Socjologia MAKROstruktur społecznych
Wyklad 3
Struktura społeczna ta JEJ Teorie
Plan
Koncepcja funkcjonalno-strukturalna
Koncepcja konfliktowa
Koncepcja interakcyjna
Koncepcja struktury społecznej Petera Blau
Literatura zalecana
Domańśki Henriuk, Strukzura społeczna. Wadanie nowe WNS. 2007.
Ritzer Georg; Klasyczna teoria socjologiczna. Wydanie 1. Poznań. + 2000.
Januszek Henryk, Sikora Jan_ Podstawy socjologii, poznań, 2003.
Tupowski Lan, Socjologia wielkie struktury społeczne; Lublin, TN; 2000.
T. Parsons, N-Smelser, Funkcjonalne zróżnicowane społeczeństwa, w : W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J.Szacki (red.) Elementy teorii socjologicznych, Wapszawa 1975, PWN, s-219-240.
1. Koncepcja funkcjonalno-strukturalna
Jak stwierdzl Henrik Domański:
„Społeczeństwo bez struktury społecznej byłoby prawdopodobnie bezkształtnym zbiorem jednostek.
Po pierwsze - struktura społeczna jest niezbywalnym atrybutem i pierwotnym ogniwem każdej komórki społecznej.
Po drugie - struktura społeczna występuje w różnych postaciach, przybierając zarówno formę hierarhii, dystansów, nierówności, jak i podziałów oraz uróżnikowań, które nierównościami nie są. Można ją zdefiniować jako układ stosunkó między ludżmi, kategoriami społecznymi, organizacjami, instytucjami i wszelkimi innymi elementami, jakie występują w mikroskali - na poziomie jednostek - i na poziomie dlobalnym” (Turowski Jan- Socjologia wielkie struktury społeczne. Lublin. TNKU. 2000. s.55-59).
Isniee dużo teorij struktury społecznej.
Teoria funkcionalno- strukturalna ujmuje strukturę społeczeństwa jako „ustrój”.
Już klasyky socjologii: August Comte, Herbert Spenser i Emil Durkheim głosili pogląd, iż społeczeństwo jest całością, zbudowaną z elementów od siebie wzajmnie zależnych, i dzięki ich funkcjonowania jako całość utrzymuje się i rozwija.
Struktura społeczna według Durkheima jest zróżnikowana i ulega rozwojwi pod wpływem społecznego podziału pracy w postaci powstawania nowych systemów społecznych, a w ich obrębie nowych ról.
Współcześni funkcjonaliści znacznie rozwinęli i unowocześnili tę wizję struktury społecznej dowodząc, iż struktura społeczna jest złożona, znierarchizowana, zawiera uzależnione od siebie elementy, tak że stanowi pewien ustrój, ład, równowagę.
Funkcjonalno-strukturalną koncepcję struktury społecznej rozwinęli szczególnie Talkott Parsons i Robert Merton.
Tollkot Parsons - czołowa postać socjologii amerykańskiej po II wojnie światowej, aż do lat siedemdziesiątych.
Usiłował dokonać syntezy dwóch wielkich nurtów teorii socjologicznej: analizy działań ludzkich i analizy społeczeństwa jako całości.
Sławe przyniosło mu już pierwsze, dwutomowe dzieło „Struktura działania społecznego” (1937), a pózniej tom pt. „System społeczny” (1951).
Działania ludzkie rekonstruuje w ramach tzw. modelu woluntarystycznego. Działające podmioty stawiają sobie i usiłują zrealizować cele. Dysponulą określonymi środkami i dokonują wyboru sposobu postępowania w swietle:
A) okoliczności sytuacyjnych, jakie postrzegają
B) wartości, norm, idei, jakie wyznają.
Działania odbywają się w kontekście społecznym, w którym podmioty zajmują określone pozycje i realizują przypisane im role normatywne.
Pozycje-role zlożone i powiązane we wzajemne całości, systemy społeczne.
(G.Ritzer; s. 304-305). Choć pojęcie systemu społecznego odnosi się do wstystkich typów zbiorowości, szczególną i istotną jest społeczeństwo, -„względnie samowystarczalna zbiorowość złożona z członków, którzy wyłącznie w jej ramach mogą zaspokajać swoje indywidualne i zbiorowe potrzeby oraz życ”
Parsons wyrożnił w społeczeństwie cztery struktury, czyli podsystemy, zależnie od pelnionych przez nie funkcji AGIL:
podsystem ekonomiczny (A), czeli gospodarka przystosowuje środowisko do porzeb społeczeństwa poprzez pracę, produkcję i przydzielanie. Pomaga społeczeństwu w zaadaptowaniu się do okoliczności zewnętrzynych.
podsystem polityczny (G) (polity) pełni funkcję osiągania celów, mobilizując do tego aktorów i zasoby.
podsystem kultury (fiduciary system) (L)(np. Szkoły, rodzina) zajmuje się utrzymaniem wzorów, ptzekazując aktorom normy i wartości i umożliwijąc ich internalizowanie.
wspołnota społeczna (societal community) (I) mają funkcję integracji, koordynując rożne elementy społeczeństwa, do tego podsustemu zalicza się prawo, np.
podsystem kultury (fiduciary system) (L)
|
wspołnota społeczna (societal community) (I) |
podsystem ekonomiczny (A), |
podsystem polityczny (G) (polity) |
Rycina 1. Społeczeństwo, jego podsystemy oraz wymogi funkcjonalne
Choć Parsons uznawał znaczenie wszystkich struktur systemu społecznego, najważniejszy był dlań system kultury. Jak mogliśmy się przekonać, umieścil go na szczycie swego systemu działania, a sam mówil o sobie, że jest „deterministą kulturowym”.
Makrosystemy społeczne mają tendencję do trwałości i utrzymywania się w stanie równowagi (aequlibrium). Jest to możliwe dzięki realizowaniu przez odpowiednie instytucje czterech wymogów funkcionalnych (potrzeb) każdego systemu:
potrzeby adaptacji do środowiska przez produkcję i dystrybucję dóbr, co zapewniają instytucje ekonomiczne,
potrzeby mobilizowania i koordynowania działań prowadzących do realizacji celow wspólnych, co zapewniają instytucje polityczne,
potrzeby integrowania działań wielu członków społeczeństwa, wytwarzania więzi społecznej i poczucia tożsamości, co jest domeną kultury czy prawa, oraz
potrzeby wpajania i egzekwowania wzorów społecznych, co zapewniają instytucje socjalizacji i kontroli społecznej operujące najlepiej za pośrednictwem rodziny i Kościoła.
Systemy społeczne mogą być charakteryzowane abstrakcyjnie, w oderwaniu od konkretnych działających w ich ramach osób.
Typowe różnice między systemami społecznymi dotyczą pięciu dychotomicznych przeciwstawień: (rmienni porządkujący - pettern+variables)
uniwersalizm -partykularyzm rekrutacji do pozycji i ról.
W społeczeństwie tradycyjnym selekcja taka kieruje się czynnikami natury osobistej, często nie związanymi z wymogami roli, charakterem działalności grupy, czy treścią stosunku społecznego.
Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym, decydują ogólne kompetencją czyli stosunek jest otwarty dla wszystkich, którzy do tego się nadają.
2. osiąganie-przypisanie предписанное -достижимое jako metoda zdobywania statusu (żródła statusu społecznego).
W społeczeństwie tradycyjnym dopuszczenie do wakonywania ról, członkostwa w grupach, czy udziału w stosunkach społecznych opiera się na czynnikach dziedzicznych, nabytych przez urodzenie, w szczególności - odziedziczonej sytuacji społecznej, przypisanym statusie.
Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym decyduje o tym własny wysiłek i zasługi, które determinują sytuację społeczną jednostki i jej status osiągnięty.
3. indywidualizm-kolektywizm jako dominująca baza identyfikacji działajcego (podstawy tożsamości społecznej i percepcji jednostek w społeczeństwie).
W społeczeństwie tradycyjnym o tożsamości i społecznej ocenie jednostki decyduje jej przynależność grupowa - do rodu, plemienia, wspólnoty lokalnej, etnicznej, narodu itp.
Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym ważniejsze staje się to, co jednostka robi, jej indywidualne działania i ich efekty.
Nie to, gdzie należę, ale co czynię, decyduje o tym, kim jestem.
4.Afektywnoność-neutralność аффективность - нейтральность как допущение или запрет проявления эмоций jako dopuszczalność lub zakaz emocji, (roli emocji w życiu społecznym). W społeczeństwie tradycyjnym dopuszczalna jest swoboda, publiczna ekepresja emocji: gniewu, żalu, rozpaczy, radości itp.
Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym wastępuje reguła powściągliwości, która żąda nieujwniania emocji i działania maksymalnie obiektywnego i racjonalnego.
5. rozproszenie- specyficzność (całościowość-segmentalność) диффузность- специфичность как ориентация на личности в целом или только на отдельные роли (отчётливость социальной структуры).
jako orientacja ku pełnym osobom lub tylko ich pojedynczym rolom ( dotyczą one stopnia artykulacji struktury społecznej).
W społeczeństwie tradycyjnym struktury + role, grupy, stosunki społeczne - mają luźny, niewyspecjalizowany, pojemny charakter, włączają heterogeniczne przejawy aktywności ludzi.
Natomiast w społeczeństwie nowoczesnym dominuje specjalizacja ról, grup i stosunków społecznych, w ramach których aktywność ludzi jest wysoce homogeniczna, skoncentrowana,
Koncepcja Parsonsa to swoista wielowymiarowa skala, na której lokować można konkretne społeczeństwa, bliżej lub dalej od jej biegunów. Cechy skrajne z jednego bieguna skali opisują modelowe społeczeństwo tradycyjne, a cechy z drugiego bieguna - modelowe społeczeństwo nowoczesne.
O tożsamości i stabilności społeczeństwa decyduje „konsensus co do wartości”
Obok systemu społecznego można jeszcze wyróżnić dwa systemy wobec niego parametryczne:
organizm biologiczny związany z naturalnymi imperatywami i potrzebami człowieka oraz
osobowość jako zintegrowany kompleks postaw, motywacji i orientacji przyjmowanych w działaniu.
Systemy społeczne ułegają stopniowej, ewolucyjnej zmianie, adaptując się coraz lepiej do otoczenia dzięki postępującemu wewnętrznemu różnicowaniu , a zarazem coraz doskonalszemu koordynowaniu i integrowaniu różnicujących się elementów.
Ewolucyjną przewagę daje coraz bardziej złożona i coraz lepiej funkcjonująca organizacja.
W jego ujęciu ewolucja nie jest procesem jednorodnym; przeciwnie, składają się na cztery subprocesy:
a) różnicowanie strukturalne i funkcjonalne, w wyniku czego z jednolitego systemu wyłaniają sią podsystemy i pełnić zaczynają wyspecjalizowane funkcje,
b) doskonalenie adaptacyjne, gdy każdy z tych podsystemów zaczyna działać coraz bardziej efektywnie i mniejszym kosztem.
c) inkluzja elementów dawniej z systemu wyłączonych, np. Poszerzania instytucji obywatelstwa, emancypacji grup upośledzonych, mobilizowania powszechnego uczestnictwa,
d)uogólnianie wartości, tak aby mogły one skutecznie legitymizowac nowy, bardziej skomplikowany system, nie będąc zakotwiczonymi w partykularnych interesach podsystemów, grup, lokalnych zbiorowości.
Ewolucja przechodzi typowe stadia. Nie jast unilinearna, ale cechuje się pewnymi ogólnymi tendencjami, na tle których dopiero wyodrębniają się szczególowe przebiegi.
Takie ogólne fazy ewolucji określa Parsons jako:
prymitywną 2. pośrednią (archiczną) 3- nowoczesną
Przejśce od pierwszej do drugiej dokonuje się w momencie pojawienia się języka pisanego. Otwiera to możliwość kodowania, dyfuzji i historycznej treści kulturowej.
Z kolei przejście od drugiej do trzeciej fazy dokonuję się w momencie pojawienia się prawa stanowionego.
Społeczeństwo nowoczesne rozwinęło się najpełniej w ramach tradycji zachodniej, zapoczątkowanej przez cywilizację grecką (antyczną) i żydowską (judaistyczną).
W ramach tej tradycji rolę „społeczeństwa wiodącego”przjmują w naszych czasach Stany Zjodnoczone.
Parsons zdradza tu typowy dla wielu ewolucjonistów etnocentryzm: tendencję do traktowania własnego społeczeństwa jako najdoskonalszej, uniwersalnej miary postępu.
Socjologowie funkcjonaliści ujmują strukturę społeczeństwa jako globalny, całościowy system społeczny, złożony z wielu wzajmnie warunkujących się podsystemów.
Zajmowali się ładem, równowagą lub harmonią elementuw w strukturze systemu lub między podsystemami w danym szerszym systemie.
Przedmiotem poszukiwań badawczych są ahalizy warunków, jakie muszą być spełnione, aby ład czy równowaga w systemie mogły być urzymane.
Analizują funkcje elementów w systemie społecznym czy podsystemów w systemie bardziej złożonym, wskazując na możliwości eufunkcji - funkcji podrzymujących, w odróżnieniu od dysfunkcji jako zjawisk „nienormalnych”, dewiacyjnych, jako systemu społecznego, a w tym systemu społeczeństwa globalnego, jest harmonia, równowaga i ład.
Pojęcie funkcji ma centralne znaczenie, gdyż jest rozumianie jako układ, rolaa danego elementu dla funkcjonowania systemu społecznego.
W koncepcję funkcjonalno-strukturalnej społeczeństwo ujmowane jest jako całość sama w sobie, która nie może być redukowalna do swych elementów składowych.
Jan Szczepański przedstawia syntetyczną charakterystykę funkcjonalnej koncepcji struktury społecznej:
„ Wszystkie ogólne teorie społeczeństwa (niezależnie od różnic między nimi przyjmują założenie, że społeczeństwo występuje i trzeba je ujmować jako pewien system całościowy, powiązany wewnętrznie zależnościami strukturalnymi i funkcionalnymi. W ramach społeczeństwa wszystkie elementy składowe są więc tak ułożone, że zostają sobie podporządkowane i zmiana jednego z nich musi pociągnąć za sobą zmianę pozostałych.
Społeczeństwo nie jest więc wyłącznie układem elementów, lecz strukturą, tzn. układem powiązanym według określonych prawidłowości.
Struktura umożliwila także funkcjonowanie społeczeństwa, tzn. wakonywanie czyności przez poszczególne elementy w taki sposób, że nie uniemożliwiają się nawzajem, lecz składają się na zespól spójnych procesów, uniemożliwiających utrzymanie się i rozwój całości.
Funkcjonowanie społeczeństwa nie wyklucza wewnętrznych konfliktów i dysharmonii, lecz nie mogą one osiągać granicy rozbijającej i niszczącej całość.
Rożnica w poglądach dotyczy natury podstawowych elementów społeczeństwa, wzajemnej zalewżności i zasad ich przyporządkowania”
(J-Szczepański. Zagadnienia socjologii wspólczesnej, Warszawa 1972, s 121-122)
Każdy system dąży do stanu równowagi i harmonii swych elementów, aby skutecznie spełniać swe funkcje. Cała struktura hierarchiczna tych systemów, zwana społeczeństwem, stanowi pewien ustrój.
Teorii funkcjonalno-strukturalnej zarzuca się pewna abstakcyjność, statyczne ujmowanie rzeczywistości, organistyczne widzenie społeczeństwa.
Teoria ta ma też pewne swoje zalety, srczegźlnie nakazując ujmowanie społeczeństwa jako całości, systemu złożonego z podsystemów: osobowości, systemu społecznego i systemu kulturowego.
2. Koncepcja konfliktowa
Drugi rodzaj koncepcji struktury społecznej stanowią trzy stanowiska teoretyczne, uznające konfliktowy charakter struktury społecznej.
Poglądy takie, jakkolwek różniące się między sobą, głoszą: Karol Marks, Ralf Dahrendorf i Lewis A.Coser.
Stanowisko K. Marksa (1818-1883) jest znane z traktowania przez niego struktury społeczeństwa jako sprowadzającej do zwalczających się ze sobą klas społecznych.
Marks w swej teopii nie traktowal o społeczeństwie w ogóle, ale o społeczeństwach historycznych.
Uznawal, że każde społeczeństwo historyczne jest ustrukturalizowane i stanowi powiązaną wewnętrznie całość. Tę całość widział jako szereg dziedzin życia połąnczonych ze sobą, w sferze społecznej zaś jako strukturę klas społecznych, uzaleznionych wzajemnie od siebie.
Organiczając analizę do zagadnień struktury społecznej, przedstawia się ją jako kompleksy stosunków społecznych, jakimi ludzie są wzajemnie ze sobą powiązani i od nich uzależanieni.
W obrębie ogółu stocunków społecznych stocunki produkczi, a więc stosunki własności, podziału pracy, determinują pozostałe rodzaje stosunków społecznych.
Ohe też leżą u podstaw podziału społeczeństwa na klasy społeczne, tj. Wiejkie zbiory lidzi, pozostających w jednakowym stosunku do środków produkcji, umożliwijącym klasie posiadającej przywłaszczanie sobie części owoców pracy (wartości dodatkowej) klasy pracującej najemnie.
Konflikt klasowy jest istotną cechą struktury społeczeństwa, a zarazem motorem zmian społecznych.
(Na nastupnem wukladu będem gruntowno rozglądać ten problem)
Ralf Dahrendorf (1929-2009) także przeciwstawia się funkcjonalnej wizji struktury społeczeństwa jako wizji struktury statycznej i bezkonfliktowej. Albowiem obok przejawów zgodności i stabilizycji - uzasadnia Dahrendorf- występują sprzeczności i konflikty zarówno między jednostkami w grupach społecznych, jak również między grupami społecznymi.
Dahrendorf przujmuje ogólne założenie, że na strukturę składają się różnego rodzaju związki, które określa terminem Herrschenverband, (wspułka właścicieli) (союз владельцев) gdyż ich istotą jest to, iż są oparte na instytucji prawomocnej władzy zwierchniej.
Ma na myśli wszelkiego rodzaju ugrupowania ludzkie. Wymienia wśród nich przyklady: państwo, Kościól, przedsiębiorstwo, partię polityczną, związki zawodowe czy nawet klub szachistów.
Termin „związek” jest zdaniem Dahrendorfa najliepszym ogólnym terminem, gdyż odwarza najtrafniej istotę wszelkiej organizacji społecznej, polegającej na przymusie i władzy.
Każdy związek bowiem jest agregatem ról i dystrybucji władzy między role oparte na dominacji jedhych ról, a podległości ról podporządkowanych i nie uczestniczących w sprawowaniu władzy.
Dla Dahrendorfa jest oczywiste, że ludzie muszą się zrzeszać, aby osiągać cele czy też aby zaspokajać swoje potrzeby. Jednakże zrzeszanie się polega na podziale ról i podpozrądkowaniu jednych ról innym rolom i ustatkowaniu władzy.
W każdym związku więc (czyli - w innej terminologii) pojawiają się z konieczności stosunki dominacji i podpozrądkowania jednej części człunków danej zbiorowości części drugiej, sprawującej władzę.
Ta dychotomiczna struktura każdego ludzkiego zrzeszenia, obejmującego dwa człony: rządzących i rządzonych, stanowi strukturalne, obiektywne żródło sprzeczności i konfliktów w budowie całego społeczeństwa globalnego.
Społeczństwo składa się ze związków różnego charakteru i różnej wielkości.
W każdym jednak związku występuje owa dychotomiczna dystrybucja władzy.
W każdym przeto związku są ci, którzy sprawują zwierzchnią władzę. I ci, którzy są rządzeni.
Rodzi to strukturalny konflikt społeczny, powodujący sprzeczność interesów.
Grupa osób sprawujących role dominujące ma interes, aby utrzymać się przy władzy, zaś grupa podległa ma interes, aby być w opozycji, dążyć do poprawy swego losu i bronić się przed władzą rządzących.
Tak więc sprzeczność interesów ma charakter obiektywny, wynikający z różnych pozycji, zajmowanych w danym związku.
Tak określone żródło sprzeczności i konfliktu jest założeniem aprioritycznyn i nieuzasadnionym.
Ostatecznie struktura społeczeństwa globalnego przedstawia się w ujęciu Dahrendorfa jako mozaika współzawodniczących ze sobą z jednej strony grup dominujących, a z drugiej grup podległych, opozycyjnych.
Sprzeczności (противоречия) interesów i konflikty są przeto wszechobecne (повсеместны, всеобъемлющи).
Aby społeczeństwa jako całości - mimo tych sprzeczności i konfliktów - utczymyły się, konieczne jest rozwijanie rźznych form regulacji konfliktów.
Dahrendorf wskazuje na trzy rodzaje regulacji stosowane dotychczas w hastorii społeczeństw, zwących się demokratycznymi, a mianiwicie:
pojednanie (uzgadnienie)
pośrednictwo
arbitraż.
Te systemy regulowania stosunków międzygrupowych pozwa lają zychować stabilizację struktury społecznej mimo jej zmienności.
Dużego rozgolosu w socjologii nabrało stanowisko Lewisa A. Cosera (1913-2003) który sformułował tzw. funkcjonalną koncepcję konfliktu.
Wedle tej teorii struktura społeczeństwa jest najeżona konfliktami, których żródłem są odmienne i sprzeczne poglądy ludzi na róśne sprawy w danym systemie społecznym czy całzm społeczeństwie.
Konflikty i sprzeczności między ludżmi nie są czymś niekorzysnym czy szkodliwym dla społeczeństwa, przyciwnie, są strukturalnie pożądane, gdyż w przypadkach konfliktów podejmowane są działania reformatorskie, integracyjnne lub adaptacyjne i struktura społeczna ulega udoskonaleniu czy poprawie.
Dzięnki temu konfliktu przyczyniają się do zwiększenia skuteczności czy sprawności danego systemu społecznego, uelastacznienia zinstytucjonalizowanych schematów organizycji społecznej
Cozer - podobnie jak Dahrendorf - starał się stworzyć ogólną teorię konfliktu dotyczącą wszelkich obiektów (które najczęściej określa się jako partie, grupy, organizacje) i wyjaśnijącą stosunki między tymi obiektami.
W swych wywodach Coser odnosi jednak zjawisko konfliktu do „systemu społecznego” lub do konfliktu między systemami społecznymi.
W swej jednostronności koncepcje konfliktowe nie uwzględniają wystarczająco roli państwa, narodu ani grup społecznych ideologiczno-kulturowych w kształtowaniu struktury społeczeństwa.
Zaletą natomiast tych koncepcji jest wykazanie, że struktura społeczna nie jest jakimś stalym kompleksem zbiorowości i grup społecznych o niezmiennych zależnościach, ale układem płynnym w którym nie tylko poszczególne rodzaje zbiorowości i grup społecznych ulegają zmianie (szczególnie rozpatrywanie w czasie historycznym), ale także relacje między nimi ujedają przekszalceniom.
3. Koncepcja interekcyjna
Interakcyjna perspektywa teoretyczna w ujmowaniu struktury społeczeństwa jest przetiwstawna zarówno koncepcji funkcjonalnej „ustroju”, jak i koncepcjom konfliktowym.
Interakcjonizm odrzuca przede wszystkim samo pojęcie struktury społeczney jako swego rodzaju układu elementów tworzących określoną całość.
Życie społeczne ludzi sprowadzy się bowiem do interakcji, czyli do działań, jakie ludzie podejmują względem siebie.
To, co funkcjonaliści nazywają systemem społecznym czy tzw. grupą społeczną, sprowadza się do określonych interakcji tworzącach wspolne, zbiorowe działania. Interakcjoniści, szczególnie Herbert Blumer (1900-1987), odwołują się do pogląndow George”a H. Meada (1863-1936) i uznają tzw. społeczeństwo, strurturę soiłeczną czy instytucje za zorganizowane interakcje pomiędzy rozmaitymi jednostkami, zachodzące według określonych wzorów.
Społeczeństwo i jego tzw. struktura muszą być ujmowane jako coś bardzo plynnego, jako zjawisko konstruowane przez obserwatora konstatującego nagromadzenie interakcji między jednostkami, szeregi uzgodnionych, powtarzanych lub podobnych interakcji czy wreszcie świadomie przez pewne jednostki podejmowanych działań zbiorczych.
Organizacja społeczna musi być rozpatrywana jako proces, gdyż ciągle się zmienia.
Treść życia społecznego polega na interakcjach między jednostkami, w których działania partnerów są negocjonowane i chociaż zachodzą według pewnych wzorów, zawsze mają charakter twórczy i nie stabilizują się w postaci jakichś ustrukruralizowanych instytucji.
Społeczeństwo w teorii interakcjonizmu symbolicznego jawi się jako dzialanie kolektywnych, zbiorowych działań. Można je trektować jako działanie rożnych niestabilnych grup interesów, ścierających się ye sobą, współzawodniczących czy zwalczających się i dochodzących do mniej lub bardziej trwałych konsensusów.
Problematyka struktury społecznej w ujęciu teorii interakcjonizmu symbolicznego pozostała poza głównym polem zainteresowań przedstawicieli tej teorii.
4. Petera Blau koncepcja struktury społecznej
Peter M.Blau (1918-2002) w swej koncepcji srtruktury społecznej łączy wiele założeń i pojęć teorii funkcjonalnej, konfkiktowej i interakcjonistycznej i stwarza realistyczną wizję struktury społecznej.
Blau unika bowien jednostronności poprzednich trzech teorii. Realizm tej koncepcji polega z jednej strony na tym, że Blau stara się przedstawić rodzaje grup społecznych i instytucji składającach się na „budowę” społeczeństwa, a z drugiej strony zidentyfikować główne procesy społeczne, jakie nadają tej charakter dynamiczny i zmienny.
Blau koncepcja struktury społecznej wspiera się na założeniach teorii wymiany społecznej. Blau uznaje się - obok George”a Homansa, Richarda Emmersona i innych - za głównego jej przedstawiciela.
Istotnym założeniem teorii wymiany jest stwierdzenie, iż zachowania ludzkie (w terminologii Homansa) czy interakcje (w ujęciu Blau) są wzajemną wymianą nagród (korzyści) między jednostkami czy też grupami społecznymi i życie społeczne ludzi może być traktowane jako swojrgo rodzazu rynek, na którym ludzie podejmują działania - interakcje, polegające na wymianie dóbr i usług, stanowiących dla nich korzyści.
W artykule Social Exchange, zamieszczonym w International Encyclopedia of Social Sciences, Blau wyjśnia, że tak samo jak jednostki, rownież grupy i „zorganizowane zbiorowości” są zaangażowane w wymianę społeczną, zmierzając do uzyskania nagród we wzajemnych świadczeniu - wymienianiu dóbr materialnych lub niematerialnych czy też usług.
Wprowadza też Blau ważne z punktu widzenia teorii wymiany rozróżnienie mikrostruktur i makrostruktur społecznych.
Pierwsze charakteryzują się tym, że wymiana społeczna między jednostkami - członkami grupy dokonujje siębezpośrednio w drodze fase-to-fase relations, natomiast makrostruktury jako składające się z mikrostruktur (a więc różnych organizacji lub instytucji) opierają swe stosunki wzajemne na wymianie pośredniej (sekondary exchange).
Owa wymiana pośrednia jast możliwa dzięnki temu, że organizacje społeczne, stanowiące mikrostruktury czy też tworzące makrostruktury, uznają pewne wspólne wartości, standarty i normy regulujące wymianę, podczas gdy w mikrostrukturach jednostki regulują ową wymianę dóbr lub usług bezpośrednio w procesie interakcji.
Wspułne wartości: normy, standarty, wzory postępowania, odgrywają ważną rolę, gdyż umożliwiją wymiane społeczną między mikrostrukturami i makrostrukturami społecznymi.
Blau poza rozróżnieniem mikrostruktur i makrostruktur społecznych posługuje się pojęciem organizacji społeczney w znaczeniu grupy społecznej,
Pojęcie „organizacja społeczna” jest najogolólniejszym terminem dla oznaczenia ponadindywidualnych tworów - podmiotów (субъектов), z jakich składa się każde społeczeństwo i z jakich składają się makrostruktury w tym społeczeństwie.
Podział za mikrostruktury i makrostruktury kłoci się z opisem tzw. poziomów struktury społecznej, jakie Blau wprowadza do swej wizji budowy społeczeństwa. Owe poziomy stanowią tzw. podstruktury;
kategorie społeczne - to części ludności, wyodrębnione ze względu na obiektywne cechy, takie jak rasa, płeć, wiek, które wplywają na stosunki wymiany między ludżmi;
społecznosci - to zbiorowości terytorialnych (czy w innej terminologii - społeczności lokalnych), o wsie, miasta, gminy, dystrykty, prowincje, regiony.
zbirowości zorganizowane - to jest wszelkiego rodzaju związki ludzi, zarówno nieformalne, jak i wielkie organizacje formalne.
systemy społeczne - nie są zbirowościami, ale stanowią zasady, według których wyodrębniaa się działy czy człony w strukturze społeczeństwa, takie jak instytucje gospodarcze, połityczne itp.
Wedle Blau wymiana społeczna między organizacjami, podobnie jak między jednostkami, dokonuje się zasadzie wzajemnej atrakcyjności i wzajemnego współzawodnictwa.
Organizacje w toku procesów wymiany różnicują się i coraz bardziej się specjalizują.
Coś muśi je jednoczyć, nadzorować, koordynować. Docodzi do pojawienia się odrębnej organizacji politycznej regulującej stosunki wymiany między ową wielością organizacji czy mikrostruktur i makrostruktur.
Ta organizacja polityczna - jest państwo, które mu następujące cele:
wydawanie praw regulujących układy wymiany między organizacjami;
kontrolę współdziałania;
zabezpieczenia zasobów organizacji;
ochronę istniejących układów wymiany przed działaniem organizycji opozycyjnych.
Podobnie jak w stosunkach między jednostkami, tak również między organizacjami w społeczeństwie dochodzi do opozycji i konfliktu, gdy w stosunkach wymiany naruszone zostaną dwie podstawowe zasady, a mianowicie zasada wzajemności i norma sprawiedliwej wymiany. Organizacja polityczna traci wtedy swą prawomocność.
Żródła konfliktów i zmiany społecznej tkwią więc w naruszeniu norm wzajemności i sprawiedliwości.
Opozycja i konflikt są zaś procesami regenerującymi strukturę społeczną.
Z drugiej strony zachowanie (сохранение) normy wzajemności i sprawiedliwości, a więc zachowanie porządku etycznego, czyni koniecznym warunkiem zapewnienia podstaw ładu społecznego.
Przestrzeganie tach norm dotyczy wszelkich instytucji czy organów władzy w grupach, a wśród nich organizacji politycznej, a więc państwa, które do wprowadzania praw, koordynowania działalności różnych grup społecznych i zachowania sprawiedliwości jest - z istoty swego przeznaczenia - powołane.
Jli zaś władza państwowa norm moralnych nie zachowyje, traci swą prawomocność.
Podsumowanie
Przedstawione koncepcje struktury społecznej są zgodne co do tego, że struktura obejmuje wiełość części składowych, definionowanych jako systemy społeczne, grupy społeczne, związki, organizacje społeczne czy też jako mikrostruktury, makrostruktury społeczne itp, a więc zawsze jako pewne kategorie lub zbiorowości społeczne (a nie jadnostki)-
Można by powiedzieć, że 2 rodzaje porządków utrzymują wielość elementów w pewnym ładzie;
różni formy regulacji, przymusu przede wszystkim przez państwo;
drugim są załezności osiągane w drodze porozumień - konsensusu, przez uznawanie pewnych wartości, norm i wzorów zachowań jako wspólnych elementówkultury.
Najważniejsze pojęcia wprowadzone w rozdziale
Społeczeństwa jest nazbardziej złożonym tworem społecznym, jednakże jest ono rozumiane wieloznaczne.
Społeczeństwa bowiem określamy historycznie ukształtowaną wielość zbiorowości, grup społecznych oraz ich instytucji wzajemnie od siebie uzależnionych, zintegrowanych przez instytucje społeczności nadrzędnych (narodu, państwa, plemienia), posiadających określone, wspólne obiektywne warunki bytu i pewne wspulne kompleksy kultupy
Struktura społeczna społeczeństwa jest to układ jego cześci skladowych, ich rozmieszczenie i powiązynie między sobą oraz społeczeństwem jako całością
Struktura społeczna - oznacza sposób ułozenia i przyporządkowania sobie członków, jnstytucju, grup i podgrup składajączch się na drupę oraz innych elementów tej grupy, takich jak elementy materialne, symbole i wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków
Teoria funkcionalno- strukturalna ujmuje strukturę społeczeństwa jako „ustrój”, jako globalny, całościowy system społeczny, złożony z wielu wzajmnie warunkujących się podsystemów.
Parsons wyrożnił w społeczeństwie cztery struktury, czyli podsystemy, zależnie od pelnionych przez nie funkcji AGIL: podsystem ekonomiczny (A), podsystem polityczny (G) (polity); podsystem kultury (fiduciary system) (L)(np. Szkoły, rodzina); wspołnota społeczna (societal community) (I) .
Społeczeństwa według Marksa rozpatrzuczeną na klasy społeczne, tj. Wiejkie zbiory lidzi, pozostających w jednakowym stosunku do środków produkcji, umożliwijącym klasie posiadającej przywłaszczanie sobie części owoców pracy (wartości dodatkowej) klasy pracującej najemnie.
Struktura społeczeństwa (Darendohrf) globalnego przedstawia się w ujęciu Dahrendorfa jako mozaika współzawodniczących ze sobą z jednej strony grup dominujących, a z drugiej grup podległych, opozycyjnych.
Społeczeństwo w teorii interakcjonizmu symbolicznego jawi się jako dzialanie kolektywnych, zbiorowych działań. Można je trektować jako działanie rożnych niestabilnych grup interesów, ścierających się ye sobą, współzawodniczących czy zwalczających się i dochodzących do mniej lub bardziej trwałych konsensusów.
Istotnym założeniem teorii wymiany (Blau) jest stwierdzenie, iż zachowania ludzkie (w terminologii Homansa) czy interakcje (w ujęciu Blau) są wzajemną wymianą nagród (korzyści) między jednostkami czy też grupami społecznymi i życie społeczne ludzi może być traktowane jako swojrgo rodzazu rynek, na którym ludzie podejmują działania - interakcje, polegające na wymianie dóbr i usług, stanowiących dla nich korzyści.
6