Wiele sytuacji, które budzą nasz lęk, możemy sobie wizualizować. Wyobrażając sobie tę sytuację, tworzymy taką sytuację, że ten lęk będzie się stopniowo zmniejszał. Konflikty motywacyjne są bardzo nieprzyjemne subiektywnie i mogą prowadzić do zaburzeń psychosomatycznych i różnego rodzaju zaburzeń nerwicowych, a nawet do depresji.

PRAWO YERKESA-DODSONA: wiemy, że zależność między siłą pobudzenia a poziomem wykonania ma kształt odwróconej litery „U”. Jeżeli pobudzenie niskie - wykonanie słabe. Pobudzenie bardzo wysokie - zdezorganizujemy się poznawczo i też słabo wykonamy zadanie. Najlepiej jak poziom jest optymalny. Łuk różowy - pokazuje zadanie średnio-trudne. Jeżeli jest trudne (fioletowy łuk), to wystarczy mniejsza dawka pobudzenia naszego własnego, żeby sprawnie to zadanie wykonać. Nie musimy się dostymulowywać, bo zadanie już jest źródłem stymulacji. Jeżeli zadanie jest łatwe (łuk zielony) musimy mieć dużą dawkę własnego pobudzenia, żeby to zadanie dobrze wykonać.

Kiedy tracimy motywację?

1. Gdy zadanie jest zbyt łatwe, nie chce nam się go wykonywać,

2. Gdy zadanie jest za trudne i zbyt złożone, wówczas może dojść do tego, że tracimy motywację i przerywamy działanie,

3. Nasza wyjściowa motywacja jest zbyt wysoka (nasz zapał), zbyt szybko się wypalamy. W taki sposób często działa wypalenie zawodowe.

Rola różnic indywidualnych w sprawnym funkcjonowaniu: nawiązujemy do temperamentu, do takiej teorii temperamentu, która mówi o zapotrzebowaniu na stymulację. Marvin Zuckerman (teoria zapotrzebowania na stymulację) - im większa liczba bodźców, które będą nas stymulowały do działania, tym bardziej będzie się zmieniało optimum. Osoby mające wysokie zapotrzebowanie na stymulację będą poszukiwały intensywnych zewnętrznych bodźców, żeby sprawnie funkcjonować.

WYKŁAD VIII (24.04.07)

TEPMERAMENT

W skład psychologii różnic indywidualnych wchodzą takie obszary jak: badania nad inteligencją, temperamentem, stylami poznawczymi, osobowość. Niektórzy psychologowie nie badają osobowości jako składu psychologii różnic indywidualnych.

Większość cech ludzkich układa się w populacji na kształt rozkładu normalnego. Tym sposobem ludzie różnią się między sobą. Dlaczego tylko niektóre cechy traktujemy jako przedmiot pri (psychologia różnic indywidualnych) ? Różnice w przypadku pri będą różnicami indywidualnymi. Czyli różnice indywidualne występują międzyosobowo. Te właściwości, które wchodzą w skład pri charakteryzują się wewnątrz-osobowo wzgledną stałością. Tymi cechami zajmuje się pri, tymi, które wewnątrz-osobowo są względnie stałe. Dlatego osobowość nie zawsze jest zaliczana do pri. Gdy chcemy zmierzyć poziom reaktywności u kogoś dzisiaj, za dwa miesiące i za rok, osoba miałaby podobne natężenie tych cech. W dużej mierze są one uwarunkowane czynnikami biologicznymi. Temperament jest wśród cech mieszczących się w obszarze pri, najsilniej uwarunkowany genetycznie, najtrudniej go zmieniać. Za ojca pri uważa się Sterna. Opisał różnice indywidualne w zakresie charakterystyk typowych dla zwierząt, jak i dla ludzi w 1910 roku. Wówczas miał miejsce początek pri.

Temperamentu nie ma. Czy ktoś widział obraz mózgu, w którym zlokalizowano temperament? Dlatego będziemy mówić o czymś, czego nie ma. Temperament jest konstruktem czysto teoretycznym.

TYPOLOGIA PAWŁOWA:

Pawłow zauważył pewne właściwości. Psy wytwarzają odruchy warunkowe szybciej i wolniej oraz mniej lub bardziej dokładnie. U psów występują różnice indywidualne co do dokładności i szybkości wytwarzania reakcji warunkowych. Zajął się badaniem tych różnic indywidualnych zachowania. Wysunął hipotezę, że u podłoża tych różnic leżą właściwości układu nerwowego. W ciągu dalszych badań wyodrębnił procesy układów nerwowych, które były odpowiedzialne za owe różnice. I stworzył typologię. Wśród właściwości procesów nerwowych, które są istotne i decydują o różnicach indywidualnych szybkości i dokładności wytwarzania reakcji, wyodrębnił siłę procesów nerwowych, siłę pobudzenia i hamowania, równowagę między nimi i ruchliwość.

Siła procesów pobudzenia - jest najważniejszą właściwością procesów nerwowych. Jest to zdolność komórki nerwowej do pracy, czyli wydolność funkcjonalna. Przekładając to na zachowanie człowieka, jest to odporność na stres, który może być jedną z podstawowych miar. Osoby o małej sile procesu pobudzenia będą np. na jakiś nagły hałas reagować tak, że nawet podskoczą. Osoby o dużej sile układu nerwowego reagują ledwie wzdrygnięciem na ten sam bodziec.

Siła procesu hamowania - zdolność układu nerwowego do wyhamowywania reakcji warunkowych. Jest to zdolność do wytwarzania reakcji hamulcowych lub różnicowania reakcji na bodźce podobne. Różnicowanie jest odwrotnością do procesu generalizacji. Procesy nerwowe, które charakteryzują się poziomem pobudzenia i hamowania mogą być zrównoważone, ale mogą być również niezrównoważone, dlatego mamy tutaj następną cechę.

Równowaga między siłą procesów pobudzenia i hamowania.

Ruchliwość procesów pobudzenia i hamowania - szybkość przechodzenia od jednego do drugiego i na odwrót.

Pawłow wyodrębnił typy układu nerwowego:

1. ze względu na siłę: silny lub słaby,

2. ze względu na równowagę,

3. ze względu na ruchliwość: ruchliwy lub powolny.

Te typy można powiązać z typologią Hipokratesa i Gallena:

1. typ silny, zrównoważony i ruchliwy - sangwinik,

2. typ silny, zrównoważony i powolny - flegmatyk,

3. silny i niezrównoważony - choleryk,

4. słaby - melancholik.

Regulacyjna Teoria Temperamentu (Strelau):

Temperament - zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz w czasowych parametrach reakcji. Cechy te są pierwotnie biologicznie zdeterminowane. Mamy dwie grupy wymiarów temperamentu:

1. Charakterystyka poziomu energetycznego zachowania.

Cechy są formalne - w przeciwieństwie do cech osobowości które są przejściowe. Gdy opisujemy osobowość w odniesieniu do danej cechy, mówimy co dana osoba robi. Gdy mówimy o temperamencie opisujemy jak dana osoba to robi.

2. Charakterystyka czasowa zachowania.

Temperament - zespół cech względnie stałych: temperament jest taką właściwością zaliczoną do psychologii różnic indywidualnych, która jest najsilniej uwarunkowana biologicznie, genetycznie, dlatego trudno jest zmieniać cechy temperamentu, bo są ukształtowane na bazie typu układu nerwowego. Dlatego cechy temperamentu odznaczają się względną stałością (względną, bo jest miejsce na drobne zmiany). Poziom energetyczny zachowania opisuje wszystkie zachowania, które opisują, jak mocno występuje dana reakcja, czasowe - jak szybko.

RTT, Strelau:

Reaktywność - cecha, którą można określić jako wrażliwość, czyli na jednym biegunie będziemy mieć wrażliwość, na drugim odporność lub dużą wydolność organizmu. Jak zwykle ta cecha układa się na kształt rozkładu normalnego u różnych osób; osoby wysoko reaktywne, czyli wrażliwe. Strelau rozumiał reaktywność emocjonalną i wrażliwość sensoryczną. Rozdzielił te dwie właściwości. W związku z tym reaktywność emocjonalna jest osobno traktowaną cechą i wrażliwość sensoryczna osobną. Osoby wysoko reaktywne łatwo się pobudzają, trudno wyhamowują reakcję na poziomie autonomicznego układu nerwowego, reagują nawet na dość subtelne bodźce. Nisko reaktywne nie ulegają pobudzeniu tak łatwo, są bardziej odporne na stres. Temperament ujawnia się szczególnie wyraziście w przypadku sytuacji stresowej, gdzie reaktywność emocjonalna będzie bardzo wyraźna. Osoby wysoko reaktywne w perspektywie reakcji stresowej stosują wiele czynności poznawczych zanim przystąpią do czynności przygotowawczych. Z kolei osoby nisko reaktywne nie stosują czynności przygotowawczych, tylko przystępują do czynności zasadniczych.

Czynności takie jak sprzątanie pokoju przed przystąpieniem do uczenia się do egzaminu, robienie zakupów, chodzenie na imprezy - to są tzw. czynności przygotowawcze, charakterystyczne dla osób wysoko-reaktywnych (taka osoba nie uczy się w ostatniej chwili, bo nie wytrzyma emocjonalnie, nerwowo).

Hebb określił optymalny poziom pobudzenia, w którym człowiek działa najsprawniej przy najmniejszym zużyciu energii. Dla osób nisko reaktywnych jeżeli mamy zadania i występuje rosnąca trudność tych zadań, to dla osoby wysoko reaktywnej wystarczy nieduży poziom trudności, by osiągnęła swoje optimum pobudzenia. Dla osób nisko reaktywnych poziom pobudzenia wywołany trudnością zadania musi być wyższy, by osoba osiągnęła optimum.

Odwrotnością do reaktywności jest aktywność. Reaktywność opisuje sposób reagowania mniej lub bardziej wrażliwego, o tyle aktywność obejmuje działania zawierające mniejszą lub większą dawkę stymulacji. Osoby wysoko reaktywne będą nisko aktywne, bo mają w sobie wewnętrzną stymulację, nie potrzebują stymulować się od zewnątrz. I odwrotnie. Osoby nisko reaktywne będą wysoko aktywne, im będzie potrzebne więcej stymulacji do sprawnego działania, czyli do osiągnięcia optimum Hebba. Czynności dostarczające dużą stymulację: sporty ekstremalne, szybka jazda samochodem. Osoby aktywne będą szukały stymulacji uprawiając sporty, wybierając pewne zawody, takie które wymagają dużej odporności układu nerwowego. Osoby nisko aktywne odwrotnie.

Charakterystyka czasowa zachowania: mówimy o tym, jak szybko dana reakcja występuje. Możemy wyodrębnić takie właściwości jak: szybkość - czas latencji, ruchliwość - mówimy o umiejętności przerzucania się z jednej czynności do drugiej, elastyczność, plastyczność, na drugim biegunie jest powolność i bezwładność reakcji, trwałość - ta właściwość nazywa się perserewatywnością, czyli właściwość powodująca, że reakcja utrzymuje się w organizmie, mimo, ze bodziec nie działa, tempo reakcji - liczba ruchów przypadających na jakąś jednostkę czasu, rytmiczność.

REAKTYWNOŚĆ A ZAPOTRZEBOWANIE NA STYMULACJE:

Osoby uprawiające sporty niebezpieczne i nie uprawiające sportów niebezpiecznych różnią się co do poziomu reaktywności. Niski poziom reaktywności był szczególnie różnicujący.

Reaktywność a wybór zawodu: osoby nisko i wysoko reaktywne różnią się co do poziomu reaktywności i w zależności od tego wybierają różne zawody. Skrajnie wysoko reaktywni wybierają zawód bibliotekarza.

Teoria Poszukiwania Doznań: Marvin Zuckerman prowadził badania nad deprywacją sensoryczną, czyli badał osoby przebywające w warunkach pozbawionych dopływów bodźców (warunki stresowe wynikające z braku bodźców). Zauważył, że występują duże różnice indywidualne w sposobie reagowania na sytuację deprywacji sensorycznej. Podjął badania nad tym zjawiskiem i stwierdził, ze na różnice w sposobie reagowania na sytuacje deprywacji wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne. Wyodrębnił pewne właściwości. U podstaw tej koncepcji jak i teorii regulacyjnej leży Hebb (odkrycie co do optimum). Ludzie dzielą się na poszukiwaczy doznań i tych, którzy doznań nie poszukują. Jest to teoria jednej zmiennej, jednak możemy powiedzieć, że występują tutaj takie właściwości jak poszukiwanie grozy i przygód, czyli zamiłowanie do aktywności na świeżym powietrzu = zamiłowanie do ekstremalnych sportów.

Poszukiwanie przeżyć - chęć eksperymentowania z różnymi używkami. Mieszczą się tu skłonności do poszukiwania kontaktu z niezwykłymi ludźmi nonkonformistycznymi, szukanie ludzi o różnych poglądach, odwiedzanie ciekawych i różnych miejsc, poszukiwanie stymulacji intelektualnej, czyli ciekawość poznawcza, dążenie do zdobywania wiedzy, itp.

Rozhamowanie - nadużywanie narkotyków, alkoholu, głośne mocne imprezy, używanie seksu, czyli wszystko w nadmiarze = hulaszczy tryb życia :)

Podatność na nudę - osoby o dużym zapotrzebowaniu na stymulację nie wytrzymują sytuacji monotonnych, takie osoby zaczyna roznosić energia.

Istnieją biologiczne podstawy zapotrzebowania na stymulacje, czyli poszukiwanie doznań. Z jednej strony to pętla układu siatkowatego i kory, pętla, która je łączy (układ siatkowaty odpowiada za poziom aktywacji organizmu). Stwierdzono, że osoby o wysokim zapotrzebowaniu na stymulacje charakteryzują się niskim poziomem - biologicznie uwarunkowanym - noradrenaliny i dopaminy. Muszą ich sobie dostarczać, bo biologicznie mają ich mniej niż osoby o niskim zapotrzebowaniu na stymulacje.

Transakcyjny model temperamentu (Andrzej Eliasz): podkreśla się role środowiska. Na zachowanie, jakie można zaobserwować z jednej strony występują reakcje emocjonalne, z drugiej strony temperament jest uwarunkowany wpływami środowiskowymi. Ten spór trwa i najprawdopodobniej jest nierozstrzygalny.

Emocjonalność - Aktywność - Towarzyskość: Buss i Plomin stworzyli koncepcję w której jak widać nie mówią o jednym temperamencie, tylko o temperamentach (o wszech temperamentach). To co można określić jako temperament to te właściwości, które można zaobserwować u dziecka od 2 roku życia. To te właściwości, które są uwarunkowane czynnikami genetycznymi. Wyodrębnili trzy temperamenty:

Emocjonalność - uwarunkowana funkcjonowaniem autonomicznego układu nerwowego. Rozumiana jest tutaj przez nich jako skłonność do reagowania silnym pobudzeniem nawet na niezbyt silne bodźce i na sytuacje nieznacznie stresowe. U małego dziecka (niemowlęcia) emocjonalność przejawia się w formie płaczu. W 2-3 miesiącu emocjonalność objawia się jako reakcja strachu. W dalszym ciągu rozwoju emocjonalność przejawia się jako reakcje złości. To są jak widać reakcje negatywne, wynikające z dużej wrażliwości AUN. Emocjonalność częściowo będzie podobna do eysenkowskiej neurotyczności, ale ma inne wyjaśnienia, inną genezę.

Aktywność - wyodrębniają dwie właściwości: wigor i tempo. Te składniki są ze sobą skorelowane. Wigor - poziom energetyczny zachowania, tempo - to będzie szybkość reakcji. Wigor i tempo ujawniają styl reagowania, czyli przejawiają się na poziomie behawioralnym (na poziomie zachowania). Wg nich aktywność przejawia się we wszystkich zachowaniach.

Towarzyskość - nie ma wyraźnie określonej genezy, można porównać z eysenowską ekstrawersją. Mówi nam o kierunku zachowań, o kierunku dążenia lub unikania w związku z relacjami z innymi ludźmi.

MODEL PEN a typologia Hipokratesa i Gallena:

Właściwości modelu PEN tak sie układają, że znowu można je odnieść do typologii pochodzącej ze starożytności. Eysenk wyodrębnił typy temperamentu, bo utożsamiał temperament z osobowością na dwóch wymiarach. Pierwszy to ekstrawersja i introwersja, druga to neurotyczność i zrównoważenie. Pierwotna koncepcja Eysenka zawierała opisy tych dwóch wymiarów. Mało jest skrajnych ekstrawertyków i skrajnych introwertyków. Określenie ekstrawersja i introwersja zaczerpnięte od Junga, ale nieco inaczej rozumiane u obu tych panów.

Jak Eysenk uzyskał takie właśnie wymiary? Konstruował wiele kwestionariuszy i badał bardzo duże liczby osób i prowadził obliczenia przy użyciu analizy czynnikowej, czyli grupował odpowiedzi osób badanych. W rezultacie uzyskał właśnie te dwa wymiary, skupiska dwubiegunowe. To są tak zwane trzy superczynniki. Psychotest został włączony nieco później.

Eysenk definiuje każdy z czynników w kategoriach korelacji między poszczególnymi cechami.

Cała koncepcja powstawała w latach 40, w latach 70 dołączył psychotest.

Koncepcja Eysenka odnosi się do osób w tzw. normie. Jeżeli ktoś ma skrajny wynik, nie znaczy, że on jest zaburzony.

Charakterystyczne właściwości dla psychotyzmu: agresywność, chłodność, egocentryzm, bezosobowść, impulsywność, aspołeczność, brak empatii, twórczość, gruboskórność.

Psychotest wiąże się z twórczością.

Fizjologiczne podłoże psychotyzmu - nie ma jednoznacznego wytłumaczenia. Jest pewna forma dezorganizacji funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Nie do końca zbadane na czym polega fizjologiczne podłoże psychotyzmu.

Ekstrawersja: towarzyski, żywy, aktywny, beztroski, asertywny, poszukujący doznań, wybuchowy, śmiały, dominujący. Są to osoby nisko reaktywne, potrzebujące stymulacji, aktywne, od strony emocjonalnej mogą być wybuchowe, potrafią być dominujące. Fizjologiczne podłoże: na poziomie korowym osoby ekstrawertywne mają niski poziom (chronicznego) pobudzenia, natomiast introwertywne na poziomie korowym maja wysoki poziom pobudzenia.

Neurotyzm: osoby neurotyczne, to osoby reagujące lękiem, skłonność do reakcji depresyjnych, osoby płochliwe, mają niską samoocenę, skłonność do przeżywania negatywnych emocji. Na poziomie fizjologicznym funkcjonowania neurotyzmu, możemy powiedzieć, że zróżnicowanie jest zlokalizowane w układzie limbicznym. Tutaj: hipokamp, jądro migdałowate (odpowiedzialne za emocje).

Makiawelizm - chłód, instrumentalne traktowanie ludzi.

Zapotrzebowanie na stymulacje wiąże się w niedużym stopniu z inteligencją. Osoby poszukujące doznań to osoby doświadczające więcej, stymulują siebie również na poziomie intelektualnym. W tym sensie inteligencja jest skorelowana z temperamentem.

WYKŁAD IX (08.05.07)

Słowo osobowość pochodzi z języka greckiego i oznacza maskę. Możemy powiedzieć o trzech działach: po pierwsze zajmuje się strukturą osobowości, po drugie genezą i rozwojem i po trzecie - metodami badania.

Jeżeli chodzi o strukturę to większość koncepcji teoretycznych mówi o tym, że osobowość jest pewną organizacją. Nie jest zbiorem cech, ale organizacją jak widać obejmujacą całokształt życia psychicznego jednostki. Mówiąc o strukturze osobowości, możemy powiedzieć o różnych podejściach teoretycznych i różnych sposobach badania i dochodzenia do ...

Podejście psychodynamiczne - nie było jeszcze mowy o psychologii osobowości, bo Freud używał pojęcia „aparatu psychologicznego”. Mimo, że jego koncepcje były intuicyjne i zarzucano im nienaukowość, jego wkład do psychologii był ogromny.

Grupa modeli struktury osobowości określonych jako czynnikowe: są to koncepcje które powstały w wyniku analiz statystycznych. W ich przypadku jest tak, że badający tworzyli bardzo długie kwestionariusze, tworzyli wiele kwestionariuszy, badali duże grupy osób, następnie prowadzili analizy czynnikowe, które pozwoliły wyodrębnić pewne grupy cech. Są to konstrukty absolutnie sztuczne.

Koncepcje nazywane teoriami organizacji cech (Murray, Guilford, Allport) dotyczą opisu pewnej zorganizowanej struktury, źródłem informacji mogą być badania kwestionariuszowe, badania psychodynamiczne, założenia teoretyczne.

Teorie typów (Scheldon, Kretschmer) oparte na założeniach wywodzących się z budowy ciała, przypisywano pewne cechy osobowości w zależności od tego, jaką konstrukcję fizyczną ma dana grupa ludzi. Pewne związki dziś można znaleźć, ale są te nikłe przesłanki.

Ujęcie poznawcze najbardziej aktualne i rozwijające się. Mówi się o procesach pośredniczących o tym, co się dzieje w umyśle pomiędzy zadziałaniem bodźca a reakcją. Mówimy przede wszystkim o strukturze Ja. Możemy też mówić o mechanizmach obronnych.

Allport mówił o cesze osobowości, po nim wypowiadali się na ten temat inni.

Czym jest osobowość? Jak bywa definiowana?

Allport: osobowość jest to całościowa dynamiczna organizacja tych psychofizycznych systemów jednostki, dzięki którym jej przystosowanie odznacza się względną stałością.

Osobowość ma ułatwiać przystosowanie, dobrze ukształtowana osobowość to taka która ułatwia przystosowanie do otoczenia, taki człowiek jest dobrze przystosowany, dobrze funkcjonuje w środowisku. Organizacja odznacza się względną stałością. Są to cechy względnie stałe, nie zmieniają się na przestrzeni lat. Muszą się rozwinąć, to zupełnie inna sprawa. U osób młodych pewne zalążki cech są widoczne i one pozostają względnie stałe. Gdy mówimy o względnej stałości to możemy odnieść się do odziedziczalności.

Potrzeby psychiczne to taka grupa właściwości osobowościowych, choć mają biologiczne podłoże, to na ich rozwój wpływają również czynniki środowiskowe. Na rozwój i ostateczny kształt takiej cechy jak obraz siebie ma środowisko. Struktura Ja będzie najbardziej podatna na zmiany - te niekorzystne i korzystne wpływy środowiska.

Eysenck - osobowość jest to względnie stała i trwała organizacja temperamentu, charakteru, intelektu i konstytucji psychofizycznej osoby, która determinuje specyficzny sposób jej przystosowania do otoczenia.

Co to jest cecha osobowości i jak jest rozumiana przez poszczególnych autorów?

Guilford - cecha osobowości jest to dający się wyróżnić względnie trwały sposób zachowania jakim jednostka różni się od innych jednostek.

Np. takie właściwości jak sumienność, otwartość na doświadczenie, ekspansywność, towarzyskość. Cechy, którymi ludzie różnią się między sobą. Mamy tutaj podejście różnicowe. Guilford mówi o właściwościach, które różnią ludzi, różnicują. Cechy osobowości nie różnicują ludzi co do lepszosci i gorszosci. To, że ktoś jest sumienny, a ktoś niesumienny, nie oznacza, że ktoś jest lepszy i ktoś jest gorszy. Natężenie tych cech będzie u różnych ludzi różne.

Allport - cecha osobowości jest to specyficzny dla jednostki, zwarty i zgeneralizowany neuropsychiczny system, który opracowuje bodźce jako funkcjonalnie równoważne, inicjuje spoiste formy adaptacyjnego i ekspresyjnego zachowania i steruje nimi.

Wyodrębnił 18 000 określeń słownikowych opisujących różne właściwości człowieka. Zapoczątkował badania leksykalne nad osobowością. Później porządkował je tak, by opisać cechę osobowości jako specyficzny dla danej jednostki, zwarty i zgeneralizowany neuropsychiczny system. Znowu podłoże psychiczne jest widoczne. Cecha jest sytemem opracowującym bodźce. W tej definicji również mowa o przystosowaniu. Cechy osobowości sterują pewnymi formami zachowania.

Reakcja - symptom - schemat reagowania.

Schemat reagowania - układ zespołów reakcji różnych jakościowo o niejednakowej sile występujących częściej lub rzadziej w określonym porządku.

Symptom = objaw - jedna lub kilka reakcji występujących w określonej sytuacji.

Reakcje - najdrobniejsze elementy, jakie można wyróżnić w organizacji psychicznej zwanej osobowością.

Z kilku reakcji składa się symptom, z grupy kilkunastu symptomów składają się schematy reagowania, które tworzą cechy, a te w pewnych układach tworzą strukturę. Np. lęk. Osoby które charakteryzują się wysokim poziomem lęku będą przejawiały pewne powtarzające się w sytuacjach schematy reagowania. Np. w sytuacji budzącej lęk mogą najpierw zastygnąć bez ruchu, potem wzrośnie ich tętno, następnie ruszy do ucieczki. Albo następnie będą płakać albo wpadną w panikę i zdezorganizują się poznawczo. Czyli pewna sekwencja powtarzających się zachowań w danej sytuacji. Gdy ktoś zastyga z przerażenia to będzie symptom lęku. To że komuś zaczyna bić mocno serce, to będzie kolejna grupa symptomów lęku. To że ktoś zaczyna płakać w sytuacji budzącej lęk, to też będzie symptom lęku. Każdy pojedynczy symptom może oznaczać też inne cechy. Takie symptomy tworzą schemat reagowania.

O ile reakcje i symptomy możemy łatwo opisać, o tyle dalej mamy konstrukty teoretyczne.

Geneza i rozwój osobowości.

W definicjach osobowości pojawia się słowo przystosowanie, to tutaj ważne jest zastanawianie się jakie czynniki determinują rozwój osobowości i tym samym jakie czynniki determinują dobre przystosowanie. Częściowo będą to czynniki biologicznie uwarunkowane, a częściowo nabyte środowiskowo. W rozwoju cech osobowości biorą udział też procesy uczenia się. Dzisiaj możemy obliczać współczynniki odziedziczalności. W badaniach neurobiologicznych, które dziś się rozwijają, próbuje się określać „markery” osobowości. Te same symptomy mogą wchodzić w skład różnych cech, dlatego odróżnienie takich markerów to jeszcze lata badań.

Jakie procesy zachodzą w formowaniu się osobowości (różne rodzaje uczenia się)? Można by omawiać wszystkie znane formy uczenia się jako procesy wspomagające rozwój struktury osobowości. Pewne właściwości mogą być rozwijane pod wpływem uczenia się. Można to prześledzić na przykładzie chociażby potrzeb psychicznych czy struktury Ja. Tutaj widać, że struktura Ja jest bardzo podatna na kształtowanie, struktura Ja jest jakby centrum struktury osobowości.

Działem którym zajmuje się psychologia osobowości są metody badania osobowości. W zależności od podejścia teoretycznego będą stosowane odpowiednie metody, np.

Psychoanaliza - analiza marzeń sennych,

Teorie czynnikowe - kwestionariusze,

Podejście poznawcze - eksperymenty.

Cechy osobowości można mierzyć za pomocą: kwestionariuszy, obserwacji, eksperymentów, testów projekcyjnych.

Jakie elementy znajdują się w strukturze osobowości i co uznajemy za element struktury osobowości?

W szeroko rozumianej strukturze osobowości ponad wszelkimi koncepcjami patrząc z perspektywy różnych koncepcji możemy zawrzeć takie elementy jak: obraz siebie, potrzeby, postawy, temperament, emocje (lęk, poczucie winy, empatia, agresywność), mechanizmy obronne, inteligencja, uzdolnienia, zainteresowania, wola i inne. Te elementy struktury osobowości są porządkowane w pewne modele, w pewne koncepcje teoretyczne.

W modelu psychodynamicznym mieszczą się trzy grupy właściwości: superego, ego i id. Również nieświadomość i świadomość. Twierdził, że to co świadome, to tylko czubek góry lodowej, cała reszta zostaje w nieświadomości. Ego jest częściowo świadome, superego też tylko częściowo, natomiast id zostaje w nieświadomości. Czym jest id? - taka konstrukcja która wynika z uwarunkowań biologicznych, czyli id jest ta sfera popędowa. Jest to energia uwarunkowana biologicznie, id kieruje się zasadą przyjemności, domaga się natychmiastowej gratyfikacji i zaspokojenia pragnień. Tutaj zachodzą wszystkie pierwotne procesy (biologicznie) jeżeli chodzi o funkcjonowanie osobowości człowieka. W id mieści się eros i tanatos. Czyli popęd życia to te zachowania, które dążą do rozwoju i podtrzymania życia, popęd śmierci dąży do niszczenia, zachowania agresywne, autoagresywne. W id mieści się również narcyzm wg Freuda. Narcyzm jest ważnym źródłem napędu do podejmowania różnych działań przez człowieka. Superego jest taką reprezentacją w której mieszczą się standardy etyczne, moralne, pewne standardy zachowań społecznych, które zostały nabyte w toku wychowania, nabyte pod wpływem oddziaływań środowiska. W wyniku ścierania się popędów płynących z id i nakazów z superego powstaje ego. Tu mamy sedno struktury osobowości, ego to to, co jest później widoczne, co się przejawia w zachowaniu człowieka, ego kształtuje się dzięki nakazom superego. W ego mieszczą się charaktery (oralny - rozwija się najwcześniej + wierność, zależność, analny, falliczny i genitalny - najbardziej doskonały) oraz mechanizmy obronne osobowości. Tak widzi Freud strukturę aparatu psychicznego.

Koncepcja Cattella: powstała w latach 50-60, była doskonalona jeszcze w latach `70. Uzyskiwał informacje o osobowości z trzech źródeł:

1. dane T, czyli dane testowe, zwane inaczej danymi obiektywnymi, posługiwał się pomiarami obiektywnymi, np. tętno, poziom kwasu mlekowego, pewne miary psychofizjologiczne, reakcje które pojawiały się pod wpływem bodźców,

2. dane L, od life, to są dane obserwacyjne, zbierał informacje poprzez obserwacje i to jest druga grupa danych które wchodzą w skład później określonej struktury osobowości, możemy opisać zachowania ludzi na podstawie obserwacji z codziennego życia,

3. dane Q, dane kwestionariuszowe, Cattell wyodrębnił bardzo dużo stwierdzeń (setki), ostateczny kwestionariusz Cattela posiada 300 twierdzeń.

Te trzy grupy danych poddał analizom czynnikowym. Wyodrębnią dwie grupy cech: cechy powierzchniowe i źródłowe.

Źródłowe - rzeczywiste cechy osobowości, w nich mieści się 16 czynników.

Powierzchniowe - są wypadkową działania cech źródłowych.

POROWNAJ KONCEPCJE TRZECH CZYNNIKOW PSZCHOTYZMU I NEUROTYZMU Z MODELEM WIELKIEJ PIATKI. Chodzi o pokazanie podobieństw i różnic. Co biologicznie, co środowiskowo.

WYKŁAD X (15.05.07)

Czym jest model Wielkiej Piątki? Co zawiera?

Pod koniec lat `40 Fiske zaczął badania leksykalne nad strukturą osobowości. Zaczęto gromadzić duże listy określeń słownikowych. W latach `80 Goldberg kontynuował te badania i jako pierwszy wyodrębnił więź czynników. Goldberg jest autorem terminu Wielka Piątka. Badania nad Wielką Piątką zaczęli Costa i McCroe. Przyjęli badania kwestionariuszowe. Badania trwały wiele lat.

Neurotyczność: lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nieśmiałość.

Ekstrawersja: towarzyskość, serdeczność, asertywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna.

Otwartość na doświadczenie: wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości.

Ugodowość: zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skłonność do rozczulania się.

Sumienność: kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, rozwaga.

NEO-FFI

Neurotyczność:

Duża neurotyczność - osoby o dużym nasileniu tej cechy są podatne na irracjonalne pomysły, mniej zdolne do kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze stresem. Reagują silnie lękiem, napięciem, wykazują tendencje do zamartwiania się, często doświadczają stanów wrogości i gniewu, łatwo zniechęcają się i załamują w trudnych sytuacjach i wykazują niskie poczucie wartości, wstydliwość i poczucie zmieszania w obecności innych.

Mała neurotyczność - osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne, zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania, obaw, napięć.

Ekstrawersja:

Osoby ekstrawertywne są przyjacielskie i serdeczne, towarzyskie i rozmowne, skłonne do zabawy i poszukiwania stymulacji, wykazują tendencję do dominowania w kontaktach społecznych i są życiowo aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.

Osoby introwertywne wykazują rezerwę w kontaktach społecznych, brak optymizmu oraz preferencje do przebywania w samotności i nieśmiałość.

W przypadku koncepcji Eysencka mowa jest o podłożu biologicznym poszczególnych cech osobowości. Autorzy wielkiej piątki nie odwołują się do podstaw biologicznych.

Ekstrawersja wiąże się z pewnymi funkcjami układów nerwowych.

Otwartość na doświadczenie:

Osoby o dużej otwartości są ciekawe zjawisk zarówno świata zewnętrznego, jak i wewnętrznego, są kreatywne, mają żywą i twórczą wyobraźnię, wykazują intelektualną ciekawość i zainteresowanie sztuką oraz dużą wrażliwość estetyczną. Jednocześnie są niekonwencjonalne, skłonne do kwestionowania autorytetów, niezależne w sądach i nastawione na odkrywanie nowych politycznych, społecznych oraz estetycznych idei.

Osoby o niskiej otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i konserwatywne w poglądach. Cenią sobie tradycyjne wartości, mają pragmatyczne zainteresowania i preferują uznane społecznie sposoby działania.

Osoby z psychozami, z socjopatiami mają wysokie wyniki w skali psychotyzmu.

Ugodowość:

Osoby o dużej ugodowości są sympatyczne w stosunku do innych i skłonne do udzielania pomocy oraz sądzą, że inni ludzie mają identyczne postawy co one. Osoby te mogą być zatem scharakteryzowane jako prostolinijne, prostoduszne, szczere, altruistyczne, potulne i łagodne oraz skromne i uczuciowe w stosunku do innych ludzi.

Osoby mało ugodowe są egocentryczne, sceptyczne w opiniach na temat intencji innych ludzi oraz przejawiają raczej nastawienie rywalizacyjne niż kooperatywne, są agresywne i oschłe w kontaktach z innymi ludźmi.

Sumienność:

Osoby o dużej sumienności wykazują silną wolę, są zmotywowane do działania oraz wytrwałe w realizowaniu swoich celów. Zazwyczaj też są skrupulatne, obowiązkowe, punktualne, rozważne i rzetelne w pracy oraz mają duże osiągnięcia akademickie i zawodowe. Duże nasilenie tej cechy wiąże się także z pracoholizmem, skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmem.

Osoby o małej sumienności wykazują raczej małą skrupulatność w wypełnianiu obowiązków i małą motywację do osiągnięć społecznych, hedonistyczne nastawienie do życia, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych i rozleniwienie oraz impulsywność przy podejmowaniu decyzji i spontaniczność w działaniu.

Poznawcze podejście osobowości:

• człowiek jako podmiot poznający świat i samego siebie,

• koncentracja na osobie jako pewnej całości:

- sposoby konstruowania zdarzeń,

- personalny poziom integracji zachowania,

- styl działań.

W podejściu poznawczym badaczy interesują procesy pośredniczące, czyli to co zachodzi w umyśle człowieka, to co zachodzi między bodźcem a jego reakcją. Są to procesy o których możemy wnioskować na podstawie odpowiednio skonstruowanych eksperymentów lub kwestionariuszy. Ale zawsze będą to dane introspekcyjne, dane subiektywne.

Pojęcie Ja jest inaczej nazywane obrazem własnej osoby. Pojęcie Ja, struktura Ja jest odpowiedzialna za to jak spostrzegamy świat, siebie, przez pryzmat siebie, jak spostrzegamy otaczającą nas rzeczywistość. Struktura Ja jest centralnym elementem struktury osobowości. W Ja mieszczą się wszystkie właściwości jakie tylko można przypisać człowiekowi. Do Ja należą nasze cechy temperamentu, nasze potrzeby, również to co uważamy o swojej inteligencji, o naszych uzdolnieniach, to co uważamy o naszych cechach fizycznych, nasz wygląd, to co sądzimy o naszych cechach fizjologicznych, czy się czujemy zdrowi, silni, wszystko to, co możemy powiedzieć o swoich emocjach - czy jesteśmy empatyczni, czy często przeżywamy poczucie winy. Można tutaj umieścić wszelkie inne cechy osobowości i oczywiście nasze mniemanie o tych cechach osobowości, nasze relacje społeczne, itd., itd. Czyli wszystko, co uważamy na swój temat.

Mamy określone uzdolnienia, a nasza struktura Ja obejmuje nasze sądy na temat tych uzdolnień. Mamy pewne cechy osobowości i nasza struktura Ja obejmuje nasze sądy na temat naszych przypisywanych sobie cech osobowości. Gdy mówimy o Ja, ważne jest jak my sami siebie spostrzegamy. Wszystkie te informacje są ze sobą jakoś powiązane i tworzą one centralny pryzmat...

Struktura Ja

Obraz siebie: centralny element struktury osobowości. Pełni funkcje integracji i stabilizacji osobowości, zapewnia trwałość i powtarzalność działań. Jest to prywatna koncepcja struktury własnej osobowości.

Organizacja obrazu siebie ze względu na formę i na treść:

Stabilny - niestabilny: taki, który w różnych sytuacjach u danej osoby nie będzie się zmieniał pod wpływem pewnych sytuacji, przeżyć. Jest on zwany stylem życia, jest punktem odniesienia do funkcjonowania człowieka w otoczeniu.

Niestabilny - osoby będą zmieniać mniemanie o sobie pod wpływem sytuacji, co utrudni przystosowanie.

Skąd się biorą te obrazy siebie?

- gdy dziecko często zmienia środowisko,

- jeżeli będą pojawiały się rozbieżne metody wychowawcze i rozbieżne komunikaty skierowane do dziecka (inne przekazywane przez rodziców, inne przez babcie),

- rozbieżność między tym co słyszy w szkole, a tym, co słyszy w domu.

Pozytywny - negatywny: rozbieżność między Ja realnym i Ja idealnym

Pozytywny: przypisujemy sobie większość właściwości, które w naszym kręgu kulturalnym są społecznie uznawane. W negatywnym obrazie będzie odwrotnie. Osoby u których ukształtował się negatywny obraz siebie zachowują się zgodnie z tym obrazem siebie mimo, że wcale tak nie jest. To jest tylko ich mniemanie o sobie ukształtowane w toku rozwoju.

Bliski ideałowi siebie - odległy od ideału:

Istnieje u każdego taka grupa właściwości, które uważa on za idealne. Można o nich powiedzieć: taki chciałbym być. Rozbieżność między tym jaki jestem, a jaki chcę być decyduje o dobrym lub złym przystosowaniu.

Obraz siebie nie powinien być zbyt odległy od ideału siebie, bo taki człowiek nie będzie działał skutecznie: brak samoakceptacji powoduje trudności z przystosowaniem (tzw. psychiczna inflacja).

Gdy zbyt bliski ideałowi siebie - psychiczna deflacja (człowiek jest tak zadowolony z siebie, że już nie pracuje nad sobą).

Konkretny - globalny:

Konkretny - osoba może wymienić poszczególne właściwości, wie jaka jest, potrafi się opisać (dojrzały, dotyczący osób starszych).

Globalny - osoba nie potrafi wyraźnie powiedzieć jaka jest, nie potrafi sobie charakterystycznych właściwości przypisać (niedojrzały, charakteryzujący dzieci); gdy obraz siebie jednostki jest mglisty, niejasny; nie potrafi żadnej cechy wyodrębnić. Człowiek taki jest zmienny, ulega wpływom innych i własnym zachciankom. Nie ma poczucia własnej odrębności.

Istnieje w psychologii osobowości taka właściwość z powodu której nasz obraz siebie zostaje zniekształcany. Mowa o mechanizmach obronnych.

Mechanizmy obronne:

Definicja klasyczna (Laughlin - wyodrębnił ponad 40 mechanizmów obronnych, uważał, że mechanizmy obronne są nieświadomie podejmowanymi działaniami, które mają na celu zmniejszenie lęków) - mechanizm obronny - automatyczne i nieświadome podejmowane działanie zmierzające do rozładowania emocjonalnego napięcia, rozwiązania konfliktu oraz zmniejszenia lęku w sytuacji z której wyraźne zdanie sobie sprawy jest dla człowieka nie do zniesienia.

Rolą mechanizmów jest godzenie dwóch sprzecznych tendencji reagowania; by chronić jednostkę przed lękiem, wstydem, poczuciem winy, bronić jej dobrego mniemania o sobie.

Źródłem mechanizmów obronnych jest lęk. Zarówno mówił tak Freud, jak i późniejsi badacze zajmujący się funkcjonowaniem emocji w obszarze osobowości. Mówią tak również badacze z obszarów procesów uczenia się, choć tutaj raczej mówi się o popędzie strachu. Gdybyśmy chcieli ująć funkcjonowanie mechanizmów obronnych od strony poznawczej, to moglibyśmy powiedzieć, że niezgodność jaka zachodzi między pewną sytuacją a tym co się mieści w naszej strukturze Ja jest w pewien sposób zmniejszana albo przez zniekształcanie, albo przez pomijanie, czyli niedostrzeganie pewnych aspektów rzeczywistości tak by dostosować ją do naszych reprezentacji umysłowych.

Większość autorów uważa, że mechanizmy obronne są nieświadome, są automatyczne, mają zmniejszać napięcie emocjonalne, chronić naszego dobrego mniemania o sobie.

Mechanizmy obronne:

Wyparcie - automatyczny, pozbawiony świadomego wysiłku proces usuwania do nieświadomości myśli, impulsów, uczuć, które nie są świadomie tolerowane i wydają się odrażające. Chroni przed odczuwaniem lęku. Przejawia się w „zapomnieniu”, np. ktoś poważnie chory zapomina odebrać wyniki badań.

Zaprzeczenie - mechanizm obronny przebiegający poza sferą świadomości, mający na celu rozwiązanie konfliktu emocjonalnego i unikanie lęku wynikającego z konfliktu, przez zaprzeczenie jednemu lub więcej składnikom konfliktu. Jest to zaprzeczenie istnienia czegoś, co wyzwala przykre emocjonalne napięcie, np. chory śmiertelnie pacjent nie przyjmuje do wiadomości, że jest chory. Jest charakterystycznym mechanizmem dla alkoholików, posługują się właśnie tym mechanizmem. Jeżeli ktoś podejmuje walkę z piciem, to pierwszym etapem jest złamanie systemu iluzji i zaprzeczeń. Mówi, że on nie ma problemu z alkoholem, inni tak, ale on nie. To jest prawdziwe niedostrzeganie problemu.

Projekcja - przypisywanie innym ludziom tych cech, właściwości i impulsów, których jednostka nie akceptuje u samej siebie. Nieświadome rzutowanie swoich niepożądanych cech na innych, np. osoba która nie akceptuje swoich impulsów seksualnych będzie mówiła, że wszyscy inni myślą tylko o seksie.

Identyfikacja - jednostka przyjmuje za swoje, nie zdając sobie z tego sprawy, sposoby zachowania innych ludzi (obdarzonych siłą, prestiżem) po to, by coś sobie dodać. Ma na celu zmniejszenie lęku. Drugą odmianą będzie identyfikacja z agresorem, np. syndrom sztokholmski, kiedy kobiety zakochują się w podrywaczach. Inny przykład: podczas II wojny światowej była moda na noszenie odzieży militarnej u młodych osób.

Regresja - nawrót do tych sposobów reagowania, które zostały silnie utrwalone w repertuarze zachowania jednostki, zostały „przeuczone”, stały się fiksacjami, np. u 4-6 letniego dziecka pojawia się rodzeństwo, zaczyna zachowywać się jak młodsze dziecko, np. moczy się, ssie palec, wydaje niewyartykułowane dźwięki, itp.

Kompensacja - mechanizm działający bez udziału świadomości, polegający na tym, że jednostka pragnie wyrównać defekty i braki jakie posiada lub jakie wydaje jej się, że posiada, w jakiejś innej formie aktywności.

Fantazjowanie - zaspokajanie sfrustrowanych pragnień w wyobraźni, np. nie ma sesji, bo kosmici zniszczyli szkołę.

WYKŁAD XII (29.05.07)

II tom Strelau, rozdział - Twórczość E. Nęcka (PRZECZYTAĆ !!)

Które z poniższych czynności można uznać z twórcze?

• dodawanie w pamięci,

• namalowanie obrazu,

• ułożenie wiersza,

• itd.

Definicje twórczości:

1. Twórcze jest to, co nowe i wartościowe: nowe dla kogo, wartościowe dla kogo?

Definicja Morrisa Steina: „...twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie.”

2. Twórczość jest cechą osoby a nie cechą wytworu - jest to zdolność do produkowania wytworów nowych i wartościowych.

PODEJŚCIE ELITARNE VS PODEJŚCIE EGALITARNE.

Dlaczego jesteśmy za podejściem egalitarnym? - dzięki temu sami siebie możemy uważać za twórczych.

Podejście elitarne - oznacza wybraną grupę ludzi. Twórczość jest umiejętnością dostępną tylko pewnej grupie ludzi.

Podejście egalitarne - równość. Zakłada się, że twórczość jest dostępna wszystkim ludziom w takim samym stopniu. Można być mniej lub bardziej twórczym, nie każdemu człowiekowi jednak to się udaje. Każdy człowiek potrafi biegać, ale nie wszyscy przebiegną 100 metrów w czasie poniżej 10 sekund.

Twórczość jest cechą ciągłą. Jeżeli jesteśmy zwolennikami podejścia egalitarnego, to możemy wyróżnić twórczość przyziemną.

Twórczość przyziemna:

• produktywność (wytwory symboliczne),

• tworzenie reprezentacji w postaci sądów,

• tworzenie i wykorzystywanie plastycznych form reprezentacji.

Robocza definicja twórczości Phila Johnson-Lairda (1993)

NONCE:

1. coś co dla jednostki jest nowe; utworzyłem coś, czego nie było wcześniej,

2. coś musi być opcjonalne, do pewnego stopnia coś co jest dla społeczeństwa oryginalne,

3. twórczość jest procesem niedeterministycznym, nie wiadomo do jakiego celu dąży,

4. są pewne kryteria albo ograniczenia samego procesu powstawania procesu twórczego, te kryteria pozwalają ocenić co jest zasadniczo twórcze, a co nie,

5. istnieją jakieś wytwory, twórcze jest coś w wyniku czego powstaje jakiś wytwór.

Johnson-Laird, 2007 - trzy typy procesów niedeterministycznych:

1. proces neo - darwinowski - przypadkowe idee (jedna z nich zostaje promowana w przyszłości), np. w ewolucji istnieją pewne mieszanki cech, które są promowane w następnych pokoleniach,

2. dwa stadia: generowanie pomysłów - ocena pomysłów; np. jeśli ktoś rozwiązuje testy na egzaminie, generuje odpowiedzi czy dana odpowiedź się nadaje,

3. proces neo - lamarkowski - wszystkie kryteria brane są pod uwagę w fazie generowania - przypadkowy wybór w czasie oceny, np. improwizacja jazzowa; w tym procesie mamy pewien zasób idei z pewnymi ograniczeniami.

TWÓRCZOŚĆ (triada kryteriów twórczości Edwarda Nęcki):

1. cechy wytworu:

• trafność,

• oryginalność,

• niezwykłość,

• konieczność,

• wartość estetyczna.

2. reakcja odbiorcy:

• „skuteczne” zdziwienie,

• początkowa nieufność,

• efekt powtórnej oceny,

• „nigdy bym na to nie wpadł”,

• „tak bym właśnie zrobił”.

3. cechy procesu:

• Ruchliwość (ktoś ma dużo pomysłów, potrafi przeskakiwać z idei do idei),

• Synteza,

• Aktywność (człowiek który coś wytworzył aktywnie chciał to zrobić, nie wyszło mu to przypadkiem),

• przełamanie bloku mentalnego (czasami człowiek ma poczucie, że ma blokadę, po czym nagle go oświeciło),

• działanie w sytuacji niedoboru.

Psychologiczne badania twórczości:

Paradoks Davida Perkinsa: Ludzie są znacznie lepszymi krytykami niż twórcami. Zatem mają poznawcze „narzędzia” do oceny tego co jest twórcze a co nie.

BADANIA BIBLIOGRAFICZNE (Stefan Banach, John Nash, Jan Sebastian Bach) - badania ludzi, którzy powszechnie uznawani są za twórczych.

BADANIA PSYCHOMETRYCZNE, np. badania Joya P. Guilforda.

Dean Simonton (1994):

1. twórcze dokonania naruszają normy myślenia ustalone przez poprzedników twórcy i jego współczesnych,

2. umiejętność dostrzegania niezwykłych znaczeń w zwykłych zjawiskach;

3. zjawiska;

4. osoby twórcze charakteryzują się „potężnymi siłami motywującymi”.

Frank Barron (1988) - podstawowe znaczenie „stylu osobowości”:

• otwartość na nowe sposoby widzenia,

• intuicja,

• wrażliwość na pojawiające się możliwości,

• upodobanie do złożoności,

• wyostrzona uwaga,

• motywacja do tworzenia.

Podejście psychometryczne - badania J.P. Guilforda:

Twórczość to myślenia dywergencyjne - liczne pomysły w problemach natury otwartej (wiąże się z płynnością, giętkością i oryginalnością oraz elaboracją - opracowaniem; myślenie dywergencyjne należy badać za pomocą testów psychologicznych).

Testy Guilforda:

1. Test Niezwykłych Zastosowań (do czego może służyć cegła?)

2. Test Odległych Konsekwencji (co by było, gdyby ludzie mieli trzy nogi?).

Test odległych skojarzeń S.A. Mednicka, np.

Co łączy: 1. telefon - życie - odcinek,

2. teatr - mięso - odzież,

3. szkoła - światło - oliwa.

Badania bibliograficzne:

• ciężka praca i motywacja,

• obrazy, wyobraźnia (Einstein),

• często nieświadoma „gra idei” prowadząca do wglądu (Kekule),

• proces twórczy jest niedostępny introspekcji.

Badania psychometryczne:

• nie da się obiektywnie ocenić jakości odpowiedzi np. w testach Guilforda,

• często wskaźniki są zbyt uproszczone - np. oryginalność = rzadkość,

• wiele zależy od podstawy osoby badanej,

• trudności z oceną trafności zewnętrznej,

• czy testy badają twórczość czy inne umiejętności (dziwaczność, poczucie humoru).

Teorie twórczości:

1. Teorie rewizjonistyczne (Egzotyczne teorie twórczości)

Daniel Perkins: twórczość nie jest niczym szczególnym, twórczość to przede wszystkim twórczy cel.

Robert Wisberg: Teoria stopniowego przyrostu: twórczość to stopniowy przyrost wiedzy i umiejętności najczęściej będący rezultatem „zanurzania się” (około 10 lat) w jakiejś dziedzinie. Genialność jest jedynie mitem podtrzymywanym przez psychologów - ignorantów.

Teorie (nieco) nieadekwatne:

Podejście asocjacjonistyczne (S.A. Mednick) - twórczość to odległe skojarzenia

Teoria postaci - twórczość to umiejętność domykania figury

Podejście psychoanalityczne - teoria inkubacji Wallasa (1926): 4 fazy procesu twórczego: przygotowanie, inkubacja, olśnienie, weryfikacja.

Egzotyczne podejście do twórczości: 40 różnych dychotomii (Nęcka, 1992): myślenie boczne i pionowe (de Bono), proces pierwotny i wtórny (Freud), intuicja i rozumowanie logiczne (Arieti).

Dwa modele:

1. Koncepcja interakcji twórczej - E. Nęcka: twórcza interakcja to proces ciągłego i wzajemnego oddziaływania dwóch elementów: 1. celu aktywności twórczej oraz 2. nieustannie pojawiających się struktur próbnych, stanowiących próbę osiągnięcia celu.

Strategie twórcze, np. strategia czujności, strategia zarodka.

Operacje wykonawcze, np. dedukcja, indukcja, metaforyzowanie, abstrakcja.

2. Model genploracji - Finke, Ward i Smith (elearning).

3. Aspekt społeczno - kulturowo - historyczny: domena pole twórczości.

4. Systemowe ujęcie twórczości Sternberg - kupić tanio, sprzedać drogo. Dla niego twórczość to jak granie na giełdzie, wiąże się z tym premia za ryzyko.

5. Koncepcja Transgresji - J. Kozielecki: transgresja - przekraczanie granic, motywacja hubrystyczna - dążenie do potwierdzenia własnej wartości.

Procesy twórcze:

1. wgląd: nagłość rozwiązania, przerwa inkubacyjna, zmiana struktury problemu

2. uwaga (intensywna i ekstensywna - dostrzeganie informacji poza polem uwagi),

3. wyobraźnia.

---