Mezzostruktura - formy życia społecznego pośredniczące w regulowaniu stosunków między jednostkami, grupami społecznymi lub innymi zbiorowościami a społeczeństwem jako całością - organizacje, zrzeszenia, stowarzyszenia, kluby, itp..

Makrostruktura - wielkie i największe elementy społeczeństwa globalnego (wielkie zbiorowości, klasy, kategorie zawodów, grupy polityczne|Makrostrukturę można też rozumieć jako układ klas i warstw społecznych (kategorii społeczno-zawodowych).

W naukowych analizach społeczeństwa najczęstszym przedmiotem studiów są podziały klasowo-warstwowe i struktura zawodowa

Warstwa społeczna, termin różnie definiowany we współczesnej socjologii, używany głównie przy opisie struktury społecznej i zróżnicowania społecznego. Najczęściej za warstwę społeczną uważa się grupę osób odróżniających się od innych grup stanem posiadania, wspólnotą warunków środowiskowych, stylem życia, obyczajów, wzorów kulturowych itp. kryteriów; zarówno istniejących obiektywnie, jak i subiektywnych. W tym ujęciu wyróżnia się np. warstwę chłopską, warstwę drobnomieszczańską, itp. Za warstwy społeczne uważa się również kategorie (grupy) społeczno-zawodowe, charakteryzujące się swoistym miejscem i funkcjami w społecznym podziale pracy, zbliżonym charakterem pracy, określonym stylem życia, zajmowaną pozycją społeczną np. warstwa inteligencji, warstwa urzędnicza, warstwa rządząca, itp.

Strukturę społeczno - zawodową wyróżnia się w oparciu o:

• Zawód

• Wykształcenie

• Miejsce w systemie zarządzania

W badaniach nad strukturą społeczno - zawodową w Polsce możemy wyróżnić następujące podziały:

• Inteligencja (specjaliści)

• Przedsiębiorcy

• Pracownicy biurowi - wykonywanie pracy umysłowej, nie kierowniczej, bez wyższego wykształcenia.

• Technicy - średnie wykształcenie techniczne

• Pracownicy fizyczno - umysłowi

• Rzemieślnicy i drobni właściciele

• Majstrowie i brygadziści

• Robotnicy wykwalifikowani

• Robotnicy niewykwalifikowani

• Rolnicy indywidualni

Klasy społeczne są podstawowymi składnikami struktury społecznej, wyróżnianymi na podstawie kryteriów ekonomicznych: wysokości dochodów, własności środków produkcji (maszyn, ziemi), rodzaju wykonywanej pracy (produkcyjna, organizatorska), kwalifikacji zawodowych.Inaczej: gdy pewna ilość jednostek zajmuje w strukturze społecznej względnie podobną pozycję pod względem położenia ekonomicznego, wówczas tworzą oni klasę społecznąTradycyjny sposób wyodrębniania klas społecznych brał pod uwagę jako główne kryterium stosunku do środków produkcji, wyróżniając (a) właścicieli środków produkcji, (b) użytkowników środków produkcji, a następnie łączył je z kryterium sposobu korzystania z osiąganych z tego tytułu korzyści. Skrzyżowanie obu tych kryteriów wyróżniania dawało w rezultacie podział na tzw. klasy podstawowe oraz warstwę dochodową:

• właściciele środków produkcji korzystających z osiągniętego zysku (kapitaliści)

• właściciele środków produkcji nie korzystających z zysku (chłopi)

• nie posiadający środków produkcji, lecz korzystający z części zysku (urzędnicy)

• nie posiadający środków produkcji, nie korzystający z zysku (robotnicy).

Karol Marks (niem. Karl Heinrich Marx; *5 maja 1818 w Trewirze, w Prusach, + 14 marca 1883 w Londynie) Teoria Karola Marksa definiowała klasy jako wielkie grupy ludzi, różniące się między sobą miejscem w historycznie określonym systemie produkcji, stosunkiem do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i udziałem w podziale bogactwa.

Warstwa - zbiorowość składająca się z jednostek stanowiących część lub podgrupę jakiejś klasy społecznej lub z jednostek o niejednorodnej przynależności klasowej, wyróżnianych na podstawie podobnej pozycji i miejsca w hierarchii społecznej.

Warstwa społeczna oddzielana jest od reszty społeczeństwa ustanawianymi w procesie rozwoju społecznego barierami wyznaczającymi jej granice;

Koncepcja klas M. Webera Max Weber wprowadził do socjologii koncepcję struktury klasowej jako wielowymiarowej, nie dającej się sprowadzić jedynie do wymiaru ekonomicznego. Według tej teorii, klasę społeczną można definiować jako grupę ludzi o zbliżonym położeniu klasowym tzn. mających podobne szanse na zaspokojenie swoich potrzeb; położenie klasowe jest więc głównie zdeterminowane ekonomicznie i wynika z możliwości używania dóbr, wykorzystania kwalifikacji i siły roboczej (także własnej) do uzyskania dochodu. Weber wprowadził podział na klasy posiadania oraz klasy zysków i dochodów.

Maximilian Carl Emil Weber (*21 kwietnia 1864 - + 14 lipca 1920 Wyodrębnienie się klas społecznych Max Weber upatrywał w sposobach wymiany dóbr (własności, kwalifikacji zawodowych, siły roboczej) na rynku pracy i możliwości korzystania z nich.

Czynnikiem różnicującym ludzi nie są jedynie stosunki produkcji czy własności, ale również sfera społeczno-kulturowa i polityczna (M. Weber odrzucał determinizm ekonomiczny).

Trzy autonomiczne wymiary stratyfikacji (powstawania klas):

• porządek klasowy oparty o kryteria ekonomiczne;

• porządek statusowy oparty o kryterium prestiżu;

• porządek polityczny oparty o kryterium władzy;

• W ujęciu Lloyda Warnera klasa średnia podzielona została na klasę niższą i klasę wyższą. W późniejszych koncepcjach zakładających podział społeczeństwa na 9 klas, wyróżnione są podklasy klasy średniej:

• klasa średnia wyższa (upper middle class)

• klasa średnia właściwa (middle middle class)

• klasa średnia niższa (lower middle class)

W nowoczesnym społeczeństwie, a szczególnie w społeczeństwie ponowoczesnym, klasa średnia stanowi większość populacji. Obecnie klasę średnią zasilają coraz bardziej tzw. wired workers, czyli osoby zajmujące się wytwarzaniem i przetwarzaniem informacji, jak również menadżerowie średniego szczebla czy pracownicy administracji

Współczesny sposób wyodrębniania klas społecznych bierze pod uwagę głównie kryterium zysku lub osiąganego dochodu w połączeniu z kryterium sposobu i stylu życia, bez względu na stosunek do środków produkcji. Daje to w efekcie podział na:

ZMIANA STRUKTURY KLASOWEJ (RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA)

Ukształtowanie struktury klasowej ze względu na stratyfikację społeczną różni się w poszczególnych społeczeństwach. Kluczowym wskaźnikiem sposobu tego ukształtowania jest sposób, w jaki przypisane kryteria położenia społecznego „zamykają” jednostki w obrębie danej klasy. Skrajnym przypadkiem całkowitego „zamknięcia” jednostek w obrębie systemu określającego cechy położenia społecznego są kasty, gdzie (1) status dziedziczony jest przez urodzenie, (2) małżeństwa odbywają się wyłącznie w obrębie klasy - grupy statusowej, tzw. endogamia, (3) zawód w dużej mierze jest dziedziczony, (4) istnieją ścisłe ograniczenia w kontaktach z przedstawicielami innych klas - kast. W im większym stopniu kryteria osiągnięte określają położenie społeczne (klasowe), tym większy jest stopień „otwartości” struktury klasowej społeczeństwa.Im większy stopień „otwartości” struktury klasowej, tym większe prawdopodobień-stwo zmiany - przejścia, tzw. ruchliwości

(a) z jednej pozycji na drugą w obrębie tej samej klasy (ruchliwość wewnątrz-klasowa),

(b) z jednej klasy do drugiej (ruchliwość między-klasowa).

Główne czynniki ruchliwości społecznej:

• migracje (wieś - miasto; małe miasto - duże miasto, za granicę),

• dostępność i powszechność wykształcenia,

• zmiany na rynku pracy (np. odchodzenie od zawodów rolniczych do sektora usług lub przejście od zawodów robotniczych do prywatnej działalności gospodarczej),

• upowszechnienie się pozytywnych wzorów awansu społecznego i akceptowanych społecznie wzorów stylu życia.

ZMIANY STRUKTURY SPOŁECZNEJ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO

W okresie powojennym nastąpiła generalna zmiana struktury społecznej - od społeczeństwa rolniczo-przemysłowego do przemysłowo-rolniczego (1937 r. - 27% ludności miejskiej, 2007 r. - 67% ludności miejskiej).

Powojenny proces uprzemysłowienia (rozwój przemysłu wydobywczego, ciężkiego i przetwórczego) spowodował szybki liczebny rozwój klasy robotniczej.Upowszechnienie się masowego wykształcenia otworzyło „kanały” ruchliwości społecznej, co spowodowało wzrost liczebny kategorii pracowników umysłowych, w tym inteligencji (obecnie ok. 1,7 mln ludzi z dyplomem wyższych studiów).

Trwające przez wiele lat migracje ze wsi do miasta spowodowały kurczenie się liczebne klasy chłopskiej (obecnie ok. 22% społeczeństwa żyje z pracy na roli).Generalna zmiana systemu polityczno-ekonomicznego uruchomiła proces odtwarzania się klasy średniej, bez odpowiednich wzorów i możliwości ich transmisji z pokolenia na pokolenie (dawna klasa średnia zniknęła ze struktury społecznej).Społeczeństwo polskie rozwarstwia się. Wykształca się „górna elita” (ok. 11% populacji) i powiększa się „dół” struktury społecznej (ok. 1/5 populacji Polaków to ludzie biedni, przy czym jest ich nieco więcej na wsi niż w mieście).

Klasa wyższa wyższa

Klasa wyższa

Klasa wyższa średnia

(„górna elita”)

Klasa wyższa niższa

Klasa średnia

Klasa średnia wyższa

Klasa średnia średnia

(„białe kołnierzyki”)

Klasa średnia niższa

Klasa pracująca

Klasa niższa wyższa

(„niebieskie kołnierzyki)

Klasa niższa średnia

Klasa niższa

Klasa niższa niższa

Klasa najniższa

underclass („pod-klasa”)

Elita (arystokracja, ziemiaństwo)

Wąska elita władzy

Elita biznesu i polityków

Mieszczaństwo, kupcy

„Prywaciarze”

Przedsiębiorcy, wyżsi urzędnicy, władze lokalne, politycy

Urzędnicy, inteligencja, drobnomieszczaństwo, rzemieślnicy

Kadra kierownicza, wyżsi urzędnicy, naukowcy

„Klasa średnia”

właściciele firm, menadżerowie, specjaliści, dobrze zarabiający robotnicy, producenci rolni

Robotnicy

Pracownicy umysłowi

Pracownicy umysłowi sfery budżetowej

Chłopi

Robotnicy

Tradycyjni chłopi

Proletariat miejski

Chłopi - rolnicy

Niskokwalifikowani robotnicy

Proletariat wiejski

Margines społeczny

Trwale bezrobotni

Bezrobotni - „Margines”

„Margines społeczny”

---