1

„. MAKROSOCJOLOGIA. PRZEDMIOT I KIERUNKI BADAŃ

Makrosocjologia jest działem socjologii, obejmująca problematykę wielkich grup, systemów, struktur, składników także tych ukrytych, rzeczywistości społecznej. Dzięki niej możemy poznać ich naturę, konsekwencje rozwoju itd., identyfikować aktorów konfliktowych; pozwala na wykorzystanie potencjałów konfliktowych na rzecz konstruktywnych działań.

Zapotrzebowanie na makrosocjologię wiąże się z przemianą społeczeństwa postkomunistycznego w społeczeństwo obywatelskie. Tradycyjna socjologia narodowa nie poruszała tych zagadnień na które jest teraz zapotrzebowanie w ramach otwierania się grup, struktur, społeczeństw, granic, nie wystarczają teorie powstające na bazie społeczeństw narodowych, zamkniętych.

2. SPOŁECZEŃSTWO JAKO MAKROGRUPA, SEGMENTY SPOŁECZEŃSTWA

Opisuje to teoria segmentacji - społeczeństwo to makrogrupa złożona z podrzędnych jej grup. (wg Znanieckiego grupa to osoby wyznające ten sam system wartości)

A więc społeczeństwo to makrostruktura segmentacyjna, zbudowana ze ściśle określonej liczby typów i rodzajów segmentów, celowo rozlokowanych w różnych sferach rzeczywistości. Segmenty typologicznie odpowiadają potrzebom i sferom i ich wymiarom. Społeczeństwo jest pochodną zaspokajania lub „nie zaspokajania” pewnych potrzeb: zbiorowych i indywidualnych, elementarnych i wyższego rzędu. A więc odpowiednim potrzebom towarzyszą odpowiednie sfery które maja swój wymiar segmentacyjny. W obrębie segmentów, pełniąc określone role, można zaspokajać równocześnie wiele potrzeb. Typologiczne i rodzajowo formy zbiorowości społecznych są zmienne. Dlatego też struktury segmentacyjne społeczeństw; realno socjalistycznych, obywatelskich, a zwłaszcza transformacyjnych są różne i nieredukowalne, zwłaszcza w wymiarze klasowo warstwowym. Podstawowymi formami zbiorowości segmentacyjnych społeczeństwa są: wspólnoty, związki instytucyjne i zrzeszenia. Jako takie formy stabilizują one życie zbiorowe i indywidualne ludzi na różnych jego poziomach.

Segmenty wg Zagórskiego

demograficzny i rasowy - odpowiadający sferze organicznej - wiek, płeć-, rasa

cywilny - odpowiadający sferze seksu - kawalerowie, panny, małżonkowie

pokrewieństwa odpowiadający sferze reprodukcji - ile pokoleniowa rodzina, stopień pokrewieństwa

wykształcenia - odpowiadający sferze edukacji - podstawowe , średnie, wyższe

ekologiczny - odpowiadający sferze ekologicznej - miasto wieś oraz liczebność- na danym terenie

zawodowy - odpowiadający sferze wytwarzania - zawody, specjalności

klasowy - odpowiadający sferze gospodarki - rynkowe bądź nierynkowe (reglamentowane)

polityczny, w tym partyjny i elitarny- odpowiadające sferze polityki - partie, elity władzy

socjalny - odpowiadający sferze konsumpcji zbiorowej - bezrobotni, renciści, uzniwie studenci (na utrzymaniu innych)

warstwowy (stratyfikacyjny) - odpowiadający sferze prestiżu (godności) - prestiż, majątek, władza, wykształcenie

pokoleniowy - odpowiadający sferze socjalizacji

etniczny i wyznaniowy - odpowiadające generalnie sferze kultury - narody, mniejszości, grupy etniczne i wyznawcy religii, ateiści, bezwyznaniowcy

Założeniami wyjściowymi przy konstrukcji tego modelu były:

1rzeczywistość społeczna jest zasadniczo różna od rzeczywistości przyrodniczej

społeczeństwo stanowi fundamentalny czynnik kompozycyjny tej rzeczywistości, jako struktura segmentacyjna, i nie może być utożsamiane: z nią samą (tzn. rzeczywistością społeczną); ze strukturą społeczną, gdyż jest jednym z jej rodzajów; z życiem społecznym; z państwem czy narodem. Nie może też być5. utożsamiane z populacją ludzką danego kraju

składnikami społeczeństwa w przyjętym rozumieniu są zbiory i zbiorowości szczególnego rodzaju, nieprzypadkowe, utrwalające procesy reprodukcji życia gromadnego ludzi.

zbiory i zbiorowości przypadkowe, nietrwałe, jak np. zbiegowisko, masa, tłum, chociaż stanowią komponenty rzeczywistości społecznej nie są segmentami społeczeństwa. Powstając jako nie segmenty w efekcie żywiołowych, spontanicznych zbiorowych reakcji ludzi na istniejące realnie lub potencjalnie napięcia, frustracje mogą bez wątpienia dynamizować lub opóźniać pewne procesy w obrębie rzeczywistości społecznej czy w obrębie samej struktury segmentacyjnej. To szczególnie skrystalizowane zbiorowości - grupy segmentacyjne utrwalają i budują ład w odpowiednich dla ich charakteru sferach życia społecznego. Zbiorowości niesegmentacyjne mogą zakłócać ład a nawet przyczyniać się do wyłaniania nowego ładu, zwłaszcza tłumy rewolucyjne. Mogą być aktorami sterowanych czy manipulowanych przez elity lub wybitne jednostki akcji na rzecz szczytnych czy podłych racji.

3 .MEGASTRUKTURY JAKO PROBLEM BADAWCZY. CYWILIZACJA A KULTURA.

Megastruktury pojawiają się na pewnym określonym poziomie rozwoju społecznego i są to stosunki między: społeczeństwami, cywilizacjami, narodami i systemami światowymi. W polu zainteresowani leży społeczeństwo globalne - społeczeństwo światowe. W sferze szczególnych zainteresowań leżą np. cywilizacje.

Istnieją dwa skrajne podejścia do zależności pomiędzy cywilizacja i kulturą wg F. Konecznego cywilizacja jest nadrzędna wobec kultury (Każde społeczeństwo ludzkie uczestniczy w jakiejś kulturze, ale nie każde uczestniczy w cywilizacji; ponadto każda cywilizacja jest kulturą, ale nie każda kultura ludzka jest zarazem cywilizacją), a wg F. Znanieckiego jest podżedna wobec kultury jako formy kulturowo-społecznej.Feliks Koneczny definiuje cywilizację jako „metodę struktury życia zbiorowego". Różnice między cywilizacjami wynikają z różnic prawa familijnego, majątkowego i spadkowego w poszczególnych z tych cywilizacji, z odmiennej postawy wobec czasu, odmiennego stosunku prawa publicznego do prawa prywatnego w nich, odmiennych źródeł prawa, wreszcie z istnienia lub nieistnienia poczucia narodowego w poszczególnych cywilizacjach.

Koneczny mówi że nie można być w dwóch cywilizacjach na raz, odrzuca pojęcie ludzkości stanowczo nie istnieje nic takiego, co mogłoby stopić wszystkie cywilizacje. Jakiekolwiek zrzeszenie 'wszchludzkie' jest utopią absurdalną. Nigdy nie było i nie ma wspólnej drogi cywilizacyjnej dla całego rodu ludzkiego, boć nie ma żadnej ogólnoludzkiej metody ustroju życia". I dalej pisze: „Cywilizacje nie łączą ludów ziemi, lecz dzielą je i nigdy dzielić nie przestaną. Historia powszechna składa się z dziejów cywilizacji i ich wzajemnych stosunków".

4. SPOŁECZEŃSTWO A PAŃSTWO. POLITYKA A PODZIAŁY SPOŁECZNE I SEGMENTACJA

Społeczeństwo jest grupa terytorialną organizowana przez państwo. Ukształtowane zostało historycznie, wytwarzające i uczestniczące w kulturze, identyfikujące same siebie jako odmienne od innych. Zbudowane jest ze zbiorów i zbiorowości o ściśle określonym charakterze, w jego obrębie jednostki zaspokajają swoje potrzeby pod okiem państwa. Społeczeństwo tworzy podgrupy tzw. Segmenty.

Państwo jest instrumentem władzy jego składników np. narodu, społeczeństwa lub innych składników z których społeczeństwo może być zbudowane. Jest to instytucja kontrolująca obszar danego kraju, obejmująca swym działaniem wszystkich członków społeczeństwa lub społeczeństw, którzy zajmują jego terytorium. Jest wyposażone w prawo użycia przymusu wobec jednostki i grupy nie przestrzegającej obowiązującego prawa..W latach 70-tych w Europie Zachodniej, analizując zmiany struktur i dynamiki polityki, zaobserwowano łączenie się politycznych i pozapolitycznych sfer życia społecznego. Zakwestionowano dychotomiczny podziału na „państwo” i „społeczeństwo”. Proces ten widoczny był nie tylko na poziomie globalnego porządku socjopolitycznego, ale też w zachowaniach obywateli i „aktorów” politycznych. Linia podziału odróżniająca polityczne przedsięwzięcia i działania od prywatnych zaczęła się zacierać.

Istotnym zmianom uległ model rozwoju politycznego.

Stary paradygmat - zakładał wzrost gospodarczy i lepszą jego dystrybucję, dzięki czemu wzory życia skoncentrowane były wokół „ prywatności” absorbują energię i aspiracje większości obywateli. Wobec tego uczestnictwo w konflikcie wokół polityki państwa było przedmiotem marginalnego zainteresowania.

Nie oznacza że konflikt nie istniał jednak dominującymi aktorami sceny publicznej były wyspecjalizowane, zinstytucjonalizowane organizacje oraz partie polityczne

Nowy paradygmat - zakłada powstanie nowych ruchów społecznych sytuujących się pośrodku pomiędzy sfera prywatna a publiczną. Konflikty w rozwiniętym społeczeństwie nie mogą być rozwiązywane przez regulacje polityczne i włączanie spraw do programu wyborczego przeciążających aparat państwowy. Podstawowe pola aktywności nowych ruchów to - terytorium fizyczne, ludzkie ciało, tożsamość seksualna, dziedzictwo kulturowe, narodowe, językowe itd. Zainteresowania te są bardzo różnorodne, ale mają wspólne źródło w pewnych wartościach - głównie w autonomii i tożsamości, które są przeciwstawieniem manipulacji, kontroli czy biurokratyzacji itp. Nowe ruch społeczne są uznawane za aktorów sceny publicznej. Sposób powstawania ruchów jest niesformalizowany, nieciągły, egalitarny. Nie wyłaniają one swoich reprezentantów, nie kształtują ról członkowskich, składek itp. Nowe ruchy społeczne są tworzone przez podejmowane akcje, ochotników - agitatorów, dobrowolne datki itp. formy działania to - demonstracje i inne postacie akcji z wykorzystaniem fizycznej obecności dużej liczby osób. Ma to na celu mobilizację opinii publicznej poprzez środki legalne, chociaż niekonwencjonalne.

Polityka ma wpływ na podziały społeczne, od których uzależnione są skład i budowa społeczeństwa, jego kondycja i funkcjonowanie. Podstawową kategoria podziału, są segmenty dzielące społeczeństwo na różnego typu zbiory np. klasy rynkowe (kapitalizm) i nierynkowe (socjalizm), warstwy. Podziały społeczne ujawniają się w życiu społecznym w przypadku uprzywilejowania lub dyskryminowania pewnego segmentu.

5. GRUPY, KATEGORIE A RUCHY SPOŁECZNE NA POZIOMIE MAKROSTRKTURY

Grupa społeczna to co najmniej 3 osoby powiązane systemem struktur organizacyjnych, który umożliwia realizowanie wspólnych wartości, zadań i celów. Grupa społeczna jest oddzielona od innych uczestników życia zbiorowego zasadą odrębności, każda ma inny skład, organizacją, poczucie więzi. Typologia podziału grup to:

Wspólnota - oparta na kontaktach; konieczna ze względu na urodzenie, terytorialna, publiczna

Zrzeszenie - celowa grupa do której jednostka należy świadomie, zawsze może do niej wstąpić bądź wystąpić, może być formalne, nieformalne, prywatne

Związek instytucyjny - zespól osób pełniących określone role i zajmujących określone pozycje w urządzeniu instytucyjnym.

W makrosocjologii szczególnie ważne są wielkie grupy - grupy złożone z grup podrzędnych Metodologicznie da się opisywać np. grupy widoczne i niewidoczne, zagregowane z mniejszych i agregujące się (powstające jako segmenty struktury). Merton dokonuje też np. definicji grup w sensie potencjalnym. Wtedy możemy mówić o KATEGORIACH, które stanowią zbiory statusów społecznych. Ludzie zajmujący się te statusy nie muszą pozostawać w społecznych interakcjach. Mogą posiadać podobne cechy płci, wieku czy dochodu, ale nie muszą być zorientowani na swoisty, wspólny zespół norm. Ludzie określeni w pewnych kategoriach społecznych mogą się jednak zmobilizować do zbiorowości czy grupy. Grupy złożone z członków tej samej kategorii społecznej możemy nazwać, np. grupami rówieśniczymi. Można mówić tu więc o kwestii mobilizacji nosicieli danych cech, która bywa wykorzystywana do obrony wspólnych wartości.

Ruchy Społeczne nie przynależą do zbiorowości segmentacyjnej są częścią rzeczywistości społecznej. Są to zbiorowe dążenia do zrealizowania przyjętego celu. Względnie utrwaloną forma zbiorowości ludzi na rzecz rozwiązania istotnego problemu.

Niewątpliwie ruchy społeczne są istotnymi czynnikami zmiany społecznej, jej dynamizacji. Mogą pełnić zarówno konstruktywną, jak i destruktywną rolę. Wyróżniamy:- ruchy reformatorskie

ruchy rewolucyjne- ruchy konserwatywne

6. WIĘKSZOŚCI A MNIEJSZOŚCI JAKO SEGMENTY MAKROSTRUKTURALNE

Społeczeństwo zbudowane jest z większości i mniejszości, takiej czy innej etnicznej, wyznaniowej, klasowej... Wielkość grupy okazuje się być ważnym czynnikiem określania pozycji społecznej, choć nie zawsze są widocznje „gołym” okiem. Warto jednak wnikać w nią, gdy okazuje się być istotną barierą zmian.

Większości są zbiorami lub zbiorowościami, które bez względu na powody są a stanie narzucić innym funkcjonującym grupom lub zbiorom w obrębie społeczeństwa swój system wartości.

Mniejszości to zbiorowości, które ze względu na swoje cechy odróżniające od innych są traktowane przez większości danego społeczeństwa w sposób szczególny. Najczęściej jest - to dyskryminacja, izolacja, a nawet - wypędzenie.

7. ŁAD A NIEŁAD SPOŁECZNY. TYPY ŁADÓW

Przez ład społeczny można rozumieć taki stan, kompozycji czynników reprodukcji życia zbiorowego ludzi, który zapewnia osiągnięcie względnej stabilności i zaspokajania ich potrzeb. Jest to taki stan ułożonych względem siebie komponentów, który nie wyzwala działań ze strony ważnych segmentów społeczeństwa, czy jego zbiorowych aktorów, na rzecz rzecz jego zmiany lub zasadniczych części składników

Jeżeli w ten sposób pojmujemy ład społeczny to należy go zrelatywizować do konkretnej rzeczywistości społecznej; w tym sensie mówimy o ładzie społeczeństwa obywatelskiego, o ładzie społeczeństwa totalitarnego czy o bezładzie społeczeństwa transformacyjnego. I tak, społeczeństwa obywatelskie, zasadzają swój ład przez wszystkim na klasach rynkowych a zwłaszcza na dominującej pozycji klasy średniej, społeczeństwa realnosocjoalistyczne zasadzają swój ład na klasach nierynkowych, reglamentowanych, sektorowych, zwłaszcza na dominującej strukturalnie klasie robotników państwowo-sektorowych.

Historia udowodniła, iż ład obywatelski w ogóle zapewnia możliwość osiągania wysokiej efektywności zaspokajania potrzeb zbiorowych i indywidualnych w wyszczególnionych sferach życia społecznego oraz korzystanie wg zasady wolnego wyboru z szerokiej i różnorodnej puli wolności. Pula ta jest pochodną obywatelskiej kompozycji czynników ładu społecznego.

Stanisław Ossowski wyróżnił 3 kompozycje ładów społecznych:

Ład przedstawień zbiorowych - dopowiada rzeczywistości społeczeństw tradycyjnych - oparty jest na tradycji. Przyjęte tradycje, normy są przekazywane i przestrzegane. Tradycja jest tu komponentem ładu społecznego.

Ład monocentryczny - ład społeczny jest tu odgórnie narzucony przez nakazane normy i wartości. Występuje w systemach totalitarnych, scentralizowanych. Ten typ ładu wyróżnia zdecydowanie społeczeństwa realnosocjolistyczne, totalitarne od innych.

Ład policentryczny - życie społeczne reguluje równowaga sił społecznych społeczeństwo samo tworzy normy i przestrzega je (respektuje się zasady i normy współżycia zbiorowego). Ten typ ładu odpowiada społeczeństwo obywatelskim, otwartym, pluralistycznym.

Zbiorowości niesegmentacyjne mogą zakłócić ład, a nawet istotnie przyczynić się do wywołania nowego ładu, zwłaszcza tłumy rewolucyjne.

8. RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA A SEGMENTY I STRUKTURY SIECIOWE

Rzeczywistość społeczna nie może być utożsamiana ze społeczeństwem gdyż jest ono (społeczeństwo) jedynie jednym z jej komponentów. W rzeczywistości społecznej można wyróżnić:

Segmenty - (wspólnoty, zrzeszenie, instytucje, zbiory, agregaty) dzięki którym możliwa jest prosta reprodukcja życia zbiorowego. Są względnie trwałe a w powiązaniu ze sobą budują społeczeństwo

Niesegmenty - (masa, tłum, zbiegowisko) nie reprodukują życia społecznego, powstają przypadkowo, są krótko trwałe i spontaniczne, przelotne. Jednak mogą zakłócić lub przyczynić się do zmiany ładu. Są pochodnymi niezaspokojonych potrzeb. Mogą stać się aktorami manipulacji elit i jednostek

Struktury pozasegmentacyjne - sieciowe - maja charakter systemowy. Obejmują systemy: lingwistyczne, ideacyjne, normatywne, interesów, organizacyjne, infrastruktury. Szczególne twory świadomej aktywności człowieka stabilizują one proces reprodukcji społecznej pomimo biologicznej wymiany jednostek. Stabilizują procesy reprodukcji ponieważ każdej ze sfer towarzysza odpowiednie normy i idee, wartości itp..

21.SFERY, AKTORZY MAKROSTRUKTURALNI A ICH ROLE SEGMENTACYJNE.

Człowiek zaspokaja swoje potrzeby w odpowiednich sferach. Wg B. Malinowskiego odpowiednim potrzebom elementarnym i wtórnym odpowiadają odpowiednie reakcje kulturowe w zakresie organizacji życia społecznego. prof. Zagórski wyróżnił 12 rodzajów sfer (zob. pyt. 4.)

9 RUCHY SPOŁECZNE A PROBLEMY SPOŁECZNE. DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH.

Ruch społeczny jest to forma aktywności podporządkowana pewnej określonej ideologii zmierzającej do rozwiązania czy złagodzenia problemu społecznego. Ruch społeczny jest niesegmentem, nie reprodukuje on życia społecznego może je jedynie dynamizować. Każdy ruch społeczny jest systemem działań i dążności, obejmuje przeto różne działania grupowe i opiera się na różnych formach organizacyjnych, które te działania inicjują lub je organizują. (komitety, związki, kluby, partie polityczne, organizacje zawodowe lub zrzeszenia).

J. Szczepańskim wyróżnia następujące rodzaje ruchów społecznych: ruchy rewolucyjne, ruchy reformatorskie oraz ruchy ekspresywne. Różnią się one od siebie zarówno rodzajem i zakresem postulowanych zmian, jak również programami i metodami działania. Ruchy rewolucyjne zmierzają do zmiany podstaw ustroju społecznego i kultury danego społeczeństwa i nie wykluczają użycia metod przemocy i walki fizycznej.

Ruchy reformatorskie nie podważają podstaw ustroju społecznego ani podstaw kultury w danym społeczeństwie, ale dążą do wprowadzenia odpowiednich zmian w drodze użycia środków legalnych tj. środków uznawanych w danym społeczeństwie - państwie za prawnie dozwolone (demokracja). Ruchy ekspresywne. Ich cechą charakterystyczną jest to, że zmierzają one do wprowadzenia pewnych zmian w kulturze w systemach wartości, wzorach życia danego społeczeństwa. Określeniem tym obejmuje się różne tzw. ruchy umysłowe, ruchy odnowy moralnej, ruchy oświatowo-kulturalne. Ruchy te albo starają się wywrzeć wpływ na różnego rodzaju władze publiczne celem skłonienia ich do wprowadzenia postulowanych zmian, albo też same wprowadzają i starają się realizować nowe wzory życia. Przykładem mogą być różnego rodzaju wspólnoty, często o charakterze religijnym, zmierzające do odnowy życia. Ruch społeczny jest zbiorowym działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych. Jak pojawia się problem to pojawia się ruch. Jest istotnym czynnikiem zmian społecznych.

Ruchy społeczne dążą do uznania siebie przez szerszą zbiorowość za publicznych aktorów Ruchy te zmierzają do celów, których osiągnięcie miałoby istotne znaczenie nie tylko dla samego ruchu, lecz i dla społeczeństwa jako całości.

10.SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIE. KOMPONENTY I GŁÓWNE CECHY

Społeczeństwo obywatelskie istnieje zalewie 200 lat, wcześniej były społeczeństwa oparte na sposobie zdobywania środków do życia. Głównymi cechami społeczeństwa obywatelskiego jest wytworzenie autonomicznych, nie sterowanych przez państwo lub inne ośrodki, instytucji i organizacji. Podstawą jest walka o prawa obywatelskie w parlamencie i w życiu. A najważniejsze jest utworzenie jednakowych praw dla wszystkich członków społeczeństwa,.

wg. Zagórskiego

a)struktura ideacyjna: pluralistyczna struktura idei konkurujących, praktykowanych, udoskonalonych w konsensusie

b)struktura normatywna: struktura norm ustanawianych głównie w systemie demokracji, skoordynowanych z praktycznymi potrzebami obywateli

c)struktura nierówności: struktura interesów możliwych do artykułowania wielopoziomowego i podmiotowego

d) str. organizacyjna: zorientowana racjonalnie i efektywnościowo (ekonomicznie)

e)str. segmentacyjna : str. zbiorów i zbiorowości realnie, lub potencjalnie podmiotowych: zrzeszeń, związków instytucyjnych i wspólnot konstytuowanych w toku rozszerzających się wyborów

f)str. lingwistyczna: język historyczny dominującej nacji; języki równorzędne głównych narodów, konsensualnie wybrany język urzędowy

g)infrastruktura: wielofunkcyjna, wielopoziomowa zorientowana na podnoszenie sprawności komunikacyjno - informatycznej systemów społecznych oraz komfortu życia i aktywności zbiorowej i indywidualnej obywateli.

11.SPOŁECZEŃSTWA TRANSFORMACYJNE (POSTKOMUNISTYCZNE). KOMPONENTY.

Społeczeństwa transformacyjne, to szczególny typ społeczeństw już nie totalitarny ale jeszcze nie obywatelskich. Rodzą się w efekcie rozpadu komunistycznego totalitaryzmu, sowieckiego imperium. Są przejawem odzyskiwania suwerenności politycznej, państwowej, chęci zbudowania nowego ładu na którym wyrośnie społeczeństwo obywatelskie. Ale po zniesieniu niewoli - imperialnej. Polska i inne kraje postkomunistyczne znalazły się w nowej niewoli - „niewoli strukturalnej”. Przejawia się ona m.in. poprzez transformacyjną dyktaturę klas „garnuszkowych”. Mniejszością klasową w społeczeństwie transformacyjnym jest natomiast niezwykle ważna, ale dopiero rodząca się klasa prywatnych przedsiębiorców, w tym klasa średnia - ostoja obywatelskości.

Utrzymaniu się wspomnianej wyżej „niewoli strukturalnej” sprzyja m.in.:

1.Mniejszościowa pozycja rodzących się klas przedsiębiorców przy dominacji klas „garnuszkowych” tj. antyrynkowych i warstw socjalnych

2.Brak elit i znaczących partii liberalnych

3.Brak stratyfikacji czyli brak systemu klas wyższych, średnich i niższych, który zastąpiłby byłe systemy kastowe i stanowe jako regulatory ładu społecznego.

4.Mniejszościowa pozycja zawodów usługowych (dominacja zawodów rolniczo - przemysłowych).

Główna cechę społeczeństwa transformacyjnego jest hybrydalność decydują o tym typy segmentów mieszanych:

Wahadłowy - to segmenty zmieniające dość często status klasowo - warstwowy, w celu polepszenia egzystencji. Jako przykład można to podać bezrobotnych, którzy pobierają zasiłek i dorabiają „na czarno”. Inny przykład to handlarze - turyści, czy chłopi - robotnicy. W grę wchodzą tu różnego rodzaju oszustwa, fałszerstwa dotyczące statusu, by móc wykorzystując luki prawne żerować na przepisach celnych, bankowych, ubezpieczeniowych, itp.

Czarnorynkowy - cechą charakterystyczną jest fakt, że na czarnym rynku transformacyjnym spotykają się wszystkie segmenty struktury klasowo - warstwowej. Jest to oczywiście efektem blokowanie legalnej działalności ekonomicznej.

Garnuszkowy - to zbiór jednostek, które w przeważającej części utrzymywane są na koszt jednostek produktywnych. W segmencie tym mieszczą się emeryci, renciści, ale także pracownicy najemni, którym pensja nie wystarcza na utrzymanie.

12. MECHANIZMY WYTWARZANIA STRUKTUR KLASOWO-WARSTWOWYCH

Struktura klasowo-warstwowa jest obecna niemal we wszystkich społeczeństwach. Podstawowym mechanizmem ich wytwarzania nierówności społeczne ze względu na pewne cechy. Istenieje wiele teorii wyjaśniających ich genezę, wszystkie zawierają się w duch zasadniczych orientacjach. Ekonomicznej i funkcjonalno - strukturalnej. Karol Marks uważał, że podział klasowy wytworzył się wraz z rozwojem techniki i wprowadzeniem podziału pracy, oraz prywatnej własności środków produkcji. Dzięki którym możliwe było zagarnięcie przez właścicieli środków produkcji, części wytworzonych dóbr tzw. „wartości dodanej”. Powstał klasa posiadaczy i klasa pracująca. Z kolei Max Weber uważał ze podejście Marksa jest zbyt sztywne, wyróżnił trzy odrębne sfery różnicujące społeczeństwo: ekonomiczna, społeczna i polityczna. W przeciwieństwie do Marksa twierdził on, że pozycji ekonomicznej nie można traktować według uproszczonego podziału na dwie kategorie, ale należy traktować je jako continuum od pozycji wysokiej do niskiej.

W koncepcji analizy funkcjonalnej aby społeczeństwo mogło funkcjonować, realizować swoje zadania, rozwijać się zaspokajać potrzeby ludności musi być ustrukturalizowane, stratyfikacja społeczna jest nieunikniona i potrzebna. Społeczeństwo musi tworzyć różne pozycje i rozdzielać je między ludzi. Społeczeństwo aby funkcjonować musi umiejscawiać jednostki na różnych pozycjach, oraz musi te jednostki motywować do zajmowania tych pozycji a potem rozbudować pragnienie aspiracji do wykonywania obowiązków płynących z zajmowanej pozycji. Dzięki systemowi nagród i nierównomiernemu rozdziałowi dóbr społecznych istnieje możliwość obsadzenia pewnych pozycji ludźmi którzy spełniają określone wymagania..

13. NARÓD A MNIEJSZOŚCI ETNICZNE. STRUKTURA ETNICZNA SPOŁECZEŃSTW

Każde współczesne rozwinięte społeczeństwo jest zbudowana w wymiarze etnicznym czyli składa się różnych narodów, grup etnicznych i mniejszości narodowych, w różnych proporcjach w tym sensie społeczeństwo nie może być identyfikowane z narodem. Struktura etniczna społeczeństwa składa się z szeroko rozumianych grup etnicznych, będących segmentami, podlegającymi władzy państwowej dominującego narodu. W tej strukturze można wyróżnić większości i mniejszości. Większości przekazuje swoje wzory kulturowe i językowe jako dominująca, mniejszość może być marginalizowana. Segmenty zbiorowości etnicznej mogą występować w postaci rozproszonej lub skupionej. Dane terytorium jest traktowane jako ojczyzna wiekszości strukturalnej. Obecnie na świecie można zaobserwować dwie tendencje w strukturze etnicznej: renesans narodowy np. Jugosławia, oraz tendencja integracji narodowej Unia Europejska.

14. KLASY A WARSTWY SPOŁECZNE - TYP I RODZAJE

O „klasie” możemy powiedzieć gdy pewna liczba osób ma wspólne szanse życiowe, a czynniki te dotyczą ich ekonomicznego interesu - posiadania bądź nie środków produkcji Przynależność do danej klasy nie jest prawnie sformalizowana, i nie wiąże się z pochodzeniem, choć w rzeczywistości często tak. Kryteria wyróżniania klas mają przede wszystkim ekonomiczny charakter. System klasowy jest formą otwartej stratyfikacji w której można zmieniać pozycję określoną przez urodzenie.

Każda klasa jest wewnętrznie podzielona na warstwy które są zbiorowościami składającymi jednostek stanowiących część klasy lub o niejednorodnej przynależności, Warstwy wyróżnianych na podstawie podobnej pozycji i miejsca w hierarchii społecznej. Warstwa społeczna oddzielana jest od reszty społeczeństwa ustanawianymi w procesie rozwoju społecznego barierami. Warstwy społeczne są połączone pewną więzią i poczuciem wspólnej przynależności.

Wśród klas gospodarczych możemy wyróżnić; klasy rynkowe - będące ostoją społeczeństwa obywatelskiego, klasy nierynkowe - typowe dla gospodarki typu nakazowego z systemem pełnego zatrudnia, klasy garnuszkowe - reglamentowane

Areną występowania warstw, jest sfera: polityki, konsumpcji, kultury i prestiżu. Z tąd też możemy mówić o warstwie typu politycznego, socjalnego, kulturowego, hierarchiczno-prestiżowego.

15. ZAWODY A KATEGORIE SPOŁECZNO - ZAWODOWE. STRUKTURA ZAWODOWA SPOŁECZEŃSTW OBYWATELSKICH.

Obecnie odchodzi się powoli od teorii klasowo-warstwowych na rzecz teorii stratyfikacji ze względu na wykonywany zawód. Zawód jest kategorią związaną najściślej ze sferą wytwarzania dlatego w aspekcie socjologicznym może być ujmowany jako rodzaj grupy społecznej, ponieważ łączy ich poczucie solidarności, łączności i wspólności wielu spraw. Zawód określa czynności, które są wykonywane przez pewną zbiorowość ludzi w ramach społecznego podziału pracy, zgodnie z kwalifikacjami uprawniającymi do ich wykonywania.
Struktura zawodowa w społeczeństwach industrialnych uległa rozbudowie i stała się podstawą organizacji całej struktury społecznej współczesnego społeczeństwa. W społeczeństwie industrialnym centralnymi rolami stały się właśnie role zawodowe i to one decydują o trybie życia i losach jednostki. W makroskali osiągnięta struktura zawodowa i proporcje zatrudnienia w poszczególnych kategoriach zawodów są jednym z najważniejszych wskaźników rozwoju społeczno - gospodarczego danego społeczeństwa. Powstały trzy kategorie dzielące zawody na sektory rolniczy, przemysłowy oraz trzeci usługi najpowszechniejsze w społeczeństwie obywatelskim. Społeczeństwo obywatelskie charakteryzuje się racjonalizacja w obrębie zatrudnienia. Dopiero, gdy powstały gospodarki i społeczeństwa rynkowe zróżnicowanie zawodowe stało się jedną z płaszczyzn najistotniejszych społecznie podziałów. Zajęcia uzyskują odtąd określoną wartość użytkową, której wielkość wyraża społeczno - ekonomiczną relację pomiędzy atrybutami przysługującymi ich wykonawcom, takimi jak prestiż, wykształcenie zarobki.

Najbardziej bezpośrednim przejawem roli zróżnicowania zawodowego w strukturze społecznej jest fakt, że w większości przypadków pozycje jednostek w najważniejszych wymiarach nierówności, takich, jak dochody, prestiż, władza, są wyznaczane przez pozycje zawodowe.

37. STRUKTURALNE BARIERY TRANSFORMACJI I NTEGRACJI EUROPEJSKIEJ.

Gdy wśród uczestników procesu integracyjnego pojawia się świadomość przynależności do tej samej zbiorowości, manifestowana solidarnymi postawami lub powszechną akceptację działań przedstawicieli, mamy do czynienia z integrację. Zanim jednak może dojść do takiego stanu w zbiorze integrujących się społeczeństw, muszą one osiągnąć pewien stopień integracji wewnętrznej - odpowiednich systemów i struktur tworzących ład społeczny. Zintegrować się nie jest łatwo pojawiają się różne bariery:

bariery strukturalne -- bariery świadomościowe --bariery ideacyjne - to głównie brak zakorzenionych idei liberalnych

bariery normatywne - to głównie brak norm prawnych - szczególnie regulujących sferę gospodarki - które zbliżałyby nas do społeczeństw obywatelskich

bariery organizacyjne - to realne trudności w tworzeniu nowych struktur organizacyjnych w różnych sferach życia społecznego

bariery interesów - to trudności w nawet zdefiniowaniu interesu społeczeństwa jako całości. Przeszkodą tu jest brak rozwiniętej klasy średniej i dominacja klas „garnuszkowych”. Postępujący wobec tego proces ubożenia społeczeństwa nie czyni popularną idei rynku, konkurencji, własności prywatnej. Konsekwencją tego jest partykularyzacja interesów

bariery lingwistyczne - to brak szerokiej i dostatecznej znajomości języków obcych jako środka komunikacji międzynarodowej

bariery klasowo - warstwowe - to głównie brak rozwiniętej klasy średniej oraz brak warstw hierarchiczno - prestiżowych

16. MEGATRENDY A GLOBALIZACJA

Globalizacja jest to intensyfikacja pewnych stosunków społecznych o światowym zasięgu, która powoduje że lokalne środowisko jest kształtowane przez wydarzenia mające miejsce bardzo daleko bez jednoczesnego wpływu zwrotnego.

Megatrendy J. Naisbitta

1. od społeczeństwa przemysłowego do informatycznego

2. od technologii siłowej do ultrtechnologii

3. od gospodarki narodowej do globalnej

4. od myślenia krótkofalowego do długofalowego

5. od centralizacji do decentralizacji

6. od pomocy zinstytucjonalizownej do samopomocy

7. od demokracji przedstawicielskiej do uczestniczącej

8. od hierarchii do sieci

9. od północy do południa

10. do schematu albo- albo do schematu wielokrotnego wyboru

17. KLASY RYNKOWE A NIE RYNKOWE.

Klasy rynkowe są klasami ekonomicznymi wykształtowanymi w procesie istnienia gospodarki rynkowej. Tworzyły się tam gdzie istniała własność prywatna oraz ustrój kapitalistyczny i gospodarka towarowo pieniężna. Kapitalizm wytworzył klasy wielkich , małych, średnich, przedsiębiorców jak i najemnych wolnozawodowych „właścicieli” sprzedających swe usługi. Poszczególne klasy rynkowe mają wspólne szanse życiowe, dostrzegalną różnicę, swoistą odrębność, pewne poczucie własnego położenia klasowego. Klasy rynkowe są ostoja społeczeństwa obywatelskiego homo oeconomicus

Klasy nierynkowe to zbiory i agregaty, które wyłaniane są w złożonych procesach, w sferze gospodarki, w związku z własnością prywatną, niekoniecznie w warunkach gospodarki rynkowej, tworzone odgórnie. Klasy nierynkowe, przedmiotowe, reglamentowane charakteryzowały gospodarkę niedoboru, typowe dla bloków socjalistycznych. Klasy te nie maja cech klas Weberowskich, ich członkowie charakteryzują się świadomością homo sovieticus i nie są zdolni do realnych rewolucji obywatelskich, mogą jedynie się buntować i wyrażać niezadowolenie.

Podstawowa różnica istnienia tych klas, oprócz warunków rynku bądź nie rynku, jest możliwość konstruowania grup społecznych; zrzeszeń, związków, partii

18. „STARA” A „NOWA” KLASA ŚREDNIA.

„Stara” klasa średnia tworzyła się przez ostatnie 200 lat w okresie rozwoju kapitalizmu. Była generowana rynkowo i jest ostoją ładu gospodarczego i społecznego. Rozkwit wymiany towarowej w XVI wieku wywołany odkryciami geograficznymi, spowodował rozwój kooperacji między firmami i wzrost obiegu pieniądza. Zrodziło to zapotrzebowanie na kupców, bankierów, lekarzy, prawników, przedsiębiorców, urzędników aparatu państwowego.

Cechy członka klasy średniej to rzetelność, samodyscyplina, długofalowe inwestycje, oszczędzanie, indywidualizm.

W XIX i na początku XX wieku klasa średnia, mieszczaństwo i drobni włościanie, przeżywała swój rozkwit. W I połowie XX wieku centrum działalności gospodarczej przesuwa się z produkcji na usługi. Pojawia się popyt na wykwalifikowany personel urzędniczy i handlowy, co powoduje rozwój kategorii najemnych pracowników umysłowych. Powstała w ten sposób „nowa” klasa średnia, mieszcząca się między klasą robotniczą, a elitami posiadającymi władzę, i bogactwo.

Nowa klasa średnia to wysoko kwalifikowani specjaliści: lekarze, inżynierowie, naukowcy, artyści, technicy, managerowie, personel administracyjny - tzw. białe kołnierzyki.

We współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym „nowa” klasa średnia liczy od 40 do 60% i dominuje nad starą (10-20%).

Etos klasy średniej zyskał nową treść:

umiejętność zaprezentowania własnych kwalifikacji na rynku pracy

pożądane nieustanne okazywanie entuzjazmu, inicjatywy, pomysłowości

podkreślenie własnego zaangażowania w to co się robi

profesjonalizm

Zbiorowość określana jako „nowa” klasa średnia jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie. Przeważa opinia, że nie jest to klasa, a raczej zbiorowość złożona z jednostek i kategorii typowych dla współczesnych społeczeństw kapitalistycznych pod względem statusu materialnego i poziomu konsumpcji. Charakteryzuje je : wysoki prestiż, to, że ich styl życia jest przedmiotem aspiracji innych ludzi; przynależność do „nowej” klasy średniej jest oznaką życiowego sukcesu.

35 HYBRYDALNOŚĆ STRUKTUR TRANSFORMACYJNYCH

Dotyczy ona w szczególności struktury-klasowo warstwowej. W strukturze społ. transformacyjnego można wyróżnić przynajmniej 3 odmienne typy segmentów klasowo-warstwowych. Ci główni aktorzy polskiej transformacji budują dziś strukturę społeczeństwa jako zbiory, kategorie społeczne na których zasadzają się procesy reprodukcji życia są to:

- segmenty antyrynkowe - reglamentowane, garnuszkowe, antyprywatnowasnościowe, klasy sektorowe i warstwy socjalne.

- segmenty rynkowe - zwłaszcza klasy prywatnych przedsiębiorców

- segmenty mieszane - sytuujące się ę pomiędzy w/w jest to potencjalny rezerwuar klas przedsiębiorców, nadzieja „obywatelskości” o ile ich statusy gruntownie przekształcą się i zbliżą ku rynkowości.

Obecnie w strukturze naszego społ. dominują segmenty mieszane (hybrydalne). Są one pochodną korzystania przez jednostki przynajmniej z 2 źródeł egzystencji o odmiennych formach własnościowych

Wyróżnia się 3 typy segmentów mieszanych:

- wahadłowy - gł. sposobem polepszania swojej i rodzinnej egzystencji jest częsta i dość regularna zmiana statusów klasowo warstwowych „Wahadłowcami” są ci, którzy praktykują ruchliwość statusów i ruchliwość geograficzną (np. między miastami, krajami) oraz czerpią z tego środki egzystencjalne, bez względu na ich formalną kwalifikację przynależności segmentacyjnej.

- czarnorynkowy - gł. środki egzystencji czerpią w obrębie czarnego rynku (szarej strefy) przy jednoczesnym formalnoprawnym udokumentowaniu legalności jakiegoś powierzchownego źródła egzystencji, często marginalnie. W szarą strefę ucieka się gł. z powodu restrykcyjnego systemy podatkowego. Uciekają w nią przedstawiciele wszystkich segmentów struktury klasowo-warstwowej naszego społeczeństwa m.in. skorumpowani stróże prawa, drobni prywatni przedsiębiorcy

- garnuszkowy - te jednostki, które w przeważającej części są na utrzymaniu innych segmentów społeczeństwa (tzw. produktywnych), z drugiej strony samodzielnie podejmują zdobywanie dodatkowych środków egzystencji (w obszarze gospodarki publicznej, prywatnej lub naturalnej). Tą podstawową część środków egzystencjalnych czerpią oni za pośrednictwem systemu reglamentacji socjalno-osłonowej są to m.in:

- dorabiający emeryci, renciści,

- bezrobotni podejmujący dodatkowe prace,

- pracownicy najemni, którym gł. pensja nie wystarcza na utrzymanie

Hybrydalność jest jedną cech określających społeczeństwo transformacyjne. Dominacja strukturalna „hybryda” nie sprzyja jednak osiągnięciu ładu demokracyjnego, ponieważ jego ostoją są zdecydowanie jednorodne, w sposobie zdobywania źródła egzystencji - segmenty.

41. PROBLEMY WALK MIĘDZYCYWILIZACYJNYCH WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Hipoteza - w nowym świecie głównymi źródłami konfliktów nie będą ideologie, ani gospodarka lecz konflikty kulturowe. Zasadnicze konflikty w światowej Polityce będą między narodami i grupami reprezentującymi różne cywilizacje. Polityka światowa zdominowana będzie przez zderzenia międzycywilizacyjne. Ludzie zachodu mają tendencję do traktowania narodów, państw narodowych jako podstawowych aktorów światowej sceny, państwa pełniły tę rolę ale tylko przez kilka stuleci w perspektywie długiego trwania ludzka historia to historia cywilizacji.

Przyczyny przyszłych starć między cywilizacjami:

Będzie rosło znaczenie tożsamości cywilizacyjnej, świat będzie kształtowany przez stosunki 7, 8 cywilizacji (zachodniej, konfucjańskiej, japońskiej, islamskiej, hinduistycznej, prawosławnej, południowoamerykańskiej i prawdopodobnie afrykańskiej).

- cywilizacje różnią się historią, językiem, kulturą, tradycją, religią, różne poglądy na relacje: człowiek-bóg, jednostka-grupa, obywatel-państwo, władzy, wolności, równości.

- świat jest coraz mniejszy, stosunki między przedstawicielami cywilizacji coraz częstsze - pogłębienie świadomości cywilizacyjnej i świadomości różnic między nimi

- gospodarka, modernizacja, społeczne przemiany - wyrwanie ludzi z tożsamości państwa narodowego, spoiwem staje się religia. Religia przekracza narodowe granice i łączy cywilizacje

- różnice kult. i cechy charakterystyczne dla danej kult. są mało podatne na zmiany, tu trudno o kompromis jak w polityce czy ekonomii. Religia dzieli i różnicuje ludzi silniej niż przynależność etniczna - nie można być pół-katolikiem,

- Wspólnota kulturowa ułatwia szybki rozwój stosunków gospodarczych , np. Wspólnota Europejska opiera się na fundamencie kult. europejskiej i zach. Chrześcijańskiej.

Zderzenie między cywilizacjami może nastąpić na poziomie mikro ale głownie na makropoziomie - państwa odmiennych cywilizacji rywalizują o militarną i gospodarczą przewagę walczą o kontrolę nad międzynarodowymi instytucjami i państwami, promują własne wartości polityczne i religijne (np. zachód promuje demokratyczny liberalizm jako wartości uniwersalne by utrzymać zachodnią przewagę militarną i rozwijać stosunki gospodarcze

Interakcje między cywilizacjami to niezawsze przemoc ale też współzawodnictwo.

20. KWESTIA ETNICZNA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE. „ŻYWY” A „BANALNY” NACJONALIZM

W europie ścierają się dwie tendencje etniczne. Z jedne strony mamy do czynienia z udanymi przedsięwzięciami integracyjnymi, wymagającymi rezygnacji z części tradycyjnie pojmowanej suwerenności narodowej na rzecz powstającego społeczeństwa europejskiego. Z drugiej strony mamy do czynienia z renesansem narodów znajdujących się przez wieki czy ostatnie dziesięciolecia w niewoli narodowej.

NACJONALIZM „BANALNY” - charakterystyczny dla społeczeństw narodowych suwerennych od wieków, Jest to forma realizowania interesów narodowych w ramach struktury państwowej

NACJONALIZM „ŻYWY” - manifestujący się jako żywa reakcja na agresję grup etnicznych, przypisywany nacjom odzyskującym suwerenność państwową, do swojej dyspozycji nie mają struktury państwa.

Istnienie owych nacjonalizmów wskazuje, że narody będą istniały jeszcze bardzo długo. To one nadają treść stosunkom międzynarodowym, a także międzycywilizacyjnym.

Nacjonalizm określa postawę społeczno polityczną lub ideologię stawiającą interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości, postulujące podporządkowanie innych narodów interesom własnego narodu, głoszące niechęć, nietolerancję i ksenofobię wobec innych narodów. Tak rozumiany nacjonalizm jest przeciwieństwem patriotyzmu i internacjonalizmu - postaw i ideologii wolnych od wrogości wobec innych narodów.

Wśród czynników wpływających na powstawanie i rozwój nacjonalizmu w europie w XIX i XX wieku wymienia się rozwój stosunków kapitalistycznych, tworzenie się rynków narodowych, wzrost poczucia odrębności kulturowej i językowej, rozpad społeczeństw wieloetnicznych i tworzenie się społeczeństw homogenicznych.

---