MAKROSOCJOLOGIA

Wykład - 06.10.

I teza:

- w skład społeczeństwa wchodzą mikro i makro struktury społeczne

II teza:

- mikro i makro struktury społeczne, czyli wielkie i małe struktury społeczne nie są pojęciami tożsamymi z pojęciami - wielkie i małe zbiorowości społeczne

* kryteria rozdziału mikro i makro to nie liczebność

* jeżeli bierzemy pod uwagę liczebność to podział na wielkie i małe

MIKROSTRUKTURA - sieć powiązań pomiędzy elementarnymi składnikami życia społecznego (tzn. chodzi o grupy i organizacje oparte na interakcjach bezpośrednich, zachodzących między jednostkami na poziomie zajmowanych przez nie pozycji i pełnionych ról społecznych (sieć powiązań pomiędzy pozycjami i rolami społecznymi występującymi w grupie społecznej)

- to właściwość małych grup społecznych tworzących ponad jednostkowe całości typu wspólnot, rodzin, społeczności lokalnych, kręgów sąsiedzkich i towarzyskich

- są oparte na interakcjach bezpośrednich zachodzących między członkami

- cecha konstytutywna małych grup społecznych to więź osobista, bezpośrednie oddziaływanie

MAKROSTRUKTURA - struktura II rzędu, tzn. sieć powiązań pomiędzy złożonymi obiektami społecznymi, tzn. takimi, które same wyposażone są w strukturę społeczną np.

* struktura polityczna = sieć powiązań: parlament - rząd - politycy - samorząd - grup nacisku

* struktura gospodarcza = sieć powiązań: przedsiębiorstwa - banki - resorty

- jest cechą społeczeństwa globalnego i wielkich struktur społecznych

- tworzą ją klasy i warstwy społeczne, kategorie zawodowe, zbiorowości terytorialne, naród, państwo, grupy wyznaniowe, a także powiązania i zależności między nimi

- nie jest to prosta suma mikrostruktur wchodzących w jej skład, jest to całość niesprowadzalna do elementów składowych, podlega specyficznym dla niej prawidłowościom

• klasycy socjologii zajmowali się analizą całego społeczeństwa i od tego przechodzili do szczegółów

• nowe kierunki zajmowały się osobowością, wnętrzem, małą grupą społeczną, a dopiero potem przechodzili do społeczeństwa jako ogółu

- rzeczywistość społeczna jest niepodzielna, podział możliwy tylko w nauce

- wielki struktury społeczne istnieją poprzez średnie i małe struktury, a te istnieją w wielkich strukturach

- wielkie i małe struktury społeczne przenikają się wzajemnie w rzeczywistości społecznej

Wykład 14.10.

Makrostruktura społeczna - cechy konstytutywne

Ujęcie Pawła Rybickiego

1. wielkość - nie jest podstawową cechą makrostruktur, aby wyodrębnić makrostruktury ze zbioru struktur można się posłużyć pojęciem względnej wielkości tzn. makrostruktura jest każdorazowo w warunkach dziejowych, jest większa od struktur społecznych mieszczących się w jej obrębie

- przy takim ujęciu wielkości można stwierdzić, że pomiędzy poszczególnymi makrostrukturami istnieją różnice wielkości bezwzględnych - można jest dostrzec porównując społeczeństwa archaiczne ze społeczeństwami nowoczesnymi, czyli społeczeństwa plemienne z nowoczesnymi społeczeństwami państwowo-narodowymi

2. samoistność

- charakteryzująca zarówno wszelkie społeczeństwa plemienne, jak i wielkie społeczeństwa państwowo-narodowe

- nigdy nie jest spełniona absolutnie, urzeczywistnia się mniej lub bardziej w toku ludzkich działań (proces globalizacji mocno ogranicza samoistność)

3. makrostruktury społeczna dzielą się na części składowe wyraźnie różniące się między sobą

- elementy składowe w społeczeństwach archaicznych to małe rodziny, klasy płci i wieku

4. związek makrostruktur z terytorium

Społ. migrujące		Społ. osiadłe
wędrowne	koczownicze
	*obszar poruszania się jest ograniczony *względna regularność zmian siedzib
zanikały na przełomie średniowiecza

Społeczeństwa migrujące:

- zmieniają terytorium pozostając w stanie społecznego skupienia

- w ich obrębie przestrzegana jest endogamia - jej skutkiem jest stan skupienia i izolacji społecznej

- następstwa takiego sposobu życia to: utrzymanie homogenicznego składu zbiorowości, brak ludzi obcego pochodzenia

- dzieje się tak, aż do chwili napotkania innej społeczności migrującej, wtedy:

* nowa faza odosobnienia poprzez dalsze wędrownictwo albo wyparcie innej społeczności ze swojego terytorium

* przemieszanie się obydwu zbiorowości

Społeczeństwo osiadłe:

- rozrost (wzrost liczebny)

- heterogenizacja - wzrastające zróżnicowanie elementów składowych zbiorowości, objawiające się poprzez nowe podziały wewnętrzne np.

* ze względu na sposób osiedlenia (wieś, miasto)

* podziały o charakterze ekonomicznym i politycznym w wyniku którego powstają klasy społeczne

- ludzi nie zasiedlają całego obszaru, ale pewne osiedla w pewnej odległości od siebie

Polis - było zbiorowością o charakterze heterogenicznym, co wynikało z dawnego podziału rodowego, jaki procesu migracji, polegającego na odrywaniu się części ludności od społeczności macierzystych przechodzeniu do innych społeczeństw

- różne formy migracji - emigracja w wyniku urbanizacji

- zmiany w technice, gospodarce i organizacji społecznej

* wielkie zbiorowości różnią się pod względem położenia ekonomicznego pozycji społecznej

* są dzielone na części zwane klasami społecznymi, podziały klasowe mają rożne odmiany: kasty, stany, warstwy społeczne

- o przynależności do klasy społecznej decyduje:

• urodzenie

• rodzaj czynności zawodowej

• stosunek do dóbr materialnych (stan nie posiadania)

• sposoby i style życia

• podziały etniczne nakładają się na podziały lokalne (miejsko-wiejskie), ale nie nakładają się na podziały klasowe

Na tworzenie się, kształtowanie się makrostruktur społecznych mają wpływ:

wielkość danej zbiorowości zmiany zachodzące w jej składzie sposób zagospodarowania terytorium stan techniki	Czynniki materialne
systemy wartości wyznawane w danej społeczności dynamika przemian tych systemów (religijność, ustrój, ideologia)	Czynniki niematerialne

*stosunek społeczny - rodzaje, zakres, intensywność, zachodzące wewnątrz poszczególnych części składowych makrostruktury oraz pomiędzy tymi częściami

Zestawienie podstawowych cech
Społeczeństwa migrujące	Społeczeństwa osiadłe
niewielka liczebność społeczne skupienie endogamia izolacja względna homogeniczność składu	rozrost częstsze migracje ludności (miasto-wieś) względna egzogamia otwartość na kontakty zewnętrzne heterogeniczność
Wydzielone części składowe makrostruktur społecznych
rodziny rody klasy płci i wieku przywództwo	ludność wiejska i miejska podziały etniczne wynikające z migracji podziały ekonomiczno-polityczne kategorie zawodowe klasy i warstwy społeczne

Wykład - 21.03

T: Wprowadzenie do problematyki struktury społecznej

1. Społeczeństwo - elementy składowe

2. Pojęcie struktury społecznej (sens statystyczny, rozumienie socjologiczne)

3. Amorficzność struktury społecznej

4. Stopień sformalizowania struktury społecznej

5. Konieczność istnienia struktury społecznej

SPOŁECZEŃSTWO - to historycznie ukształtowana wielość zbiorowości, grup społecznych oraz sieci instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instytucje społeczności nadrzędnych, czyli państwa, narodu, plemienia, posiadających określone wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspólne kompleksy kultury ( w dzisiejszych czasach najczęściej mówimy społeczeństwie państwowo-narodowym)

Parametry społeczeństwa wg. Turowskiego

1. Podłoże - obiektywne warunki bytu społeczeństwa tj. podłoże geograficzne, warunki ekonomiczne, techniczne

2. Struktura - budowa, sposób zorganizowania społecznego, uporządkowanie elementów składowych

3. Kultura

- ogół wytworów ludzkich materialnych niematerialnych

- to wspólnie wytworzone wartości i normy, które z nich wynikają, a także wzory zachowań mające wpływ na ludzkie działania

* istnieją różne odrębności kulturowe wśród grup społecznych składających się na społeczeństwo, ale istnieją także pewne wspólne cechy

Zbiorowości i grupy tworzące społeczeństwo:

• Rodziny

• Społeczności lokalne (zbiorowości terytorialne)

• Regiony

• Kategorie zawodowe

• Klasy i warstwy społeczne

• Związki i zrzeszenia

• Instytucja polityczne, administracyjne, kulturalne, religijne

• wszystkie one pozostają we wzajemnych powiązaniach i zależnościach

Struktura społeczna:

1. Oznacza te powiązania, relacje i zależności oraz wzajemne oddziaływania tych elementów składowych tworzących społeczeństwo (wielkość zbiorowości i grupy społeczne)

2. Szersze rozumienie, STRUKTURA to zbiór elementów składowych oraz system relacji między nimi (struktura społeczna i społeczeństwo oznacza to samo)

Istnieją 2 sposoby ujmowania struktury społecznej:

1. Statystyczna - struktura traktowana jako skład społeczny odzwierciedlający stosunki (proporcje ilościowe) między poszczególnymi kategoriami, które zostają wyodrębnione ze względu na jedną istotną cechę (wiek, płeć)

1. struktura demograficzna społeczeństwa - struktura wieku, płci, stanu cywilnego, struktura pokoleniowa (szersze przedziały wiekowe: pokolenie X,Y, Kolumbów)

2. struktura geograficzna - miejsce zamieszkania ludności tworzy strukturę urbanistyczną (proporcje między ludnością miejską a wiejską w danym społeczeństwie)

3. struktura wykształcenia - wyodrębniona ze względu na poziom i kierunek wykształcenia ludności

4. struktura społeczno-zawodowa - klasyfikacja ludności ze względu na kryterium przynależności zawodowej

5. struktura zatrudnienia - jest wyznaczona prze kryterium zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki narodowej (rolnictwo, przemysł, usługi)

6. struktura ekonomiczna - wielkość dochodów ludzkich, stan materialny (posiadanie samochodu, lodówki)

7. struktura wyznaniowa - tworzą ją kryteria wyznania religijnego

8. struktura etniczna - kryterium przynależności etnicznej, narodowościowej

2. Socjologiczna

- aby zrekonstruować strukturę danego społeczeństwa nie wystarczy wyliczyć kategorie danego społeczeństwa i określić proporcje ilości między tymi kategoriami, ponieważ w skład społeczeństwa wchodzą też inne zbiorowości i instytucje. Dlatego też w socjologicznej strukturze społecznej wyróżnia się zagadnienia:

• kryteria podziału społecznego na grupy

• charakter granic grup

• cechy określające jednorodność, czyli homogeniczność

• stopień zróżnicowanie wewnętrznego - heterogeniczność

• liczebność

• stałość lub płynność grupy

• zależności zachodzące między nimi

• różnice, dystanse i hierarchie

• styczności grupy z innymi grupami lub stopień ich izolacji

• więzi i antagonizmy, czyli konflikty między nimi

• pozycje i role w systemie stosunków społecznych

• zjawisko ruchliwości społecznej - przechodzenie jednostek grupy do grupy

STRUKTURA SPOŁECZNA

- jest układem lub systemem powiązanych stosunków społecznych zachodzących między elementami składowymi społeczeństwa, struktura wyznacza ramy stosunków społecznych i porządkuje je

Stosunek społeczny wg. Szczepańskiego

- system unormowanych, wzajemnych oddziaływań i zależności pomiędzy partnerami, czyli jednostkami lub grupami

np. mikroskala: przyjaźń, koleżeństwo

makroskala: stosunki produkcji (pracodawca a pracownik)

- stosunki społeczne są trwałymi elementami więzi społecznej, skupiającej zbiorowości,

- stosunki społeczne organizują rzeczywistość społeczną

Stosunek społeczny wg. Sztompki

- stosunek społeczny jako wielość regularnych i powtarzalnych interakcji między tymi samymi partnerami zajmującymi określone pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role np. małżeństwo, narzeczeństwo

- interakcja: sekwencja wzajemnie zorientowanych i modyfikowanych działań, czyli zachowań społecznych np. rozmowa, randka, negocjacje, bójka

- system wzajemnych oddziaływań, interakcje są związane z pozycjami społecznymi i rolami, jakie pełnią partnerzy

* wielu socjologów określa strukturę społeczną jako układ powiązanych pozycji społecznych

Wykład - 28.10

Geneza pojęcia struktury

- pojęcie struktury trafiło do socjologii z antropologii kulturowej

* Radcliffle-Brown, główne zadanie antropologii to klasyfikacja struktur społecznych = sieć złożonych stosunków między ludźmi = forma uporządkowania jednostek w ramach instytucjonalnie kontrolowanych i określonych relacji

* odróżnia strukturę społeczną jako system od pozycji od organizacji będącej układem ról pełnionych przez jednostki

Definicja struktury społecznej wg. Henryka Domańskiego

- to układ stosunków hierarchii dystansów między ludźmi, kategoriami społecznymi, zbiorowościami, organizacjami, instytucjami innymi elementami dającymi się w społeczeństwie wyodrębnić

Amorficzność struktury

- immanentny atrybut każdego społeczeństwa

- społeczeństwa niemające struktury byłyby prawdopodobnie bezkształtnymi zbiorowościami, gdzie działaniami, zachowaniami ludźmi kierowałby przypadek, a relacje między nimi nie podlegałyby określonym wzorom

- społeczeństwo to złożona całość, gdzie występują procesy zróżnicowania i podziałów na różne zbiorowości

- elementy składowe społeczeństwa są zróżnicowane - społeczeństwo ma budowę morficzną, oznacza wewnętrzne zróżnicowanie społeczeństwa; społeczeństwo amorficzne jest wewnętrznie niezróżnicowane i pozbawione struktury

- zróżnicowanie istnieje nawet w społeczeństwach plemiennych; współczesne społeczeństwo - wysoki stopień specjalizacji i funkcjonalności, złożona, zróżnicowana budowa struktury społecznej

Sformalizowanie struktury społecznej

- może być w różny sposób regulowana przez instytucje społeczne i system prawny

- struktura stanowa w społeczeństwie średniowiecznym, system kastowy w Indiach (struktura mocno sformalizowana)

- regulacje prawne uniemożliwiają przejście do innego stanu lub kasty - struktura jest zamknięta i sztywna

- istnieje wiele możliwości przepływu z jednej kasty, warstwy, grupy do drugiej - jest to struktura otwarta i płynna

Konieczność istnienia struktury społecznej

- jest niezbędną formą istnienia, warunek konieczny do normalnego funkcjonowania społecznego

- brak struktury prowadzi do dezorganizacji i upadku

* strukturę łatwo zauważyć w przedsiębiorstwie

Funkcje struktury społecznej (P. Sztompka)

1. interakcyjna

* określa rodzaje komunikacji między członkami zbiorowości

2. idealna

* dyktuje jakie przekonania mają posiadać członkowie zbiorowości

3. interesów

* możliwość pozyskiwania środków niezbędnych do podejmowania działań

4. normatywna

* zakazuje luz zaleca określone działania i zachowania

- reguluje, porządkuje, wyznacza normy działalności społeczeństwa i stosunki społeczne w ramach różnych zbiorowości i społeczeństw

- każda zbiorowość posiada strukturę, czyli formę, kształt zachodzących w niej stosunków społecznych

- funkcje struktury wyznaczają pole, na którym ludzie podejmują określone działania i interakcje

- struktury stanowią utrwalone normy aktywności ludzkiej - tzn. mogą ograniczać (wyzwalać) ludzkie działania, determinują ludzkie działania

Struktura społeczna reguluje ludzkie działania. Można mówić o zjawisku determinacji strukturalnej. Ma ono dwojaki charakter:

→ negatywny - bo ogranicza ludzkie działania, struktury tworzą granice poza które działania nie mogą wyjść

→ pozytywny - wyzwalający, stymulujący do działań

Ograniczenia strukturalne	Stymulacja
- nacisk społeczny - brak wolności	- ułatwienie działań

1. Funkcja interakcyjna

• otwiera luz zamyka kanały interakcji

• umożliwiają kontakty lub zakazują ich pomiędzy ludźmi zajmującymi określone funkcje społeczne (poddany - władca)

• małe struktury - brak ograniczeń w kontaktach, w urzędach, instytucjach te kontakty są bardziej zamknięte

- struktur otwarta i zamknięta

2. Funkcja idealna

* jakie przekonania powinien posiadać członek danej zbiorowości w jej ramach; wyróżnia się struktury:

→ homogeniczną pod względem przekonań, konsensus przekonań (np. organizacja kościelna)

→ heterogeniczną - pluralizm poglądów (np. parlament)

Struktura
Przejrzysta - znamy poglądy i przekonani innych	Sekretna

3. Funkcja interesów

* określa szansę dostępu do społeczeństwa cenionych dóbr, czyli określa stopień uprzywilejowania lub upośledzenia

→ grupa uprzywilejowana - duży dostęp do dóbr

→ grupa upośledzona - ograniczony dostęp do dóbr

• kiedy interesy związane z pozycjami są nierówne to mówimy o strukturze nieegalitarnej ≠ struktury egalitarnej

• istnieją instytucje, których członkowie mają sprzeczne lub zbieżne interesy

• ta funkcja daje lub ogranicza środki do pewnych działań

4. Funkcja normatywna

* określa podejmowane przez ludzi działania tzn., zachęca lub zakazuje pewnych działań i nakłania do innych

* dotyczy różnych norm

→ struktura harmonijna - w danej zbiorowości normy są komplementarne

→ struktura chaotyczna - normy są wzajemnie sprzeczne

- gdyby nie było tych funkcji to zapanowałby chaos

- życie społeczne jest zorganizowane w obrębie struktur, gdyby ich nie było nie wiedzielibyśmy jak się zachować i nie bylibyśmy pewni reakcji innych ludzi

- jeżeli struktura jest zbyt sztywna wówczas ludzie odczuwają liczne ograniczenia

- struktury społeczne produkuje świat społeczny

Temat: Stanisław Ossowski - ujęcie struktury społecznej, 3 paradygmaty

Struktura pojmowana jako system połączonych elementów

STRUKTURA SPOŁECZNA - istnieje między składnikami życia społecznego, system międzyludzkich zależności, dystansów hierarchii zarówno w nieorganizacyjnej jak i organizacyjnej formie. Te międzyludzkie zależności, dystanse i hierarchie wynikają z 3 rodzajów stosunków społecznych, które zdaniem Ossowskiego odgrywają znaczną rolę w kształtowaniu struktur społecznych

Podstawowe rodzaje stosunków społecznych:

1. Stosunki zależności wzajemnych - wynikają z podziału pracy

2. Stosunki zależności jednostronnych - wynikają z przywileju posiadania środków przymusu względem innych członków społeczeństwa - są to stosunki wynikające z grupowych przywilejów upośledzeń ze względu na dostęp do władzy

3. Stosunki dystansu, więzi i antagonizmów społecznych (stosunki hierarchii i gradacji)

- stosunki te można spotkać w każdej strukturze społecznej

- dla powstania i istnienia struktur danego społeczeństwa zasadnicze znacznie mają takie zjawiska i procesy społeczne jak:

1. podział dóbr ekonomicznych → 1

2. podział władzy → 2

3. podział prestiżu → 3

- zjawiska te są związane z odpowiednimi stosunkami społecznymi, zostały też wymienione 3 rodzaje dóbr (ekonomiczne, władza, prestiż) , do których nigdy nie ma równego dostępu

- dobra te są źródłem nierówności społecznych, które istnieją wśród ludzi i grup społecznych, jest to też przyczyną występowania licznych podziałów w każdym społeczeństwie

Ossowski na tej podstawie wyróżnia 3 paradygmaty:

1. Paradygmat funkcjonalny

2. Paradygmat dychotomiczny

3. Paradygmat gradacyjny

I. PARADYGMAT FUNKCJONALNY

* przedstawiciele: Merton i Parsons

* struktur społeczna ujmowana jest jako system wzajemnych zależności, wynikających z podziału funkcji i wymiany usług

* stosunki zależności mają charakter symetryczny, występują między zbiorowościami wzajemnie do siebie podobnymi, dysponują one różnymi kwalifikacjami wypełniają zadania niezbędne do prawidłowego funkcjonowanie całego społeczeństwa

* funkcjonalne ujęcie społeczeństwa posługują się analogiami biologicznymi (porównanie społeczeństwa do organizmu, złożonego z zależnych od siebie, zróżnicowanych części o wysokiej funkcjonalnej specjalizacji

* to ujęcie zakłada nadrzędność całości nad częściami składowymi

* zmierza di identyfikacji potrzeb całego systemu i do odsłonięcia funkcji, jakie spełniają jego części składowe

* stanem normatywnym w tym ujęciu jest społeczeństwo znajdujące się w stanie równowagi i sprawności funkcjonowania

* stan patologii to społeczeństwo o zachwianej równowadze niefunkcjonalności

* w koncepcji tej, struktura to układ pozycji ról społecznych, związanych z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa

* ze względu na te pozycje i role wyodrębniają się w społeczeństwie klasy i warstwy, które są sobie nawzajem potrzebne i zmuszone do działania

* te klasy i warstwy społeczne wyróżnione na podstawie funkcji, mogą tworzyć układ hierarchiczny, jeśli jakieś pozycje i role są uprzywilejowane w stosunku do innych

Przykłady

Starożytność

→ Platon - „Idealne państwo”

4 klasy społeczne	* ludzie zdolni do sprawiedliwych rządów (władcy, filozofowie)
		* strażnicy państwa (żołnierze)
		* rolnicy
		* rzemieślnicy

→ Arystoteles „Państwo”

• wojownicy, urzędnicy, sędziowie

• stan kapłański

• ludność pracująca (rolnicy, rzemieślnicy, kupcy, wyrobnicy)

Średniowiecze

→ Tomasz z Akwinu

• modlący się

• wojujący

• pracujący

1. Smith - podział społeczeństwa kapitalistycznego

• klasa właścicieli ziemi

• klasa robotników

• klasa kapitalistów

1. Comte

• społeczeństwo jako organizm biologiczny, czyli złożona, niedająca się sprowadzić do elementów składowych całość

• społeczeństwo to system zbudowany z elementów współzależnych, mających wpływ na utrzymywanie i funkcjonowanie całości

• stan normalny - harmonia między całością a wszystkimi częściami społeczeństwa

• stan patologiczny - brak harmonii

Filozofia społeczna Spencera

• społeczeństwo to organizm złożony z instytucji pełniących określone funkcje na rzecz społeczeństwa

• instytucje są powiązane i tworzą system oparty na współdziałaniu

• naruszenie ładu prowadzi do zakłócenia funkcji społeczeństwa jako całości

E. Durkheim

* w społeczeństwie o rozwiniętym podziale pracy niezbędne jest współdziałanie wszystkich 19 zróżnicowanych elementów składowych społeczeństwa

II. UJĘCIE DYCHOTOMICZNE

* główne części składowe w społeczeństwie nazywamy KLASAMI SPOŁECZNYMI, są one biegunowo różne i pozostają ze sobą w konflikcie - zbiorowości o przeciwnych cechach

• uprzywilejowanie - upośledzenie

• posiadający - nieposiadający

• pracujący - niepracujący

• wyzyskujący - wyzyskiwani

• bogacze - biedni

• rządzący - rządzeni

*zachodzą jednostronne zależności typu władzy, czyli decydowania o czyichś losach (pan - niewolnik, feudał - chłop, kapitalista - robotnik)

*negatywna zależność interesów - korzyści i pochodzenie jednej klasy są stratami i niepowodzeniem tej drugiej

*sprzeczność interesów rodzi walkę pomiędzy klasami (bunt niewolników, wojny chłopskie, starcia mieszczan i chłopstwa)

→ Arystoteles: dwa podziały

I kryterium: stan zamożności

a) biedni

b) bogaci

II kryterium: posiadanie cnoty i wykształcenia

1. znakomici

2. lud

K. Marks - 3 atrybuty:

1) posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji

2) pracujący i niepracujący

3) korzystanie i nieskorzystanie z pracy najemnej

* Kapitaliści - korzystają z najemników, nie pracują, posiadają środki produkcji ≠ robotnicy

- struktura społeczna to system zależności jednostronnych, wynikających z grupowych przywilejów upośledzeń, przede wszystkim przywileju środków przymusu względem innych środków społecznych

- podleganie czyjejś władzy politycznej i ekonomicznej

• władza ekonomiczna - jest rodzajem stosunków społecznych, które odznaczają się przewagą ekonomiczną jednych ludzi nad drugimi

• przewaga ta wynika głownie z posiadania środków produkcji, pozwalają stosować przymus ekonomiczny wobec tych, którzy nie posiadają tych środków

• przymus ekonomiczny - konieczność podejmowania pracy w celu zdobycia środków do życia na warunkach określonych przez pracodawcę (władzę ekonomiczną mają ci, którzy wyzyskują innych przez posiadanie dóbr)

• władza polityczna - możność podejmowania decyzji niezależnie od woli innych ludzi, których te decyzje dotyczą

• zdolność narzucania decyzji, czyli władza wpływa na ludzi tak, aby zachowywać się w sposób pożądany i oczekiwany

• władza jest przywilejem woli panowania nad innymi

• instytucje państwowe, jako bezpośrednie podmioty władzy dysponują środkami takiego oddziaływania jak mobilizacja, koordynacja, kontrola, przymus, przemoc, sankcje, represje - stosowanie tych środków jest zalegalizowane, uzasadnione ideologicznie

Elementy konfliktowej teorii społeczeństwa

- spójność i porządek w społeczeństwie opiera się na dominacji jednych i podleganiu drugich

- struktura społeczna jako forma organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus

- koncepcja Marksa ma charakter konfliktowy

- walka klas to źródło zmian społecznych, kulminacja to redukcja prowadząca do obalenia klasy panującej

- inne teorie konfliktowe (Dahrendorf)

Założenia teorii konfliktowych:

1. Każde społeczeństwo, w każdym momencie podlega zmianom

2. W każdym społeczeństwie wszechobecny jest konflikt

3. Każdy element społeczeństwa przyczynia się do dezintegracji i zmiany tego społeczeństwa

4. Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych wobec drugich

* według Dahrendorfa prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa i jego stabilizacja wymagają regulacji konfliktów społecznych

- ujęcie to jest sprzeczne z ucięciem funkcjonalnym

- można je ze sobą pogodzić: ani jedno ani drugie nie może być przyjmowany jako jedynie słuszny lub stosowalny

- te ujęcie prezentują uzupełniające się aspekty struktury społecznej

- struktura społeczna ma 2 odbicia: integracyjne i konfliktowe

- wszystkie społeczeństwa podlegają wpływom integracyjnym (jednoczącym) np. odśrodkowym

III. UJĘCIE GRADACYJNE

1. Teorie stratyfikacji (Moore, Davis, Warner)

• schemat gradacyjny zakłada pionowy układ warstw i klas społecznych, czyli jedne z nich znajdują się wyżej od drugich

• w społeczeństwie wyróżnia się klasę: wyższą (upper), średnią (middle) i niższą (lower) - taki podział to ujęcie amerykańskie

• Ossowski: w takim ujęciu struktur społecznych - jako system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasy fiksacyjnych - społeczeństwo dzielone jest na grupy wyodrębnione ze względu na stopień posiadanej przez nie cechy stanowiącej kryterium podziału

• klasy społeczne = grupy ludzi zajmujących tę samą pozycję na określonej skali pionowej

• struktura społeczna ma postać stratyfikacji społecznej, która jest układem klas lub wartości rozmieszczonych jedna nad drugą; w tym ujęciu struktura społeczna = stratyfikacja społeczna

• teorie stratyfikacji społecznej posługują się (za Weberem) pojęciem pozycji czy też statusu społecznego

• istnieje hierarchiczny porządek statusowy → to jaką pozycję zajmujemy wyznacza nam przynależność do klasy, warstwy

2 wersje schematu Ossowskiego

1. Gradacja prosta - to system klas lub warstw wyższych i niższych oparty na stopniowaniu jednej obiektywnej i mierzalnej cechy:

• Stratyfikacja ekonomiczna: kryterium wyróżnienia stanowi stopień zamożności (bogaci, średnio zamożni, biedni)

• Kryterium udziału w dochodzie społecznym (warstwy o dużych, średnich i małych dochodach)

• Kryterium poziomu konsumpcji (wysoki, średni, niski)

• Kryterium wykształcenia

• Stopień udziału we władzy (stanowisko: kierownicze, samodzielne, wykonawcze)

2. Gradacja syntetyczna, złożona

• obejmuje kilka kryteriów gradacji - kryterium ekonomiczna, polityczne, edukacyjne; najczęściej kryterium prestiżu - szacunku, poważania okazywanego poszczególnym kategoriom ludzi, zawodom, stanowiskom

• kryteria obiektywne prestiżu - np. wykształcenie, zawód, dochody, zamożność, poziom konsumpcji, styl życia

• dekompozycja czynników statusu społecznego - cechy nie idą ze sobą w parze (ktoś bogaty nie ma władzy; dobrze wykształcony a mało zarabia)

*te teorie - konieczność funkcjonalnego pionowego rozwarstwienia

*są to funkcjonalne teorie stratyfikacji

* to naturalne, że ludzie nie są sobie równi

do Ossowskiego

- posługuje się zawężonym pojęciem struktury społecznej, które zawierają 3 rodzaje stosunków:

* stosunki wynikające z podziału pracy

* stosunki wynikające ze stopnia posiadanej władzy

* stosunki hierarchii i gradacji wynikające z prestiżu

Klasy i warstwy społeczne → struktura klasowo-warstwowa

- jest to hierarchiczne uszeregowanie kategorii społecznych, zawodowych, klas i warstw społecznych posiadających nierówny dostęp do ogólnie pożądany dóbr

ZJAWISKA ZRÓŻNICOWANIA I NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNEJ

Stratyfikacja i struktura klasowa

• wszyscy ludzi różnią się między sobą (płcią, wiekiem, miejscem zamieszkania)

• istnieją 4 rodzaje różnic między ludźmi:

• różnice biologiczne (fizyczne)

• różnice demograficzne

• różnice psychiczne (charakter, osobowość, inteligencja, talenty)

• różnice społeczne

• kategorie ludzi: biali i kolorowi, pełnosprawni i niepełnosprawni, należący do MENSY i nie, miejska i wiejska, kobiety i mężczyźni

- różnice społeczne to konsekwencje 3 poprzednich różnic i są podstawą kształtowania się klas i warstw społecznych oraz kategorii i grup zawodowych

- nie są cechą pojedynczych ludzi, ale są cechą klas, warstw, kategorii i grup zawodowych, wykształcenia, zawodu, stanu posiadania, stopnia zamożności, prestiżu

- różnice społeczne mogą być przyczyną nierównego dostępu do różnych dóbr i wartości ogólnie pożądanych przez ludzi, rodzą one nierówności pomiędzy ludźmi

*nie każde zróżnicowanie prowadzi do nierówności (nie dotyczy cech indywidualnych)

- konsekwencja odmiennego usytuowania w strukturze społecznej jest zajmowanie przez ludzi różnych pozycji społecznych, czyli statusów

- jeśli dostęp do dóbr jest swobodny, mówimy o zjawisku uprzywilejowania, jeśli jest on ograniczony to mamy do czynienia z upośledzeniem (inaczej deprywacja)

* istnienie nierówności społecznej → nierówny dostęp do dóbr

→ komunizm i socjalizm: domagały się zrównania ludzi

→ funkcjonalizm, elityzm: różnice są zjawiskami naturalnymi i istnieją dlatego, gdyż ludzie nie są równi

*Bogactwo / Prestiż / Władza → dobra pożądane przez ludzi, bo zaspokajają ich potrzeby, ich posiadanie daje ludziom satysfakcję, jednak ich zasoby są ograniczone i trzeba wiele wysiłku, aby je zdobyć

1. bogactwo

• niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych

• posiadanie dóbr ekonomicznych jest wymagane przez kulturę, ponieważ definiuje pewne przedmioty jako te, które są pożądane i niezbędne do funkcjonowania

• pozwala zdobyć inne cenione przez ludzi wartości jak władzę, czy sławę

• dobra te są ograniczone, ponieważ cały czas rośnie na nie zapotrzebowanie

*kiedy ludzi zaspokoją swoje potrzeby naturalne to pojawiają się nowe, kolejne potrzeby

*zasoby dóbr materialnych nie nadążają za zapotrzebowaniem na to dobro

2. władza

• po co jest potrzebna?

• przyczyny autoteliczne - posiadanie włazy dla samego jej posiadania(poczucie siły, przewagi, znaczenia)

• przyczyny instrumentalne - władza wymienialne na inne dobra

3. prestiż

• szacunek, uznanie społeczne, akceptacja przez innych

• koncepcja jaźni odzwierciedlonej, czyli element osobowości, polegający na ocenie samego siebie przez pryzmat oceny innych

• prestiż to dobro wymienialne na inne

- te 3 dobra mają charakter stopniowalny, gradacyjny, czyli można je posiadać w mniejszym lub większym stopniu

- ludzi, którzy posiadają pewne zasoby dóbr można usytuować na pewnych skalach, tworząc hierarchię

- mogą one ze sobą współgrać (np. prezydent USA) lub być w dysharmonii

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA - uwarstwienie społeczne, czyli wyróżnienie w społeczeństwie warstw społecznych

Sztompka

Stratyfikacja społeczna to hierarchia warstw społecznych, czyli pionowe rozmieszczenie warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do społecznie cenionych dóbr jak: bogactwo, władza, prestiż, edukacja.

Warstwy społeczne - kategorie i grupy ludzi różniące się między sobą zbiorowymi szansami osiągnięcia dóbr oraz wynikającym z tego poziomem i stylem życia, typową ideologią i obyczajami

Można powiedzieć, że miejsce w hierarchii (stratyfikacji) określa:

• podobny styl życia

• gusta

• upodobania

• zwyczaje

• poglądy

• rozrywki

• podobieństwo majątkowe wyróżnia się posiadaniem podobnych interesów np. bogaci uciekają przed podatkami

* osoby pochodzące z tej samej warstwy społecznej maja podobne szanse życiowe, podobny poziom wykształcenia i standard życiowy

Warstwa a klasa - ujęcie teoretyczne Turowskiego

Typologia

1. ujęcie ekonomiczne - upatruje źródło powstania i istnienia klas społecznych wyłącznie w warunkach ekonomicznych, w rozwoju gospodarki społeczeństwa, w ujęciu tym wyróżnia się dychotomiczny podział społeczeństwa na 2 antagonistyczne klasy społeczne

1. ogólne - klasy społeczne są wytworami stosunków gospodarczych i stosunków produkcji, które pojawiły się w Europie w czasie industrializmu, w ujęciu tym mieści się teoria Saint-Simona:

• mówi o powstaniu 2 klas społecznych:

• produkcyjnej (użyteczna społecznie): rolnicy, robotnicy, przedsiębiorcy (produkcja dóbr wytwarzanie usług)

• nieprodukcyjnej (żyją z cudzej pracy) - arystokracja

• stanowisko Alana Touraine'a (lata 50 XX w) → dezaktualizacja teorii Webera

• uważał, że w dojrzałym społeczeństwie industrialnym następuje przeobrażenie struktury klasowej, czyli już nie właściciele środków produkcji i akcji, tylko menadżerowie, specjaliści, dysydenci i politycy rozstrzygają o produkcji, wytwarzaniu dóbr i usług, a także o inwestycjach; można wyróżnić 2 klasy:

• dysydentów (elita)

• konsumentów (bierni wykonawcy poleceń elity)

• marksistowskie - w społeczeństwie istnieją 2 antagonistyczne klasy społeczne:

• robotnicy

• właściciele środków produkcji

3. Maxa Webera - w społeczeństwie funkcjonują:

• klasy - zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związane z posiadaniem dóbr luz zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i rynku pracy, gdzie panuje współzawodnictwo i konkurencja

Weber wyróżniał:

• klasy zarabiające - które sprzedają siłę roboczą (pracę), wśród nich:

* klasy zarabiające ze względu na kwalifikacje, wiek, doświadczenie

• klasy posiadaczy - które zdobywają swoje towary na rynku, nabywają pracowników, wśród nich:

* klasy posiadające ze względu na usługi i wielkość przedsiębiorstw

• stany społeczne - różnią się między sobą dostępem do prestiżu wynikającym z zajmowania określonych pozycji w społeczeństwach hierarchicznych oraz różniące się stylem życia i uczestnictwem w konsumpcji dóbr materialnych

• partie polityczne - grupy ludzi trudniących się zdobywaniem władzy i wpływów

2) ujęcie funkcjonalne - klasy społeczne są koniecznym wytworem organizacji społeczeństwa, są koniecznością funkcjonalną każdego społeczeństwa, w tym ujęciu pojęcie klasy społecznej oznacza to samo co warstwa społeczna i można ich używać zamiennie

Różnice w ujęciu ekonomicznym i funkcjonalnym.

- ujęcie Turowskiego zróżnicowane ze względu na:

→ genezę warstw społecznych

→ charakter, naturę warstw społecznych

F - nierówność naturalna, ludzie rodzą się nierówni

E - nierówność to objaw niesprawiedliwości

→ oceną roli klasy społecznej dla funkcjonowania społeczeństwa

F - klasy współpracują ze sobą wypełniając różne funkcje na rzecz całego społeczeństwa, naturalnym stanem społecznym jest ład i harmonia dzięki współpracy

E - podział klas prowadzi do konfliktu

→ ocena moralna nierówności

F - cacy

E - be

Problem nierówności

- każde społeczeństwo charakteryzuje się nierównościami i zróżnicowaniem pozycji swoich członków

- w historii ludzkości nie występują społeczeństwa egalitarne, zawsze napotykamy struktury hierarchiczne, gdzie o miejscu jednostki i grupy decyduje dostęp do dóbr oraz istnienie przywilejów i upośledzeń społecznych, a także barier w awansie z niższych na wyższe pozycje społeczne

Podsumowanie

→ definicja struktury społecznej:

• budowa, uporządkowanie wewnętrzne,

• wzajemne zależności, oddziaływanie, relacje między elementami składowymi społeczeństwa (ujęcie socjologiczne)

• to zależności pomiędzy elementami + elementy składowe (struktura społeczna = społeczeństwo)

• to system powiązań stosunków społecznych między elementami składowymi

• to układ powiązań pozycji społecznych i ról z nich wynikających

• to struktur klasowo-warstwowa, bo według Ossowskiego tylko 3 rodzaje stosunków społecznych wpływają na kształt struktury społecznej (związany z podziałem pracy, władzy i prestiżu)

• struktura społeczna jako stratyfikacja, czyli pionowa hierarchia warstw społecznych

- struktura społeczna nie jest układem statycznym, jej immanentnym stanem jest dynamiczna równowaga, jest układem będącym w ruchu, ponieważ jej elementy składowe są dynamiczne (organizacje, kategorie społeczne, zbiorowości, jednostki podejmujące konkretne działania)

- elementy składowe struktury podlegają zmianom, modyfikacjom lub są zastępowane przez nowe lub inne

- struktura społeczeństwa i struktura innych zbiorowości determinują czyli ograniczają lub wyzwalają ludzkie działania

struktura społeczna spełnia 4 podstawowe funkcje:

• interakcyjną

• idealną

• interesów

• normatywną

T: Karol Marks i Max Weber

KAROL MARKS - “Kapitał”, “Szkice”

*teoria marksistowska ≠ teoria marksowska

• działalnością wyróżniającą człowieka od przyrody jest PRACA

• centralna dziedziną życia społecznego jest ekonomia, a w szczególności sposób produkcji i dystrybucja dóbr

• człowiek jest z natury istotą twórczą i społeczną realizuje się w pracy i kooperacji z innymi ludźmi

• jednak w dominującym okresie ludzkiej historii, kształt struktur i instytucji ekonomicznych oraz politycznych prowadzi do wyzysku i zniewolenia jednych ludzi przez drugich, czyli do tzw. ALIENACJI PRACY i DEHUMANIZACJI życia społecznego

• praca staje się udręką i koniecznością do zdobywania środków do życia a stosunki z innymi ludźmi są przepojone konfliktem, konkurencją i walką

• podstawową przyczyna tej sytuacji jest prywatna własność środków produkcji (kapitał, ziemia, surowce, fabryka) → prowadzi to rozdrobnienia społeczeństwa na 2 antagonistyczne klasy: posiadające i pracujące

• monopol po stronie burżuazji pozwala jej na dyktowanie warunków pracy, zwłaszcza wartości dodatkowych, czyli zdobywanie zysków kosztem proletariatu

• przezwyciężenie - przez zniesienie prywatnej własności środków produkcji, zlikwidowanie podziałów klasowych

Ideologia Marksa to KOMUNIZM

- na całość życia społecznego składają się różne rodzaje działalności i dziedzin życia tj. produkcja, wymiana, konsumpcja, polityka, nauka itp.; one tworzą 2 wielki działy:

* byt społeczny

* świadomość społeczną

- są powiązane ale to byt określa świadomość

- struktura społeczna u Marksa to kompleksy stosunków społecznych jakimi ludzie SA nawzajem powiązani i od których są uzależnieni

- najważniejsze są stosunki produkcji, czyli własności i podziału pracy i to one definiują podział społeczeństwa na klasy społeczne

Definicja Lenina: Klasami społecznymi nazywamy wielki grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji, stosunkiem (przeważnie usankcjonowanym i ustalonym przez prawo) do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, która rozporządzają. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może sobie przywłaszczać pracę drugiej dzięki różnicy miejsca jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej. Podstawą tj. „bazą” każdego społeczeństwa jest określony sposób produkcji. Wszelkie pozostałe zjawiska tj. „nadbudowa” wynikają z tej ekonomicznej „bazy”. „Nadbudowa” to prawo, polityka, religia, sztuka, nauka.

- Marks wyróżnił historyczne formacje społeczno-ekonomiczne, czyli kolejne typy społeczeństwa w toku rozwoju dziejów:

1. formacja pierwotna (pierwsza wspólnota)

2. formacja azjatycka

3. formacja antyczna

4. formacja feudalna

5. formacja burżuazyjna

6. formacja komunistyczna

- dzięki pracy ludzie wytwarzają dobra dla zaspokojenia ich potrzeb, nawiązują stosunki społeczne, kształtują się ich wzajemne interesy i kształtują się ich ideologiczne poglądy

- pozycje zajmowane w życiu ekonomicznym jest najważniejszym składnikiem statusu społecznego człowieka

- decydująca dla ekonomicznej pozycji ludzi jest WŁASNOŚĆ, czyli posiadanie dóbr, jednak nie każda własność ma jednakowe znaczenie

* najważniejsza jest własność dóbr szczególnych, które pomnażają swoje wartość poprzez ich używanie - są to środki produkcji i dobra kapitałowe

* kiedy one zostają uruchamiane w procesach produkcji, przynoszą zysk właścicielom, czyli nie zanikają lecz pomnażają się - te dobra to maszyny, narzędzia, surowce, ziemia uprawna, zwierzęta hodowlane i pieniądze inwestowane w produkcję

* te środki różnią się od dóbr konsumpcyjnych, bo one zużywają się i zanikają w toku konsumpcji

- dostęp do środków produkcyjnych i dóbr kapitałowych dzieli społeczeństwa na 2 klasy: właścicieli i klasę pozbawiona własności (właścicieli i pracowników)

* właściciele - dysponują miejscami pracy, na które zatrudniaja najemnych pracowników; mają monopol → mogą dyktować warunki zatrudnienia

- pracownicy najemni dysponują własną siłą roboczą, czyli wiedzą, siłą fizyczną, umiejętnościami; aby zdobyć środki do życia dla siebie i swojej rodziny, musza sprzedawać swoją siłę roboczą jak towar, czyli zatrudniać się w zamian za pracę

- obie te klasy są powiązane skomplikowanymi i ambiwalentnymi relacjami

• pracodawcy i pracownicy są sobie nawzajem potrzebni (aby producent mógł produkować musi znaleźć pracowników, a oni muszą znaleźć miejsce pracy żeby przeżyć)

• z drugiej strony interesy tych klas są przeciwstawne, bo właściciel chce osiągnąć jak największy zysk i dlatego zatrudnia pracowników na jak najgorszych warunkach → wtedy bowiem zawłaszczana prze pracodawcę „wartość dodatkowa” ( różnica między tym co pracownik tak naprawdę wytwarza, a tym co otrzymuje w postaci płacy) będzie jak największa

• interes pracownika jest dokładnie odwrotny, on chce zminimalizować te wartość dodatkową, czyli uzyskać płace do zbliżoną jak najbardziej do wartości tego co wytwarza

• jednak pozycja jest różna - właściciel dyktuje warunki pracy, tworzy się relacja eksploratorska, czyli wyzysk najemny pracowników przez właścicieli

- własność środków produkcji dóbr kapitałowych przynosząc zysk i samopomnażając się kosztem pracownika otwiera nierówny, uprzywilejowany dostęp do wszystkich innych społecznie pożądanych dóbr, czyli do władzy, bogactwa, prestiżu, wykształcenia, zdrowia

- klasa właścicieli ma większe możliwości konsumpcyjne, wyzyskujące, wpływ na władze państwową → PANOWANIE KLASOWE

klasa właścicieli zabezpiecza swoje interesy przez prawo, wymusza szacunek, uznanie lub zazdrość innych; stać ją na najlepsze wykształcenie, dostęp do najlepszego leczenia i wyrafinowanych rozrywek

- położenie klasy robotniczej jest dokładnie przeciwstawne

W obu klasach są 2 etapy rozwoju:

I. Klasa W SOBIE

- luźny zbiór statystyczny

- pojawia się świadomość wspólnych interesów i zarazem świadomość ich przeciwstawności interesom klasy przeciwnej

- rodzi się zatem świadomość klasowa → prowadzi do kontaktu, interakcji i stosunków społecznych w obrębie klasy i separowanie się od klasy przeciwnej

- działania zbiorowe w celu obrony własnych interesów skierowane są ku klasie przeciwnej - tzw. walka klasowa

II. Klasa DLA SIEBIE

- klasa gotowa do rewolucji - zniesienie prywatnej własności

*Marks wyróżnia 2 warstwy społeczne: chłopstwo i drobnomieszczaństwo

TEORIA STRUKTURY WEBERA

- krytyka dychotomicznego podziału społeczeństwa dokonanego przez Marksa

- wg Webera struktura społeczna jest wielowymiarowa - istnieją 3 wymiary struktury społecznej:

- człowiek w każdym z tych wymiarów może zajmować inną pozycję

1) Ekonomiczny → klasy społeczne

- klasy społeczne powstają w momencie powstania społeczeństwa industrialnego, powstał wolny rynek i doszło do oderwania kapitału od pracy

- KLASA SPOŁECZNA - to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w momencie istnienia rynku towarowego i pracy, gdzie panuje współzawodnictwo i konkurencja; - to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczna na rynku kapitalistycznym

• klasy zarabiające - sprzedające swoja pracę

• klasy posiadające - zbywają swoje towary na rynku, są nabywcami pracy

- klasy → to grup ludzi o takim samym położeniu rynkowym; są one wewnętrznie zróżnicowane, różnią się tym co produkują, zarabiają, wiekiem, wykształceniem

- Weber uznawał współzawodnictwo i antagonizmy, ale konflikty dotyczyły tylko spraw ekonomicznych ≠ do Marksa, nie można tego sprowadzać jedynie do konfliktu klas tak jak to robił Marks

2. Społeczny → stany

- podział na stany to stratyfikacja społeczna, uwarstwienie pionowe, oznacza to samo co warstwy społeczne

- STANY - to zbiór ludzi zajmujących podobne pozycje społeczne, czyli miejsce w hierarchicznej strukturze społecznej od najniższych do najwyższych

*pozycja = status

- stany różnią się między sobą:

• dostępem do prestiżu i szacunku wynikającymi z zajmowania określonej pozycji w społecznej hierarchii

• stylem życia - zakresem uczestnictwa w konsumpcji dóbr materialnych i kulturalnych

• zakresem styczności i stosunków w jakie mogą wchodzić ludzie z poszczególnych stanów, a jakie godzą w ich prestiż - są to dystanse społeczne

- posiadanie określonego statusu związane jest z prestiżem, czyli uznaniem, szacunkiem, godnością

- Weber wprowadził pojęcie prestiżu do socjologii, traktował ja jako cechę położenia stanowego, która wzmacnia bariery i dystanse pomiędzy poszczególnymi stanami wyższymi i niższymi

3. Polityczny → partie

- dostęp do władzy - kryterium różnicujące ludzi posiadania władzy gwarantuje możliwość wpływania na zachowania ludzi nawet wbrew ich woli

- współczesna demokracja to demokracja mas, przywódcy muszą uzyskać zaufanie wszystkich czyli zaufanie mas, które uzyskuje się środkami demagogicznymi, oddziaływując na emocje, wybory to plebiscyty popularności

TEORIA STRUKTURALNO - FUNKCJONALNA

(T. Parsons, R. Merton) - nawiązują do teorii socjologicznych porównujących społeczeństwo do organizmu biologicznego

- ujęcie holistyczne - całość nie sprowadza się do sumy elementów składowych, całość jest złożona z elementów wzajemnie ze sobą powiązanych

* pojęcie systemu od Pareto,

* pojecie funkcji od Malinowskiego

- SPOŁECZEŃSTWO = system społeczny zbudowany z wielu warunkujących się podsystemów

• Elementy składowe struktur systemu, czyli podsystemy tak jak cały system powinny znajdować się w stanie ładu, harmonii i równowagi

• Każdy z elementów składowych pełni ważne funkcje na rzecz całości, aby całość mogła trwać i funkcjonować

• Społeczeństwo jest zmienne i podlega ewolucji, stale różnicują się jego elementy składowe, powstają nowe podsystemy, a w ich obrębie kształtują się nowe pozycje społeczne, role i instytucje

• Zmiana jednego elementu pociąga za sobą zmianę innych elementów składowych

• Funkcjonowanie społeczeństwa nie wyklucza wewnętrznych konfliktów i dysharmonii, ale nie mogą one osiągać granicy rozbijającej i niszczącej całość

• Każdy element składowy jest funkcjonalny i zapewnia utrzymanie społeczeństwa jako sprawnie funkcjonującego systemu

Cechy najlepiej charakteryzujące społeczeństwo:

- stabilność

- integracja

- koordynacja funkcjonalna

- konsensus

* Struktura społeczna = złożona z pozycji społecznych, czyli statusów, ról społecznych, instytucji np. rodzin i innych podsystemów wzajemnie powiązanych

* społeczeństwa zawsze były zróżnicowane i ustrukturaryzowane, zawsze występowały w nim nierówności społeczne, więc jest to zjawisko uniwersalne

- istnienie klas społecznych to konieczność funkcjonalna, występująca w każdym historycznym społeczeństwie

- ludzie wypełniają różne funkcje społeczne dlatego istnieje zjawisko zróżnicowania

- funkcjonaliści przyjęli markso-ekonomiczne rozumienie klasy społecznej, dlatego termin klasy społecznej jest tożsamy z terminem warstwa społeczna

- funkcjonalizm nie opisuje struktury klasowej lecz stratyfikacje społeczeństwa

T. Parsons

- imperatywizm funkcjonalny, czyli wymóg funkcjonalny, który ma wypełniać każdy podsystem wobec pozostałych podsystemów lub całego systemu

- społeczeństwo jako system społeczny musi spełniać 4 podstawowe funkcje:

1. ADAPTACJA (adaptation)

2. OSIĄGANIE CELU (goals)

3. INTEGRACJA (integration)

4. UTAJENIE (latenes?) lub inaczej utrzymywanie wzorów

1. Adaptacja - dotyczy społeczne potrzeby przystosowani się do środowiska fizycznego i zdobywania środków umożliwiających przeżycie oraz rozdziału dóbr, usług i dochodu niezbędnych do życia zbiorowego - funkcje tę pełni podsystem społeczny - GOSPODARKA

2. Osiąganie celów - społeczna potrzeba dążenia do takich celów jak przetrwanie, czyli dobre stosunki z innymi społecznościami → podsystem: POLITYKA

3. Integracja - wiązanie w całość poszczególnych elementów składowych społeczeństwa by zapewnić im współpracę i wzajemne wspieranie się → podsystem: RODZINA (system: pokrewieństwo)

- Rodzina pełni też funkcje:

* reprodukcja seksualna - zapewnia ciągłość społeczną

* socjalizacja i edukacja

4. Utajenie - polega na kulturowym podzielaniu ogólnych sposobów myślenia i wierzenia → podsystem: RODZINA, EDUKACJA, RELIGIA

- instytucje te prowadzą działalność socjalizacyjną i kultywują wspólne wartości

Ewolucja społeczeństwa

- społeczeństw posiada stosunkowo stabilna strukturę, której zmiany zachodzą powoli i w sposób uporządkowany

- podkreśla wewnętrzne, postępujące zróżnicowanie społeczne, pogłębiające specjalizacje jego podsystemów

- w początkowym etapie funkcjonowania społeczeństw za wypełniane funkcje odpowiadała rodzina → wraz z ewolucją społeczną rozwinęły się inne podsystemy, czyli wyspecjalizowane instytucje polityczne i gospodarcze

3 typy społeczeństw (w kierunku rosnącego zróżnicowania społecznego):

1. Społeczeństwa pierwotne

- niewielkie zróżnicowanie wewnętrzne

- rodzina to podstawowa instytucja społeczna

2. Społeczeństwa pośrednie

- wczesny okres społeczeństwa rolniczego

- wrasta zróżnicowanie wewnętrzne, które obejmuje instytucje religii

- wczesne formy rządów i początku gospodarki

3. Społeczeństwa nowoczesne

- społeczeństwa przemysłowe i poprzemysłowe

- ostatnie stadium ewolucji

- istnieje 5 oddzielonych współzależnych instytucji społecznych jak: polityka, ospodarka, rodzina, religia, edukacja

- wzrost zróżnicowanie społecznego prowadzi do specjalizacji i coraz bardziej skutecznego działania podsystemów

- różnicują się tez pozycje i role społeczne członków społeczeństwa

Wizja struktury społecznej

- struktura składa się z wzajemnie powiązanych podsystemów pełniących określone funkcje na rzecz całego systemu; podsystemy = instytucje społeczne (gospodarcze, polityczne, rodzina)

- podsystemy społeczne to także grupy społeczne składające się ze stosunków społecznych, interakcji i ról społecznych

- SYSTEM ZAWODOWY (jako inny składnik struktury społecznej) jest uwarunkowany podziałem pracy i specjalizacją czynności)

- implikuje SYSTEM WYMIANY dóbr i usług miedzy ludźmi pełniącymi różne, wyspecjalizowane role zawodowe

- system wymiany powiązany jest z SYSTEMEM WŁASNOŚCI

Układ systemów

ZAWÓD - WYMIANA - WŁASNOŚĆ

- stanowi instrumentalny układ społeczeństwa

• System zawodowy obejmuje strukturę ról i statusów, czyli pozycji społecznych jednostek, pełniących określone role zawodowe, zajmujące określone pozycje społeczne przypisane do tych ról

• 
  Wszystkie role i pozycje zhierarchizowane są według 2 kryteriów:

• 
  kwalifikacji i kompetencji

• autorytetu władzy

• do zajmowanych pozycji i ról przypisane są nie tylko czynności jakie jednostki mają wykonywać i ich kompetencje, ale również nagrody czyli korzyści jakie w zamian otrzymują (są to korzyści materialne i niematerialne)

- układ instrumentalny jest ściśle związany z systemem pokrewieństwa, czyli instytucja rodziny

• powiązanie to polega na tym, że dany status obejmuje nie tylko jednostki ale również ich rodziny i powoduje zróżnicowanie całych rodzin pod względem dochodu, stylu życia i prestiżu

• w ten sposób nowoczesne społeczeństwo staje się społeczeństwem konserwatywnym, dzieli się na klasy społeczne (od klas wyższych, przez średnie, do niższych)

- elementarnym składnikiem struktury społecznej jest status, czyli pozycja społeczna → jest to miejsce w systemie, z którym wiążą się normatywnie określone oczekiwania co do podejmowanych działań

- nad całym systemem społecznym istnieje SYSTEM KULTURY, który sprawuje kontrole nad systemem społecznym i poszczególnymi jednostkami; system kultury ma wpływ na kształtowanie się osobowości przez proces socjalizacji; system kultury wyznacza wzory działań w systemie społecznym

3 aspekty systemu kultury

a) poznawczy - system wierzeń, idei i wiedzy

b) ekspresywny - symbole wyrażające stosunek do obiektów społecznych

c) oceniający - wyznacza standardy moralne, odróżniające dobro o d zła

• główną funkcją kultury jest utrzymanie i trwanie systemu społecznego w stanie ładu, harmonii i równowagi

ROBERT MERTON - twórca teorii średniego zasięgu, pomost pomiędzy mikro a makro socjologią np. teorie ról społecznych, grup odniesienia, dewiacje, anemia, biurokracja, samospełniające się proroctwo

- teorie średniego zasięgu mają zastosowanie w obszarach ograniczonych czasowo; przestrzenie zawieraj a hipotezy dające się empirycznie zweryfikować - dotyczy to konkretnych zjawisk, a nie abstrakcyjnych i ogólnych pojęć, nie tłumaczących rzeczywistości (co częste jest w makro)

- twórca teorii nauk

- niedogmatyczna, niedoskonała wersja funkcjonalizmu uwzględnia problematyką konfliktu i zmian społecznych

• nie wszystkie podsystemy społeczne są funkcjonalne dla społeczeństwa, niektóre z podsystemów można wyeliminować bez szkody dla społeczeństwa jako całości (np. Kostaryka bez instytucji militarnych)

* w innych przypadkach istnieją RÓWNOWAŻNIKI FUNKCJONALNE dla danego podsystemu np.

lata 60, 70 komuna, hippisi - rodzina

pary homoseksualne - małżeństwo

• wykazał, że podsystemy (instytucje, organizacje) mogą pełnić FUNKCJE JAWNE (znane lub oczekiwane) lub FUNKCJE UKRYTE (nieznane, nieoczekiwane)

→ f. jawna - kara dla przestępcy

→ f. ukryta - konsekwencje społeczne kary

• wskazał na DYSFUNKCJE STRUKTURY, czyli działania dające negatywne skutki

• Enfunkcje struktury - działania przynoszące pozytywne konsekwencje dla społeczeństwa, przyczyniają się do modyfikacji lub adaptacji systemu

• STRUKTURA SPOŁECZNA - to siatka norm i wartości skupiających się w postaci ról społecznych wokół pozycji społecznych oraz w postaci instytucji i wokół istotnych funkcji społecznych pełnionych przez jednostki oraz zbiorowości

• w strukturze występują wewnętrzne sprzeczności i napięcia np. konflikty ról, w obrębie roli

• ANTYNOMIE NORMATYWNE - przeciwieństwa, różne systemy wartości, często sprzeczne ze sobą

Źródła zmian społecznych:

1. innowacje normatywne

2. zinstytucjonalizowane omijanie norm

- najważniejszą funkcja struktury społecznej jest zapewnienie podstaw przewidywalności i regularności postaw społecznych

- jeżeli elementy struktury ulegają rozpadowi wtedy przewidywalność i regularność są zminimalizowane, pojawia się wówczas stan ANOMII - chaos społeczno-kulturowy; anemia ma charakter społeczny, ponieważ dotyczy kondycji normatywnej całego społeczeństwa

* DEWIACJA - to cecha poszczególnych jednostek, oznacz indywidualne odchylenie od powszechnie panujących norm

* jeśli dewiacje mają charakter masowy to sygnalizują stan anomii w społeczeństwie

* dewiacja to zachowanie niezgodne z oczekiwaniami społecznymi i sprzeczne z obowiązującym systemem norm np. alkoholizm, narkomania, patologie

- zjawisko łamania norm jest powszechne w każdym społeczeństwie w myśl, że „zakazany owoc smakuje lepiej”

- łamanie norm prawnych wywołuje określone sankcje np. mandat, grzywna

- łamanie norm obyczajowych np. sex przedmałżeński

- jeśli państwo nie może przestrzegać zasad prawnych lub jeśli nie będą popierane społecznie to one nie będą respektowane (radio „Wolna Europa” w Polsce)

- zjawisko anomii przynoszące → rozbieżności między wartościami i celami a możliwościami realizacji czyli środkami np. dużo kasy i sukces w USA w latach 30-tych

5 typów przystosowania się do wymogów społecznych

	Wartości i cele	Środki realizacji
Konformizm	+	+
Innowacyjność	+	-
Rytualność	-	+
Wycofanie	±	±
Bunt	-	-

Typy przystosowania jednostki do społeczeństwa

1. KONFORMIZM

- postawa najbardziej rozpowszechniona w stabilnym społeczeństwie

- akceptacja systemu wartości, podzielanego przez ogół społeczeństwa, jak i powszechnie panujących norm i wartości, metod realizacji norm i wartości

- ludzie zachowują się zgodnie z wymogami, oczekiwaniami otoczenia, nie są zagrożenie dla ładu społecznego, zgadzają się z poglądami głoszonymi przez autorytet, starają się dążyć do realizacji celów, głoszonych przez autorytet, wierzą w swoją niezależność i samodzielność

2. INNOWACJA

- chcą osiągnąć cele kulturowe poprzez podejmowanie działań niezgodnych z obowiązującymi normami

- przyswajają obowiązujący system wartości, nie akceptują metod osiągania

- skłonności dewiacyjne, sięgają po zabronione, nielegalne przedsięwzięcia (Al. Capone)

- sukces odnoszą nieliczni

3. RYTUALIZM

- odrzucenie celów kulturowych, przy jednoczesnym przestrzeganiu wszelkich norm i sposobów postępowania

- pozorowanie chęci osiągnięcia sukcesu

- działania nabierają charakteru rytualnego

- brak starań o twórcze rozwiązywanie problemów w warunkach ostrej konkurencji, występuje obawa o utratę dotychczasowych osiągnięć, zaniżanie własnych aspiracji i dążeń

- rytualizm pojawia się w postawach nadmiernie konformistycznych wobec metod prowadzących do społecznego awansu; pojawia się niewiara, że te metody mogą doprowadzić do sukcesu

4. WYCOFANIE

- odrzucenie wszystkiego co społeczeństwo ma do zaoferowania

- dąży się do ich izolowania

- ludzi pozostają w społeczeństwie, ale brakuje im poczucia przynależności

- psychole, alkoholicy, włóczędzy, narkomani → zagrożenie dla oficjalnego porządku społecznego, dlatego dąży się do ich odizolowania lub próby przywracania ich do społeczeństwa

5. BUNT

- prowadzi do chęci radykalnych zmian w systemie wartości, jak i instytucjonalnych środkach prowadzących do osiągnięcia tych celów i wartości

Krytyka funkcjonalizmu (głównie T. Parsonsa)

- zbytnia statyczność i bezkonfliktowość społeczeństwa, im wyższa pozycja społeczna, tym wyższe kwalifikacje i dochód

- ogólnikowość, abstrakcyjność, nieprzystawalność do rzeczywistości

- trudny język

- niejednoznaczność terminów jak: harmonia, równowaga społeczeństwa

- zbyt konserwatywna, stabilność społeczna traktuje jako sprawę nadrzędną, uznaje każdą zmianę za destrukcyjną dla społeczeństwa

- popiera „status quo” społeczeństwa ≠ zmiany są konieczne i potrzebne

*Funkcjonalizm → charakterystyczny w USA w latach 60-tych, przed czasem radykalnych zamian

- alternatywa to teoria konfliktowa

TEORIE STRATYFIKACYJNE

Davis & Moore

• przedstawienie konieczności istnienia nierówności i zróżnicowania społecznego

• społeczeństwa zawsze były ustrukturalziowane i klasowe

• to funkcjonalna konieczność, ponieważ w hierarchii społecznej występują różne pozycje i ludzie muszą je zajmować aby społeczeństwo mogło normalnie funkcjonować

• pozycje społeczne powinny być zajmowane przez najlepiej wykwalifikowane jednostki, wymagają długiego i trudnego zastosowania, zastanawiają się jak zmobilizować ludzi do zajmowania takich właśnie pozycji

• jednostki ludzkie należy odpowiednio mobilizować poprzez: odpowiednie wychowanie i zaszczepianie aspiracji poprzez nagrody oraz nierównomierny rozdział przywilejów i korzyści

• nagrody maja charakter materialny i niematerialny (bogactwo, prestiż, uznanie, władza)

• są one wbudowane w pozycje społeczne

• nagrody wywołują nierówności między ludźmi, są one mechanizmem dzięki któremu społeczeństwo zapewnia sobie, że najważniejsze pozycje zajmą najlepiej wykwalifikowane osoby w 4 dziedzinach życia: religii, rządzeniu, ekonomii, technice

• na ważność określanej pozycji społecznej wpływa doniosłość pozycji dla społeczeństw i wymagania odnośnie kwalifikacji, doświadczenia oraz predyspozycje przypisane do obowiązków

• pełnienie funkcji → nie nagradzać wysoko, ale tak, aby wciąż byli chętni do pełnienia, zastąpienia w przyszłości

• gdyby każdy w społeczeństwie mógł zajmować dowolna pozycję to system zróżnicowanych nagród nie byłby konieczny

• talenty i zdolności ludzi nie są rozdzielone po równo, nie wszystkie pozycje są jednakowo pożądane, dlatego system zróżnicowania społecznego motywuje tych, którzy mają niezbędne zdolności i umiejętności by zajmować odpowiednie pozycje i dobrze spełniać związane z nimi wymagania

• klasy społeczne maja charakter otwarty → w ramach awansu jednostki mogą przechodzić z niższych do wyższych, równe szanse w osiąganiu wysokich pozycji społecznych, zależy to od jednostki - jej zdolności i pracowitości

Krytyka tej teorii

→ nie można ustalić znaczenia wszystkich pozycji społecznych

→ jednostki zajmujące wyższe pozycje społeczne przekazują je swoim dzieciom - nie ma równości na starcie

→ społeczeństwo jest merytokracją (związek między zdolnościami a otrzymywanymi nagrodami) - nie zgadza się z tym

Posumowanie

- nierówności społeczne wyjaśniane motywowaniem jednostki do zajmowania pozycji wymagających uzdolnień lub pozycji ważniejszych niż inne

- wyższy prestiż pozycji zachęca do ich zajmowania i zapewnia staranna obsadę, w ich ujęciu prestiż to nagroda za nakłady jak wykształcenie i odpowiedzialność ponoszone przez jednostkę

- zróżnicowanie prestiżu to funkcjonalny wymóg systemu społecznego, ponieważ pobudza i ukierunkowuje aspiracje ludzkie oraz zachęca do rozwijania uzdolnień poprzez zdobywanie wykształcenia

Warner, Lloyd „Yankee City”

- klasa społeczna = zbiór ludzi, którzy mają świadomość swojej niższej lub wyższej pozycji społecznej, a pozostali członkowie społeczeństwa to potwierdzają

• dwoje lub więcej ludzi, którzy sami uważają, że są i rzeczywiście są przez wszystkich członków zbiorowości umiejscawiani ma społecznie wyższych i niższych pozycjach

• społeczeństwo dostarcza ludziom pracy, przywilejów oraz obowiązków, które są nierówno dzielone przez poszczególne klasy społeczne znajdujące się na wyższych i niższy szczeblach hierarchii społecznej

6 klas społecznych:

Wyższa	Wyższa
		Niższa
	Średnia	Wyższa
		Niższa
	niższa	Wyższa
		niższa

- istotny jest czynnik subiektywny - w jakiej klasie siebie postrzegamy, do jakiej według nas powinniśmy należeć

- samoocena ludzka dotycząca przynależności do klasy społecznej

- ludzie zazwyczaj poprawnie umiejscawiają się w hierarchii tych 3 podstawowych klas, posiadają tendencje do zawyżania swojej pozycji w obrębie podziału na podklasy

- nie tylko dochód decyduje o przynależności do danej klasy, jest on ważny, ale istotne są też inne kwestie jak np. formy utrzymania interakcji społecznej, partycypacja w życiu społecznym, członkostwo w społecznych instytucjach i stowarzyszeniach, indywidualne i zbiorowe zachowania

- bogactwo jedynie zabezpiecza przed degradacją poniżej określonego przez członków danej społeczności progu

- próbował mierzyć empirycznie, badać poziom prestiżu w różnych klasach i kategoriach społecznych, wypracował 2 procedury badawcze pomiaru:

1) metoda „oceniającego uczestnictwa” (E.P)

• rekonstruowanie poprzez intensywne wywiady swobodne sposobu postrzegania struktury klasowej, czyli układ grup statusowych w danej społeczności

• metoda pracochłonna i trudna do zastosowania na szeroka skalę

• na podstawie uzyskanych wyników

2) indeks cech statusowych (ISC)

• pozycja klasowa przedstawiona jako funkcja 4 zmiennych: → zawód, → źródło dochodu, → warunki mieszkaniowe, → dzielnica zamieszkania

• każda z tych zmiennych podlega w badanej zbiorowości ocenom i to te oceny, a nie obiektywne dane o zawodzie, domu, czy dochodzie stanowiły dla Warnera podstawę przypisywania parametru poszczególnej zmiennej

* obecnie stosuje się niezmiennie, głownie hierarchie zawodów i prestiż zawodów

* klasy nie są abstrakcją pojęciową, to faktycznie istniejące całości rozpoznawane i wyróżnione przez ludzi

* NORC badanie ocen n 5 stopniowej skali 99 zawodów, pozawala to na zbudowanie hierarchii zawodów

USA lata 80-te:

Lekarz

Profesor

Prawnik

Dentysta

Minister

Nauczyciel szkoły średniej

Bibliotekarz

Kasjer w banku

Mechanik

Hydraulik

Stolarz

Kelner

Sprzedawca

Gosposia

Duncan TURNER

- elita = majątek, prestiż - wynika z dobrze opłacanych zawodów, duży zakres władzy, bardzo zamożni - samodzielnie zgromadzony majątek

- wyższa klasa średnia - wysoko nagradzani, specjaliści, odnoszący sukcesy biznesmeni o pokaźnym majątku

- klasa średnia - dość duży dochód, trochę majątku w funduszach emerytalnych, własny dom

- niższa klasa średnia - średni dochód, trochę zgromadzonych dóbr, dom na hipotece

- wyższa klasa robotnicza - pokaźny dochód, trochę majątku w funduszu emerytalnym, własny dom

- średnia klasa robotnicza - średni dochód, trochę zgromadzonego majątku, dom na kredyt

- ubodzy - pracujący dorywczo, niski dochód, bezrobotni, bez majątku

Kryteria podziału:

- rodzaj wykonywanej pracy (fizyczna / umysłowa)

- poziom dochodów i zdolność do gromadzenia majątku

Goodman

- klasa wyższa (3 - 4% populacji)

• najbogatsi i najbardziej wpływowe jednostki w społeczeństwie, majątek dziedziczony od kilku pokoleń

• posiadają duży wpływ na politykę,

• większość ma wyższe wykształcenie, ukończone elitarne uczelnie

• biali anglosascy protestanci (WASP)

• wewnętrznie zróżnicowana, 1 % to arystokracja kraju, tworząca krąg towarzyski

• majątek dziedziczony

• 2 - 3 % to nowobogaccy, sami sobie zawdzięczają fortunę

- klasa wyższa średnia

• ludzie biznesu, wolnych zawodów o wysokich dochodach (min. 100tyś $ rocznie)

• dobrze wykształceni, posiadający dom, drogi dzielnice, podróże, aktywność w życiu politycznym i społecznym

- klasa niższa średnia

• praca umysłowa, 50 tyś $ (30 - 50 % populacji)

• właściciele niedużych firm, nauczyciele, kadra zarządzająca średniego szczebla, przedstawiciele handlowi

- klasa robotnicza - 40 % populacji

• robotnicy, pracownicy administracji niższego szczebla, sprzedawcy

• 20 tyś $

• wykształcenie średnie lub podstawowe, gorsze dzielnice

• niepewna pozycja ekonomiczna

• traca prace w wyniku załamania gospodarczego

- klasa niższa - biedota, 20 % populacji

• mniej niż 15 tys. $

• bezrobotni, niewykształceni, bezdomni

• zależni od opieki społecznej, mieszkają w podupadających dzielnicach



3 kryteria przynależności do klasy:

- typ zawodu

- wysokość dochodu

- poziom wykształcenia

- przynależność do kreślonej klasy determinuje - styl życia, szanse życiowe, długość życia, zdrowie, typ wykształcenia, życie rodzinne, system wartości i postaw

- klasy wyższe - rodzina patriarchalna, dzieci maja mniej autonomii, mnie twórcze (więcej dzieci i rozwodów)

- klasy niższe - opóźniają, czekają na korzyści, nieformalne związki

Podsumowanie

- pozwalają opisywać i wyjaśniać zjawiska zróżnicowania i nierówności społecznych (lepiej niż koncepcje klasowe)

- umożliwiają diagnozowanie i określanie kierunku treści przemian zachodzących w strukturze społecznej i zawodowej

- pozwalają odkrywać uwarunkowania nierówności społecznych

Hierarchia prestiżu w Polsce

- system ten jest fragmentaryczny i pełen sprzeczności

- istnienie hierarchii dzięki:

• izolacji towarzyskiej warstw społecznych

• homogeniczności małżeństw (SA z 1 warstwy społecznej)

• duży snobizm w dziedzinie tytułów zawodowych i naukowych oraz nazw stanowisk kierowniczych

(nauczyciele różnie traktują uczniów w zależności o pozycji rodziców)

- fakty, że hierarchia jest fragmentaryczna:

• ocena pozycji społecznej osób jest często bardzo trudna ze względnu na rozbieżności pomiędzy cechami: pochodzenie - dochód - wykształcenie - stanowisko

- hierarchia w sektorach gospodarki według odmiennych zasad

• w sektorze prywatnym - według dochodów

• w sektorze państwowym - według stanowisk

- okres PRL-u przyswoił ludziom idee egalitarystyczne

- upadek arystokracji, pluralizacja elit i idee egalitarystyczne znacznie osłabiły porządek prestiżowy w Polsce

PETER BLAU „Teoria struktury społecznej”

- Blau unika jednostronności teorii konfliktu, interakcji

- realizm jego koncepcji polega na:

• stara się przedstawić rodzaje grup społecznych i instytucji składających się na budowę społeczeństwa

• chce zidentyfikować główne procesy społeczne, które nadają strukturze charakter dynamiczny i zmienny

- kojarzony z teoria wymiany obok Homansa

Założenia:

- zachowania ludzkie i interakcje są wzajemną wymianą nagród, korzyści między jednostkami i grupami społecznymi

- życie społeczne ludzi może być traktowane jak RYNEK na którym ludzie podejmują działanie polegające na wymianie dóbr i usług stanowiących dla nich korzyści

- jednostki i zbiorowości są zaangażowane w wymianę społeczną zmierzając do wymiany nagród we wzajemnych świadczeniach - tj. wymianie dóbr materialnych, niematerialnych i usług

- rozróżnił MIKRO i MAKRO struktury

MIKROSTRUKTURY - wymiana pomiędzy jednostkami, członkami grupy dokonuje się bezpośrednio na drodze relacji typu face to face, jednostki regulują wymianę bezpośrednią w procesie interakcji

MAKROSTRUKTURY - składają się z mikro, czyli organizacji i instytucji, opierają stosunki na wymianie pośredniej, jest ona możliwa dzięki temu, że organizacje społeczne tworzące makrostruktury i mikrostruktury uznają pewne wspólne wartości, standardy i normy regulujące wymianę

- związek struktury z kulturą (system wartości, normy)

- opis struktury społecznej → pojedynczej organizacji społecznej w znaczeniu grupy społecznej

ORGANIZACJA - najogólniejszy termin dla ponadindywidualnych tworów (przedmiotów, z jakich składa się społeczeństwo i jego makrostruktury)

4 poziomy podstruktur:

I. Kategorie społeczne

II. Społeczności

III. Zbiorowości zorganizowane

IV. Systemy społeczne

Kategorie społeczne

- te części ludności wyodrębnione ze względu na cechy obiektywne: rasa, płeć, wiek; one wpływają na stosunki wymiany

Społeczności

- różne rodzaje zbiorowości terytorialnych: wsi, miasta, gminy, regionu

Zbiorowości zorganizowane

- wszelkiego rodzaju związki ludzi zarówno nieformalne jak i organizacje formalne, ten poziom jest najważniejszy w obrębie makrostruktur

Systemy społeczne

- stanowią zasady, według których wyodrębnia się w społeczeństwie tanie części składowe jak instytucje gospodarcze, polityczne, kulturalne itd.

- wymiana społeczna między organizacjami dokonuje się na zasadzie wzajemnej atrakcyjności i współzawodnictwa- organizacje różnicują się specjalizacją w toku wymiany

- organizacje są nadzorowane i koordynowane jednocześnie przez odrębne organizacje polityczne, czyli państwo

PAŃSTWO

Powinno realizować cele:

- wydawanie praw regulujących układy wymiany miedzy organizacjami

kontrola współdziałania i zabezpieczania zasobów organizacji

- ochrona istniejących układów wymiany przed działaniem organizacji opozycyjnych

- między organizacjami dochodzi do (jak u jednostek) konfliktu i opozycji, wtedy gdy w stosunkach wymiany zastana naruszone 2 podstawowe zasady:

→ zasada wzajemności

→ zasada sprawiedliwej wymiany

- organizacja traci wtedy swoją prawomocność, tworzą się organizacje opozycyjne i kształtują się nowe wartości i normy lub ich nowe interpretacje

- w miejsce konsensusu i adaptacji powstaje opozycja, konflikt, walka, która doprowadza do reorganizacji lub radykalnej zmiany społecznej

- źródła konfliktu i zmiany społecznej tkwią w naruszaniu norm wzajemności i sprawiedliwości

- opozycja i konflikt to procesy regenerujące strukturę społeczną

- teoria ta upatruje ostatecznie źródeł konfliktu w naruszeniu podstawowych norm etycznych

- podstawa ładu społecznego jest zachowanie porządku etycznego, normy dotyczą wszystkich instytucji i organizacji w tym również organizacji władzy, jeśli władza nie postrzega norm to traci swoja prawomocność

Uzupełnienie do stratyfikacji

20 najbogatszych rodzin w USA:

Walton, Du Pont, Mars, Rockefeller, Newhouse, Haas, Bass, Cox, Cargill, Darrance, Mellon, Louder, Scrips, Upjonns, Ziff, Smith, Davis, Chandler, Grund

*od XiX wieku mają własne firmy

TEORIE KONFLIKTOWE

1. Ralph Dahrendorf

2. Luise Coser

1. R. DAHRENDORF

- przeciwstawia się funkcjonalnej wizji społeczeństwa, bo „nie lubi” statyczności i bezkonfliktowości społeczeństwa

- obok zgodności i stabilizacji występują konflikty i sprzeczności zarówno między jednostkami grupach społecznych, jak między grupami

- ogólne założenie: na strukturę składają się różnego rodzaju ZWIĄZKI, których istotą jest to, iż są oparte na instytucji prawomocnej władzy zwierzchniej

* mówiąc o związkach ma na myśli ugrupowania ludzkie jak np. państwo, kościół, przedsiębiorczość, partie polityczne, związki zawodowe, kluby

* woli „związki” od „organizacji”, które polegają na przymusie i władzy

* każdy związek jest agregatem RÓL i dystrybucji władzy między role oparte na dominacji jednych ról i podległości ról podporządkowanych, nieuczestniczących w sprawowaniu władzy (podział na rządzących i rządzonych)

* GRUPA - tutaj mówi się o jednoczeniu wokół wartości a według Dahrendorfa funkcjonowanie grupy opiera się na przymusie, na sprawowaniu władzy jednych nad drugimi

* ludzie muszą się zrzeszać by realizować cele lub zaspokajać potrzeby, jednak zrzeszanie się polega na podziale ról i podporządkowaniu się innym rolom oraz ustanowieniu władzy

* w każdym związku czy grupie pojawiają się z konieczności stosunki dominacji i podporządkowania

• ta dychotomiczna struktura każdego zrzeszenia, stanowi strukturalnie obiektywne źródło sprzeczności i konfliktów każdym społeczeństwie ludzkim

* społeczeństwo składa się ze związków różnego charakteru i różnej wielkości; w każdym występuje dychotomiczna dystrybucja władzy; taka sytuacja wywołuje konflikt społeczny, który powoduje sprzeczność interesów

* grupa ludzi sprawująca role dominujące ma INTERES w tym, aby utrzymać się przy władzy, a grupa podległa ma INTERES, aby być w opozycji, dążąc do poprawy swego losu i bronić się przed władzą rządzących

• rządzących sprzeczność ma charakter obiektywny, wynikający z różnych pozycji zajmowanych w danym związku

Dahrendorf wyróżnia interesy

Utajone	Jawne
* obiektywne interesy rządzonych wynikające z dystrybucji władzy	* wyrażone w odpowiednich ideologiach formułowanych przez rządzących lub rządzonych * są one sprzeczne z interesami utajonymi * obejmują wartości, cele, normy, programy, którymi mają posługiwać się rządzący lub rządzeni w rozstrzyganiu sprzeczności lub konfliktów, konfliktów w jakie są uwikłani

*to rozróżnienie jest ważne dla wizji społeczeństwa

- te klasy społeczne, które mają utajone interesy wspólne, a nie posiadają jawnych interesów wspólnych, nie są zbiorowościami w sensie socjologicznym, co najwyżej zbiorowościami potencjalnymi

- struktura społeczna to mozaika współzawodniczących ze sobą grup dominujących i grup podległych opozycyjnie

- sprzeczności interesów konflikty są wszechobecne

- aby społeczeństwo jako całość pomimo tego mogła istnieć i funkcjonować, konieczne jest rozwijanie różnych form regulacji konfliktów

* 3 sposoby regulacji (w społeczeństwach demokratycznych)

1) pojednanie (uzgadnianie)

2) pośrednictwo

3) arbitraż

II. L. COSER

Funkcjonalna teoria konfliktu

- struktura jest najeżona konfliktami, których źródłem są odmienne i sprzeczne poglądy ludzi na różne sprawy w danym systemie społecznym

- konflikt społeczny to walka o wartości czy też roszczenia do pozycji społecznej, władzy, niewystarczających dla wszystkich dóbr, w której to walce celem będących w konflikcie stron jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, ale też zniszczenie, zneutralizowanie czy też wyeliminowanie rywali

- TEZA!: konflikty nie są czymś szkodliwym i niekorzystnym dla społeczeństwa; przeciwnie - są strukturalnie pożądane, pozytywne, ponieważ w przypadkach konfliktów podejmowane są działania reformatorskie, naprawcze, integracyjne lub adaptacyjne i dzięki temu struktura społeczna ulega udoskonaleniu i poprawie; dzięki temu konflikty przyczyniają się do zwiększenia skuteczności, sprawności danego systemu społecznego oraz uelastycznieniu zinstytucjonalizowanych schematów społecznych

- zjawisko konfliktu odnosi się do systemu społecznego lub konfliktu między systemami społecznymi i brak u niego odniesienia do całego społeczeństwa (≠ Dahrendorf); brakuje wizji konfliktów ogólno-społecznych

- konflikty w mikrostrukturze społecznej przekształcają się w konflikty w makrostrukturze, ale zawsze pełnią funkcję stabilizacyjno-integracyjną

Krytyka:

- dotyczy I i II - zbyt szerokie rozumienie pojęcia „konflikt” (niezgodność, konkurencja, walka, rewolucja, wojna)

- zbytnia jednostronność tych teorii; niewystarczające uwzględnianie roli państwa, narodu w kształtowaniu struktury społeczeństwa

Zaleta:

- wykazanie, że struktura nie jest stałym kompleksem zbiorowości i grup społecznych o niezmiennych zależnościach, ale układem płynnym, dynamicznym

KONCEPCJA INTERAKCYJNA (interakcjoznizm symboliczny)

- odrzucenie pojęcia „struktury społecznej” - rozumiany jako układ elementów, tworzących określoną całość

- życie społeczne ludzi sprowadza się do interakcji, czyli do działań, jakie ludzie podejmują względem siebie

- nie ma grupy, systemu, są tylko interakcje

• H. Blumer - główny przedstawiciel, odwołuje się do G. Mead'a - uznaje społeczeństwo, strukturę oraz instytucje za zorganizowane interakcje pod rozmaitymi jednostkami, zachodzące według określonych wzorów

- społeczeństwo jest zmienne, struktura płynna

* nagromadzenie interakcji i podejmowanie działań zbiorowych

- organizacja to proce, który cały czas się zmienia

- treść życia społecznego polega na interakcjach między jednostkami, jednostkami których działania partnerów są negocjowane i chociaż zachodzą według pewnych wzorów, to zawsze mają charakter twórczy i nie stabilizują się w postaci ustrukturaryzowanych instytucji

- społeczeństwo to nagromadzenie kolektywnych, zbiorowych działań

- społeczeństwo to działanie różnych, niestabilnych interesów, ścierających się, współzawodniczących, zwalczających się

- struktura to sieć porozumień, uzgodnień, układów pomiędzy ugrupowaniami społecznymi

- społeczeństwo to nagromadzenie kolektywnych, zbiorowych działań

- społeczeństwo to działanie różnych, niestabilnych interesów, ścierających się, współzawodniczących, zwalczających się lub dochodzących do niej lub bardziej trwałych konsensusów

- struktura społeczna to siec porozumień, układów, uzgodnień pomiędzy ugrupowaniami społecznymi

O.E. WRIGHT

Neomarksizm i eksploatacyjna teoria struktury społecznej

ZJAWISKO EKSPLOATACJI

- jest to istota relacji społecznych, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi zbiorowościami

Istnieją 2 wymiary eksploatacji:

1. Relacja przymusu ekonomicznego

2. Stosunek wyzysku = przywłaszczenie

ad 1)

- narzuca współdziałanie społeczeństwa w procesie pracy, ponieważ właśnie współpraca maksymalizuje poziom materialnego bytu jej członków

- ta relacja cementuje funkcjonowanie społecznej organizacji efektywności ekonomicznej

- jednocześnie te kategorie społeczne, które dysponują środkami produkcji, przywłaszczają sobie zysk, które wypracowują sobie pozostałe kategorie społeczne

- ta teoria akcentuje związek pomiędzy skalą przymusu a wymiarem przywłaszczania

- wyzysk nie może przekroczyć granic osłabiających stosunki przymusu ekonomicznego

- daleko posunięty wyzysk prowadzi do pogarszania jakości pracy kategorii upośledzonej, może się to objawiać brakiem chętnych ludzi do pracy

- kiedy jednak poziom wyzysku jest zbyt niski to współdziałanie klas w procesie pracy ulega dezorganizacji, ponieważ wtedy pojawiają się obszary ekonomiczne, korzystniejsze dla zbiorowości wyzyskiwanych

- w formacji kapitalistycznej istnieją dwie podstawowe KLASY wyodrębnione przez posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji:

I. KLASA KAPITALISTÓW (przedsiębiorcy)

II. KLASA PRACOWNIKÓW NAJEMNYCH

- przymus ekonomiczny tych dwóch klas prowadzi do współzawodnictwa obu tych klas w społecznym procesie pracy

- producenci dysponują środkami produkcji, lecz sami nie mogą ich wykorzystać

- z kolei pracownicy najemni dysponują pracą, pozwalającą uruchomić środki produkcji, ale sami ich nie posiadają

- kapitaliści więc wymuszają więc pracę wytwórców na określonych warunkach ekonomicznych

- zapłata za pracą jest podstawą reprodukcji siły roboczej wytwórców

- przedsiębiorca uzyskuje dochody ze sprzedaży wytworzonych dóbr

- różnica pomiędzy ceną pracy a ceną wyprodukowanego dobra stanowi wartość PRZECHWYTYWALNĄ przez właściciela

Podziały klasowe rozwiniętych społeczeństw kapitalistycznych

→ strukturę społeczną aktywności ekonomicznej tworzą trzy wymiary, które są mechanizmami eksploatacji:

1. stosunek do własności środków produkcji

2. relacje władzy występujące w procesie pracy

3. stosunki kształtowane kwalifikacjami zbiorowości oferujących pracę n rynku (kwalifikacje przedsiębiorców)

→ każdy wymiar połączony jest z mechanizmem wyzysku

→ właściciele środków produkcji i pracownicy najemni

* zbiorowość właścicieli dzieli się na 3 kategorie:

a) burżuazję

b) drobnych pracodawców

c) samodzielnych wytwórców

* są one powiązane procesem wyzysku, jednak przy takich samych nakładach posiadacz środków produkcji o wyższej wartości kreuje większą masę dóbr niż właściciel tańszych środków produkcji

- produkt właścicieli I kategorii jest wytworzony mniejszym kosztem, czyli jego zysk jest większy

- burżuazja zawłaszcza część wartości pracy pracowników najemnych oraz część zysków drobnych sprzedawców i samodzielnych wytwórców

- kategoria drobnych pracodawców przywłaszcza sobie cześć wartości pracy pracowników najemnych i część zysków samodzielnych wytwórców

- samodzielni wytwórcy przywłaszczają sobie tylko część wartości pracy pracowników najemnych, jeśli ich zatrudniają

- pracownicy o wysokich kwalifikacjach - specjaliści, posiadają silną pozycje przetargową wobec pracodawcy i dlatego otrzymują wynagrodzenie przekraczające wartość ich pracy

- pracodawca musi ponieść zwiększone nakłady na ich zatrudnienie i dlatego podnosi cenę produktu

- w konsekwencji niżej wykwalifikowane grupy kupują droższe towary, a więc są wyzyskiwani przez tych specjalistów

ad 2)

- relacje własności kształtują nierówności w sferze procesów wytwarzania oraz kontroli aktywności zatrudnionych

- według Wrighta kierownicy wyższych szczebli = menadżerowie, dysponują realną władzą nad współczesnymi instytucjami gospodarczymi, i dlatego przechwytują one część wartości pracy zatrudnionych

- z tego wynika samoistny wzrost produkcji spowodowany efektywnym wykorzystaniem środków wytworzonych i kwalifikacji zatrudnionych

- 2 i 3 wymiar strukturalizują zbiorowości pracowników najemnych na 9 klas ekonomicznych:

1. robotnicy 4. kierownicy

2. pracownicy wyspecjalizowani 5. kierownicy wyspecjalizowani

3. specjaliści 6. kierownicy specjaliści

7. menedżerowie

8. menedżerowie wyspecjalizowani

9. menedżerowie specjaliści

* klasy od 2 do 9 tworzą klasy średnie we współczesnym społeczeństwie

Właściciele				Pracownicy najemni
1	↑	Liczba zatrudnionych		9	8	7	↑	stanowisko
2									6	5	4
3									3	2	1
				←
				kwalifikacje

Podział zawodowy społeczeństwa - wyodrębnianie kategorii zawodowych

- stosunki mają różną genezę (klasowe i zawodowe)

- ZAWODY wiążą się z technicznym podziałem pracy, natomiast KLASY są tworzone przez społeczne stosunki na rynku pracy oraz społeczne stosunki produkcji

- role występujące w technicznym obszarze aktywności ekonomicznej, czyli związane z wykonywaniem określonego zawodu, są charakteryzowane tytułami zawodowymi oraz określonym stopniem autonomiczności i kompleksowością obowiązków służbowych związanych z konkretnymi zawodami

*podział klasowy jest podziałem wyższego rzędu niż podział zawodowy

Procesy formowania się sił klasowych (= tożsamości)

- jest to kształtowanie się w ramach struktur stosunków ekonomicznych potencji społecznych, opartych na rodzącej się tożsamości grupowej oraz aktywności zorganizowanych stowarzyszeń

Źródła antagonizmów

1. typy eksploatacji wkomponowanych w działanie form i instytucji własności

2. funkcjonowanie rynku

3. mechanizmy zarządzania

- wspólne doświadczanie pracy są podstawą formowania się tożsamości grupowej, one tworzą u ludzi podobne orientacje, które decydują o szerokiej gamie działań społecznych oraz kształtują predyspozycje do identyfikowania jednych ludzi jako członków grup a innych jako obcych

- w strukturze funkcjonują zrzeszenia propagujące idee będące odbiciem interesów materialnych poszczególnych zbiorowości

- zrzeszenia konsolidują wokół swych programów ludzkie działania

- uczestnictwo w zrzeszeniu jest kształtowane tożsamością grupową oraz poziomem antagonizmów interesów ekonomicznych między klasami

- idea antagonizmów interesów klasowych, koncepcja tożsamości grupowej i założenie o roli zorganizowanych zrzeszeń są analitycznie wyodrębnionymi elementami formowania aktywnych politycznie intencji klasowych

- to potencje społeczno-polityczne są to procesy GRUPOTWÓRCZE

3 typy krystalizacji potencji społecznych w krajach rozwiniętego kapitalizmu

I. Obejmuje proces integracji politycznej - burżuazję, menadżerów specjalistów i specjalistów

II. Łączy robotników + pracowników wyspecjalizowanych + kierowników

III. Dotyczy tylko klas średnich, które pojawiają się w krajach rozwiniętego kapitalizmu

• klasa posiadająca środki produkcji dąży do takiego wzorca zachowań, które maksymalizuje poziom materialny bytu zarówno wyzyskujących jak i wyzyskiwanych

• koncepcja klas średnich - i ich skład: menadżerowie, specjaliści

• Wright podkreśla aktywizację polityczną klas średnich oraz wzrost liczebności tej klasy a także wzrost jej znaczenia

Podsumowanie:

Wright dostrzega 3 obszary eksploatacji:

1. stosunek do środków produkcji (własność) - on prowadzi do antagonizmów między pracodawcami a pracownikami najemnymi

2. wyzysk związany z systemem zarządzania

3. wyzysk związany z nierównością w kwalifikacjach pracowników

* 2 i 3 są źródłem antagonizmów między klasami średnimi a robotnikami

Marksizm w praktyce. Chiny

Marksizm chłopski → MAOIZM

- maoizm jest radykalną utopia chłopską

*Mao nie podróżował (2 razy w Moskwie), nie znał języków obcych, wielki manipulator

*1911 - obalenie cesarstwa, zwyciężył Qu Mityng - partia obiecała obronę imperialistów, chcieli reform m.in. dla chłopów

*Mao początkowo był w tej partii, później odłam komunistyczny (on w nich)

*jego filozofia - wzór od Marksa + filozofia wschodu „O sprzeczności”, inaczej rozumie dialektykę (prawo jedności z przeciwieństw)

*odróżniał sprzeczność antagonistyczną (między klasami) i nieantagonistyczną (np. w partii i ją można naprawić)

*o literaturze i sztuce - maja charakter klasowy, brak w nich „miłości ludzkości”

*silny rewizjonizm marksizmu - siłą napędowa nie musi być proletariat, ale chłopi (robotnicy - 0,2% ludności, reszta - rolnictwo)

*od 1956 ograniczenie przemysłu prywatnego, kolektywizacja rolnictwa, rozwój industrializacji (na wzór ZSRR), rozbudowanie biurokracji, represyjny reżim pracy, despotyzm kulturalny

*hasło „100 kwiatów” - rozluźnienie despotyzmu kulturalnego, swobodna wymiana myśli (kilka tygodni)

*1958 - „wielki skok na przód” - w ciągu 5 lat wzrost produkcyjny, w przemyśle ×6, w rolnictwie ×2,5

*Komuny, wspólne mieszkania i posiłki, spadek poziomu życia

*1965 - rewolucja kulturalna → Mao skrytykował sztukę burżuazyjną, nagonka na studentów, nauka nowej ideologii, zamknięto szkoły, palono uczelnie i nauczycieli, wezwano robotników do pomocy

*kult Mao - bardzo popularny, kariera „czerwonej książeczki” - jego aforyzmy o wszystkich

*każda stabilizacja rodzi nowa klasę, dlatego głosił kult permanentnej rewolucji („Praca umysłowa wywołuje degenerację moralną”)

*system wzajemnego donosicielstwa w sposób jawny

ELITYZM

Elita = grupa najlepsza pod jakimś względem w danym środowisku (def. potoczna)

ELITA = w socjologii, na początku podobne znaczenie ale odchodzące od elementów wartościujących na rzecz fachowości, specjalizacji

ELITYZM = analiza sformalizowanych ról w organizacjach politycznych i gospodarczych

Prekursorzy: Pareto, G. Mosca, R. Michels

- podział społeczeństwa na 2 kategorie tj. rządzących i rządzonych

- teoria dystrybucji władzy tj. jej podziału i społecznych konsekwencji tego zjawiska

- zajmują się głownie elitami władzy, czyli politycznymi

- podział: elita - masy (2 bieguny)

Nagrody społeczne Uprzywilejowania w nieproporcjonalnym stopniu Wykształcenie, bogactwo, prestiż

Społeczno-ekonomiczne upośledzenie, niewiedza i apatia

Przesłanki tezy elityzmu:

1. istnienie nierównego rozdziału zasobów władzy i samej władzy

• zasób władzy - tj. zdolności militarne, kontakty z istota nadprzyrodzoną, zdolności przywódcze, bogactwo, specjalistyczna wiedza, umiejętności operowania symbolami

2. konieczność istnienia elit w każdym społeczeństwie i systemie politycznym

3. autonomia elit, czyli znikomy wpływ mas na działania elit

4. samorekrutacja elit; członkowie elity wywodzą się z tej samej elity lub klasy wyższej, ograniczony dostęp do elity osób klas niższych, jest koordynowany przez elity

5. grupowa spójność elity, wyrażająca się wspólnotą poglądów i interesów, solidarnością, gotowością do skoordynowanego działania

* Elityzmu podważał zasadność klasycznej myśli liberalnej i socjalistycznej tzn., że demokracja jako system polityczny gwarantuje równy dostęp do władzy dla wszystkich

→ Michels

- badał przywództwo w organach formalnych, głównie partie socjalistyczne, te miały realizować założenia i ideały równości

- „spiżowe prawo oligarchii” → efekt badań, każda organizacja wyłania przywództwo i aparat wykonawczy, które nie poddają się kontroli szeregowych uczestników

* sposób wyłaniania przywódców czy poprzez mianowanie, uzurpacje, czy demokrację nie ma znaczenia

* zawsze każda organizacja ma tendencje do oligarchizacji, są to wymogi funkcjonowania organizacji, nie ma w nich miejsca da amatorów i mas „ kto mówi organizacja, mówi zarazem oligarchia”

→ Schumpeter

- demokracja to tylko metoda, procedura rządzenia, a nie rządy ludu

- demokracja stwarza ramy organizacyjne, umożliwiające podejmowanie decyzji politycznych, przez tych, którzy wygrali wybory

- rola obywateli ogranicza się do okresowego odrzucania lub akceptowania elit

- wyborcy nie maja większego wpływu na działania polityków

- silna władza wykonawcza nie prowadzi do dyktatury, bo istnieje współzawodnictwo i wzajemna kontrola elit

- partia będąca u władzy musi pamiętać, że w najbliższych wyborach znowu będzie walczyć o głosy wyborców

- demokracja to zinstytucjonalizowana walka elit politycznych o uzyskanie mandatu na sprawowanie władzy

- poglądy podobne do pluralistycznych, tj., że władza w społeczeństwie jest rozdzielona nierówno, ale władza nie jest zmonopolizowana w obrębie jednej grupy, decyzje polityczne podejmowane są przez wiele instytucji, z których każda ma swoja elitę, czyli przywództwo

- na te instytucje wpływają różne grupy interesów jak zrzeszenia pracodawców, ugrupowania polityczne, związki zawodowe, kościoły, stowarzyszenia kulturalne, lobby

- grupy interesów stanowią emanację społeczeństwa obywatelskiego, są pośrednikiem między masami a elitami, maja one własnych przywódców, aktywizują opinię publiczną, walczą o przeforsowanie własnych decyzji, dlatego według pluralistów:

- żadna z tych instytucji nie monopolizuje władzy, jak twierdził Mills

- istnieje wiele elit np. pluralistów na poziomie centralnym i pośrednich

- nie ma jednej elity władzy, układ na scenie politycznej jest dynamiczny i zmienny, elity łączą się z ludźmi wielkiego biznesu

- najnowsze teorie elitystyczne - brak sprzeczności z koncepcjami demokracji

→ FIELD, HIGHLEY - lata 80

elita polityczna - obejmuje nie tylko aktualnie rządzących ale tez partie opozycyjne i przywódców wpływowych organizacji i ruchów społecznych

- w społecznym podziale władzy zawsze są rządy mniejszości nad większością bez względu na to jak demokratycznymi mechanizmami sprawowania władzy mamy do czynienia

4 cechy klasycznego elityzmu:

1. panowanie elity oznacza zbiorową manipulacją masami, przez małą grupę przywódczą lub kilka takich grup

2. wszyscy członkowie elity zwracają uwagę głownie na swoje grupowe interesy

3. uwrażliwienie na swoje interesy jest powodowane klasową lub grupową solidarnością

4. solidarność przejawia się we wspólnej gotowości do działań

Elity → to nie tylko pozytywnie wyselekcjonowane, niezbędne, niepodlegające kontroli elementy systemu, lecz także elity są to podstawowe determinanty: struktury społecznej, świadomości społecznej i zmiany społecznej

Neoelityzm

- jest zróżnicowany

- władza skupiona w rękach wąskiej grupy ludzi, odgrodzonej od społeczeństwa szeregiem trudnych do przeniknięcia barier, taka elita istnieje we wszystkich rozwiniętych społeczeństwach

- jest względnie autonomiczna i niezależna w swych działaniach

- cechuje się uprzywilejowanym położeniem nie tylko w strukturze władzy, ale i w innych wymiarach społecznych zróżnicowań, bo kumuluje w swych rękach podstawowe środki społecznych wpływów

- elita jest w stanie te uprzywilejowania utrwalać nawet w aspekcie międzygeneracyjnym

- elityzm zaczął się wycofywać ze szczególnych predyspozycji przywódców i ich wyjątkowej społecznej odpowiedzialności

- zrezygnował z podejścia indywidualistycznego na rzecz instytucjonalistycznego to, co ma je jednoczyć stanowią elity, tylko jednoczyć jako nosiciele pewnych ról

- odchodzą od tradycyjnego, biegunowego podziału na elity i masy

• ilość trakcji składających się na elitę i zaczyna dostrzegać wewnętrzne zróżnicowanie mas, nie są one jednolite, to głęboko ustrukturalizowana zbiorowość, rozdzielona sprzecznościami klasowymi i sprzecznymi interesami, dysponująca wieloma kanałami artykulacji swoich żądań a zarazem konkurująca o wpływ i dostęp do elity

Główna wada elityzmu

- brak własnej teorii, bo najczęściej korzystał z teorii klasowych i stratyfikacyjnych

Mills → podejście mkrostrukturalne, wzajemne przenikanie się polityki ze światem biznesu na przykładzie gigantów przemysłowych i federalnych

Menażeryzm i arystokratyzm - inne odłamy elityzmu, nie omawiamy tego

Fidel & Highley - „Neofunkcjonalny paradygmat elitystyczny” 1980

Ruchliwość społeczna

- dotyczy zmiany pozycji społecznej oraz przejścia do innej warstwy i klasy społecznej

Ruchliwość przestrzenna - przemieszczanie się ludzi w przestrzeni fizycznej, czyli np. migracje, przeprowadzki, turystyka, itp.

Mobilność społeczna (≈ ruchliwość społeczna)

RUCHLIWOŚĆ społeczna - to zmiana położenia jednostki lub grup, czyli zmiana ich pozycji społecznej w strukturze społeczeństwa, czyli hierarchii klas i warstw lub kategorii społeczno - zawodowych (może ona dotyczyć pojedynczych jednostek jak i całych zbiorowości)

Podziały ruchliwości

I typologia

1. Ruchliwość pionowa (wertykalna)

- oznacza przesunięcie, czyli zmianę pozycji społecznej na inną o wyższej lub niższej randze w hierarchii społecznej

np. sprzedawca → kierownik ↑ awans

kierownik → agent ubezpieczeniowy ↓ degradacja

- często awans występuje w jednej grupie zawodowej np. kariera na uczelni

* sekwencja awansów = kariera

2. Ruchliwość pozioma

- oznacza zmianę pozycji na inną o podobnym statusie, czyli o podobnej randze w hierarchii społecznej

np. kasjer w banku → agent ubezpieczeniowy (różnice w pensji)

- najczęściej ruchliwość pozioma oznacza zmianę pracy, która nie przynosi znaczących zmian np. wysokości dochodów

II typologia

1. Ruchliwość międzypokoleniowa (intergeneracyjna)

- oznacza zmianę pozycji społecznej dzieci w stosunku do pozycji rodziców (głównie ojca)

Międzypokoleniowy awans edukacyjny

- jest typowa wśród migrantów zarobkowych, którzy w nowym kraju mają lepsze zarobki i ich dzieci często zajmują lepszą pozycję społeczną

np. ojciec kierowca → syn prawnik ↑ w górę

ojciec lekarz → syn nauczyciel ↓ w dół

2. Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa (intrageneracyjna)

- oznacza zmianę pozycji jednostek w trakcie ich życia

- może oznaczać awans lub degradację jednostki lub jej małą lub dużą ruchliwość

* stopień ruchliwości społecznej = stopień otwartości systemu stratyfikacyjnego społeczeństwa

Twierdzenie:

1. Im większa ruchliwość społeczna tym bardziej otwarta stratyfikacja społeczna

2. Ruchliwość społeczna zaciera różnice klasowo-warstwowe i sprzyja optymalne obsadzeniu pozycji społecznych

a) pozycja przypisana - wynika z tego, że urodziłem się w tej rodzinie, z tym statusem, zawodem, wykształceniem, kasą

b) pozycja osiągana - to taka, którą osiągamy w wyniku podjęcia własnych indywidualnych starań np. wykształcenie, atrakcyjna praca

3. Jeżeli możliwa jest różnica między pozycją przypisaną, a osiąganą tzn., że społeczeństwo, w którym to zachodzi ma charakter OTWARY. Jeśli te pozycje nie różnią się to mówimy o społeczeństwie ZAMKNIĘTYM

2 typy społeczeństw: OTWARTE I ZAMKNIĘTE

* mają charakter modelowy, między nimi zachodzi cała gama innych możliwości np.

USA, Kanada - społeczeństwa feudalne, hindusi (Sztompka)

Społeczeństwo otwarte np. w USA (kariera Gates'a) - jak się chce to można w życiu wszystko osiągnąć - od pucybuta do milionera

* Turner - najbardziej prawdopodobne przejście do klasy pobliskiej

Czynniki mające wpływ na awans:

• kolor skóry i przynależność do mniejszości etnicznych

• płeć

• recesja gospodarcza (mniej pracy i awansów)

• zmiany strukturalne (zapotrzebowanie na pracowników umysłowych)

• obniżający się standard życia

* 1955-1973 - mediana dochodów rodziny > 65%; wtedy największa ruchliwość

• przynależność do klasy społecznej (pozycja przypisana)

• dostępność wykształcenia i możliwości edukacyjne

• zdobycie określonego zawodu

• czynniki psychofizyczne tj. uroda, wzrost

• Sztompka - radykalne zmiany społeczne jak rewolucje, zmiany ustroju

- jeżeli tradycyjna droga do awansu społecznego (długotrwała nauka, kariera po szczeblu) wydaje się za trudna, to są też alternatywne sposoby

• kulturowo uznawane i zgodne z prawem np. w sporcie, w muzyce

• prawnie zakazane np. handel narkotykami

Społeczeństwo zamknięte

→ uniemożliwiona zmiana pozycji społecznej i awansu do wyższej klasy, warstwy np. społeczeństwo feudalne

→ występuje ENDOGAMIA - zawieranie małżeństw w obrębie własne klasy społecznej

→ do klasy należy się poprzez urodzenie, nie można jej zmienić

* obecnie społeczeństwem zamkniętym są Indie i istniejący tam system kastowy, chociaż zniesiono go w 1949 roku to do tej pory istnieje poprzez siłę tradycji i religię

Źródło kast → Religia → Mit o stworzeniu świata

BRAHMA		→ z ust - BRAMINI (kapłani, nauczyciele)
O	i z niej →	→ z ramion - KASZATRIOWIE (władcy, wojownicy)
^			→ z ud - WAJSIOWIE (kupcy, handlowcy)
^			→ ze stóp ŚUDROWIE (robotnicy)
		Są to 4 podstawowe warstwy i one dzielą się na kasty i podkasty. Traktowane są dychotomicznie tzn. powyżej pępka są ważniejsze. Piąty stan obejmuje nietykalnych - AĆHUTA, oni nie pochodzą z Brahmy, jak ich ktoś dotknie to ulega skażeniu

Koncepcje dotyczące przemian klasowo-warstwowych w XX wieku.

1. Teoria trwałości klasowego podziału społecznego

- zakłada trwałość dychotomiczną społeczeństwa i podział na klasy:

• Pracującą - najemni pracownicy fizyczni i umysłowi

• Biznesmenów - właściciele przedsiębiorstw i kapitału akcyjnego

- wskazuje pewne przemiany struktury klasowej o przekształcenia kapitału rzeczowego w aukcyjny

- koncentracja kapitału w rękach nielicznych przedsiębiorców

- wzrost pracowników najemnych

2. Teoria równowagi interesów (teoria grup nacisku lub teoria sił przeciwdziałających)

- lata 50-te, głowni przedstawiciele: Mead, Piesman

- zakłada istnienie podziałów klasowych, ale stosunki między tymi klasami znajdują się w stanie równowagi a nie konfliktu

- obecnie własność środków produkcji jest w rękach akcjonariuszy i stała się bardziej dostępna

- akcjonariusze nie stanowią osobnej klasy społecznej, są rozproszeni, tworzą różnorodne grupy interesów

- władza polityczna oddzielona od ekonomicznej

- grupy interesów naciskają na władzę polityczna i administracyjną, jednak ich wpływy wzajemnie się równoważą i w efekcie decydenci wydają decyzje kompromisowe

* Galdright - wyróżnia 3 siły społeczne w USA:

→ kapitaliści

→ robotnicy

→ farmerzy (rolnicy)

• one się wzajemnie ograniczają, przeciwstawiają i wywierają naciski na władzę

• dzięki takim działaniom nie ma przywilejów tylko dla niektórych grup i niwelowane SA nierówności społeczne

3. Teoria dekompozycji struktury klasowej i instytucjonalizacji konfliktu

- przedstawiciele: Dahrendorf, Bernham

- w społeczeństwach zachodnich (postindustrialnych) zachodzi dekompozycja klas

- te klasy przekształcają się w warstwy i grupy zawodowe

konflikty klasowe są opanowane

Dahrendorf

- podkreśla, że dochodzi do dekompozycji kapitału, który z instytucji prywatnej własności industrialne zmienia się w kapitał akcyjny, zrzeszeniowy, uspołeczniony

- właściciele kapitału tracą panowanie ekonomiczne, polityczne i ideologiczne, bo nie są już właścicielami konkretnych firm, ale akcjonariuszami

- przedsiębiorstwami kierują menadżerowie, a nie właściciele

- akcjonariusze są zróżnicowani ze względu na:

• liczbę posiadanych akcji

• różność interesów

- zatem akcjonariusze nie SA jednolita klasą społeczną, a menadżerowie często nie mają wspólnych interesów z akcjonariuszami

Bernham

- dawne społeczeństwa burżuazyjne przekształciły się w menedżerskie: własność prywatna środków produkcji przekształciła się we własność akcyjną

- posiadacze akcji nie maja obiektów materialnych (maszyn, przedsiębiorstw); nie dysponują nimi

- klasa kapitalistyczna zastąpiona przez akcjonariuszy i menedżerów zmienia się też w klasę robotniczą:

• coraz bardziej zróżnicowana, niejednorodna, dzieli się na kategorie wyspecjalizowanych i wykwalifikowanych pracowników

• kategorie zawodowe nie mają wspólnych interesów

- kolejnym przejawem dekompozycji jest wzrost liczebności i rangi klasy średniej → pracownicy umysłowi o różnym wykształceniu i kwalifikacjach: wykonują różne zawody, są niezintegrowani, nie maja wspólnych interesów

- wzrasta ruchliwość społeczna istniejących możliwości awansu w hierarchii i zacierają się podziały klasowe

- zjawisko INSTYTUCJONALIZACJI KONFLIKTU: prawne uregulowanie konfliktu w krajach demokratycznych

• prawo do strajku pracowniczych

• arbitraż w sporach z pracodawcą

• opracowanie umów zbiorowych

* pozwala to na ograniczenie konfliktów gospodarczych i ogólno-społecznych i ekonomicznych

4. Teoria nieadekwatności koncepcji klas - zakłada brak przydatności teorii klasowo-warstwowych we współczesnym społeczeństwie (Marcuse, Habermas)

Marcuse

- postindustrialne społeczeństwo jest jednowymiarowe, masowe i homogeniczne

- człowiek funkcjonuje w masie, pracuje w wielkich instytucjach i odpoczywa w tłumie podobnych mu ludzi

- ludzie nie różnią się: podobnie się ubierają, podobnie zarabiają, wartości życia są jednolite

- w społeczeństwie takim działają partie i związki zawodowe, które ustalają z władzą formy rozwiązywania konfliktów pracowniczych

- kapitał aukcyjny okazał się bardziej korzystny dla społeczeństwa niż kapitał indywidualny

Różnice, które pozostały między ludźmi:

• ≠ bogactwo i bieda

• względna jednorodność i zamożność

Habermas

- własność środków produkcji utraciła na znaczeniu

- wysokie pozycje w organizacjach przemysłowych zajmują menadżerowie a nie właściciele → podobnie w administracji i życiu publicznym

- własność ≠ źródło dochodów, zastępują ją: kwalifikacje, wykształcenie i pozycja zawodowa

- w XIX wieku istotne dla podziałów klasowych było dziedziczenie pozycji społecznej i własności. Obecnie rodzina nie ma miejsca w hierarchii społecznej, bo oddzieliła się od życia gospodarczego

- obecnie pozycja człowieka zależy od jego indywidualnych osiągnięć

- istniejące nierówności społeczne nie są uwarunkowane przez położenie klasowe, lecz przez czynniki wywołujące stratyfikację (czyli strukturę warstwową)

- podział warstwowy społeczeństwa zazębia się ze strukturą zawodową i zróżnicowanie społeczne występuje w tym zakresie

Struktura zawodowa społeczeństwa

* zawód, specjalność - oparte na posiadanych kwalifikacjach, wiadomościach umiejętnościach; wykonywanie czynności społecznie użytecznych wynikających z podziału pracy i w celu zdobycia środków utrzymania

Podział zawodów:

1. zawody pierwotne (pierwsze) - rolnictwo, leśnictwo

2. zawody drugie - przemysł, budownictwo

3. usługi

Pokazuje on charakter i typ społeczeństwa

1. społeczeństwo rolne (jak 50%)

2. społeczeństwo przemysłowe (50%)

3. społeczeństwo postindustrialne (50%)

Klasyfikacja według. R. Holla (z lat 60, USA)

1. Wolne zawody

- grupy zawodowe funkcjonujące w ramach:

• autonomicznych związków korporacji np. farmaceuci

• lub wyspecjalizowanych instytucji np. firma adwokacka, prywatna klinika

• lub w ramach wyspecjalizowanych oddziałów szerszej organizacji np. agenda prawników w przedsiębiorstwie

2. Zarządzający

- wysoki pułap zarobków i wysokie pozycje w różnych instytucjach

3. „Białe kołnierzyki”

- w USA najliczniejsi: urzędnicy biurowi, pracownicy najemni

4. „Niebieskie kołnierzyki”

- robotnicy wykwalifikowani, rzemieślnicy, brygadziści - elita wśród robotników, wysokie

dochody, przekraczające czasem dochody „białych kołnierzyków”

5. Robotnicy półwykwalifikowani i niewykwalifikowani

- pracownicy fizyczni, pomoce domowe, kierowcy, dostarczyciele, sprzedawcy

- osiągają najniższe dochody

W POLSCE (sprzed roku 80)

1. inteligencja: specjaliści posiadający wyższe wykształcenie, często z funkcjami kierowniczymi

2. pracownicy umysłowi - pracownicy biurowi

3. technicy ze średnim wykształceniem technicznym

4. pracownicy fizyczno-umysłowi: sprzedawcy, listonosze, konduktorzy

5. właściciele firm i rzemieślnicy

6. majstrowie i brygadziści (najważniejsze funkcje w przedsiębiorstwie)

7. robotnicy wykwalifikowani

8. robotnicy półwykwalifikowani

9. robotnicy niewykwalifikowani

10. rolnicy indywidualni

Czy kategorie zawodowe są zbiorowościami / grupami społecznymi?

według Turowskiego:

Ludzie wykonujący określony zawód są zbiorowością społeczną, bo mają poczucie łączności, wspólnoty interesów i poczucie solidarności. Ale grupy społeczne stają się wówczas, gdy stworzą wewnętrzną organizację (strukturę) i kiedy powołają związki zawodowe, organizacje branżowe, stowarzyszenia zawodowe lub korporacje → one reprezentują całą zbiorowość i w jej imieniu podejmują działania.

- podział społeczeństwa na zawody uwarunkowany jest przez podział pracy, który dokonuje się w sposób naturalny, poczynając od elementów zróżnicowanych w społecznościach pierwotnych aż po współczesne rozczłonkowanie na tysiące grup zawodowych

- wzrost podziału jest coraz większy, gdyż to przynosi korzyści tj:

• zmniejszenie ludzkiego wysiłku

• oszczędność kosztów przy wytwarzaniu dóbr

• wyższą wydajność

• wyższą jakość wyrobów

• udoskonalenie narzędzi pracy

• oszczędność czasu

- w okresach przedindustrialnych struktura zawodowa była przyporządkowana przynależnościowo do danego stanu, w mikroskali przypisana rodom rodzinnym

- natomiast w okresie industrialnym, w toku rozwoju gospodarki rynkowej i towarowo-pieniężnej, struktury i role zawodowe usamodzielniły się tworząc układy czynności odrębnych od ról rodzinnych i od całej struktury stanowej społeczeństwa

- w społeczeństwie industrialnym i postindustrialnym, role zawodowe stały się centralnymi rolami decydującymi o trybie życia i losie jednostek

W makroskali podział na grupy zawodowe stał się KRĘGOSŁUPEM organizacji społeczeństwa, a osiągnięte struktury zawodowe i proporcje zatrudnienia w poszczególnych kategoriach stały się jednym z najważniejszych wskaźników stanu rozwoju społeczno-gospodarczego danego społeczeństwa.

Bezrobocie → także wskaźnik rozwoju społęczno-gospodarczego kraju (≈ 10% to OK.)

• USA, Wlk. Brytania - ok. 5% bezrobocia

• Polska - brak stabilności społeczeństwa

1

Paradygmat

AGIL




Stąd w społeczeństwie powstaje drabina zawodowa

Stanowią status socjo-ekonomiczny (SES)




---