AZJA
Chiny
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Chińska Republika Ludowa |
9 562 076 |
Pekin (Beijing) |
republika - państwo komunistyczne (od 1949); państwo zróżnicowane (w tym): * 2 regiony specjalne (Hongkong i Makau) * 5 regionów autonomicznych: Tybet, Sinkiang-Ujgur, Mongolia Wewnętrzna, Ningsia-Huej, Kuangsi-Czuang
|
monarchia (cesarstwo) do 1911; republika (z konstytucją 1912) i wojna domowa 1928 zakończenie wojny domowej - rządy Czang Kaj-szeka; 1937-1945: okupacja japońska wsch. części Chin 1947-49: kolejna wojna domowa i zwycięstwo komunistów (proklamacja ChRL w Pekinie w 1.10.1949) |
Republika Chińska (nazwa popularna: Tajwan) |
36 179 |
Tajpej (Nankin) |
obszar pod kontrolą drugiego rządu chińskiego (część partii politycznych opowiada się za ogłoszeniem niepodległości) według ChRL: prowincja jeszcze nie wyzwolona |
1895 aneksja Tajwanu przez Japonię (do 1945) 1949 przeniesienie się władz republiki Chińskiej z Chin kontynentalnych (opanowanych przez komunistów) na Tajwan 1.01.1950 ukonstytuowanie się władz republiki Chińskiej na Tajwanie; 1971 cofnięcie uznania rządu Rep. Chińskiej w ONZ (na rzecz rządu ChRL) |
Chiny terytoria specjalne i jednostki o kontrowersyjnej państwowości
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Makau (Aomen)
|
25 |
Santo Nome de Deus de Macao (Makau) - w okresie kolonialnym |
region ChRL o specjalnym statusie (od 20.12.1999 - na okres 50 lat) |
1680 faktoria portugalska z gubernatorem (uznającym zwierzchność Chin (do 1849 Portugalia płaciła z dzierżawę) 1889 status kolonii portugalskiej; 1976 status „terytorium chińskiego znajdującego się dobrowolnie i czasowo pod zarządem portugalskim” |
Hongkong (Siangkang) |
1 092 |
Victoria - w okresie kolonialnym |
region ChRL o specjalnym statusie (1.07.1997 - na okres 50 lat) |
1841-98 ekspansja brytyjska: 1841 cesja wyspy Hongkong przez Chiny na rzecz Wielkiej Brytanii; 1860 - brytyjska aneksja Kaulunu, 1898 - dzierżawa tzw. Nowych Terytoriów (na 99 lat, do 1997) 25.12.1941 zajęcie Hongkongu przez Japonię 16.09.1945 powrót administracji brytyjskiej |
Tybet |
1 220 000
|
Lhasa |
region autonomiczny ChRL (rząd tybetański funkcjonujący na uchodźctwie -w Dharamsali/ Indie) |
1913 uznanie autonomii przez władze Chin republikańskich (a także suwerenności władz tybetańskiego duchownego dalaj-lamy przez Wielką Brytanię) 1950: wkroczenie wojsk komunistycznych do Tybetu 23.05.1951 układ rządu Tybetu z władzami ChRL o pokojowym włączeniu do Chin |
Mandżukuo |
800 000 |
Hsinking (Czangczun) |
monarchia (cesarstwo) o ograniczonym uznaniu międzynarodowym (m.in. przez ZSRR) |
1932 interwencja wojskowa Japonii w Mandżurii (Chiny) i utworzenie marionetkowego państwa Mandżukuo 1945 zajęcie Mandżukuo przez wojska sowieckie (Armię Czerwoną) 1952 - układ ZSRR - ChRL o wycofaniu wojsk sowieckich z Mandżurii |
Stolice Chin
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Chiny |
Pekin |
Stolica Chin do 1928 (siedziba cesarzy do 1911); od 1949 stolica Chińskiej republiki Ludowej |
|
Nankin |
Stolica Republiki Chińskiej w latach 1928-1949 |
|
Tajnej |
Siedziba rządu chińskiego na Tajwanie |
Azja Wschodnia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Mongolia
|
1 566 500 |
Ułan Bator (Ulaanbaatar) |
republika; struktura jednolita |
1911 proklamowanie niepodległości Mongolii Zewnętrznej (państwo teokratyczne z bogdo gegenem na czele) 1913 uznanie autonomii Mongolii Zewnętrznej w ramach Chin (potwierdzone w 1915, ale cofnięte w XI 1919) 1921 instalacja rządu rewolucyjnego przy wsparciu bolszewików (Armii Czerwonej) 1924 proklamacja Mongolskiej Republiki Ludowej (państwa komunistycznego - tzw. republika demokracji ludowej 1991-92 zmiana ustroju państwa (demokratyzacja) i zmiana nazwy - Republika Mongolska (1991) |
Republika Korei (nazwa popularna: Korea Południowa) |
99 392 |
Seul |
republika (15.08.1948); struktura jednolita |
monarchia lenna wobec Chin (do 1910; w 1905-1910 faktycznie protekcja japońska); 1910 aneksja japońska i okupacja kraju (do 1945); strefa okupacyjna amerykańska (1945-1948) 1950-53 wojna międzykoreańska (wsparcie sił ONZ, ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki na czele) |
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna (nazwa popularna: Korea Północna) |
122 762 |
Phenian (Phiongjang)
(Seul) |
republika - państwo typu komunistycznego (o dziedzicznym systemie przekazywaniu przywództwa w partii komunistycznej); struktura jednolita |
monarchia lenna wobec Chin (do 1910; w 1905-1910 faktycznie protekcja japońska); 1910 aneksja japońska i okupacja kraju (do 1945); radziecka strefa okupacyjna (1945-1948); proklamacja państwa komunistycznego z poparciem ZSRR (9.09.1948) 1950 atak komunistów koreańskich na Koreę Południową (wojna do 1953) |
Japonia |
377 801 (368 589) |
Tokio |
monarchia konstytucyjna (cesarstwo); państwo jednolite |
1868 rewolucja Meiji (odzyskanie pełni władzy przez cesarza) 1889 nowa konstytucja (monarchia absolutna) 1945-51 okupacja amerykańska 1968 zwrot Japonii wysp Ogasawara i Kazan (kontrolowanych przez Stany Zjednoczone Ameryki) 1972 zwrot Japonii wysp Riukiu |
Japonia: terytoria pod kontrolą Stanów Zjednoczonych i ZSRR (Rosji)
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Riukiu 2 263 (2387) Nara Terytorium pod kontrolą Stanów Zjednoczonych (1945-1972) 1945 okupacja przez Stany Zjednoczone Ameryki (niezrealizowana koncepcja terytorium powierniczego) 1950 autonomia wewnętrzna 1972 zwrot wyspy Japonii przez Stany Zjednoczone Kazan-retto (Wyspy Volcano) 30 Terytorium pod kontrolą Stanów Zjednoczonych (1945-1968) 1891 aneksja przez Japonię 1968 zwrot wyspy Japonii przez Stany Zjednoczone Minami-toriszima 1,2 Terytorium pod kontrolą Stanów Zjednoczonych (1945-1968) 1898 aneksja przez Japonię 1968 zwrot wyspy Japonii przez Stany Zjednoczone Ogasawara (Wyspy Bonin) 73 Terytorium pod kontrolą Stanów Zjednoczonych (1945-1968) 1968 zwrot wyspy Japonii przez Stany Zjednoczone Terytoria Północne (Kuryle Południowe) 4954 Terytorium pod kontrolą ZSRR (Rosji) od 1945 Wyspy: Iturup (jap. Etorofu), Kunaszir (Kunasziri), Szikotan i grupa Habomai; Roszczenia Japonii 1956 niezrealizowana propozycja zwrotu przez ZSRR wysp Szikotan i Habomai za traktat pokojowy |
||||
Azja Południowo-Wschodnia
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Filipiny (Republika Filipin) |
300 439 |
Manila (Quezon City) |
republika - państwo o strukturze zróżnicowanej → autonomiczny region muzułmański na Mindanao |
1564-1898 posiadłość hiszpańska; 1896 powstanie niepodległościowe 1898/1901-1946 terytorium autonomiczne Stanów Zjednoczonych Ameryki 1941-1944/45 okupacja japońska 4.07.1946 - proklamacja niepodległości |
Indonezja |
1 904 569 |
Dżakarta |
republika (od 1950); państwo zróżnicowane z prowincjami autonomicznymi |
kolonia holenderska (do 1942); okupacja japońska (1942-1945); 17.08.1945 proklamacja niepodległości (27.12.1949 powstanie Stanów Zjednoczonych Indonezji, uznanych przez Holandię jako niepodległe państwo w ramach unii holendersko-indonezyjskiej) 15.09.1950 proklamacja republiki (zerwanie unii) przyłączenie Nowej Gwinei Zach. (1963) |
Timor Wschodni (Demokratyczna Republika Timoru Wschodniego) |
14 874 |
Dili |
republika - niepodległość 2002; eksklawa Ambeno w zachodniej (indonezyjskiej) części wyspy |
wcześniej kolonia portugalska (do 1975); pierwsza 1975 proklamacja niepodległości ; okup. indonezyjska 1975-1999; administracja ONZ 1999-2002 |
Brunei Darussalam (Państwo Brunei Darussalam) |
5 765 |
Bandar Seri Begawan |
Monarchia (sułtanat) |
1888 protekcja brytyjska (odpowiedzialność za stosunki zagraniczne) niezawisły sułtanat 1984 |
Malezja
|
329 758 |
Kuala Lumpur, Putra-dżaja
|
monarchia z obieralnym królem (od 1963); federacja
|
Połączenie -Federacja Malajska (protektorat brytyjski do 1957), -Sarawak (protektorat brytyjski do 1963) -Sabah (protektorat brytyjski do 1963) - w latach 1963-1965 Singapur |
Singapur (Republika Singapuru) |
646 |
Singapur |
republika (konstytucje 1959, 1991) |
1819 zajęcie miasta przez Wielką Brytanię; 1942-45 okupacja japońska; kolonia brytyjska do 1963 (od 1959 konstytucja) ; w latach 1963-1965 część Malezji (stan) od 1965 niepodległa republika |
Tajlandia (Królestwo Tajlandii) |
513 115 |
Bangkok (Krung Thep) |
monarchia konstytucyjna; struktura jednolita |
1855 i 1856 nierównoprawne traktaty z Wielką Brytanią i Francją, które doprowadziły do utraty: Kambodży (1867) i Laosu (1893) - na rzecz Francji i klku sułtanatów malajskich (1909) - na rzecz Wielkiej Brytanii; XIX/XX w. - zachowanie niepodległości (1893) i modernizacja kraju 1939 zmiana nazwy z Syjam na Tajlandia |
Myanmar (Birma) (Związek Birmański) |
676 577 |
Yangon (Rangun)
Naypyidaw (Nay Pyi Taw) |
nominalnie państwo związkowe (Unia Myanmaru) - symptomy ustroju republikańskiego (głową państwa dyktator w funkcji Przewodniczącego Rady Pokoju i Rozwoju Państwa) i monarszego (nazwa stolicy w języku birmańskim - „siedziba królów”) państwo o strukturze zróżnicowanej: 7 regionów autonomicznych: Kachin (Kaczin), Kayah (Kaja), Kayin (Kajin), Chin (Czin), Mon, Rakhine (Rachine) i Shan (Szan)
|
1885 -1948 kolonia brytyjska (do 1937 w składzie Indii Brytyjskich); 4.01.1948 proklamacja niepodległości 1948-1989 nazwa Birma (od 1962 dyktatura wojskowa ); |
Wielostołeczność w Azji Południowo-Wschodniej
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Filipiny |
Manila |
Ogłoszona oficjalną stolicą państwa w 1948; w 1976 włączone do Manili |
|
Quezon City |
miejsce proklamacji niepodległości w 1946; siedziba szeregu organów władzy (od 1976 scalona z konstytucyjną stolicą w jeden organizm miejski - stolica faktyczna) |
Malezja |
Kuala Lumpur |
stolica Malezji od uzyskania niepodległości (wcześniej Federacji Malajskiej) |
|
Putra-dżaja |
nowo budowana stolica państwa, do której mają się przenieść organy władzy w 2010 |
Myanmar (Birma) |
Yangon (Rangun) |
stolica państwa od uzyskania niepodległości (1948), od 2005 po decyzji o dekoncentracji organów władzy część rządu przeniesiono do nowego ośrodka; placówki dyplomatyczne pozostały w Rangunie |
|
Pyinmana |
od 2005 przejściowa siedziba wielu organów władzy (rząd i większość ministerstw) |
|
Naypyidaw |
nowa stolica państwa budowana obok Pyinmany, (miejsce wyznaczone przez geomantów); III 2006 - pierwsze oficjalne uroczystości w nowej stolicy (Dzień Wojska) |
|
Mandalay |
Stolica Królestwa Birmy w latach 1857-1885 (do utraty niepodległości) |
Państwa i terytoria, które weszły w skład Malezji
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Malaje (Federacja Malajska) |
131 246 |
Kuala Lumpur |
Państwo federacyjne - monarchia z obieralnym królem (tytuł: Yang di-Pertuan Agong Tuanku) na kadencję 5-letnią |
1786 rozpoczęcie ekspansji brytyjskiej (Pinang) 1826 utworzenie kolonii Zarząd Cieśnin (Straits Settlements) 1942-45 okupacja japońska |
Sabah (Borneo Północne) |
76 109 |
Jesselton |
|
1888 opanowanie terytorium przez Wielką Brytanię (Borneo Brytyjskie) 1942-45 okupacja japońska |
Sarawak |
121 909 |
Kuczing |
|
1942-45 okupacja japońska |
Terytoria autonomiczne Indonezji i Filipin
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Indonezja |
||||
Aceh (Darussalam) |
57 366 |
Banda Aceh |
Status terytorium specjalnego - prowincji autonomicznej (daerah istimewa) od 1959 |
2005 |
Yogyakarta |
3 186 |
Yogyakarta |
Status terytorium specjalnego - prowincji autonomicznej (daerah istimewa) od 1950 |
Sułtanat na Jawie, który zadeklarował przynależność do Indonezji w 1950 |
Jakarta (Dżakarta) |
740 |
Dżakarta |
|
|
Papua |
421 981 |
Jayapura (Dżajapura) |
|
|
Papua Zachodnia |
|
Manokwari |
|
|
Filipiny |
||||
Region Autonomiczny na Muzułmańskim Mindanao |
|
Sultan Kudarat |
Prowincja autonomiczna Filipin |
|
Terytoria australijskie na Oceanie Indyjskim
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Wyspa Bożego Narodzenia |
135 |
Flying Fish Cove |
terytorium Australii; |
do 1958 posiadłość brytyjska (administrowana przez kolonię Singapur) |
Wyspy Kokosowe |
14 |
Bantam |
terytorium Australii; |
do 1955 posiadłość brytyjska (administrowana przez kolonię Singapur) |
Azja Południowo-Wschodnia: Indochiny
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Kambodża (Królestwo Kambodży) |
181 035 |
Phnom Penh |
monarchia konstytucyjna (1953-1970, od 1993); |
1861 protektorat francuski, włączony w 1887 do Indochin Francuskich (1949-1953 autonomia w ramach unii Francuskiej); 1941-1945 okupacja japońska (częściowo syjamska do 1946) w latach 1976-1989 nazwa Kampucza (Demokratyczna Kampucza 1976-1979 rządy Czerwonych Khmerów, od 1979 - Kampuczańska Republika Ludowa) |
Laos (Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna |
236 800 |
Wientian (Vientiane) |
republika od 1975 (w latach 1953-1975 monarchia); faktycznie państwo typu komunistycznego;
|
kolonia francuska do 1953; 1953 proklamacja niepodległości 2.12.1975 obalenie monarchii i przejęcie władzy przez komunistów |
Wietnam (Socjalistyczna Republika Wietnamu) |
331 689 |
Hanoi |
rep. socjalistyczna (od 1976 zjednoczenie dwóch państw);
|
kolonia francuska do 1945 (1953); w latach 1953-1975 dwa państwa: Wietnam Pn. (Hanoi) i Wietnam Pd. (Sajgon) |
Indochiny Francuskie
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Kambodża |
181 000 |
Phnom Penh |
Protektorat francuski - część Indochin Francuskich |
1863 protektorat francuski 1942-45 okupacja japońska |
Laos |
231 400 |
Vientiane |
Protektorat francuski - część Indochin Francuskich |
1893 protektorat francuski |
Tonkin |
115 700 |
Hanoi |
Protektorat francuski - część Indochin Francuskich |
|
Annam |
147 600 |
Hue |
Protektorat francuski - część Indochin Francuskich |
|
Koczinczina |
64 700 |
Sajgon |
Protektorat francuski - część Indochin Francuskich |
|
Wietnam
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Republika Wietnamu (Wietnam Południowy) |
173 809 |
Sajgon |
|
|
Demokratyczna Republika Wietnamu |
164 103 |
Hanoi |
Republika - państwo komunistyczne |
|
Azja Południowa (1)
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Indie (Republika Indii) |
3 287 590 |
New Delhi (Nowe Delhi) |
republika federacyjna (26.01.1950) - podział na stany (28 stanów, 6 terytoriów i terytorium stołeczne)
|
1858 kolonia koronna 15.08.1947 proklamacja niepodległości, państwo powstałe z rozpadu Indii Brytyjskich - według klucza religijnego 1956 przyłączenie Indii Francuskich, 1961 - Indii Portugalskich (Goa), 1977 przyłączenie księstwa Sikkim jako stanu |
Bhutan (Królestwo Bhutanu) |
46 500 |
Thimphu Panakha Taszi dong |
Dziedziczna monarchia konstytucyjna |
1910 protektorat brytyjski 8.08. 1949 układ o opiece Indii nad krajem (zwierzchność nad polityka zagraniczną) 1949 zwrot przez Indie oręgu Dewangiri 1971 Bhutan przyjęty do ONZ(staje się podmiotem prawa międzynarodowego - oznaka suwerenności) |
Nepal |
147 181 |
Katmandu |
republika federacyjna - bez ustalenia struktury związkowej państwa |
1815/16 - 1923 kontrola brytyjska monarchii 18.12.1923 proklamacja niepodległości monarchia do 2009 (nowa konstytucja w 1990) |
Sri Lanka (Demokratyczna i Socjalistyczna Republika Sri Lanki) |
65 610 |
Kolombo Sri Jayawardenapura-Kotte |
|
1795-96 ekspansja brytyjska (wyparcie Niderlandów) 1802 Cejlon kolonią brytyjską 1948 status dominium (niepodległośc) 1972 proklamacja republiki i zmiana nazwy (Socjalistyczna Republika Sri Lanki) Od 1976 działania zbrojne żądania niezależnego państwa przez Tamilów |
Maledywy (Republika Malediwów) |
298 |
Male |
republika (11.11.1968) |
1834 kontrola Wielkiej Brytanii 1887-1965 sułtanat pod protekcją brytyjską 26.07.1965 proklamacja niepodległości |
Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego |
60 |
|
|
kolonia brytyjska (baza wojskowa); Wy Czagos - wyłączone w 1965 z kolonii brytyjskiej Mauritius |
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Bhutan |
Thimphu |
od 1962 stała siedziba króla (do tego czasu obowiązywała feudalna zasada „gdzie król, tam stolica”), lokalizację instytucji zakończono w zasadzie w 1966 |
|
Panaka |
posiada status zimowej stolicy królewskiej |
|
Taszi-Dzong |
klasztor lamaistyczny, który ma status królewskiej siedziby letniej |
|
Bumthang |
|
Sri Lanka |
Kolombo |
pierwsza stolica państwa od uzyskania niepodległości w 1948; siedziba parlamentu i rządu (większość ministerstw) |
|
Sri Jayawardenapura-Kotte (Sri Dżajawardenapura-Kotte) |
nowa stolica ustanowiona w 1982, w której oddano do użytku gmach parlamentu i ulokowano tylko pojedyncze ministerstwa |
Indie
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Indie Francuskie |
513 |
Pondichéry |
Kolonia francuska do 1956 (Czandernagor do 1949) |
14.08.1949 przekazanie Chandenagore (miasta w pobliżu Kalkuty) Indiom 28.05.1956 przyłączenie do Indii miast Pondichéry, Yanaon, Karikal i Mahe |
Sikkim |
|
Gantok |
Księstwo pod protekcją brytyjską (do 1950), a następnie indyjską (do 1977) |
|
Indie Portugalskie |
3 983 |
Pandżim (Goa) |
|
1510 opanowanie przez Portugalię Goa |
Gwadar |
755 |
Gwadar |
Posiadłość Omanu w Indiach Brytyjskich (następnie Pakistanie) |
1958 miasto zwrócone Pakistanowi |
Azja Południowa (2)
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Bangladesz (Ludowa Republika Bangladeszu) |
147 570 |
Dakka (Dhaka) |
niezawisła republika od 1971; struktura jednolita |
do 1947 część Indii Brytyjskich→ podział według klucza religijnego w latach 1947-1971 część Pakistanu (Pakistan Wschodni) III 1971 zwycięstwo partii domagającej się autonomii w ramach Pakistanu; 16.12.1971 proklamacja niepodległości |
Pakistan (Islamska Republika Pakistanu) |
796 095 |
Islamabad |
Republika pierwsza konstytucja dopiero w 1956); federacja 4 prowincji: Beludżystan, Pendżab, Sind i Północno-Zachodnia Prowincja Pogranicza oraz 4 terytoriów (w tym Azad Kaszmir)
|
1858 kolonia koronna 15.08.1947 proklamacja niepodległości, państwo powstałe z rozpadu Indii Brytyjskich - według klucza religijnego
|
Państwo |
Stolica |
Charakterystyka |
Pakistan |
Islamabad |
nowa stolica Pakistanu od 1966, której budowę rozpoczęto w 1963 (przenoszenie organów władzy zakończono w 1969) |
|
Rawalpindi |
przejściowa stolica państwa w latach 1959-1969 (po decyzji budowy nowej stolicy organy władzy przeniesiono tymczasowo z nadmorskiego Karaczi do Rawalpindi) |
|
Karaczi |
Stolica niepodległego Pakistanu w latach 1947-1958; stolica prowincji Sind |
|
Dakka |
miejsce obrad parlamentu pakistańskiego, mające na celu ograniczenie protestów mieszkańców Pakistanu Wschodniego przeciw dominacji zachodniej części Pakistanu; od 1971 stolica niepodległego Bangladeszu (od 1956 stolica Pakistanu Wschodniego) |
Środkowy Wschód
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Afganistan (Islamska Republika Afganistanu) |
652 225 |
Kabul |
republika |
1838-42 i 1878-81 próby zajęcia kraju przez Wielką Brytanię; 1893 - przyłączenie wschodniego pogranicza do Indii Brytyjskich (traktat Duranda) 1919-1921 uznanie suwerenności Afganistanu 1973 obalenie monarchii ; 1978-79 rewolucja prokomunistyczna 1979-1989 interwencja sowiecka (wsparcie dla rządów rewolucyjnych) 1992-1996 destabilizacja i walki ugrupowań 1996-2001 opanowanie większości kraju przez talbów (i w 1997 proklamacja emiratu islamskiego) 2001 interwencja militarna Stanów Zjednoczonych i NATO (kontrola wojskowa nad częścią obszaru) |
Iran (Islamska Republika Iranu) |
1 648 000 |
Teheran |
republika islamska (polityczna rola duchownego muzułmańskiego - ajatollaha i 12-osobowej Rady Strażników Rewolucji)
|
1907 porozumienie Rosji i Wielkiej Brytanii o strefach wpływu w Persji 1921 przewrót wojskowy i objęcie tronu przez zamachowców (dynastia Pahlawi) 1942-1946 do 1979 cesarstwo (do 1935 nazwa Persja) 1.01.1979 proklamacja Irańskiej Republiki Islamskiej |
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Arabia Saudyjska |
2 149 690 |
Rijad (ar-Rijad) Dżudda (Dżidda) |
monarchia -
|
1912-1926/1927 ekspansja królestwa Nedżd i zjednoczenie części składowych (1925 - zajęcie Hidżasu, 1927 - zajęcie Asiru) 29.09.1932 proklamowanie Królestwa Arabii Saudyjskiej |
Kuwejt |
17 818 |
Kuwejt (al.-Kuwejt) |
niepodległa monarchia (emirat) od 1961; |
1899 traktat z Wielką Brytanią (formalnie kraj lenny wobec imperium osmańskiego) 1914-1961 protekcja brytyjska 19.06.1961 proklamacja niepodległości |
Bahrajn (Królestwo Bahrajnu) |
695 |
Manama (al-Manama) |
niepodległa monarchia (emirat) od 1971;
|
1840 infiltracja brytyjska (ograniczenie suwerenności) 1948 - Iran zgłosił oficjalne roszczenia do Bahrajnu 1861-1968 protekcja brytyjska(status tzw. protected state); 1968-1971 w prowizorycznej federacji FEA |
Katar |
11 437 |
Doha (al-Dauha) |
niepodległa monarchia (emirat) od 1971; |
1916-1968 protekcja brytyjska; 1968-1971 w prowizorycznej federacji FEA; 1.09.1971 proklamacja niepodległości |
Zjednoczone Emiraty Arabskie |
83 600 |
Abu Zabi |
federacja emiratów (z prezydentem jako głową państwa) od 1971; |
1853-1947 protektorat bryt. (Indie); 1947-1968 protekcja brytyjska (Oman Traktatowy albo Oman al.-Mutasali); 1968-1971 w prowizorycznej federacji FEA; 1971 utworzenie ZEA przez 6 emiratów;1972 - przystąpienie Ras al-Chajma |
Oman |
212 457 |
Maskat Salala |
niepodległy sułtanat od 1970; |
od 1891 protekcja brytyjska (w 1955-1959 opanowanie przez sułtana Maskatu - imamatu Oman) |
Jemen |
527 968 |
Sana Aden |
od 1990 zjednoczenie Jemenu (Pn.) i Jemenu Pd. (w 1994 próba secesji J.Pd.);
|
Jemen (Pn.): do 1918 turecki, 1918-1962 imamat Jemenu, 1962 - republika; Jemen Pd.: protektorat i kolonia bryt. Aden (1963-1967 Fed. Arabii Pd.), 1967 - niepodległa Lud. Rep. Jemenu Pd. |
Federacja Emiratów Arabskich
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Federacja Emiratów Arabskich
|
|
|
|
II 1968 utworzenie federacji z 7 szejkatów Omanu Traktatowego oraz Bahrajnu i Kataru VII 1971 rozpad federacji (na tle roli części składowych w federacji i jej stolicy ) |
Jemen: poprzednie struktury polityczno-terytorialne
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Jemen (Jemeńska Republika Arabska) |
195 000 |
Sana |
Republika (1962) |
1904-05 i 1910 wystąpienia przeciw władzom osmańskim 1911 szeroka autonomia w ramach imperium osmańskiego (imamat) 1962 obalenie imama i wprowadzenie republiki (przy wsparciu Egiptu) |
Jemen Południowy (Jemeńska Republika Ludowo-Demokratyczna) |
|
Asz-Sza'b (Aden) |
|
1839 kolonia (Aden) i protektoraty brytyjskie (w latach 1882-1914); 1953 roszczenia Jemenu do Adenu 1963 utworzenie nowych form terytorialno-politycznych przez Wielką Brytanię: utworzenie Federacji Arabii Południowej i Protektoratu Arabii Południowej (Hadramaut) 30.11.1967 proklamacja niepodległości i republiki o orientacji lewicowej |
Federacja Arabii Południowej |
|
|
|
|
Protektorat Arabii Południowej |
|
|
|
|
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Liban |
10 452 |
Bejrut |
niepodległa republika od 1943 (1941);
|
do 1920 turecki; 1920-1943 terytorium mandatowe LN pod admin. Francji; od 1969 obce wojska (syryjskie) |
Syria |
185 180 |
Damaszek |
niepodległa republika od 1946 (1941); |
do 1920 turecka; 1920-1946 terytorium mandatowe LN pod admin. Francji; 1958-1961 konfederacja z Egiptem |
Irak |
438 317 |
Bagdad |
republika (autonomia 3 prowincji kurdyjskich);
|
do 1917/1920 turecki; 1920-1932 terytorium mandatowe LN pod admin. bryt.; 1932-1958 monarchia
14.07.1958 - obalenie monarchii w drodze rewolucji |
Jordania |
89 342 |
Amman |
niepodległa monarchia od 1946 |
(1950 połączenie Transjordanii i Cisjordanii); do 1918 turecka; 1920-1946 terytorium mandatowe LN pod admin. bryt. |
Izrael |
20 770 |
Tel-Awiw (Jerozolima w 1950) |
1948 proklamacja państwa żydowskiego Izrael;
|
do 1917/1918 turecki; 1920-1948 bryt. terytorium mandatowe LN - Palestyna; rezolucja nr 181 ZO ONZ z 29.11.1947 o podziale Palestyny na państwo żydowskie i arabskie |
Zachodni Brzeg, Okręg Gazy (Palestyna Arabska) |
|
|
1993: układ izraelsko-palestyński o tworzeniu autonomii (od 1967 okupacja izraelska); Strefa Gazy: 1948-1967 w administracji egipskiej; Zachodni Brzeg (Cisjordania): 1948-1967 (formalnie 1950-1988) część Jordanii |
1920-1948 terytorium mandatowe LN Palestyna;
|
Azja Mniejsza: pomost do Europy
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Turcja (Republika Turcji) |
779 452 |
Ankara |
republika od 1923 (wcześniej sułtanat); jednolita struktura administracyjna kraju |
1920 traktat pokojowy w Sèvres, likwidacja imperium osmańskiego 1919-1922 wojna z Grecją (początkowo utrata na rzecz Grecji wybrzeży Azji Mniejszej) 1922 likwidacja sułtanatu 1923 proklamacja republiki i przeniesienie stolicy ze Stambułu do Ankary |
Cypr |
9 251 |
Nikozja |
republika od 1960 (konstytucja gwarantuje stanowisko wiceprezydenta i 30% miejsc w parlamencie przedstawicielom ludności tureckiej) |
1878 pod kontrolą brytyjską (wcześniej pod panowaniem imperium osmańskiego) 1925 status kolonii koronnej 16.08.1960 niepodległość; 1963-64 konflikt między Turkami a Grekami cypryjskimi (rezygnacja przez Turków z udziału w organach władzy); 1974 - inwazja wojsk tureckich na północy wyspy |
Cypr: szczególne jednostki poltyczno-terytorialne
Jednostka polityczno-terytorialna |
Powierzchnia w km2 |
Stolica |
Forma ustrojowa |
Uwagi |
Cypr Północny (Turecka Republika Cypru Północnego |
3 355 |
Lefkosa (turecka część Nikozji) |
|
1974 interwencja Turcji (w obronie mniejszości Turków cypryjskich) 1983 proklamowanie Tureckiej Republiki Cypru Północnego |
Akrotiri |
123 |
Episkopi (w bazie Akrotiri) |
Specjalne terytorium zamorskie Zjednoczonego Królestwa - komendantura wojskowa |
1960 wydzielenie baz wojskowych z chwilą ogłoszenia niepodległości Cypru |
Dekelia (Dzekelia) |
131 |
|
|
|