M.Weber „Podział władzy we wspólnocie: klasy, stany, partie.
M. Weber rozpoczyna od definicji pojęcia władzy, którą rozumie w następujący sposób: „Szansa przeprowadzenia swej woli we wspólnotowym działaniu przez jednostki lub wielu ludzi, także wbrew oporowi innych jego uczestników”. Nie każda władza daje honor społeczny i nie każda wiąże się bezpośrednio z celami ekonomicznymi. Prestiż może być podstawą władzy, również tej ekonomicznej.
Porządkiem społecznym nazywa Weber sposób podziału honoru społecznego między typowe grupy uczestników pewnej wspólnoty. Klasy, stany i partie są przejawami podziału władzy w ramach wspólnoty. Z Klasą mamy do czynienia wówczas, gdy:
- duża część ludzi ma wspólny element, determinujący ich szanse życiowe
- wspomniany element wiąże się z ekonomicznymi interesami - posiadanie dóbr, zarobki
- istotne są także uwarunkowania rynkowe, dobra i praca.
Posiadanie i nieposiadanie to podstawowe kategorie klasowe. Sposób podziału, rozporządzania posiadaniem dóbr pośród wielu ludzi konkurujących na rynku tworzy swoiste szanse życiowe. Wyklucza nieposiadających. Rodzaj szansy na rynku stanowi wspólną przesłankę losu jednostek. Można powiedzieć, że położenie klasowe jest położeniem rynkowym. Jak zdefiniować pojęcie interesu klasowego? Wynika z położenia klasowego, jest to faktyczne skierowanie interesów pewnej „przeciętnej” znajdujących się w nim osób. Położenie klasowe może zrodzić wspólnotowe działanie większej lub mniejszej części znajdujących się w danej klasie osób. Może to jednak ograniczyć się tylko do podobnego sposobu reagowania, czyli działania masowego, lub nie mieć żadnych skutków. Przykładowo: „stopowanie” jako rozmyślne zmniejszanie wydajności organizacji przed pracowników.
Działanie masowe może powołać do życia działanie wspólnotowe lub stosunki stowarzyszenia. Zależy to wszystko jednak od warunków kulturowych, głównie intelektualnych, stopnia powstających kontrastów między przyczynami i następstwami położenia klasowego. Jasne musi stać się uwarunkowanie i oddziaływanie położenia klasowego. Kontrast szans życiowych może dopiero wtedy zostać uznany za rezultat istniejącego podziału posiadania lub struktury porządku gospodarczego i reakcja w postaci protestów może przynieść o wiele konkretniejsze formy.
Nie należy mylić klasy ze wspólnotą. Położenia klasowe powstają wyłącznie na podłożu stosunków wspólnotowych. Działanie wspólnotowe, powodujące powstawanie owych stosunków nie jest głównie działaniem osób przynależących do jednej klasy, ale działaniem między osobami należącymi do różnych klas. Przedsiębiorstwo kapitalistyczne zakłada istnienie szczególnego działania wspólnotowego, chroniącego posiadanie dóbr, a mianowicie - porządku prawnego.
Stany to z kolei wspólnoty, ale często amorficzne. Położenie stanowe to ten typowy element losu życiowego ludzi, który warunkowany jest przez pozytywną lub negatywną społeczną ocenę honoru, wiążącego się z pewną wspólną cechą wielu ludzi. Honor stanowy może, ale nie musi się wiązać z położeniem klasowym. Posiadający i nieposiadający mogą należeć do jednego stanu, co jest odczuwalne społecznie. Wyrazem honoru stanowego jest żądanie szczególnego sposobu życia od każdego, kto chce przynależeć do danego kręgu, w tym ograniczenie stosunków towarzyskich, czyli niesłużących ekonomicznym czy zawodowym celom. Jeżeli mamy do czynienia ze zgodnym działaniem wspólnotowym o danym charakterze, konwencjonalnym sposobem życia to mówimy o wykształceniu się stanu.
Może dojść także do wykształcenia się zamkniętej kasty, głównie tam gdzie wyciąga się ostateczne konsekwencje. Podział stanowy wówczas, zyskuje dodatkowo rytualną gwarancję, że każde zetknięcie się z członkiem kasty uważanej za niższą uchodzi dla członka wyższej za rytualnie nieczyste i wymagające religijnego zadośćuczynienia. Do takich konsekwencji podział stanowy prowadzi tam, gdzie opiera się na różnicach uznawanych za etniczne. Etniczne współistnienie pozwala każdej wspólnocie etnicznej uznawać własny honor za najwyższy. Istotne są różnice w poczuciu godności pozytywnie i negatywnie uprzywilejowanych stanów. W pozytywnych odwołuje się do ich bytu, piękna i dzielności, żyją teraźniejszością czerpiąc ze świetnej przeszłości. Z kolei w negatywnych stanach poczucie godności może odwoływać się wyłącznie do wykraczającej poza teraźniejszość przyszłości, a więc musi wierzyć w misję, honor wybranego przez Boga ludu, prędzej czy później ich honor zostanie przywrócony (Weber podaje tutaj przykład Żydów).
Przynależność do stanu może zależeć od kilku czynników:
- Kwalifikacje (np. w przypadku stanu rycerskiego rekrutacja wśród osób fizycznie i psychicznie sprawnych)
- Polityczna przynależność
- położenie klasowe
Stanowemu zróżnicowaniu towarzyszy także monopolizowanie pewnych dóbr lub szans. Liczą się tutaj wspominany już honor stanowy, przywileje noszenia strojów, spożywania określonych potraw, noszenia broni itp. W miarę postępowania procesu zamykania się i ekskluzywności stanu tworzy się prawny monopol na określone urzędy czy dobra. Stany, jak twierdzi Weber, stają się swoistymi nośnikami wszystkich konwencji. W przypadku stanów uprzywilejowanych powszechna staje się np. dyskwalifikacja zwykłej pracy fizycznej. Może to wszystko stanowić bezpośrednie następstwo stanowej zasady porządku społecznego, będącej w sprzeczności z czysto rynkowym regulowaniem podziału władzy. Rynek po prostu nie wie, co to honor.
Oddziaływanie stanowego zróżnicowania może powodować hamowanie swobodnego rozwoju rynku. Głównie chodzi tutaj o dobra, które stany poprzez swoją monopolizację bezpośrednio wyłączają ze swobodnego obrotu. O wolnej konkurencji rynkowej, w sensie współczesnym nie może być mowy tam, gdzie stanowe podziały różnicują wspólnotę tak ostro, jak to się działo we wszelkich politycznych wspólnotach starożytności i średniowiecza. Stany działalność zarobkową uznają za coś złego.
Klasy, zatem, dzielą się wg stosunków do produkcji i do nabywania dóbr. Stany wg zasad konsumpcji dóbr, w postaci swoistych rodzajów sposobów życia. Właściwą ojczyzną klas jest porządek gospodarczy, stanów - porządek społeczny, czyli sfera podziału honoru. Siedliskiem Partii z kolei jest przede wszystkim sfera władzy. Partyjne działanie wspólnotowe opiera się na stosunkach stowarzyszenia. Zawsze dąży się w nich do osiągnięcia pewnego celu. Cel może mieć charakter rzeczowy: realizacja konkretnego programu, albo osobisty: władza i honor dla przywódców i zwolenników. Partie mogą, ale nie muszą być partiami czysto klasowymi - reprezentować interesy uwarunkowane położeniem klasowym, czy czysto stanowymi - dot. interesów uwarunkowanych położeniem stanowym. Mogą posługiwać się różnymi sposobami zdobywania władzy - przemocą, zabieganiem o głosy wyborców itd. Zróżnicowana jest także struktura partii.