19. CYWILIZACJA ŁACIŃSKA A CYWILIZACJA ZACHODNIA, PROBLEM ZMIERZCHU I ROZKWITU CYWILIZACJI.
Każda cywilizacja jest wynikiem zwycięstwa pewnych ideałów nad tymi dążnościami, które ludzkość, podziela z innymi gatunkami zwierzęcymi. Czynnościami które zmierzają do zadowolenia tzw. instynktów - głodu, pożądania płciowego, strachu, gniewu, instynktu macierzyńskiego, instynktu towarzyskiego - służą do zachowania jednostki i gatunku, poza tym są nieprodukcyjne. Każda cywilizacja jest tędy wytworem niewielkiej mniejszości, której zadaniem jest nie tylko tworzenie nowych ideałów, lecz narzucanie tych ideałów niechętnym masom, nie tylko inicjowanie nowych czynności, lecz także skłanianie ludu do naśladownictwa. Każda cywilizacja potrzebuje przywódców zdolnych do robienia wynalazków i posiadających władzę do narzucania tych wynalazków ogółowi.
Każda cywilizacja wytwarza grupę zwana arystokracją umysłową - jest to całość klas przodowniczych w danej epoce i w danym społeczeństwie ( w społeczeństwie współczesnym zaliczymy do nich przedsiębiorców, wynalazców, mężów stanu, prawników i kierowników biurokracji, artystów, uczonych, itp.) Tak więc do pierwotnej nierównosci i osobników
25, Struktura demograficzna - Układ kategorii płci, wieku, ras - jako odpowiednich zbiorów i grup segmentacyjnych - wzajemnie powiązanych i wiązanych. Arena występowania struktury demograficznej, a w istocie demograficzno - społecznej jest „organiczna” sfera rzeczywistości. Zsyntetyzowane kategorie struktury demograficzno-społęcznej , kumulują cechy wieku i płci dla potrzeb praktyki życia społecznego. Nasze społeczeństwo dysponuje znaczącym potencjałem demograficznym. Nie liczy się tylko ilość, ale i jakość ich cech społ-demogr. Warunkują one obiektywnie możliwośći obsady znacznej ilości ról w kategoriach produkcyjnych, tj zdolnych do samodzielnego zdobywania środków egzystencji. W latach 1990-97 nie zaszły istotne zmiany w udziałach poszczególnych kategorii demograficznych. Utrzymuje się jednak tendencja „zastoju” reprodukcyjnego Polaków w kraju. Ludność Polski Polski wzrosła w wymienionych latach zaledwie o pół miliona , z 38,2 do 38,7 mln. Udział kategorii „produkcyjnych” utrzymywał się co prawda na tym samym poziomie - jednak przy ewidentnym wzroście „poprodukcyjnych” i spadku „przedprodukcyjnych”. Potencjalnie i realnie taki skład społeczeństwa „wyostrzył” kwestię socjalną , konieczność zwiększania środków utrzymania „poprodukcyjnych”. Wysoki wskaźnik bezrobocia, wśród „produkcyjnych”, zwłaszcza kobiet, dodatkowo wpływa na owo „wyostrzenie”
14. RUCHY A SFERY I POZIOMY RZECZYWIST
OŚCI SPOŁECZNEJ
(sfery rzeczywistości społecznej a ich układy i systemy
społeczne
Na podstawie prac C.Offe i A.Touraine.
Nowe ruchy upolityczniły zagadnienia, które z trudem dają się ująć w obrębie dualistycznego uniwersum działań społecznych leżącego u podstaw liberalnej teorii polityki. Oznacza to, że tam, gdzie teoria liberalna przyjmuje, iż wszystkie działania mogą być kategoryzowane jako „prywatne” lub „publiczne” (w tym drugim przypadku można je w uzasadniony sposób nazwać „politycznymi”). Nowe ruchy społ. umieszczają siebie w trzeciej, pośredniej kategorii. Roszczą one sobie prawo do takiej sfery, która nie jest ani „prywatną” (prywatna w sensie wyłączenia z obszaru prawomocnych ingerencji innych osób), ani publiczna (w sensie uznawania za przedmiot prawomocnych oddziaływań ze strony politycznych instytucji i aktorów). Sfera ta składa się z istotnych dla zbiorowości rezultatów i ubocznych efektów działań ze strony aktorów zarówno jak i instytucjonalno-politycznych, wymienieni aktorzy nie mogą wszakże ponosić odpowiedzialności za owe rezultaty na drodze prawnej lub instytucjonalnej. Przestrzeń działania owych ruchów jest obszarem polityki nieinstytucjonalnej, której nie przewidywała ani doktryna ani praktyka liberalnej demokracji i państwa dobrobytu.
Nowy paradygmat dzieli obszar działań na trzy sfery: a) prywatną b) polityki nieinstytucjonalnej c) polityki instytucjonalnej i uznaje sferę politycznych działań wewnątrz społeczeństwa obywatelskiego za własną przestrzeń, która stanowi wyzwanie zarówno dla działań prywatnych, jak i działań instytucjonalno-politycznych.
Sześć poniżej opisanych rodzajów zachowań z jednej strony konfliktowych odpowiada trzem poziomom życia społecznego: procesom organizacyjnym, instytucjom politycznym oraz orientacjom kulturowym, których nie sposób oddzielić od konfliktów klasowych, a z drugiej strony - dwóm przeciwstawnym i komplementarnym rodzajom konfliktu: ofensywnemu i defensywnemu.
Rozróżnienie poszczególnych rodzajów konfliktów społ. rywalizacyjna realizacja interesów zbiorowych.
rekonstrukcja tożsamości społ, kulturowej lub politycznej
konflikt jako siła polityczna
obrona statusu czy też przywijejów
społeczna kontrola nad głównymi wzorcami kultury
tworzenie nowego porządku
26. STRUKTURA POKREWIEŃSTWA
Układ grup rodzinnych i powiązanych ze sobą członków tej samej rodziny systemami pokrewieństwa, respektującymi zasadę incestu, tj.zakazu odbywania stosunków seksualnych pomiędzy bliskimi członkami rodziny, z oczywistym wyłączeniem małżonków. Z reguły osoby prowadzące wspólne gospodarstwo domowe i przeważnie z nim mieszkające konstytuują rodzinę. Rodziny to najmniejsze i zarazem najtrwalsze małe grupy społeczne. Rodzice będąc małżonkami są równocześnie zobowiązani względem siebie, jak i dzieci do pełnienia stosownych ról. Role małżeńskie i rodzinne stanowią integralny system rodziny. Rodzina poza funkcjami reprodukcyjno - biologicznymi pełni także funkcje egzystencjalno- gospodarcze i wychowawczo opiekuńcze. W Polsce w strukturze pokrewieństwa w połowie lat 90 odzwierciedlały się niekorzystne symptomy. Wzrósł udział małżeństw bezdzietnych, z drugiej strony , nastąpił dalszy wzrost samotnych kobiet i ojców z dziećmi, przy malejącym udziale małżeństw z dziećmi. Jeśli taka tendencja utrzyma się dłużej to zagrożona będzie dobra kondycja naszego społ. Narodowego za kilkanaście lat.
27. STRUKTURA EKOLOGICZNA
Układ powiązanych ze sobą społeczności lokalno-terytorialnych, pozostających ze sobą nie tylko w relacjach sąsiedzkich ale systemowo-administracyjnych kraju lub innych rodzajów, np. w systemach miast bliźniaczych różnych krajów czy w systemach euroregionalnych. Elementami makrostruktury ,omawianego wymiaru są lub stają się szersze społeczności regionalne. Segmentami struktury ekologicznej są także typologiczne kreowane i wzmacniane , odpowiednią polityką państwa, społeczności wiejskie, osiedlowe, miejskie, z uwzględnieniem kategorii wielkości miast , według liczby mieszkańców.
W naszym kraju wraz z reformą administracyjną III RP, powstaniem 16 województw - regionów i 325 powiatów , tworzy się sieć „nowych” systemowych powiązań pomiędzy społecznościami. Wyraża ona ideę decentralizacji administracji terytorialnej państwa i „upodmiotowiania” społeczności lokalnych i regionalnych. Równocześnie powstają transgraniczne jednostki nazywane euroregionami.
W RP dominują społeczności wiejskie - 42782 wsi i 14021 kolonii, przysiółków i osad, nad społecznościami miast - 870. W miastach mieszka dominująca cześć ludności - 61,9%
28. STRUKTURA ŚWIATOPOGLĄDOWO WYZNANIOWA
Struktura wyznaniowa to układ powiązanych ze sobą, przez złożone relacje i rywalizację o wyznawców, grup religijnych, a za ich pośrednictwem o wpływy w życiu doczesnym, społeczeństw i narodów. Segmentami struktury wyznaniowej są zatem grupy religijne rozmaitych wyznań, w tym przeróżne ich podgrupy, odłamy i sekty. Budują one społeczeństwo w wymiarze wyznaniowym, czy i szerzej światopoglądowo-wyznaniowym. Polacy-Katolicy są niewielką częścią (35 mln) miliardowej dziś grupy wyznaniowej świata, z 17,3% udziałem wśród innych grup. W Europie udział katolików wynosi 41,4% (1999) W takim kontekście Polacy mogą być identyfikowani właśnie z tą grupą wyznaniową. Ogółem wierzących w RP jest 85%. Z tego 58% uczestniczy „systematycznie” w praktykach religijnych, przynajmniej raz w tygodniu.
29. STRUKTURA ZAWODOWA
To układ wzajemnie powiązanych zawodów i specjalności zawodowych. Lokują się one w sferze wytwarzania dóbr wartości. Te ostatnie są zaś środkami zaspokajania zbiorowych potrzeb materialnych i duchowych społeczeństwa oraz poszczególnych jednostek. Struktura zawodowa jest powszechnie postrzegana i doświadczana jako czynnik stabilizacji życia jednostek, o ile zdołają one zdobyć jakiś zawód. W I sektorze rolniczym (plus lesnictwo i rybołóstwo) pracowało ok. 28% ogółu pracujących w Polsce w 1997 r. W II przemysłowym sektorze, w 1997 r. pracowało w Polsce mniej osób - 24%. Zatem w sensie zawodu obiektywnego i od strony statystycznej, społ III RP jest społeczeństwem rolniczo-przemysłowym. W Krajach Europejskich tylko 5% stanowią zatrudnieni w rolnictwie. W przemyśle krajów 15-stki pracuje 30% zatrudnionych , a w usługach aż 65%. Jest to miarą dystansu, który dzieli Polskę od tych krajów w wymiarze segmentacji zawodowej.
30. STRUKTURA KLASOWO-WARSTWOWA
To złożony układ powiązanych systemowo i wiążacych się żywiołowo klas i warstw społecznych, wyróżniających się rozmaitymi źródłami egzystencji. Klasy i warstwy jako segmenty struktury społeczeństwa identyfikujemy, w związku z tym, odpowiadając na pytanie: kto z czego żyje? Dlatego mówimy o klasach gospodarczych, warstwach socjalnych (konsumpcyjnych), warstwach zarobkowych, warstwach politycznych i warstwach kulturowych. Zarówno klasy jak i warstwy są segmentami społeczeństwa złożonymi z podklas i podwarstw. Lokują się one w różnych sferach życia społecznego i gospodarki, konsumpcji, polityki, kultury oraz w sferze domowej, a łączy je wszystkie rynek lub nie-rynek.
W okresie transformacji postkomunistycznej powstaje rynek, na którym oferują swoje towary jego uczestnicy, a przez to tworzy się wartość jako towarów. Ich określeni nabywcy i oferenci tworzą przez to takie zbiory, które nazywa się klasami rynkowymi. Z drugiej strony istnieją klasy nierynkowe jako pochodne zastąpienia w realnym socjalizmie rynku zcentralizowanym systemem reglamentacji dóbr inwestycyjnych , konsumpcyjnych i duchowych oraz własności prywatnej własnością socjalistyczno-państwowo spółdzielczą. Klasy nierynkowe nazywane inaczej „garnuszkowymi” są utrzymywane na koszt innych segmentów. „Garnuszkowcy” podejmują również aktywność nielegalną na „czarnym rynku”, lub uboczną ,legalną. Natomiast Segmenty „hybrydalne” to zbiory osobników o więcej niż jednym źródle egzystencji.
Hybrydalność struktury nie sprzyja krystalizowaniu się struktury klasowo-warstwowej społeczeństwa postkomunistycznego, dlatego rychło nie może ono się stać społeczeństwem obywatelskim. Jego fundamentem są przede wszystkim klasy rynkowe i zarazem prywatnowłasnościowe.
W strukturze klasowo-warstwowej 6-cio % udział klas prywatnych przedsiębiorców poza rolnictwem nie czyni z nich ważnego aktora transformacji postkomunistycznej. Ich miejsce z konieczności zajmuje klasa polityczna. 23,1% to udział klas robotniczych. 1/3 w strukturze klasowo-warstwowej Polski to udział warstw socjalnych. Udział chłopów utrzymuje się na poziomie 12%. Po rozpadzie systemu totalitarnego na arenie życia pozostały „warstwy dyspozycyjne”. Dziś po weryfikacji służą one Państwu Polskiemu.
W trzeciej RP nie ma jeszcze, przy powstających i pogłębiających się zróźnicowaniach transformacyjnych, hybrydalnych, systemu stratyfikacji jako systemu samokontroli społecznej.
31.STRUKTURA HIERARCHICZNA
Czyli stratyfikacyjna jest co prawda złożonym układem wielu warstw powiązanych hierarchicznie, to jednak o jej funkcji stabilizacyjnej , jako komponentu ładu obywatelskiego , decydują w pewnym sensie „naturalne” powiązania systemowe pomiędzy wyraźnie skrystalizowanymi warstwami. Powiązane warstwy tworząc hierarchie określają względnie trwałe dystanse pomiędzy sobą tj. poszczególnymi warstwami, jako kategoriami struktury społeczeństwa: „wyższymi, średnimi i niższymi”.
Nasze społeczeństwo przy „ubożejących” klasach i warstwach rodzinnych i ekspansji „obcych” grup kapitałowych , oddala się od postulowanego modelu „obywatelskości”. W „lukę strukturalną” nie wypełnioną przez rodzinne klasy rynkowe, zwłaszcza przez wielkich prywatnych przedsiębiorców i średnich, wchodzi kapitał zewnętrzny. W 1997 roku „środkowa” kategoria podatników stanowiła zaledwie 4,44% udziału, wśród ogółu podatników. Dominująca kategoria najuboższych podatników stanowiła aż 94,55% ogółu wszystkich podatników.
32. STRUKTURA POLITYCZNA
To złożony układ powiązanych i wiążących się segmentów sfery polityki: warstw politycznych, partii i specyficznych grup interesów (w tym koterii). Lokują się one faktycznie w dwóch podstrefach sfery polityki 1. Władzy państwowej i 2. Systemu partyjnego, jeśli oczywiście mamy na uwadze rzeczywistość społeczeństwa demokratycznego. (Wymienamy ładnie wszystkie partie będące na scenie politycznej. )
Proces integracji zachodniocywilizacyjnej aranżują głównie „dogadujące się” ponad głowami społeczeństw - nie tylko polskiego - elity. Elity zachodnie, w ramach swojej ekspansji systemowej, narzucały nawet swoisty klucz „doboru” owych elit. Nie uczestniczyły w pertraktacjach elity narodowo-prawicowe, wyłączone z systemu władzy państwowej przez mechanizm procedur formalno-demokratycznych. Stąd różne ugrupowania „patriotyczne” do ostatnich wyborów ,nie mieściły się, jako takie, w strukturze parlamentarnej reprezentacji partyjnej nie brały dostatecznego udziału w życiu politycznym Trzeciej Rzeczypospolitej chociaż one ją głównie wywalczyły, jeszcze jako „nielegalne” ugrupowania narodowe. Był to paradoks najnowszej historii i wskaźnik „niewoli strukturalnej” gdy „obcy” i postkomuniści przesądzali o polskości.
Przynaleźność do jakiejkolwiek partii w 1997 roku deklarowało 0,1% dorosłej ludności Polski, przy równoczesnym wzroście aktywności w innych zrzeszeniach obywatelskich. Jest to zatem typowa bierność „przedobywatelska”