Jaźń, pojęcie wprowadzone do filozofii przez Św. Augustyna na określenie pewności własnego istnienia. Podstawą tej pewności jest wiedza o tym, że myślę - "jestem, gdyż myślę, wątpię, rozumiem, sądzę". Podstawą jaźni jest nie ciało, lecz dusza, stąd też wyrazem jaźni jest czynna wola.Dla Kartezjusza (R. Descartes) istnienie jaźni wynikało bezpośrednio z istnienia myśli. W psychoanalizie Z. Freuda jaźń jest definiowana jako superego - cienka, świadoma i rozumna powierzchnia bytu nad głębinami nieświadomości (id i ego). Zadaniem jaźni jest regulacja oddziaływań na osobowość.

Hipokrates, V w. p.n.e. wyróżnił takie typy osobowości, jak:

1. sangwinik- czyli człowiek z osobowością o żywym i zmiennym usposobieniu;

2. melancholik- mało uczuciowy i mało aktywny;

3. choleryk- pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;

4. flegmatyk- mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu.

Niemiecki psychiatra E. Kretschmer w XIX w. wykazał korelację między budową ciała a osobowością. Wskazał cztery typy;

1. pyknik- człowiek niski o okrągłych kształtach i raczej łagodnym usposobieniu;

2. astenik- wysoki o wystających kościach i mało życzliwy dla innych ludzi;

3. atletyk- dobrze zbudowany fizycznie i raczej zrównoważony psychicznie;

4. dysplastyk- człowiek niekształtny ze względu na budowę ciała, co wpływa na jego usposobienie.

Szwajcarski psychiatra G. Jung za podstawę swej typologii osobowości przyjął kierunek i zakres działalności człowieka. Wyodrębnił dwa typy osobowości:

1. introwertyka - czyli człowieka ukierunkowującego własne działania na siebie i oszczędnego w uzewnętrznianiu swoich uczuć, o hermetycznej postawie życiowej;

2. Ekstrawertyka - będącego osobowością o cechach krańcowo różnych niż typ pierwszy.

Osobowość to: Osobowość jest cechą społeczną i kulturową

1. zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;

2. wg psychologii behawiorystycznej: zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;

3. wg. psychologii poznawczej: zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.

Najważniejsze składniki osobowości to: potrzeby, motywacje, zainteresowania, poglądy, wartości postawy, mechanizm kontroli, temperament, zdolności i inteligencja.

Osobowość społeczna

Cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki.

Osobowość społeczna uważana jest za ogół społecznych wzorów, jakie realizuje i ról, jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa. Osobowość społeczna to zespół względnie trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, tworzących się na podbudowie:

cech biologicznych i psychicznych (czyli biogennych i psychogennych) oraz kulturowych - pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy, czyli składników socjogennych.

Największe znaczenie dla kształtowania się osobowości społecznej ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

• Kulturowy ideał osobowości stanowi rodzaj wzorca odniesienia, ukształtowanego przez wartości.

• Jaźń subiektywna wyobrażenia o osobie własnej wytworzone pod wpływem oddziaływania innych

• Jaźń odzwierciedlona zespół wyobrażeń o sobie odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas

Potrzeba (w psychologii) odczuwany przez jednostkę brak czegoś. Liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, stanowią one źródło aktywności każdej jednostki, która dąży do ich relatywnie szerokiego zaspokojenia.Rozróżnia się potrzeby wewnętrzne, np. fizjologiczne oraz potrzeby zewnętrzne, które są wyrazem zależności człowieka od otoczenia.

Potrzeby wewnętrzne:

W tej grupie wyróżnić można np. potrzeby pierwotne biologiczne (np. głód, sen, seksualne), i wyższego rzędu np. uczestnictwa społeczno-kulturalnego, potrzeby materialne (posiadania, bogacenia się, itp.).

Potrzeby zewnętrzne:

• potrzeba bezpieczeństwa - fizycznego i emocjonalnego

• potrzeba akceptacji

• potrzeba oddźwięku emocjonalnego („bliskości uczuciowej”)

• potrzeba nowych doświadczeń

Brak możliwości zaspokojenia potrzeb prowadzi do frustracji.

Istotne znaczenie dla zrozumienia motywacji człowieka wywarła teoria potrzeby opracowana przez A.H. Maslowa. Wg niego, najbardziej wymagają zaspokojenia potrzeby fizjologiczne i potrzeby wyższego stopnia, tj. bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku. Kolejne miejsca w hierarchii potrzeb zajmują: potrzeba wiedzy oraz potrzeby estetyczne.Gdy jednostka zaspokoi wszystkie wymienione potrzeby, jej motywacja zostaje ukierunkowana na samorealizację; potrzeba rozwoju własnego potencjału, doskonalenia siebie. Teoria Maslowa pomaga w zrozumieniu, iż bez zaspokojenia potrzeb niższych, przede wszystkim fizjologicznych, jednostka nie może przejść do potrzeb wyższych.

Wartość - jedna z podstawowych kategorii filozoficznych, istotna zwłaszcza w etyce, estetyce, antropologii. Oznacza coś, co w sensie absolutnym lub też na gruncie danego zespołu poglądów, jest cenne i godne pożądania i co stanowi przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka. W zależności od dziedziny, jakiej dotyczą, wartości dzieli się na: moralno-etyczne, religijne, estetyczne, kulturowe, itd. W zależności od zasięgu - na ogólnoludzkie i lokalne: np. narodowe, osobiste. Mówi się też o wartościach niższych i wyższych, materialnych i duchowych, co zwykle łączy się z ich hierarchizowaniem.

Role społeczne wykonywane w różnych zbiorowościach:

1. system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania.

2. system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów społecznych.

W różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym czynnikiem regulującym osobowość, zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.

Rola społeczna,

1. system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje on określoną pozycję. Inaczej: system spójnych zachowań będących reakcją na zachowania i oczekiwania innych ludzi, przebiegających wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania.

2. system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów społecznych. W różnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich jest ważnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.

Czynniki wpływające na realizację roli społecznej:

• elementy bio- i psychogenne jednostki - mogą ułatwiać lub utrudniać wykonywanie pewnych ról;

• wzór osobowy - określa zespół cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół idealnych sposobów zachowania;

• tzw. "scenariusz" danej roli, który może być różnie określony w różnych grupach;

• sposób zdefiniowania roli (przez jednostkę i grupę) - przyporządkowuje do roli różne wzory osobowe;

• struktura i organizacja grupy (sankcje) - stopień sformalizowania określa stopień narzucenia roli;

• stopień identyfikacji jednostki z grupą - polega na stopniu utożsamiania własnych interesów i wartość z interesami i wartościami grupy.

Prestiż społeczny: okazywane jednostce poważanie, posłuch, szacunek, uznanie, wynikające najczęściej z pozycji społecznej bądź roli jaką jednostka pełni. Do kryteriów, wg których określa się prestiż społeczny, należą np. stopień zamożności, sprawowana władza, wiedza i kwalifikacje zawodowe, niektóre cechy osobowości. Pojęcie prestiżu społecznego odnosi się również do poważania okazywanego grupom społecznym.

osobowość zdezintegrowana - osobowość nie mogąca rozwiązać rodzących się konfliktów.

Przyczyny dezintegracji:

• uczestniczenie w kilku grupach społecznych narzucających różne role i rozbieżne systemy wartości (dysonans poznawczy);

• uczestniczenie w grupie zdezorganizowanej (brak w niej wyraźnych kryteriów ocen, pozytywnego ideału osobowości, będącej w silnym antagonizmie z innymi grupami);

• rozbieżność pomiędzy elementami bio-, i psychogennymi a wymaganiami roli społecznej;

• rozpad jaźni subiektywnej pod wpływem zawodów i systematycznej negatywnej oceny (brak wiary we własną wartość).

---