Analityka ogólna

- konspekt wykładu II rok biotechnologii medycznej

BADANIE OGÓLNE MOCZU

ETAPY BADANIA MOCZU

• Warunki pozyskiwania moczu

• Badanie właściwości fizycznych moczu

• Badanie składników biochemicznych

• Mikroskopowe badanie osadu moczu

WARUNKI POZYSKIWANIA MOCZU
- wiarygodność badania laboratoryjngo -

1. Pierwsza ranna porcja (środkowy strumień)

- najbardziej wiarygodna próbka moczu

• mocz bardziej zagęszczony

• mniejsza różnica stężeń substancji rozpuszczonych

• niższe pH (kwaśny odczyn w mniejszym stopniu zapobiega uszkodzeniu upostaciowanych składników osadu moczu)

2. Jałowe pozyskiwanie moczu - wykonanie badania w ciągu 1 h (później - przechowywanie w temp. lodówki max. do 4 godzin)

3. Dobowa zbiórka moczu - rozpoczęcie odrzuceniem pierwszej porcji i zakończenie pierwszą ranną porcją dnia następnego, konieczne stosowanie środków konserwujących (tymol, formalina), staranne wymieszanie zbiórki przed pobraniem próbki do badania

4. Przypadkowa zbiórka moczu - najmniej wiarygodna

Standardy postępowania z próbką moczu
Europejska Konfederacja Medycyny Laboratoryjnej (ECLM)

• Czas wykonania badania ogólnego moczu - w ciągu 30 min (20^oC) lub do 4 godz. (4^oC)

• Ilość moczu użyta do badania - 10 ml

• Wirowanie próbki moczu - wirówka z chłodzeniem (4⁰) przez 5 minut 400xg

• Pozyskiwanie osadu moczu - usunąć płyn znad osadu pozostawiając nad osadem 0.5 ml płynu (objętość uzyskanego w ten sposób osadu odpowiada 20-krotnemu zagęszczeniu

5. Ocena osadu - mikroskop kontrastowo-fazowy przy powiększeniu 400x (10x okular, 40x obiektyw)

BADANIE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNYCH MOCZU

● Objętość ● Barwa ● Przejrzystość ● Odczyn ● Gęstość względna● Osmolalność

Objętość moczu - 1-2 litrów/dobę (2/3 obj. w dzień, 1/3 obj. w nocy)

↑ diureza fzjologiczna: duże spożycie płynów, alkohol, kawa, dieta bogatobiałkowa

↓diureza fizjologiczna: nadmierna potliwość, małe spożycie płynów

Barwa moczu - zależy od jego zagęszczenia, zawartości metabolitów, egzogennych barwników i przyjmowanych leków

• słomkowo-żółta - urochromy

• jasnożółta lub bezbarwna - poliuria (wielomocz)

• intensywnie żółta - odwodnienia, gorączki, witaminy: B12 i B2

• pomarańczowa - oliguria (skąpomocz), bilirubina, karoteny

• różowo-czerwona, czerwono-brązowa - hematuria (krwiomocz), hemoglobinuria, mioglobinuria, porfiryny

• niebiesko-zielona - indykany (procesy gnilne jelit, zapalenie otrzewnej, dur brzuszny)

• brunatna lub czarna - alkaptonuria, zatrucia fenolem, związki żelaza (dożylne)

Przejrzystość moczu - prawidłowy mocz jest klarowny; zmętnienie powodują:

• bezpostaciowe fosforany (pH zasadowe lub obojętne) - zmętnienie znika po dodaniu HCL

• ropomocz (leukocyturia), bakteriuria - zmętnienie wzmaga się po dodaniu HCL

• bezpostaciowe moczany (pH kwaśne) - zmętnienie znika po podgrzaniu

• obecność substancji tłuszczowych, chłonka (chyluria)

Odczyn moczu - stężenie jonów wodorowych w moczu , wyrażane jako ujemny logarytm (pH), wynosi zwykle 5.5 - 6.6 (dieta mieszana)

↓ pH (zakwaszenie moczu): głód, dieta bogatobiałkowa, kwasica metaboliczna, niewydolność nerek, niektóre infekcje bakteryjne, leki zakwaszające

↑ pH (alkalizacja moczu): dieta jarska, zasadowica metaboliczna, bakterie powodujące rozkład mocznika do amoniaku, leki alkalizujące, dłuższe przetrzymywanie moczu w temp. pokojowej (flora bakteryjna pochodzenia egzogennego)

Ciężar właściwy moczu

1.016- 1.025 g/ml (zbiórka dobowa)

1.002 - 1.030 g/ml (próbka przypadk.)

• Odnosi się do masy wszystkich substancji rozpuszczonych w danej objętości moczu/wody

• wielkość ciężaru właściwego zależy nie tylko od stężenia molowego substancji rozpuszczonych w moczu, ale także od ich masy cząsteczkowej; dlatego też w przypadku białkomoczu i cukromoczu wartości ciężaru są zawyżone

• Paski wielotestowe - rutynowo

Urometr (met. referencyjna - grawimetryczna)

Osmolalność moczu (Osm)

480 - 750 mOsm/kg H₂O (zbiórka dobowa)

50 - 1200 mOsmol /kg H₂O (prób. przypadk.)

(290 mOsmol/kg H₂O - osm. osocza)

• jest miarą całkowitej liczby cząsteczek rozpuszczonych (zdysocjowanych) w 1 litrze (1 kg)

rozpuszczalnika niezależną od masy, rozmiarów i gęstości

• wynik badania jest niezależny od obecności białka i innych substancji wielkocząsteczkowych

• metody pomiaru osmolalności (osmometr - rzadko stosowane w praktyce)

Wpływ glukozurii, proteinurii oraz temperatury na ciężar własciwy moczu

• W przypadku glukozurii i proteinurii ciężar właściwy moczu zwiększa się szybciej niż osmolalność

zatem, tylko w warunkach fizjologicznych istnieje ścisła korelacja pomiędzy ciężarem moczu a jego osmolalnością

Sprawne zagęszczanie moczu zależy od czynników

przednerkowych i nerkowych

Spadek ciężaru<1.016 g/ml

● wzrost diurezy po spożyciu dużej ilości płynów

● wstrząs, ostra niewydolność krążenia

● w chorobach nerek

Wzrost ciężaru >1.025 g/ml

● spadek diurezy (niskie spożycie płynów)

● białkomocz i cukromocz

BADANIE SKŁADNIKÓW BIOCHEMICZNYCH MOCZU

● Białko ●Glukoza ● Ciała ketonowe ● Barwniki żółciowe ● Barwniki hemowe ● Indykan ● Melanina ● Katecholaminy

BIAŁKOMOCZ - PROTEINURIA -

• Mocz fizjologiczny wydala ok.150 mg białka na dobę (białko osoczowe, pochodzące z nerek, pęcherza moczowego i cewki moczowej, niewykrywalne dostępnymi metodami)

• czułość metody wykrywającej białko w moczu - powyżej 10 mg/dl

● Filtracji ulega ok. 1500 mg/d (reabsorbcji zwrotnej ulega 90% = 1350 mg/d)

● Fizjologiczne wydalanie białka z moczem 150 mg/d, z czego 20% czyli < 30 mg stanowią albuminy

- normoproteinuria i normoalbuminuria

Kiedy zatem dochodzi do mikroproteinurii i mikroalbuminurii ?

Mikroproteinuria: 150 - 1500 mg/d

Mikroalbuminuria: 30 - 300 mg/d

Kiedy dochodzi do makroproteinurii i makroalbuminurii ?

Makroproteinuria: 1500 mg/d

Makroalbuminuria: > 300 mg/d

RODZAJE BIAŁKOMOCZU
wg kryterium wielkości (intensywności dobowego wydalania białka)

1. Duży masywny białkomocz - > 3.0 g/d (przewaga albumin)

● zespół nerczycowy

● ostre i przewlekłe zapalenie kłębków nerkowych

● kolagenozy

● niewydolność krążenia

2. Miernie nasilony białkomocz - 0.5 - 3.0 g/d

● odmiedniczkowe zapalenie nerek z nadciśnieniem tętniczym

● bakteryjne zapalenie nerek

● zatrucia metalami ciężkimi

3. Przerywany lub minimalny białkomocz - <0.5 g/d

● przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek

● torbielowatość nerek

● utajone czynne zapalenie kłębków nerkowych

● białkomocz łagodny (wysiłkowy, z oziębienia, z przegrzania, gorączkowy, stresowy)

WYKRYWANIE BIAŁKA W MOCZU

• Mocz powinien posiadać odczyn kwaśny - jeśli jest zasadowy zakwasić do pH 5 kwasem octowym 10%

• Mocz powinien mieć ciężar właściwy > 1.025 g/ml - jeśli jest wyższy rozcieńczyć wodą 1:1

• Mocz powinien być przejrzysty bez elementów komórkowych - jeśli są, odwirować

METODY OZNACZANIA BIAłKA W MOCZU Z KWASEM SULFOSALICYLOWYM
- próby probówkowe -

• JAKOŚCIOWA

● Białko w moczu po zakwaszeniu ma ładunek dodatni.

● Jako kation reaguje z anionami organicznymi i tworzy nierozpuszczalne sole; kwas dodany do moczu

powoduje zmętnienie

ILOŚCIOWA - EXTONA

● Białko w moczu zostaje wytrącone z kwasem sulfosalicylowym.

● Intensywnośc powstałego zmętnienia określa się pomiarem absorbancji.

● Siarczan sodu (Na₂SO₄) wchodzący w skład odczynnika Extona stabilizuje zawiesinę wytrąconego białka.

CUKROMOCZ - GLUKOZURIA

• Mocz fizjologiczny wydala śladowe ilości glukozy, ok.70 mg/dobę

• Glukoza ulega całkowitej filtracji; w kanaliku proksymalnym ulega resorpcji zwrotnej

• Próg nerkowy dla glukozy wynosi 160 - 180 mg/dl

• Jeśli próg jest przekroczony (wzrost glukozy we krwi), glukoza pojawia się w moczu (glukozuria hiperglikemiczna)

• Inna przyczyna glukozurii to obniżenie progu nerkowego (spadek resorpcji zwrotnej w cewkach; glukoza pojawia się w moczu mimo prawidłowego jej stężenia we krwi (glukozuria cewkowa)

• Glukozuria może być uwarunkowana obecnością:

- monosacharydów (glukozy, fruktozy, galaktozy)

- disacharydów (laktozy, sacharozy, maltozy)

- pentoz (rybozy, ksylozy, arabinozy - głównie po owocach)

METODY OZNACZANIA CUKRÓW W MOCZU

• Jakościowe, półilościowe, ilościowe

• Mocz do badania na obecność cukrów musi być pozbawiony śladów białka (białko daje wynik fałszywie dodatni) i elementów morfotycznych

Metody jakościowe/półilościowe (rzadko)

• test Fehlinga i Benedicta (wykrywanie cukrów redukujących)

• test Seliwanofa (wykrywanie fruktozy)

• test Biala (wykrywanie pentoz)

Metody ilościowe

• enzymatyczne (reakcja oksydazowo-peroksydazowa; tylko dla glukozy na testach paskowych)

• polarymetryczne (najczęściej) - zdolność glukozy do skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego

CIAŁA KETONOWE- KETONURIA -

• Szybki rozkład tłuszczów (nadmiar acetylo CoA), przy równoczesnym braku szczawiooctanu, stwarza warunki do powstawania ciał ketonowych (ketogeneza): kwas acetooctowy, beta-hydroksymaslowy i aceton.

• Wielkość ketogenezy zależy od:

- zasobów glukozy

- zawartości wolnych kwasów tłuszczowych (FFA)

- zawartości glikogenu w wątrobie

- niedoboru insuliny (cukrzyca)

Nagromadzenie ciał ketonowych objawia się wzrostem ich stężenia we krwi (ketonemia) i w moczu (ketonuria)

PRZYCZYNY KETONURII

• Cukrzyca

• Kwasica ketonowa

• Dieta wysokotłuszczowa

• Dieta ubogowęglowodanowa

• Głód, wymioty

• Po wysiłku fizycznym

METODY WYKRYWANIA KETONURII

• Próby jakościowe Legala i Langego z nitroprusydkiem sodu - wykrywanie kwasu acetooctowego i acetonu - rutynowo najczęściej testy paskowe

• Próba Harda - wykrywanie beta-OH maślanu - próba probówkowa

W prawidłowym moczu wydalanie ciał ketonowych nie przekracza 20 mg/dobę

BARWNIKI ŻÓŁCIOWE W MOCZU - BILIRUBINA, UROBILINOGEN -

• BILIRUBINA - jej wykrycie w moczu ma znaczenie w różnicowaniu żółtaczek, szczególnie przedwątrobowej (hemolitycznej) od wątrobowej (miąższowej) i pozawątrobowej (mechanicznej)

• Bilirubina wolna transportowana z albuminami (pośrednia),

- jej wzrost we krwi jest wskaźnikiem hemolizy (żółtaczka hemolityczna) i nie prowadzi do bilirubinurii

• Bilirubina sprzężona z kwasem glukuronowym (bezpośrednia),

- jej wzrost we krwi świadczy o żółtaczce wątrobowej i pozawątrobowej i prowadzi do bilirubinurii

• UROBILINOGEN - jego wzrost w moczu obserwuje się w zółtaczce hemolitycznej i wątrobowej (uszkodzenie miąższu wątroby), w zakażeniach dróg żółciowych, w przewlekłej niewydolności krążenia.

Natomiast jego brak w moczu świadczy o całkowitej niedrożności przewodów żółciowych lub zahamowania wytwarzania żółci w wątrobie

METODY WYKRYWANIA BILIRUBINY I UROBILINOGENU W MOCZU
- próby probówkowe i testy paskowe -

• Metoda wykrywania bilirubiny w moczu oparta jest na reakcji utleniania bilirubiny do zielonej biliwerdyny pod wpływem alkoholowego roztworu jodu (tzw. próba Rosina) - próby probówkowe

• Metoda wykrywania urobilinogenu w moczu - barwniki żółciowe, w tym urobilinogen, posiadają grupę metylenową, która kondensuje z dimetylo- aminobenzaldehydem w środowisku kwaśnym dając czerwony kompleks (tzw. próba Ehrlicha) - próby probówkowe i testy paskowe

OZNACZANIE UROBILINOGENU W MOCZU - PRÓBA EHRLICHA

INTERPRETACJA WYNIKU

• Mocz + odczynnik Ehrlicha - czerwone zabarwienie natychmiast (duża zawartość urobilinogenu)

• Mocz + odczynnik Ehrlicha - czerwone zabarwienie po zagotowaniu (norma urobilinogenu)

• Mocz + odczynnik Ehrlicha - brak zabarwienia po zagotowaniu (brak lub niska zawartość urobilinogenu)

HEMOGLOBINURIA

• Hemoglobina w moczu pojawia się po 24 godzinach po napadzie (niedokrwistości hemolityczne napadowe)

• Wolną Hb w moczu wykrywa się próbą probówkową lub testem paskowym (reakcja piramidonowa)

• Próba piramidonowa oparta jest na psedoperoksydazowych właściwosciach hemu

Hb (pierścień hemu) + H₂O₂

↓

piramidon (barwna niebiesko-fioletowa pochodna chinoidowa)

INDYKAN W MOCZU- INDYKANURIA

• Tryptofan w jelicie grubym pod wpływem flory bakteryjnej przekształca się w indol i skatol

• Indol transportowany jest z krwią do wątroby gdzie utlenia się i reaguje z H₂SO₄ tworząc kwas indoksylosiarkowy (INDYKAN)

• Indykan jest więc wskaźnikiem intensywności procesów gnilnych w jelicie grubym

• Wzrost indykanu w moczu to indykanuria

- ostra niedrożność jelit

- zapalenie otrzewnej

- dur brzuszny

MIKROSKOPOWE BADANIE OSADU MOCZU

SKŁADNIKI NIEUPOSTACIOWANE

● Moczany ● Szczawiany ● Fosforany ● Węglany ● Siarczany

SKŁADNIKI UPOSTACIOWANE

● Erytrocyty ● Leukocyty ● Wałeczki

● Komórki nabłonkowe ● Bakterie

Znaczenie kliniczne (zaznaczone na czerwono)

SKŁADNIKI UPOSTACIOWANE OSADU MOCZU - ERYTROCYTY

ERYTROCYTURIA

● krwinkomocz zwany inaczej mikrohematurią

● nieznaczny wzrost RBC oceniany mikroskopowo

HEMATURIA

● krwiomocz zwany inaczej makrohematurią

● znaczny wzrost RBC widoczny gołym okiem

PRZYCZYNY HEMATURII

• Choroby miąższu nerek

- glomerulopate, tubulopatie

- nefropatie śródmiąższowe

- bakteryjne zapalenie nerek

- urazy, nadmierny wysiłek fizyczny

• Choroby dróg moczowych (kamica)

• Inne choroby

- skazy krwotoczne, w tym hemofilie

- przewlekła niewydolność krążenia

Ważne:

● jałowy mocz z objawami hematurii (posiew na prątki gruźlicy)

● każda okresowa hematuria ( wymaga diagnostyki w kierunku nowotworów)

METODY OKREŚLANIA HEMATURII
(krwiomoczu, makrohematurii)

• Paski testowe

• Badanie mikroskopowe osadu

• Liczba Addisa - zawartość RBC w dobowej zbiórce moczu

U osób zdrowych bez wysiłku fizycznego dobowe wydalanie RBC z moczem wynosi < 3000. 000
(liczba Addisa )co daje < 3 RBC w polu widzenia

SKŁADNIKI UPOSTACIOWANE OSADU MOCZU - LEUKOCYTY

• Występują w prawidłowym moczu w ilości do 5 w polu widzenia

• W większych ilościach pojawiają się w infekcjach i są to:

● granulocyty - z bakteriurią lub jako „jałowy ropomocz” - diagnostyka w kierunku gruźlicy, grzybicy oraz pasożytów

● limfocyty - przewlekłe stany zapalne, infekcje wirusowe, odrzut przeszczepu

PRZYCZYNY LEUKOCYTURII

• Zakażenie nerek i dróg moczowych

- stany zapalne miedniczek nerkowych

- stany zapalne moczowodów i pęcherza moczowego

- stany zapalne cewki moczowej i gruczołu krokowego

• Niebakteryjne schorzenia nerek

- ostre lub przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek (leki, substancje egzogenne)

- ostre niezapalne niewydolności nerek

- ostre zapalenie kłębuszków nerkowych

• Pozanerkowe przyczyny

- wysiłek fizyczny, stany gorączkowe

- odwodnienia znacznego stopnia

- stany zapalne narządów sąsiadujących z układem moczowym

METODY OKREŚLANIA LEUKOCYTURII

• Paski testowe

• Badanie mikroskopowe osadu

• Liczba Addisa - zawartość WBC w dobowej zbiórce moczu

• U osób zdrowych bez wysiłku fizycznego dobowe wydalanie WBC z moczem wynosi

1500.000 - 2500.000 na dobę (liczba Addisa), co daje < 5 WBC w polu widzenia

WAŁECZKOMOCZ

Powstają w kanalikach dystalnych i cewkach zbiorczych w wyniku zagęszczania moczu oraz żelifikacji pasm uromukoidu (białka Tomma-Horsfalla), który tworzy hialinowy szkielet większości wałeczkow. Wszystkie rodzaje wałeczków pochodzą z nerek. Są one swoistym, ale mało czułym markerem uszkodzenia nerek.

Rozróżnia się następujące rodzaje wałeczków

• Wałeczki szkliste - zbudowane wyłącznie z białka ( jako jedyne mogą występować w niewielkich ilościach w fizjologii)

• Wałeczki ziarniste i nabłonkowe - zbudowane z komórek nabłonka dróg moczowych

• Wałeczki erytrocytarne i leukocytarne

• Wałeczki woskowe i tłuszczowe

Wałeczkom zawsze towarzyszy białkomocz.

Obecność w moczu wałeczków innych niż szkliste jest zawsze wskaźnikiem uszkodzenia nerek

KOMÓRKI NABŁONKOWE W MOCZU

• Są stałym składnikiem moczu

• W moczu prawidłowym pojawiają się nabłonki płaskie wielokątne, pochodzące z dolnych dróg moczowych

• W chorobach układu moczowego pojawiają się nabłonki okrągłe pochodzące z górnego odcinka dróg moczowych (kanaliki nerkowe)

KOMÓRKI NABŁONKOWE W MOCZU

• Komórki nabłonka kanalików nerkowych (cewki proksymalne)

- Kształt okrągły

● ostra martwica cewek

● śródmiąższowe zapalenie nerek

● reakcja komórkowa procesu odrzucania przeszczepionej nerki

• Komórki nabłonka urotelialnego (przejściowego) - od kielichów do pęcherza moczowego: komórki powierzchniowe i głębokie

- Kształt okrągły lub owalny (powierzchniowe): infekcja dróg moczowych

- Różnokształtne, zazwyczaj jajowate (głębokie): kamica, wodonercze, rak

ZAKAŻENIE UKŁADU MOCZOWEGO (ZUM) - KRYTERIA BAKTERIURII -

• U osób bez objawów klinicznych ZUM : 10⁵ bakterii/ml w kolejnych dwóch próbkach moczu

• U kobiet z objawami klinicznymi ZUM: 10² bakterii E. Coli lub 10⁵ innych niż E. Coli/ml moczu

• U mężczyzn z objawami ZUM: 10³ bakterii/ml moczu

PŁYNY Z JAM CIAŁA czyli WYSIĘKI I PRZESIĘKI

JAMY CIAŁA

• Jamami ciała nazywa się 4 przestrzenie ograniczone błonami surowiczymi, które otaczają narządy wewnętrzne klatki piersiowej i jamy brzusznej:

- dwie jamy opłucnej (płyn opłucnowy)

- jama osierdzia (płyn osierdziowy)

- jama otrzewnej (płyn otrzewnowy)

BADANIA LABORATORYJNE PŁYNÓW Z JAM CIAŁA

Podstawowym celem badania płynów z jam ciała jest określenie jego:

● cech fizycznych

● parametrów cytologicznych

● badań biochemicznych

● badań mikrobiologicznych

ZASADY POBIERANIA PŁYNU Z JAM CIAŁA DO BADAŃ LABORATORYJNYCH

• Przed pobraniem płynu należy pobrać od pacjenta krew na badania biochemiczne takie same jakie wykonuje się w płynie

• UWAGA! tylko równoległe wykonanie badań biochemicznych w tym samym laboratorium, ta samą metodą, za pomocą tego samego analizatora i w trakcie tego samego cyklu analitycznego zapewnia wynik wiarygodny diagnostycznie

• Płyn z jamy ciała pobiera lekarz poprzez nakłucie jamy ciała igłą punkcyjną

• Płyn pobiera się do 3 pojemników:

1. 10 - 20 ml płynu na „skrzep” w celu określenia cech fizycznych płynu i wykonania badań biochemicznych

2. 10-20 ml płynu na antykoagulant (heparyna lub EDTA) w celu wykonania badań cytologicznych

3. kilka ml płynu do sterylnej probówki lub na podłoże transportowe do badań mikrobiologicznych

RODZAJE PŁYNÓW Z JAM CIAŁA
- podział wg czynników etiologicznych-

1. Przesięki

2. Wysięki

● nowotworowe

● nienowotworowe/zapalne

- bakteryjne

- wirusowe

- gruźlicze

- pasożytnicze

3. Płyny mieszane (przesiękowo-wysiękowe)

DEFINICJE PRZESIĘKÓW I WYŚIĘKÓW

• Przesięki

Powstają w wyniku gromadzenia się w jamach ciała wewnątrznaczyniowego płynu pozakomórkowego, przenikającego przez nieuszkodzone ściany naczynia krwionośnego

• Wysięki

Powstają w wyniku gromadzenia się w jamach ciała wewnątrznaczyniowego płynu pozakomórkowego, przenikającego przez uszkodzone ściany naczynia krwionośnego

PRZYCZYNY PRZESIĘKÓW

Przesięki to płyny niezapalne powstające wskutek spadku ciśnienia onkotycznego lub wzrostu ciśnienia hydrostatycznego (w naczyniach żylnych) w sytuacjach takich jak:

• Hipoproteinemia/hipoalbuminemia

• Niewydolność krążenia

• Marskość wątroby

• Zespół nerczycowy

PRZYCZYNY WYSIĘKÓW

Czynnikiem uszkadzającym naczynie krwionośne i gromadzenie się w jamach ciała wysięków jest:

• Proces nowotworowy

• Proces zapalny

• Miażdżyca

• Uraz mechaniczny

WYKONANIE BADAŃ BIOCHEMICZNYCH PŁYNU

• Badania biochemiczne wykonuje się równolegle w surowicy krwi - porównuje się stężenia zmierzonych parametrów w płynie i w surowicy obliczając stosunek liczbowy, tzw. współczynnik Q, współczynnik Lighta)

Q = substancja w płynie/substancja w surowicy

• Współczynnik Q ma większą wartość diagnostyczną niż oznaczanie samej substancji w płynie

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY (PMR)

POWSTAWANIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO

• Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) jest jasną, klarowną cieczą wypełniającą tzw. przestrzenie płynowe OUN

• PMR jest mieszaniną przesączu osocza i płynu wytwarzanego przez sploty naczyniówkowe komór mózgowych (zwłaszcza bocznych)

• Powstawanie PMR w splocie naczyniówkowym zależy od:

- biernej filtracji osocza przez ścianę włośniczek splotu

- czynnej sekrecji niektórych składników tego filtratu przez komórki nabłonkowe splotu

• Dobowe wytwarzanie PMR u dorosłego człowieka wynosi ok. 500 ml. Natomiast objętość przestrzeni płynowych wynosi ok.150 ml. Wynika z tego, że całkowita wymiana płynu dokonuje się 3-krotnie w ciągu doby

• Splot naczyniówkowy, poza wytwarzaniem PMR, bierze też udział we wchłanianiu niektórych substancji z płynu i transportowaniu ich do krwi: proces ten odgrywa ważną rolę w oczyszczaniu PMR z substancji potencjalnie szkodliwych dla mózgu

• PMR po opuszczeniu komór dostaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej, a następnie wchłania się do krwi

ILOŚĆ PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO

• Dobowe wytwarzanie PMR u dorosłego człowieka wynosi ok. 500 ml. Natomiast objętość przestrzeni płynowych wynosi ok.150 ml. Wynika z tego, że całkowita wymiana płynu dokonuje się 3-krotnie w ciągu doby

BARIERA KREW - OUN

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) oddzielony jest od środowiska krwi szeregiem „barier” w postaci struktur anatomicznych oraz wiążących się z nimi mechanizmów czynnościowych pozwalających na utrzymanie homeostazy tkanki mózgowej

Wyróżnia się dwa rodzaje „barier”

● Bariera krew-mózg

● Bariera krew-płyn

BARIERA KREW-MÓZG

Związana jest ściśle z komórkami śródbłonka naczyń włosowatych OUN, które posiadają szereg cech odróżniających je od komórek włośniczek innych narządów

Do cech tych należą:

• ścisłe zespolenie

• większa ilość i objętość mitochondrii

• obecność specyficznych enzymów

To sprawia, że śródbłonek OUN jest trudno przepuszczalny dla większości substancji obecnych we krwi

Z kolei obecność w komórkach włośniczek OUN wielu układów przenośnikowych zapewnia transport substancji odżywczych, np. glukozy, do OUN oraz usuwanie produktów przemiany materii

BARIERA KREW-PŁYN

• Bariera ta traktowana jest jako zespół mechanizmów transportu białek z krwi do PMR. W odróżnieniu od bariery krew-mózg, nie ma ściśle lokalizacji.

Do wzrostu przepuszczalności przez barierę krew-płyn dochodzi wyłącznie w wyniku zwolnienia tempa przepływu płynu

Ważne: w barierze krew-mózg - do wzrostu przepuszczalności tej bariery dochodzi na drodze, m.in., rozluźnienia połączeń pomiędzy komórkami tworzącymi barierę krew-mózg. Dzieje się tak w wielu chorobach OUN (guzy i obrzęk mózgu)

POCHODZENIE BIAŁEK PMR

Białka PMR pochodzą z 2 źródeł:

• z krwi

• z płynu - pochodzą ze splotu naczyniówkowego lub są wydzielane przez oponę miękką

W związku z powyższym białka płynu dzieli się na kilka grup

• białka pochodzące wyłącznie z krwi

• białka pochodzące wyłącznie lub prawie wyłącznie z OUN

• białka pochodzące z krwi i OUN

BIAŁKA PMR POCHODZĄCE Z KRWI I OUN

Należą tu głównie immunoglobuliny - stanowią mieszane pochodzenie w patologii

• immunoglobuliny syntetyzowane w OUN (synteza wewnątrzoponowa) określa się jako frakcję wewnątrzoponową (IF) tego białka

• wielkość IF podawana jest zazwyczaj w procentach, np. IF (IgG) = 30 %, oznacza, że 30% całkowitej IgG znajdującej się w PMR pochodzi z syntezy wewnątrzoponowej

LABORATORYJNE BADANIE PMR

Na badanie PMR składa się:

• Określenie cech fizycznych

- barwa, przejrzystość

- tendencja do wykrzepiania

• Badanie cytologiczne

- określenie komórek jądrzastych w 1 μl (cytoza, pleocytoza)

- identyfikacja komórek (tzw. cytogram)

• Badanie biochemiczne

- oznaczanie stężenia białka całkowitego

- odczyn białkowy Pandy'ego (albuminy, globuliny)

- odczyn globulinowy None-Apelta

- odczyn globulinowy Weichbrodta

- oznaczanie glukozy i chlorków

- elektroforeza białek

METODY OZNACZANIA BIAŁKA

• met. Extona - białko całkowite

(norma 15 - 45 mg/dl, tj. 0.15 - 0.45 g/L)

• Odczyn Pandy'ego - albuminy i globuliny

Dodatni odczyn (wytrącanie białek po dodaniu fenolu) świadczy o wzroście stężenia białka całkowitego >0.45 g/L; gdy odczyn jest ujemny (fenol nie wytrąca białek), płyn zawiera <0.45 g/L białka

• Odczyn Nonne-Apelta - wyłącznie globuliny

Dodatni odczyn (wysalanie globulin nasyconym roztworem (NH₄)₂SO₄ tylko wtedy gdy odczyn Pandy'ego jest dodatni

Gdy odczyn Pandy'ego jest ujemny to Nonne-Apelta nie może być dodatni

KLINICZNE ZASTOSOWANIE OZNACZEŃ BIAŁEK PMR
wewnątrzoponowa synteza immunoglobulin w ocenie ilościowej

• Ocenę poziomu immunoglobulin (Ig) dokonuje się w oparciu o stosowane współczynniki Q_IgG(najczęściej), Q_IgA i Q_IgM

• W fizjologii Ig obecne w płynie pochodzą wyłącznie z krwi; w patologii, w odróżnieniu od albuminy, Ig mogą być także syntetyzowane wewnątrzoponowo przez limfocyty B i plazmocyty migrujące do OUN

• Informacja o stężeniach i współczynnikach Ig, bez podania Q_Alb, nie ma znaczenia diagnostycznego

Wzór ogólny

I = IgG PMR / albumina PMR

Wartości prawidłowe <0.27

Wartości >0.27 wskazują na wewnątrzoponową syntezę IgG, co ma miejsce u ok. 70% chorych na stwardnienie rozsiane

RÓŻNICOWANIE BAKTERYJNEGO OD WIRUSOWEGO ZAPALENIA OPON
MÓZGOWO-RDZENIOWYCH - badania biochemiczne i cytoza -

WYDZIELINY PRZEWODU POKARMOWEGO - SOK ŻOŁĄDKOWY i TRZUSTKOWY

Sok żołądkowy (BAO i MAO)
- pobieranie BAO i MAO

Pobieranie BAO

• Przez godzinę pobiera się sok zbierając go w oddzielnych probówkach 15-minutowe frakcje; są to 4 podstawowe frakcje: A1, A2, A3, A4, stanowiące tzw. BAO

(basal acid output)

• Pobieranie MAO

• Po wstrzyknięciu podskórnie histaminy (lub po pentagastrynie) aspiruje się sok przez 60 min, zbierając go w oddzielnych 4 frakcjach 15-minutowych:

B1,B2, B3, B4 stanowiące tzw. MAO (maximal acid output)

Sok trzustkowy

WYDZIELINY UKŁADU ODDECHOWEGO

Popłuczyny oskrzelowo-pęcherzykowe (BAL)

BAL - wykonuje się w czasie bronchofiberoskopii

Polega na wprowadzeniu do wybranego obszaru płuca 0.9% NaCl (sterylnego i ogrzanego do ciepłoty ciała) i odessaniu tego roztworu

Roztwór NaCl wprowadza się w 3 porcjach po 50 ml każda (razem 150 ml) a następnie aspiruje się BAL strzykawką o pojemności 50 ml i zbiera w plastikowym naczyniu.

Lepiej do płukania stosować jałowy płyn Ringera, ponieważ NaCl może hamować wzrost niektórych drobnoustrojów, np. Proteus sp.

Płyn filtruje się, odwirowuje, a z osadu sporządza się rozmazy lub preparaty w bloczkach parafinowych

Ważne: BAL stanowi uznaną metodę diagnostyczną

do wykrywania raka płuc i prątków gruźlicy

WYDZIELINY NARZĄDÓW MOCZO-PŁCIOWYCH

NASIENIE - frakcje i skład

FRAKCJA KOMÓRKOWA (PLEMNIKI, KOMÓRKI NABŁONKOWE, OKRAGŁE: LEUKOCYTY I LINII SPERMATOGENICZNEJ)

PLAZMA NASIENIA

• frakcja pierwsza - wydzielina prostaty; 20-25% całkowitej objętości plazmy nasienia; zawiera: kwas cytrynowy, enzymy związane z koagulacją i upłynnianiem nasienia, cynk, kwaśną fosfatazę

• frakcja druga - wydzielina pęcherzyków nasiennych; 60% całkowitej objętości plazmy nasienia; zawiera: fruktozę, kwas cytrynowy, potas

• frakcja trzecia - wydzielina gruczołów opuszkowo-cewkowych (wytwarzanie śluzu)

• frakcja czwarta - wydzielina jądra i najądrza; 7% całkowitej objętości plazmy nasienia; ta frakcja zawiera plemniki

24

---