1. Budżet państwa i jego struktura.

Projekt budżetu jest opracowywany przez Ministerstwo Finansów i zatwierdzany przez rząd, następnie dokładnie dyskutowany i ostatecznie zatwierdzany przez parlament. Budżetem państwa nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków państwa. Budżet państwa ma swój rachunek w banku centralnym. Budżet państwowy w Polsce:

Dochody: podatki pośrednie (nakładane na wydatki, dobra i usługi), podatki od osób fizycznych, podatki od osób prawnych, podatki od wzrostu wynagrodzeń, podatek majątkowy, wpłaty z zysku NBP, wpłaty z cła, dochody ze sprzedaży majątku państwowego, inne dochody budżetu.

Wydatki: dotacje na finansowanie zadań gospodarczych, oświata i wychowanie, szkolnictwo wyższe, kultura i sztuka, ochrona zdrowia, opieka społeczna, administracja państwowa, wymiar sprawiedliwości i bezpieczeństwo publiczne, finanse, ubezpieczenia społeczne, obrona narodowa, inne wydatki. Świadczenia społeczne obejmują wszystkie środki przekazywane przez podmioty publiczno-państwowe, samorządy terytorialne, instytucje społeczne na rzecz gospodarstw domowych. Wydatki socjalne obejmują m.in.: ubezpieczenia społeczne, finansowanie rent i emerytur, zasiłków dla bezrobotnych, pomoc społeczną, usługi społeczne, ochrona zdrowia, kultury. W Polsce istnieją obecnie dwa główne źródła finansowania sfery socjalnej poprzez budżet i poprzez fundusze celowe. Wydatki socjalne stanowią znaczną część wydatków budżetowych. Funkcje budżetu

Funkcje ogólne:

• polityczna kontrola społeczeństwa za pośrednictwem wybranych przez siebie posłów
  i senatorów działalności rządu

• ekonomiczna dokonanie za pośrednictwem budżetu podziału znacznej części dochodu narodowego oraz oddziaływaniu poprzez budżet na procesy gospodarcze i społeczne

• prawna za, że budżet ma charakter ustawy zatwierdzonej przez sejm i senat
  i podpisanej przez prezydenta.

Funkcje finansowe:

• fiskalna (skarbowa) realizowana poprzez pobór podatków, czyli przyjmowanie części dochodów od podmiotów osiągających te dochody.

• redystrybucyjna polega na gromadzeniu zasobów pieniężnych, czyli dochodów głównie przez pobór podatków od podmiotów gospodarczych i ludności, oraz podziale zgromadzonych dochodów na rzecz podmiotu, które nie mogą samodzielnie finansować swojej działalności, bo nie osiągają własnych dochodów lub ich dochody nie zaspakajają ich potrzeb.

• alokacyjna polega na tym, że budżet uczestniczy w rozmieszczeniu części zasobów
  w gospodarce dotyczy to wytwarzania przez sektor publicznych dóbr (w tym głównie usług), z których na takich samych warunkach może korzystać całe społeczeństwo, gromadzone przez budżet dochody służą np. finansowaniu budowy dróg.

• stymulacyjna za pomocą narzędzi budżetowych państwo wywołuje lub wzmacnia zjawiska i zachowania pozytywne z punktu widzenia interesów natomiast zniechęca do działań niekorzystnych w danym okresie np. tworzenie infrastruktury technicznej na terenach zacofanych, ulgi inwestycyjne na obszarach dotkniętych silnym bezrobociem.

• stabilizacyjna (wyrównawcza) to odpowiednie kształtowanie dochodów i wydatków budżetowych w celu osiągania systematycznego rozwoju gospodarczego, przeciwdziałanie zjawisku recesji (określa łagodzenie wahań koniunktury gospodarczej).

• kontrolna ewidencyjno-kontrolna uzyskiwane dochody budżetu informują o procesie przebiegu gospodarczego w aspekcie rzeczowym, np. podatek od towarów i usług.

2. Podatki bezpośrednie i zasady podatkowe.

Podatki bezpośrednie to takie podatki, w przypadku których istnieje dokładnie określona zależność między płaconym podatkiem (rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia), a podatnikiem. Typowymi przykładami podatków bezpośrednich są podatki od dochodów i podatki majątkowe. Są to:

- podatek dochodowy od osób fizycznych,

- podatek dochodowy od osób prawnych,

- podatek od spadków i darowizn,

- podatek od czynności cywilnoprawnych,

- podatek rolny,

- podatek leśny,

- podatek od nieruchomości,

- podatek od środków transportowych,

- podatek od posiadania psów,

Teoretyczne zasady podatkowe - postulaty doktryny, na podstawie których tworzony jest racjonalny system podatkowy i poszczególne podatki:

• minimalizacji jednostkowego ciężaru podatkowego (powszechności) - przedmiotem opodatkowania powinny być możliwie wszystkie stany faktyczne lub prawne,
  z którymi wiąże się powstanie obowiązku podatkowego-optimum opodatkowania: oczekiwany globalny poziom dochodów dzięki powszechności; uboczny skutek to koszty obsługi podatków, przedmiotem opodatkowania powinny być zjawiska możliwie najbardziej masowe i powtarzalne oraz relatywnie trwałe,

• zasada jednokrotności opodatkowania - dany przedmiot opodatkowania powinien rodzić tylko jedno zobowiązanie podatkowe realizacja poprzez zwolnienia podatkowe
  - ale wyjątki! opodatkowanie akcyzą niektórych czynności jak import, który jest opodatkowany powszechnym podatkiem obrotowym,

• zasada jednokrotności przywileju podatkowego - dany stan faktyczny lub prawny powinien rodzić co najwyżej jedną ulgę lub przywilej podatkowy niedopuszczenie do powstawania enklaw podatkowych.

3. Podatki pośrednie

Podatki pośrednie obciążają podatnika w sposób niezależny od jego sytuacji dochodowej
i majątkowej. Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. Klasycznymi podatkami pośrednimi są wszystkie podatki od sprzedaży (podatki o przychodów, akcyza). W prawdzie w dużym przybliżeniu można określić, którzy płatnicy ponoszą ciężary pewnych podatków pośrednich, nie zmienia to jednak natury tych podatków. Jasne jest, że podatek od luksusowych dóbr (akcyza) płacą podatnicy o wyższych dochodach
i wyższym statusie majątkowym, ale już w przypadku powszechnego podatku VAT rozłożenie ciężarów tylko formalnie jest takie samo. W istocie ciężary takie są relatywnie wyższe przy zakupach towarów i usług dokonywanych przez grupy podatników o niższych dochodach. Do podatków pośrednich należą:

- podatek od towarów i usług

- podatek akcyzowy

- podatek od gier

Podatki bezpośrednie lepiej realizują sprawiedliwe rozłożenie ciężarów podatkowych, natomiast interes fiskalny państwa lepiej realizują podatki pośrednie. A zatem podatki pośrednie są bardziej stabilnym źródłem zasilania rachunków władz publicznych.

4. Struktura bilansu płatniczego kraju.

Bilans płatniczy to usystematyzowane zestawienie wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między krajowymi i zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Zależności od czasu, jaki obejmują, mogą być roczne, półroczne lub kwartalne bilanse płatnicze. Mogą również dotyczyć pewnego wyznaczonego obszaru. Bilans płatniczy informuje o relacjach gospodarki krajowej z zagranicą, służy do oceny sytuacji gospodarczej oraz do określania polityki ekonomicznej. Wyraża bezpośrednio strukturę oraz poziom obrotów płatniczych z zagranicą. Ukazuje rodzaj powiązań kraju
z gospodarką światową oraz stopień otwarcia gospodarki.

W bilansie płatniczym zawarte są wszystkie rodzaje transakcji. Można je podzielić na odpłatne i nieodpłatne, a także na grupy: rachunek obrotów bieżących, rachunek obrotów kapitałowych oraz rachunek zmian rezerw rządowych. Każda transakcja ma dwie pozycje: „Winien” i „Ma”. Transakcje powiększające aktywa kraju takie jak wartość towarów importowanych bądź należności powiększające rezerwy walutowe kraju zapisuje się po stronie „Winien”. Natomiast transakcje pomniejszające aktywa kraju, jak wartość towarów eksportowych, zapisuje się po stronie „Ma”. Teoretycznie bilans płatniczy zawsze jest wyrównany. Do podstawowych części bilansu płatniczego należą:

A. Rachunek obrotów bieżących obejmujący handel towarami (import, eksport), wymianę usług również transportowych, podróże zagraniczne (wartość towarów usług sprzedawanych w kraju cudzoziemcom oraz krajowców za granicą), dochody z inwestycji, inne towary, usługi i dochody, oraz jednostronne przekazy pieniężne ludności i władz.

B. Rachunek obrotów kapitałowych to przepływy inwestycji bezpośrednich osób i firm prywatnych oraz długo i krótkookresowe przepływy pieniężne zarówno prywatne jak
i rządowe.

C. Rachunek zmian rezerw rządowych, to zestawienie obcych środków płatniczych, złota oraz innych zasobów mających charakter rezerw.

Układ bilansu

A. Rachunek obrotów bieżących

Saldo obrotów towarowych

Saldo usług

Saldo dochodów

Saldo transferów bieżących

B. Rachunek kapitałowy

Przychody

Rozchody

C. Rachunek finansowy

inwestycje bezpośrednie

inwestycje portfelowe

pozostałe inwestycje

pochodne instrumenty finansowe

D. Saldo błędów i opuszczeń

Razem A-D

E. Oficjalne aktywa rezerwowe

5. Rachunek PKB i PNB

Rachunek narodowy - w rozumieniu systemu rachunku narodowego jest zbiorem logicznie powiązanych ze sobą rachunków makroekonomicznych i bilansów jest jednocześnie system pomiaru wielkości dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w danym czasie. Obejmuje on sobą całość zależności gospodarki narodowej, umożliwiając jednocześnie analizę tych zależności na poziomie mezoekonomicznym i mikroekonomicznym. Jego istotą jest dostarczenie logicznego i wewnętrznie spójnego zestawu definicji i mierników wytworzonej w danym kraju produkcji i usług, dzięki którym można byłoby ocenić stan całej gospodarki.

Bazą metodologiczną analizy rachunków narodowych jest cały szereg wzajemnie powiązanych kategorii ekonomicznych. Są nimi takie kategorie produktu narodowego brutto (PNB); produktu krajowego brutto (PKB); produktu narodowego netto (PNN) - dochodu narodowego (DN) oraz wskaźnika dobrobytu ekonomicznego (DEN).

PKB stanowi sumę wartości wszystkich finalnych towarów i usług wyprodukowanych na terenie kraju w ciągu określonego czasu (zazwyczaj w roku). Do PKB nie zalicza się towarów i usług „pośrednich”, zużywanych w procesie dalszej produkcji. Jeśli podzielimy tę wartość przez liczbę mieszkańców kraju, uzyskamy PKB na głowę. Powszechnie uważa się, że jest to najlepsza istniejąca miara poziomu rozwoju gospodarczego.

PKB stanowi kluczową wielkość wyliczaną w ramach Systemu Rachunków Narodowych. Można go analizować z dwóch punktów widzenia:

• Z jednej strony, PKB jest miarą produkcji, czyli sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarcze działające na terenie kraju (w skład PKB wchodzi także produkcja wytworzona poza sektorem przedsiębiorstw - np. przez gospodarstwa domowe), powiększonej o podatki pośrednie nałożone na produkty i pomniejszone o dotacje dopłacone do produktów.

• Z drugiej strony, rachunek PKB pokazuje również ostateczny podział wytworzonej produkcji pomiędzy różne rodzaje popytu, a więc jej ostateczne zużycie.

Ostateczny podział PKB zapisywany jest w formie tożsamości:

gdzie: C - spożycie indywidualne, G - spożycie zbiorowe, I - inwestycje (nakłady inwestycyjne brutto),
- zmiana zapasów, E - eksport, M - import.

PNB jest także niedoskonałym miernikiem. Wynika to z faktu nie uwzględnienia w rachunku PNB wielu działań gospodarczych i ich wyborów. Są nimi przede wszystkim: działalność
o charakterze nierynkowym i jej efekty, dobra uciążliwe do życia powstałe w procesie produkcji jako zanieczyszczenia środowiska; działalność w gospodarstwach domowych tworzą wartości czasu wolnego, aa także produkcja i usługi nie rejestrowane w celu uniknięcia podatków.

6. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i ich znaczenie w polskiej gospodarce.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są kategorią międzynarodowych inwestycji, dokonywanych przez rezydenta jednego kraju (nazywanym „inwestorem bezpośrednim” lub „firmą matką”) z zamiarem sprawowania długotrwałej kontroli w przedsiębiorstwie innego kraju (nazywanym „przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji” lub „firmą-córką”). Przez „długotrwałą kontrolę” rozumie się tutaj istnieje długoterminowych relacji pomiędzy inwestorem bezpośrednim i przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji oraz istotny poziom oddziaływania, który daje inwestorowi bezpośredniemu efektywny głos w zarządzaniu przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji. Aby inwestycję uznać za BIZ, minimalny próg zaangażowania kapitałowego inwestora bezpośredniego w przedsiębiorstwie bezpośredniej inwestycji ustalono na poziomie 10%.Zgodnie z powyższą definicją, komponentami BIZ są: kapitał zakładowy, reinwestowane zyski oraz inny kapitał. Inwestycje w kapitał zakładowy przedsiębiorstwa bezpośredniej inwestycji dokonane przez inwestora bezpośredniego związane są z zakupem akcji, majątku lub aportem rzeczowym w postaci np. maszyn
i urządzeń. Reinwestowane zyski, to część lub całość zysków wypracowanych przez przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji, która nie została wypłacona inwestorowi bezpośredniemu w formie dywidendy, lecz zainwestowana w przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji. Inny kapitał, to pożyczki wewnątrzkorporacyjne (krótko- lub długoterminowe) pomiędzy przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji a inwestorem bezpośrednim oraz transakcje związane z obsługą tego długu.

Reasumując, BIZ są to długookresowe inwestycje, podejmowane przez przedsiębiorstwo lub osobę fizyczną jednego kraju w przedsiębiorstwo innego kraju, z zamiarem sprawowania kontroli nad nim i czerpania z niego zysku. Przy czym istotą BIZ jest transfer nie tylko kapitału, ale również pracy i wiedzy (technologicznej, marketingowej i organizacyjnej.

Największą BIZ w Polsce w 2009 roku była montażownia maszyn przeładunkowych fińskiej firmy Cargotec w Stargardzie Szczecińskim, która wynosiła 64,4 mln euro.

7. Inflacja: pojęcie, przyczyny i metody przeciwdziałania.

Inflacja, proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane i nieakceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę. W zależności od poziomu stopy inflacji rozróżniamy:

1) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.

2) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.

3) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.

4) hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.

Przyczyny inflacji są różne. Mogą one tkwić w polityce pieniężnej, kredytowej, budżetowej
i inwestycyjnej w dysproporcjach gospodarczych, w spadku wartości waluty krajowej
w stosunku do walut zagranicznych, we wzroście cen surowców czy paliwa i energii na rynku światowym. Do najważniejszych możemy zaliczyć:

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy),

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo),

• ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwą strukturę gospodarki,

• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen),

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji , a co za tym idzie wzrost cen),

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem),

• recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji),

• monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę),

Skutki inflacji ponosi zarówno społeczeństwo, jak i gospodarka narodowa. Negatywne skutki inflacji, zwłaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą;

• ludzie oszczędzający - kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku oszczędnościowym płatnym na żądanie,

• banki, które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie wypłaty udzielonych pożyczek pieniądze przy inflacji mają dal banków mniejszą siłę nabywczą,

• ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac popadają
  w wyższy podatek ,czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych,

• emeryci, gdyż indeksacja emerytur, tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen.

Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:

• przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,

• zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.

Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa.

Różne kraje stosują odmienne sposoby przeciwdziałania inflacji, wykorzystując w tym celu zarówno instrumenty polityki fiskalnej, jak i środki polityki dochodowej, w ramach której próbują bezpośrednio wpływać na wysokość płac i innych dochodów lub też czynią to pośrednio przez system podatkowy. Poza tym rządy próbują kontrolować podaż pieniądza
w gospodarce przestrzegając zaplanowanych wcześniej kierunków wydatków budżetowych oraz dążąc do zmniejszenia w dłuższym okresie. Celowi utrzymania określonej podaży pieniądza krajowego na rynku jest też dziś podporządkowana polityka banków centralnych, która manipulując wysokością stopy kredytu refinansowego (procentowej) lub stopy redyskonta oraz dokonując zakupu lub sprzedaży państwowych papierów wartościowych mogą wpływać na ilość pieniądza w gospodarce.

8. Funkcje banku centralnego: NBP jako bank centralny.

Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa, bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję banku centralnego pełni NBP z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Do zadań NBP należy także:

• organizowanie rozliczeń pieniężnych,

• prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,

• prowadzenie działalności dewizowej,

• prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,

• regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,

• kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego,

• opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej,

• bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Funkcje banku centralnego:

Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Następnie wprowadza go do obiegu poprzez skup metali szlachetnych, walut obcych oraz w formie długu, czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym (w niektórych państwach również rządowi). Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych w danym państwie.

Bank centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy usługi bankowe innym bankom (przyjmuje depozyty po tzw. stopie depozytowej oraz udziela im kredytów). Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

9. Banki operacyjne (komercyjne) obszary ich działania i podstawowe produkty.

Banki Komercyjne- to instytucje, które dążą do zaspokajania potrzeb podmiotów gospodarujących w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do osiągnięcia zysku. Jest to specyficzna instytucja finansowa zajmująca się gromadzeniem, przechowywaniem i zagospodarowywaniem środków pieniężnych, działająca na rzecz racjonalizacji zysku i funkcjonująca jako instytucja zaufania publicznego.

Wymogi jakie muszą być spełnione do utworzenia spółki akcyjnej bankowej:

• posiadanie kapitału w wysokości 5 mln €,

• posiadanie statutu,

• posiadanie odpowiednio wyszkolonej kadry pracowniczej,

• posiadanie siedziby i infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności bankowej plan działania na najbliższe 3 lata,

• określenie celowości działania.

Dokumentację spełnienia powyższych warunków należy przedstawić w Komisji Nadzoru Bankowego w celu otrzymania zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej.

Czynnościami bankowymi są:

• przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

• prowadzenie innych rachunków bankowych,

• udzielanie kredytów,

• udzielanie gwarancji bankowych,

• emitowanie bankowych papierów wartościowych,

• przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

• wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Bank komercyjny to szczególna instytucja finansowa, która kumuluje, przetrzymuje
i gospodaruje środkami finansowymi. Funkcjonuje ona na rzecz racjonalizacji przychodów
i działa jako ośrodek zaufania społecznego. Bank komercyjny jest jedynym ośrodkiem pieniężnym podlegającym ponad 80 dokumentom prawnym - Ustawie Prawo bankowe. Banki komercyjne składają się z dwuszczeblowej sieci bankowej, która składa się również z banku centralnego. Jednakże pod względem wielkości aktywów i wielości wykonywanej działalności, to właśnie banki komercyjne stanowią bazę sektora bankowego. Z uwagi na fakt, iż są one zorientowane na transakcje bieżące, są one również głównymi uczestnikami rynku finansowego i rynku krótkoterminowego.

Głównym celem banku komercyjnego jest dążenie do spełnienia potrzeb uczestników gospodarujących w obszarze usług bankowych przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia zysku.

Banki komercyjne bardzo się pomiędzy sobą różnią, dlatego są one, w zależności od określonych kryteriów, dzielone na różnorodne typy banków. Zazwyczaj za główne kryterium podziału ustala się strukturę własności, wtedy to banki komercyjne dzieli się na:

• banki o środkach państwowych,

• polskie banki prywatne,

• banki o środkach zagranicznych.

Banki komercyjne dzielą się także na banki uniwersalne, czyli realizujące wszelkie podstawowe transakcje oraz wyspecjalizowane, czyli opierające się na danych transakcjach. Do banków komercyjnych zalicza się banki hipoteczne, skupiające się na przydzielaniu kredytów ubezpieczonych hipoteką na nieruchomości.

Banki komercyjne pełnią ważną funkcję w polskim systemie bankowym. Składa się na nie około 95 % depozytów skumulowanych przez wszystkie banki i także około 95% przydzielonych kredytów bankowych.

Banki komercyjne funkcjonują w roli pośredników finansowych pomiędzy podmiotami rozporządzającymi nadmiarem kapitału pieniężnego, a podmiotami odczuwającymi ich brak, proponując depozyty i pożyczki. Funkcjonują też, co uznaje się za funkcję odróżniającą je pośród wszelkich innych podmiotów gospodarczych, w roli „twórców” pieniądza - jako kredytodawcy.

10. Giełda papierów wartościowych jako instytucja współczesnej gospodarki.

Pojęcie giełdy:

• giełda to instytucjonalna forma rynku kapitałowego

• giełda to szczególny rodzaj rynku, na którym przedmiotem obrotu są papiery wartościowe

• giełda to miejsce, które umożliwia realizowanie transakcji dużej liczbie kupujących
  i sprzedających po ustaleniu wspólnie akceptowanej ceny

Pojęcie Giełdy Papierów Wartościowych:

• GPW to abstrakcyjny rynek, na którym przedmiotem transakcji są określony typy papierów wartościowych (instrumentów finansowych)

• GPW to zespół cząstkowych rynków specjalistycznych w zakresie papierów wartościowych, mających tę właściwość, że mogą być wzajemnie zamieniane

• GPW są regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym normom i zasadom spotkania osób pragnących zawrzeć umowę kupna - sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiot stanowią zamienne papiery wartościowe, przy czym ceny tych transakcji ustalane są na podstawie układu podaży i popytu, a następnie podawane do wiadomości publicznej

• GPW zajmuje się obrotem papierami wartościowymi poprzez umożliwienie ustalania ich kursu, czyli ceny oraz odpowiednie dopasowywanie ofert kupna i sprzedaży

Organy GPW:

• zarząd giełdy - reguluje obrót giełdowy, ustala warunki dopuszczenia osób do udziału w giełdzie, ustala wysokość opłat giełdowych, zarządza finansami giełdy

• komisja dopuszczeniowa - wydaje decyzję o dopuszczeniu, bądź niedopuszczeniu danego waloru do obrotu na giełdzie

• izba maklerów - organ przedstawicielski maklerów, rozdzielający im pracę i wyjaśniający ewentualne spory

• sąd rozjemczy i honorowy - rozstrzyga spory powstałe w czasie dokonywania transakcji, spory na tle etycznym i zwyczajowym

• izba rozrachunkowa - dokonuje rozliczeń związanych z zawartymi transakcjami giełdowymi

Uczestnicy giełdy:

• pośrednicy - maklerzy giełdowi zawierający transakcje za upoważnieniem i na zlecenie klientów indywidualnych, tj. osób fizycznych i prawnych, polegające na pośrednictwie w kupnie lub sprzedaży papierów wartościowych

• samodzielni uczestnicy giełdy - osoby dopuszczone do obrotu g iełdowego, które mają prawo zawierania transakcji we własnym imieniu i na własny rachunek (najczęściej banki, firmy maklerskie, firmy lokacyjne)

• urzędnicy - osoby, które na pewien określony czas zostały dopuszczone do obrotu giełdowego i zawierają transakcje z upoważnieniem, w imieniu i na rachunek swoich pracodawców, np. domów maklerskich lub banków

• goście - osoby mające pozwolenie na czasowe przebywanie na giełdzie, nie biorące udziału w obrocie giełdowym, np. personel pomocniczy, obserwatorzy, dziennikarze.

Warszawska GPW: to spółka akcyjna, której założycielem jest Skarb Państwa,
a akcjonariuszami domy maklerskie, banki, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zakłady ubezpieczeń, a także remitenci papierów wartościowych.

Bieżącą działalnością giełdy kieruje pięcioosobowy Zarząd, nad którym nadzór pełni Rada

Giełdy, natomiast najważniejsze decyzje podejmuje Walne Zgromadzenie, w którym mogą

uczestniczyć wszyscy posiadacze akcji GPW S.A.

Pierwsza sesja warszawskiej GPW odbyła się we wtorek 16 kwietnia 1991 r. Notowano na niej akcje pięciu spółek: Tonsilu, Exbudu, Krosna, Kabli i Próchnika. Na giełdę wpłynęło 112

zleceń, kursy wyliczono na pożyczonym komputerze i wpisano flamastrem na tablicy.

Obecnie giełda ustala kursy papierów wartościow ych dla blisko 300 spółek.

Giełda papierów wartościowych zwana także giełdą pieniężną to instytucjonalna forma rynku kapitałowego. Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce, instytucją zapewniającą publiczny obrót papierami wartościowymi Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria :

• wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,

• posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania
  i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,

• zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,

• dbać o przejrzystość rynku

• zapewniać bezpieczne rozliczenia,

• organizować regularne sesje,

• posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,

• dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje
  z obrotu.

W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie jest spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce :

• alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np. środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,

• wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,

• kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów

Giełda ponadto daje możliwość:

• pomnożenia kapitału zarówno podmiotom gospodarczym jak i gospodarstwom domowym,

• wywoływania we wszystkich podmiotach skłonności do oszczędzania.

GRUPA KAPITAŁOWA

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. posiada następujące podmioty powiązane kapitałowo:

• Centralna Tabela Ofert S.A.

• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A

• Centrum Giełdowe S.A.

• XTRADE S.A.

• Centrast S.A. Centrum Zaufania i Certyfikacji

• Fitch Polska S.A.

• EURONEXT Paris S.A.

• Deutsche Borse AG.

Największe udziały Giełda posiada w Centralnej Tabeli Ofert (41,54%) oraz w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (33,33%).

Główne indeksy giełdowe: WIG -Warszawski Indeks Giełdowy, obliczany od 1994r. Indeks oznaczający sumę cen akcji wszystkich spółek giełdowych., WIG20 - obliczany od 1994r. Indeks oznaczający sumę cen akcji 20 największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych. TECHWIG - Indeks cen akcji spółek zajmujących się technologiami, MIDWIG -- Indeks cen akcji średnich spółek giełdowych, WIRR - Indeks cen akcji najmniejszych spółek giełdowych, NIF - indeks obejmujący akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.

Reszta indeksów giełdowych: WIG- PL - indeks spółek krajowych, WIG- INFO - indeks spółek sektora informatycznego, WIG-MEDIA - indeks spółek sektora medialnego, WIG-BANKI - indeks spółek sektora bankowego, WIG- BUDOW - indeks spółek sektora budownictwa, WIG- SPOŻYW - indeks spółek sektora spożywczego, WIG- TELKOM indeks spółek sektora telekomunikacyjnego Rynki notowań Na GPW papiery wartościowe mogą być notowane na rynku:

• podstawowym,

• równoległym,

• wolnym,

• praw pochodnych.

Poszczególne rynki posiadają swoje cechy charakterystyczne. Pierwsze trzy rynki to rynki akcji , różniące się od siebie szczegółowymi kryteriami narzucanymi na notowane spółki
i wynikającym z tego prestiżem spółki w zależności od rodzaju rynku na którym jest notowana (poniższe liczby obrazują owy prestiż i niebanalne kryteria idealnie). Dodatkowo na rynku podstawowym notowane są obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Oto szczegółowe kryteria notowań na poszczególnych rynkach Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie :

• podstawowym:

• ~zbywalność akcji jest nieograniczona,

• ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 24 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 12 mln zł,

• ~kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 7 mln zł,

• ~wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 36 mln zł,

• ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, wynosi co najmniej 18 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 25% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 500000 akcji spółki o wartości co najmniej 60 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy

• ~właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 500 akcjonariuszy,

• ~spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie 3 lata w wysokości nie mniejszej niż 8 mln zł, a jednocześnie w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem,

• równoległym:

• ~zbywalność akcji jest nieograniczona,

• ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 12 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 6 mln zł,

• ~kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 3 mln zł,

• ~wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 18 mln zł,

• ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, wynosi co najmniej 9 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 10% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 200000 akcji spółki o wartości co najmniej 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),

• ~właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 300 akcjonariuszy,

• ~spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem ,

• wolnym:

• ~zbywalność akcji jest nieograniczona,

• ~wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 4 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 2 mln zł,

• ~kapitał akcyjny spółki wynosi co najmniej 1,5 mln zł,

• ~wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 4 mln zł,

• ~emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, obejmujący co najmniej 12 kolejnych miesięcy,

• rynek praw pochodnych:

• ~notowane są na nim papiery wartościowe , których cena zależy w znacznym stopniu od kształtowania się ceny danego podmiotu bazowego dla danego prawa majątkowego.
  

11. Struktura i główne podmioty rynku finansowego.

Rynek finansowy - miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi. Przedmiotem rynku finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej lub zdematerializowanej.

Rynek finansowy najogólniej można podzielić na (struktura rynku finansowego):

• rynek pieniężny - segment rynku finansowego, przez który podmioty gospodarcze finansują swoją bieżącą działalność, a okres tego finansowania nie przekracza jednego roku , zaliczamy tu lokaty międzybankowe, bony skarbowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, weksle;

• rynek kapitałowy - segment rynku finansowego, na którym zawierane są transakcje instrumentami finansowymi o terminie wykupu powyżej roku, z przeznaczeniem uzyskano środków na cele rozwojowe, zaliczamy tu akcje, obligacje: komunalne, skarbowe, przedsiębiorstw, certyfikaty inwestycyjne,

• rynek instrumentów pochodnych - najnowszy segment rynku finansowego, na którym zawierane są transakcje terminowe bezwarunkowe (forwards, futures) oraz transakcje terminowe warunkowe (opcje) (jeszcze swapy),

• rynek depozytowo-kredytowy: lokaty bankowe, kredyty bankowe, pożyczki,

• rynek walutowy: waluty.

Powyższy podział rynku finansowego jest umowny, w związku, z czym można spotkać różnego rodzaju inne podziały. Według innej klasyfikacji rynek finansowy dzieli się na:

• rynek pieniężny i kapitałowy,

• rynek papierów wartościowych,

• rynek walutowy.

Podmioty na rynku finansowym

• Skarb Państwa

• instytucje Samorządowe

• instytucje ubezpieczeniowe

• fundusze emerytalne

• fundusze inwestycyjne

• przedsiębiorstwa

• osoby fizyczne

• podmioty zagraniczne

Funkcje rynku finansowego:

• umożliwienie lokowania i pozyskiwania środków finansowych

• tworzenie mechanizmu wyceny aktywów finansowych

• koncentracja obrotu aktywami finansowymi

• dywersyfikacja ryzyka inwestycyjnego

• utrzymanie płynności inwestycji

12. Euro i unia walutowa w Europie.

Euro - wspólna waluta europejska wprowadzona w miejsce walut krajowych. Jest prawnym środkiem płatniczym w 17 państwach tworzących strefę euro w Unii Europejskiej - obejmującym ponad 323,8 mln Europejczyków. Waluta euro używana jest także w 11 krajach i terytoriach nienależących do UE (Watykanie, Monako, San Marino, Andorze, Kosowie, Czarnogórze) oraz we francuskich posiadłościach na Atlantyku i Oceanie Indyjskim oraz
w brytyjskich bazach wojskowych na Cyprze.

Strefa euro jest tworzącą unię walutową wspólną przestrzenią unijnych państw, które wprowadziły euro jako swoją walutę, gdzie Europejski Bank Centralny prowadzi niezależną politykę pieniężną. Na co dzień euro posługuje się około 329 mln ludzi oraz dodatkowe 200 mln w krajach, które powiązały swoje waluty z euro. Sztywne kursy wymiany mają Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Komory i Republika Zielonego Przylądka. Waluty Danii, Litwy
i Łotwy należą do Mechanizmu Kursów Walutowych (ERM II). Wraz z obiegiem ponad 751 miliardów, euro jest walutą o najwyższej wartości gotówkowej w świecie. Na euro przypada 27% światowych rezerw walutowych.

Utworzenie waluty euro jest naturalną konsekwencją integracji i otwartej przestrzeni gospodarczej państw Europy. Pierwsze plany utworzenia Unii Walutowej pojawiły się już
w latach 60. XX wieku, lecz dopiero w latach 70. opracowano plan wprowadzenia wspólnej waluty, a w 1979 roku powstał Europejski System Walutowy. W 1986 ECU zostało trzecią walutą na świecie, w której emitowano obligacje międzynarodowe.

Genezy euro jako jednolitej waluty Unii Europejskiej należy szukać w historii Unii Europejskiej oraz w historii światowej gospodarki. Z jednej strony, w 1968 roku nastąpiła realna integracja gospodarcza w postaci unii celnej, z drugiej strony upadek systemu kursu walutowego doprowadził do zbyt mocno zmieniających się kursów walut, który w opinii polityków osłabiał handel. W 1970 roku po raz pierwszy została skonkretyzowana idea europejskiej unii walutowej. W tak zwanym planie Wernera luksemburski premier Pierre Werner wypracował, wraz z ekspertami Unii Gospodarczej i Walutowej, ideę jednolitej waluty. Projekt ten poniósł fiasko z powodu upadku systemu z Bretton Woods. Ostateczna decyzja o utworzeniu wspólnej waluty Unii Europejskiej zapadła w ramach traktatu
z Maastricht, który powoływał do życia Unię Gospodarczą i Walutową. W grudniu roku 1995 w Madrycie wspólnej walucie nadano nazwę euro. Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń walut narodowych na euro. 1 stycznia 1999 roku nastąpiła inauguracja euro w transakcjach bezgotówkowych w 11 krajach (bez Grecji), a od 1 stycznia 2002 wprowadzono tę walutę w formie gotówkowej w dwunastu państwach UE (oprócz Wielkiej Brytanii, Szwecji i Danii). 1 lipca 2002 ostatecznie wycofano z obiegu waluty narodowe 12 państw, które przystąpiły do strefy euro. Rozszerzenie strefy euro nastąpiło do tej pory czterokrotnie: 1 stycznia 2007 przez euro został zastąpiony tolar słoweński,
1 stycznia 2008 funt cypryjski i lira maltańska, 1 stycznia 2009 korona słowacka, a 1 stycznia 2011 korona estońska.

Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) - jeden z elementów współpracy w ramach Unii Europejskiej, ustanowiony w 1992 roku Traktatem z Maastricht. Jej głównym przedsięwzięciem jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel wspólnotowy.

Unia walutowa, prawnomiędzynarodowe ugrupowanie integracyjne, polegające na tym, że państwa w nim uczestniczące przyjmują wspólną jednostkę walutową, będącą oficjalnym środkiem płatniczym tych krajów, porozumienie rozrachunkowo-kredytowe między państwami, mające na celu zniesienie ograniczeń we wzajemnym obrocie gospodarczym. Ponadto państwa powołują organ ponadnarodowy w postaci banku centralnego, którego zadaniem jest emisja nowego środka płatniczego, kontrola nad jego kursem w stosunku do walut państw trzecich i wypełnianie wszystkich innych obowiązków związanych
z działalnością banku centralnego.

W Unii Europejskiej dokonała się częściowa realizacja unii walutowej - ponadnarodową walutą jest euro, wprowadzone w trzecim etapie Unii Gospodarczo-Walutowej w krajach, które spełnią kryteria konwergencji z Maastricht (Dania, Szwecja i Wielka Brytania z różnych względów nadal powstrzymują się od wstąpienia do tzw. strefy euro)

Do Unii Gospodarczej i Walutowej należą wszystkie państwa Unii Europejskiej, jednakże
w III etapie UGiW uczestniczy 17 z nich:

Od 1999 roku: Austria  Belgia  Finlandia  Francja  Hiszpania  Holandia  Irlandia  Luksemburg  Niemcy  Portugalia  Włochy

Od 2001 roku:  Grecja Od 2007 roku:  Słowenia Od 2008 roku:  Cypr  Malta Od 2009 roku:  Słowacja Od 2011 roku:  Estonia

13. Kryzys w gospodarce rynkowej: ich przejawy i przyczyny.

Kryzys jest pojęciem popularnym i często używanym w języku potocznym na

określenie wielu sytuacji, kiedy coś gwałtownie ulega zmianie, czemu towarzyszą

negatywne emocje. W medycynie kryzysem nazywane jest nagłe pogorszenie się

stanu chorego. Mówi się też często o kryzysie wartości, kryzysie rodziny, kryzysie

społecznym i ekonomicznym. Termin „kryzys” pochodzi z greckiego słowa krisis ,

oznaczającego moment rozstrzygający, punkt zwrotny, okres przełomu, a także

doświadczenie lub próbę, możliwość doprowadzenia do rozstrzygnięcia. Jego

źródłosłów, krino, oznacza wybór, decydowanie, w formie zwrotnej zaś- zmaganie

się, walkę , w której konieczne jest działanie pod presją czasu.1 Treść słowa crisis

języku angielskim poszerza się dodatkowo o takie cechy, jak nagłość, urazowość

i subiektywne konsekwencje urazu w postaci negatywnych przeżyć

PRZYCZYNY KRYZYSU:
1. Długotrwały i głeboki spadek produkcji przemysłowej,
2. Brak popytu na towary
3. Masowe bezrobocie, ogeaniczenie płac
4. Spekulacje akcjami, których wartość nominalna przekroczyła wielokrotnie ich wartość rynkową
5. Gwałtowny spadek ceny akcji,
6. Bankructwa i zadłużenia,
7. Bezwzględna polityka syndykatów (aby się ratować przed stratami, dyktowały ceny, ustalały ilość produkcji nie licząc się z rzeczywistymi potrzebami społęczeństwa
8. Tzw. nożyce cenowe (wzrost ceny produktów przemysłowych, spadek cen produktów żywieniowych)

14. Slump oraz stagflacja.

Slump - zastój w gospodarce, kryzys ekonomiczny

Stagflacja - zjawisko makroekonomiczne, polegające na jednoczesnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i stagnacji gospodarczej (inflacja zwykle wiąże się z fazą wzrostu w cyklu koniunkturalnym). Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen, jak też i ograniczenie produkcji.

Pojęcie pojawiło się w roku 1965, aczkolwiek zyskało na znaczeniu od czasów pierwszego kryzysu naftowego. Wzrost cen energii, który ówcześnie nastąpił, jest tradycyjnie podawany jako jedna z przyczyn tego zjawiska. W ostatnich latach na znaczeniu zyskuje również ryzyko nagłego schłodzenia gospodarek, na skutek pęknięcia baniek spekulacyjnych na rynku nieruchomości czy giełdowym.

Jak walka ze stagflacją jest utrudniona, gdyż bank centralny powinien z jednej strony zaostrzać politykę pieniężną, by walczyć z inflacją, z drugiej zaś strony ją łagodzić, by ograniczyć skutki spadającego tempa wzrostu gospodarczego.

Stagflacja jest zaprzeczeniem teorii Phillipsa.

15. Rodzaje kosztów produkcji w przedsiębiorstwa.

Rodzaje kosztów

• stałe - niezależne od wielkości produkcji

• płace pracowników administracji i obsługi

• amortyzacja

• koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali

• koszty obsługi pożyczonego kapitału

• kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań

• zmienne - zależne od wielkości produkcji

• płace pracowników produkcyjnych

• koszty surowców, materiałów, półproduktów

• koszty energii, wody

Koszty własne przedsiębiorstwa mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów, lecz najczęściej sprowadza się koszty do trzech zasadniczych układów:

• układu rodzajowego,

• układu funkcjonalnego (według miejsc powstania)

• układu funkcjonalnego.

Układy te pozwalają scharakteryzować koszty z punktu widzenia ewidencyjno-organizacyjnego. W celu przeprowadzenia analizy gospodarczej i do celów sprawozdawczych grupuje się również koszty według układu analityczno-ekonomicznego.
Układ rodzajowy kosztów określa, jakiego rodzaju koszty proste, czyli obejmujące jednorodne składniki, ponosi przedsiębiorstwo. Koszty w układzie rodzajowym charakteryzują się tym, że obejmują całkowitą sumę kosztów danej kategorii
w przedsiębiorstwie, bez względu na to, w jakim miejscu powstały i w jakim celu zostały poniesione. Układ ten umożliwia badanie i porównywanie struktury kosztów.
W ramach układu rodzajowego można podzielić koszty na następujące grupy:

• zużycie materiałów i energii,

• usługi obce, np. remontowe, transportowe,

• podatki i opłaty, np. podatki od środków transportu, od nieruchomości, podatek VAT niepodlegający potrąceniu, podatek akcyzowy, opłaty skarbowe, opłaty za korzystanie ze środowiska,

• wynagrodzenia za pracę,

• narzuty na wynagrodzenia, np. składki na ubezpieczenie społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

• świadczenia na rzecz pracowników, np. odpisy na fundusz świadczeń socjalnych, koszty posiłków regeneracyjnych, koszty bhp i ochrony zdrowia,

• amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

• pozostałe koszty, np. koszty usług bankowych, podróży służbowych, reprezentacji
  i reklamy, ubezpieczeń rzeczowych.

Układ funkcjonalny, uwzględniający miejsce ich powstania, grupujące koszty stosownie do stanowisk pracy lub komórek organizacyjnych bądź zgodnie z określonymi funkcjami spełnianymi przez podmiot gospodarczy, powodującymi powstanie tych kosztów. Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokość. Układ taki jest nazywany funkcjonalnym, ponieważ miejscami powstania kosztów są określone funkcje dotyczące przedsiębiorstwa jako całości. Funkcje te mają swe odbicie w podziale procesu gospodarczego przedsiębiorstwa na procesy zaopatrzenia, produkcji i zbytu. W układzie funkcjonalnym w przedsiębiorstwie przemysłowym można więc wyróżnić:

• koszty zakupu materiałów, związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w surowce
  i materiały;

• koszty produkcji, obejmujące koszty wydziałów produkcji podstawowej, koszty wydziałów pomocniczych oraz koszty utrzymania zarządu przedsiębiorstwa;

• koszty sprzedaży, obejmujące koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych, czyli koszty reklamy, opakowania, transportu wyrobów gotowych itp.

16. Podstawowe papiery wartościowe w gospodarce rynkowej (akcje, obligacje, weksle).

Przez papiery wartościowe należy rozumieć wszelkie dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe, jakie przysługują ich właścicielowi. Papiery wartościowe mogą być wydawane przez instytucje państwowe lub organizacje gospodarcze. Wystawianie i obieg papierów wartościowych są regulowane ustawowo. Istnieje duża różnorodność papierów wartościowych. Można je rozpatrywać i klasyfikować z różnych punktów widzenia. Ze względu na termin wykupu papierów wartościowych dzielimy je na:

• Długoterminowe(termin wykupu powyżej 1 roku)

• Krótkoterminowe(termin wykupu poniżej 1 roku)

Ze względu na odgrywaną rolę i funkcje, jakie pełnią, papiery wartościowe dzielimy na:

• Papiery będące dokumentem płatniczym i rozrachunkowym (czeki i weksle)

• Papiery będące dokumentem pożyczkowym (obligacje)

• Papiery będące dokumentem współwłasności majątkowej (akcje).

Ze względu na tryb postępowania przy obrocie wyodrębniamy:

• Papiery imienne, zawierające imię i nazwisko osoby (firmy), na którą są wystawiane; prawo Własności może być przeniesione tylko przez przelew (cesje) i wydanie dokumentu;

• Papiery na okaziciela (bezimienne); przenoszenie prawa własności z takiego dokumentu odbywa się przez jego przekazanie innemu podmiotowi.

Ze względu na źródło pochodzenia, wyróżniamy:

• Papiery własne, emitowane przez daną jednostkę gospodarczą,

• Papiery obce, wyemitowane przez inne jednostki gospodarcze.

Obligacje są to papiery wartościowe emitowane w serii, zawierające zobowiązanie emitenta wobec ich właścicieli (obligatariuszy) do spełnienia określonego świadczenia. Świadczenie to może mieć charakter pieniężny, bądź niepieniężny. Charakter pieniężny zobowiązania polega na tym, że dłużnik musi dokonać zapłaty wobec wierzyciela należności głównej wraz
z odsetkami (należności uboczne), w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji, a środki pochodzące z emisji nie mogą być przeznaczone na inne cele, niż ustalone
w umowie. Świadczenie niepieniężne związane jest w szczególności z realizacją przyznanego wierzycielowi prawa do udziału w przyszłych zyskach dłużnika, prawa pierwszeństwa do objęcia w przyszłości emitowanych akcji. Obligacje muszą zawierać informacje o sytuacji finansowej emitenta i jako dokument składa się z trzech części. Emitentem w myśl ustawy regulującej zasady emisji obligacji, może być ten podmiot, który całym swoim majątkiem jest w stanie zagwarantować zapisy zawarte na obligacji (wysokość oprocentowania, terminy płatności, terminy i warunki wykupu).

Wyróżnia się cztery podstawowe grupy obligacji. Są to:

• obligacje o stałym oprocentowaniu - wartość odsetek jest z góry ustalona, a wartość wykupu jest równa wartości nominalnej;

• obligacje o zmiennym oprocentowaniu - tzw. obligacje indeksowane, gdzie wartość wykupu i wartość odsetek powiększana jest o procent wynikający z inflacji;

• obligacje zamienne - nabywca posiada prawo do zamiany ich na akcje spółki, która je wyemitowała;

• obligacje bez odsetek - tzw. zerokuponowe, gdzie cena ich sprzedaży jest niższa od wartości nominalnej, sprzedaż z dyskontem;

Do najbardziej rozpowszechnionych należą obligacje o stałym i zmiennym oprocentowaniu oraz obligacje zamienne.

Formą finansowania własnego przedsiębiorstw są akcje. Są to papiery wartościowe, potwierdzające udział ich właściciela w kapitale spółki. Różnią się od obligacji i papierów komercyjnych tym, że nieznana jest długość ich posiadania. Nabywca akcji w każdej dowolnej chwili może je sprzedać. Akcje także mogą przynosić ich właścicielowi większe dochody, jednak ryzyko jest większe niż w przypadku obligacji. Akcje dają ich posiadaczowi prawo do partycypacji w zyskach oraz do dochodu wynikającego z różnic kursowych. Decyzje dotyczące podziału zysków i ustalenie wysokości dywidendy należą do walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

Akcje upoważniają do dochodu z dwóch źródeł:

• udział w podziale zysku proporcjonalnie do wysokości udziału w kapitale spółki;

• wzrost bieżącej wartości akcji w momencie sprzedaży;

Podstawowy podział akcji wyróżnia akcje zwykłe i uprzywilejowane. Pierwsze z nich charakteryzują się wyższym ryzykiem uzyskania dochodu, natomiast drugie mają z góry określoną stopę dochodu i pierwszeństwo jego odbioru. Akcje uprzywilejowane łączą w sobie zarówno cechy długu, jak i kapitału.

Wyróżnia się również podział ze względu na:

• sposób pokrycia: gotówkowe i aportowe;

• na formę: imienne i na okaziciela;

Poprzez emisję akcji spółka uzyskuje kapitał zakładowy, dzięki któremu może sprawnie funkcjonować. Przed zarejestrowaniem spółki w całości muszą być pokryte środkami finansowymi, akcje wydane w zamian za wkłady rzeczowe. Również pokrycia wymaga różnica między wartością emisyjną a wartością nominalną oraz należność za dopłatę z tytułu akcji uprzywilejowanych.

Weksel jest dokumentem wystawionym zgodnie z prawem wekslowym i stanowi wezwanie bezwarunkowe do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną określonej sumy pieniężnej.

Rozróżnia się dwa rodzaje weksli:

• weksel trasowany, zwany również ciągnionym,

• weksel własny.

Weksel trasowany jest dokumentem zawierającym sformułowanie przez wystawcę polecenie zapłaty, skierowanie do określonej osoby, z żądaniem zapłacenia innej osobie sumy wekslowej w oznaczonym czasie i miejscu. Jeżeli osoba ta, zwana trasatem, przyjmie
i podpisze weksel, wówczas przyjmuje na siebie realizację zobowiązania wymienionego na wekslu. Weksel własny zawiera przyrzeczenie wystawcy weksla ( trasanta ) bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy wekslowej w podanym czasie i miejscu. Wystawca weksla swoim podpisem przyjmuje na siebie realizację zobowiązania wpisanego na wekslu. Podstawowa różnica pomiędzy wekslem trasowanym a własnym polega na tym, ze przy wekslu własnym wystawca sam zobowiązuje się do zapłacenia sumy wekslowej, a w odniesieniu do weksla trasowanego poleca zapłacenie tej sumy osobie trzeciej. Inaczej mówiąc w wekslu własnym wystawca weksla jest głównym dłużnikiem, natomiast przy wekslu trasowanym głównym dłużnikiem jest osoba, która ciągniony na nią weksel zaakceptowała (trasat).
Funkcje weksli. Weksel spełnia następujące funkcje:

• kredytowa - ze względu na odroczony termin płatności weksla,

• płatnicza - wręczony jest przy zakupie towarów i usług,

• gwarancyjna - odpowiedzialność wszystkich uczestników stosunku wekslowego, podpisanych na wekslu ,

• obiegowa - łatwość przenoszenia weksla przez indos,

• refinansowa - możliwość złożenia weksla do dyskonta.

Weksel trasowany musi zawierać:

• nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu w języku, w jakim go wystawiono,

• polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,

• nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata),

• oznaczenie terminu płatności,

• oznaczenie miejsca płatności,

• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenia zapłata ma być dokonana (remitenta),

• oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,

• podpis wystawcy weksla (trasanta).

Weksel własny zawiera te same elementy, co weksel trasowany z następującymi różnicami:

• zamiast "polecenia" umieszcza się przyrzeczenie bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,

• nie ma oznaczenia trasata, bo przez swój podpis wystawca weksel przyjął.
  

17. Bezrobocie, jego przyczyny i rodzaje, następstwa oraz metody przeciwdziałania.

Pojęcie bezrobocia We współczesnej gospodarce mamy do czynienia ze zjawiskiem bezrobocia. Tym mianem określa się taką sytuację na rynku pracy, w której podaż siły roboczej/zasobów ludzkich przewyższa popyt na nią, zgłaszany przez pracodawców. Innymi słowy w sytuacji bezrobocia istnieje część osób w wieku produkcyjnym i zdolnych do pracy, które chciałyby podjąć pracę przy stawkach wynagrodzenia istniejących na rynku, ale nie mogą jej znaleźć. Zagadnienia związanymi z rynkiem pracy i prawami pracowników znajdują się w centrum zainteresowania Międzynarodowej Organizacji Pracy. To właśnie MOP stworzyła definicję bezrobotnego, wykorzystywaną właściwie w całej Europie do celów statystycznych. Zgodnie z tą definicją za bezrobotnego uznaje się taką osobę, która
w tygodniu, w którym dokonywano badania, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez jedną godzinę. Bezrobocie jest zjawiskiem wielowymiarowym, co sprawia, że można je rozpatrywać z różnych punktów widzenia. W ujęciu mikroekonomii bezrobocie jest postrzegane jako sytuacja utraty pracy przez osobę na skutek niedostatecznych umiejętności bądź kwalifikacji, które umożliwiłyby utrzymanie pracy lub zdobycie nowej. W ujęciu makroekonomicznym bezrobocie rozpatrujemy jako sytuację, w której liczba osób pozostających bez pracy jest spora i dotyczy pewnego obszaru geograficznego, co może wpływać na kondycję całej gospodarki.

Miara bezrobocia Bezrobocie mierzone jest stopą bezrobocia. Jest to wyrażony w procentach stosunek liczby osób bezrobotnych do ogółu ludności czynnej zawodowo. Kategoria czynnych zawodowo oznacza osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy. Nie wlicza się tutaj emerytów i nieletnich.

Rodzaje bezrobocia Rozróżnia się kilka kryteriów podziału bezrobocia.

Ze względu na przyczynę wywołującą bezrobocie wyróżniamy:

• bezrobocie frykcyjne - jest efektem naturalnego ruchu na rynku osób zatrudnionych; dotyczy osób pozostających bez pracy przez krótki okres z powodu zmiany miejsca pracy, zmiany zawodu, wchodzenia absolwentów na rynek, powrotu do pracy po przerwie (np. z powodu urlopu macierzyńskiego) itp.; przyjmuje się, że jest oznaką "zdrowej" gospodarki;

• bezrobocie technologiczne - jest skutkiem postępu technicznego oraz unowocześniania produkcji, prowadzących do eliminowania czynnika ludzkiego
  z procesów produkcyjnych; występuje w sytuacji słabego rozwoju gospodarczego, skutkującego wprowadzaniem inwestycji, mechanizacji i modernizacji procesów przy jednoczesnym ograniczaniu zatrudnienia;

• bezrobocie strukturalne - jest efektem niedostosowania struktury podaży zasobów ludzkich i popytu na nie; pojawia się w sytuacji zmian restrukturyzacyjnych
  i transformacji gospodarki przy jednoczesnym opóźnieniu odpowiadających im zmian w szkolnictwie; może być wywołane ograniczonymi zasobami kapitału, które umożliwiłyby pełne zatrudnienie siły roboczej;

• bezrobocie koniunkturalne - związane jest z występowaniem cykli koniunkturalnych, w fazie spadku i recesji gospodarczej zmniejsza się jest popyt globalny, co wywołuje konieczność ograniczenia zatrudnienia; tego rodzaju bezrobocie spada, kiedy następuje wzrost gospodarczy i zdolności produkcyjne przedsiębiorstw mogą być pełniej wykorzystane;

• bezrobocie sezonowe - dotyczy działalności/branż cechujących się sezonowością popytu bądź podaży (np. rolnictwo, turystyka), wahania te są uzależnione od pór roku lub warunków pogodowych.

Biorąc pod uwagę okres pozostawania bez pracy rozróżniamy:

• bezrobocie krótkookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy przez okres nie przekraczający 3 miesięcy;

• bezrobocie średniookresowe - dotyczy sytuacji braku zatrudnienia przez okres od 3 do 6 miesięcy;

• bezrobocie długookresowe - występuje w sytuacji, kiedy brak pracy trwa od 6 do 12 miesięcy;

• bezrobocie długotrwałe (zwane chronicznym) - dotyczy osób nie mogących znaleźć pracy przez ponad 12 miesięcy; uznaje się je za najbardziej niekorzystne
  i niebezpieczne dla gospodarki, ponieważ wywołuje negatywne skutki w niemal wszystkich sferach życia.

Ze względu na fakt rejestracji bezrobotnego wyróżnia się:

• bezrobocie rejestrowane - dotyczy osób pozostających bez pracy zarejestrowanych
  w urzędach pracy oraz posiadających cechy określone ustawowo;

• bezrobocie ukryte - dotyczy osób, które nie chcą lub nie mogą się zarejestrować
  w urzędach pracy, ponieważ nie spełniają wszystkich kryteriów określonych
  w ustawie; pojawia się w sytuacji nadzatrudnienia (tzn. wykonywana praca wydaje się być zbędna, a zmniejszenie zatrudnienia nie wpływa na wielkość produkcji); najczęściej dotyczy rolnictwa.

Przyczyny bezrobocia

Ze względy na złożoność zjawiska bezrobocia wyróżnić można wiele przyczyn jego występowania. Do najczęstszych należą:

• niedostosowanie struktury podaży pracy do popytu zgłaszanego przez pracodawców;

• procesy restrukturyzacyjne w gospodarce, eliminowanie niektórych działalności

• spadek produkcji z powodu ograniczonego popytu na określone towary/usługo;

• niedoskonała informacja na rynku pracy o wolnych stanowiskach pracy;

• niedostosowany sposób i kierunki kształcenia do wymagań rynku;

• nadmierne obciążenia fiskalne

• brak mobilności pracowników i osób poszukujących pracy

• zmiana siedziby przedsiębiorstwa (przeniesienia produkcji do innego miasta/województwa)

• automatyzacja procesów produkcji, zmiany technologiczne.

Skutki bezrobocia Do głównych konsekwencji bezrobocia należą:

• niepełne zatrudnienie czynnika produkcji, jakimi są zasoby ludzkie;

• spadek dochodów społeczeństwa, skutkujący ograniczaniem globalnego popytu;

• spadek kwalifikacji i zanikanie umiejętności u osób pozostających przez dłuższy czas bez pracy, konieczność przekwalifikowania się bezrobotnych;

• zwiększone wydatki budżetu państwa przeznaczane na utrzymanie osób bezrobotnych oraz instytucji zajmujących się pomaganiem im (m.in. koszt wypłacanych zasiłków, zapewnienie ubezpieczenia społecznego osób pozostających bez pracy, organizacja usług pośrednictwa pracy itp.);

• zagrożenie patologiami społecznymi - uzależnienia, przestępczość, zjawiska dziedziczenia biedy i bezrobocia;

• marginalizacja społeczna osób bezrobotnych, degradacja psychiczna związana z utratą poczucia własnej wartości i poczuciem apatii.

Bezrobocie jest uznawane za niekorzystne zjawisko w gospodarce, jednak jego następstwa są znacznie groźniejsze w sferze społecznej.

18. Rola państwa we współczesnej gospodarce rynkowej

Państwo odgrywa istotną rolę we współczesnej gospodarce opartej na mechanizmach rynkowych. Polega ona na stworzeniu programu gospodarczego wraz z narzędziami oddziaływania na proces gospodarczy, czyli polityki gospodarczej. Państwo i jego funkcje są reprezentowane przez rząd. Wobec tego polityka gospodarcza odnosi się do problemów ekonomicznych oraz sposobów ich rozwiązania przez rząd. Podstawowym zadaniem państwa, a więc rządu, w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim stworzenie warunków do realizacji wzrostu gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie gospodarki światowej. W tej sytuacji państwo pełni funkcje interwencyjne w zakresie polityki gospodarczej. Funkcje interwencyjne to: ochronna zewnętrzna (polityka celna chroni produkcję krajową przed zagraniczną konkurencją), ochronna wewnętrzna (zwalczanie praktyk monopolistycznych i obrona konkurencji, a także łagodzenie skutków nierównej siły ekonomicznej różnych gałęzi gospodarczych), stabilizacyjna (utrzymanie na bezpiecznym poziomie wahań bezrobocia i inflacji), ekonomiczno-rozwojowa (stymulowanie tempa wzrostu poziomu gospodarczego i wpływanie na pożądane zmiany strukturalne
w gospodarce), społeczno-socjalna (podział produktu krajowego brutto, obrona i ochrona części społeczeństwa żyjącego z pracy najemnej oraz walka z bezrobociem) i społeczno-usługowa (świadczenie usług socjalnych, np. ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona rodziny). Zakres interwencji państwa w gospodarkę jest stale przedmiotem sporów i dyskusji. Zwolennicy teorii liberalnych głoszą, że im mniej państwa w ekonomice tym lepiej. Przeciwne stanowisko zajmują zwolennicy teorii socjaldemokratycznych, uważając, że państwo ma obowiązek podziału produktu krajowego brutto w imię sprawiedliwości społecznej. Wśród ekonomistów panuje zgodność co do następujących zadań państwa: dokonywanie regulacji prawnych, ochrona własności, redystrybucja dochodów przez budżet, eliminowanie zakłóceń rynkowych oraz występowanie w roli podmiotu w stosunkach ekonomicznych.

19. Funkcje pieniądza

„Funkcje pieniądza. Pieniądz pełni w systemie gospodarczym kilka ważnych funkcji. Jest przede wszystkim miernikiem wartości towarów oraz środkiem, umożliwiającym dokonywanie jakichkolwiek transakcji. Jest też środkiem płatniczym, może być używany do gromadzenia oszczędności, wreszcie może ułatwiać wymianę międzynarodową.
1. Środek wymiany najstarszą funkcją pieniądza jest wymiana - pośrednictwo
w transakcjach, w których dochodzi do równoczesnego wzajemnego przekazania towaru
i pieniądza pomiędzy uczestnikami wymiany. Ludzie od zarania dziejów kupowali
i sprzedawali towary - początkowo był to handel wymienny, później pojawiła się jednostka pośrednicząca, czyli właśnie pieniądz. Dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które następnie możemy wymienić na inne. Funkcje potrzebne nam dobra. Specyficzną formą wymiany jest praca: tu w zamian za wykonywane - w ramach umowy - usługi otrzymujemy pieniądze, dzięki którym możliwa jest codzienna egzystencja.

2. Miernik wartości towarów pieniądz jest również miernikiem wartości - w jednostkach pieniężnych podawane są ceny, dzięki którym można porównywać różne towary.
W najwcześniejszym stadium rozwoju gospodarki prowadzono handel wymienny, w którym nie było jednak możliwe precyzyjne określenie wartości towarów, właśnie z uwagi na brak jednorodnego punktu odniesienia. Trudno jest tak naprawdę oszacować, jaka jest wartość skóry bydlęcej, wyrażona w beczkach miodu. Dzięki wprowadzeniu pieniądza stało się możliwe dokładne określanie wartości towarów i usług, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju handlu. Pieniądz pełni też rolę miernika odroczonych płatności - za jego pomocą możemy również mierzyć np. wysokość odsetek, jakie otrzymamy za rok od momentu założenia lokaty bankowej.

3. Środek płatniczy pieniądz jest również wykorzystywany jako środek płatniczy - to znaczy do dokonywania płatności transferowych lub transakcji, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z zapłatą. Płatności transferowe to wypłaty, realizowane przez państwo,
w zamian za które nie otrzymuje ono bezpośrednio żadnych dóbr czy usług. Typowym przykładem płatności transferowych są wypłaty emerytur i rent z budżetu państwa bądź też płatności zasiłków dla bezrobotnych. Transakcje wymienne, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z przepływem pieniądza, to na przykład dostawy energii elektrycznej, gazu, usługi telefoniczne, jak również praca na etacie. We wszystkich wymienionych tu przypadkach strony zawierają umowę, na podstawie, której świadczone są określone usługi,
a płatność za ich wykonanie następuje nie systematycznie, ale raz w miesiącu lub nawet rzadziej.
4. Środek gromadzenia oszczędności pieniądz spełnia jeszcze jedną bardzo ważną rolę - jest środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia oszczędności. Pieniądz można wykorzystywać nie tylko przy realizowaniu bieżących transakcji (konsumpcji), ale również do dokonywania transakcji w przyszłości - w takim przypadku powstaje zjawisko oszczędzania, czyli odkładania pieniądza. Podstawą tej funkcji pieniądza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, że pieniądze przechowują wartość. W rzeczywistości pieniądz sam w sobie zmniejsza swoją wartość: na skutek inflacji spada jego siła nabywcza. Dlatego właśnie osoby oszczędzające nie powinny trzymać pieniędzy w domu, ale starać się je rozsądnie zainwestować (ulokować). W naszym serwisie prezentujemy szereg porad na ten właśnie temat.
5. Środek wymiany międzynarodowej pieniądz może być środkiem rozliczeń międzynarodowych - tę funkcję spełniają zazwyczaj pieniądze krajów wysoko rozwiniętych, posiadających bardzo stabilną walutę. W takim przypadku pieniądz spełnia wszystkie wcześniej wymienione funkcje (środka wymiany, miernika wartości, środka płatniczego oraz środka gromadzenia oszczędności) w odniesieniu do transakcji, realizowanych pomiędzy poszczególnymi krajami. Najlepszym przykładem może tu być dolar amerykański (USD), który aż do roku 1971 był wymienialny na złoto, dzięki czemu zdobył duże zaufanie na rynku międzynarodowym. Do dziś wraz z frankiem szwajcarskim jest uważany za bardzo silną jednostkę, określaną często terminem „waluta ucieczki” (zyskuje zwykle na wartości
w momentach kryzysu na arenie międzynarodowej).

Pieniądz jest kategorią historyczną. Powstał na określonym etapie rozwoju gospodarki, przeszedł ewolucję od formy towarowej do czystego znaku - symbolu wartości. Związany jest nierozerwalnie z funkcjonowaniem gospodarki towarowej, stąd jego apogeum przypada zapewne na czasy współczesne. Niedogodności związane z wymianą barterową (towar-towar) doprowadziły do pojawienia się pieniądza jako pośrednika wymiany. Pieniądz jest powszechnie akceptowanym towarem, za pomocą, którego dokonywana jest wymiana towarów i usług.

Pojawienie się pieniądza jako powszechnego ekwiwalentu przekształciło wyminę bezpośrednią (barterową) na pośrednią (towarowo - pieniężną). Różne towary sprzedawane są w zamian za ten ekwiwalent, który następnie umożliwia zakup innych towarów i usług.
Główną funkcją pieniądza jest funkcja miernika wartości wszystkich towarów i usług. Dzięki istnieniu pieniądza pojawia się kategoria ceny, która jest niczym innym jak wartością towaru wyrażoną w pieniądzu. Cena informuje odbiorcę towarów, ile jednostek pieniężnych trzeba zapłacić za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi. Wartość jednostki pieniężnej określa państwo, wprowadzając tzw. skalę cen, czyli ustalając nazwę podstawowej jednostki pieniądza i sposób jej działania na mniejsze części (np. 1 złoty dzieli się na 100 groszy). Wynika stąd wniosek, że poziom ceny zależy nie tylko od kosztów wytwarzania oraz elastyczności popytu i podaży, ale także od, tego, ile pieniędzy znajduje się w obiegu. Nadmierna ilość pieniądza w obiegu zawsze prowadzi do wzrostu przeciętnego poziomu cen. W miarę upływu czasu rośnie skala cen, co powoduje, że każda jednostka pieniężna traci na wartości. Za tę samą sumę pieniędzy jego posiadacz może nabyć coraz mniejszą ilość towarów i usług.

Dzięki zdolności pieniądza do mierzenia wartości różnych towarów i usług może on równocześnie spełnić drugą ważną funkcję środka wymiany, przy spełnieniu następujących warunków:

• Musi być powszechnie akceptowany, tzn. sprzedawcy dóbr muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądze bez trudności będą mogli nabyć potrzebne im produkty i usługi;

• Musi być łatwo przenośny; nawet pieniądze reprezentujące dużą wartość muszą być wygodne w użyciu - nie mogą być ciężkie i duże objętościowo, gdyż utrudniałoby to ich przechowywanie i przemieszczanie.

• Musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, aby dokonanie zarówno małych, jak i dużych transakcji odbywało się bez zakłóceń.

• Musi być trudny do podrobienia, gdyż pieniądze, które łatwo można sfałszować, nie budzą zaufania i szybko tracą wartość.

Obsługuje on transakcje zawierane na rynku między kupującymi a sprzedającymi. Właśnie dzięki wynalazkowi pieniądza cała wymiana zostaje rozdzielona na odrębne akty sprzedaży
i kupna w formie: towar-pieniądz i pieniądz-towar1. Korzyści, jakie z tego wynikają, można sobie najlepiej uzmysłowić na przykładzie gospodarki bez pieniężnej, w której wymiana ma charakter barterowy, tzn. bezpośredniej wymiany towar na towar. Wymian dochodzi do skutku tylko wtedy, kiedy kontrahenci uczestniczący w wymianie nawzajem pożądają oferowane towary. Tego rodzaju wymiana barterowa: towar-towar, oznaczałaby duże marnotrawstwo czasu i wysiłku w celu znalezienia takiego posiadacza towaru, który nam jest potrzebny i który jednocześnie potrzebuje posiadanego przez nas towaru. Pieniądz jako środek pośredniczący w wymianie znakomicie te kłopoty rozwiązuje. Sprzedaje się każdemu, kto dysponuje odpowiednią ilością pieniądza, i kupuje się za pieniądze wszystko to, co jest nam potrzebne do życia lub dalszej produkcji.

20. Struktura (składniki) ceny detalicznej

Cena detaliczna jest to cena oferowana nabywcy za towar w punkcie sprzedaży. Jest to cena za 1 jednostkę danego towaru. Cena detaliczna jest przeciwieństwem ceny hurtowej, która jest ceną za większą ilość danego towaru. Cena hurtowa jest z reguły niższa od ceny detalicznej. Wynika to z tego, że przy sprzedaży większej ilości towaru jednocześnie, koszty transakcji oraz koszty logistyczne są relatywnie niższe. Zysk większości sklepów wynika z różnicy pomiędzy cena hurtową a detaliczną. Sklepy kupują towar hurtowo (w dużej ilości po niższej cenie) a następnie sprzedają go detalicznie (w małych ilościach), po cenie wyższej, zatrzymując różnicę jako swój zysk. Struktura ceny detalicznej określa w sposób przejrzysty rodzaje cen. Producent sprzedaje wytworzony produkt po cenie zbytu, którą tworzą koszty wytwarzania towarów, zysk oraz wszelkiego rodzaju podatki związane z produkcją. Pośrednicy przy sprzedaży, czyli przedsiębiorstwa i firmy hurtowe, sprzedają towary po cenie hurtowej, obejmującej cenę zbytu oraz marżę hurtową. Jeżeli od przedsiębiorstw hurtowych towary nabędą przedsiębiorstwa handlu detalicznego, to do ceny hurtowej naliczona zostanie marża detaliczna i w ten sposób powstanie cena detaliczna towaru. Podwyższanie cen towarów w drodze od jednego ogniwa dystrybucji do drugiego dokonuje się nie tylko przez dodawanie marż handlowych. Często wchodzą dodatkowo różnego rodzaju podatki lub cła (w przypadku wyrobów importowanych). Należy także zwrócić uwagę na subwencje przekazywane najczęściej z budżetu państwa do produkcji niektórych towarów i usług.
W przypadku subwencjonowania produkcji, cena dla nabywcy jest niższa od ceny uzyskiwanej przez producenta danego towaru. Najogólniej wyodrębnić można dwie zasadnicze kategorie cen: ceny towarów i usług konsumpcyjnych, ceny czynników produkcji (środków produkcji). Pierwsza kategoria cen obejmuje wszystkie towary i usługi, które zaspokajają potrzeby konsumpcyjne (ceny żywności, odzieży, czynsze itp.). Natomiast druga kategoria cen to wszystkie towary i usługi, które uczestniczą w procesie produkcji.
Ceny te obejmują nie tylko środki produkcji, ale także wynagrodzenia za pracę, odsetki od pobranych kredytów i inne koszty produkcji. Pozostałe kategorie cen (z punktu widzenia - kto je tworzy) zależą od podmiotu gospodarczego, który określa cenę towarów i usług. Według tego kryterium wyodrębnić można między innymi ceny: rynkowe, monopolowe, urzędowe. Ceny rynkowe ustalane są przez samodzielne podmioty gospodarcze wyłącznie w oparciu
o procesy występujące na rynku. Ceny monopolowe stosowane są przez te przedsiębiorstwa, które posiadają, np. wyłączność na produkcję lub sprzedaż danego produktu. Ceny urzędowe określane są przez odpowiednie organy administracji publicznej (rządowej) na te dobra
i usługi, które mają decydujący wpływ na koszty wytwarzania w całej gospodarce. Występuje zróżnicowanie zastosowania tych cen w poszczególnych krajach. Ceny urzędowe najczęściej obejmują usługi łącznościowe, komunikacyjne, komunalne, produkty rolne, energię i paliwo. W nierynkowych typach gospodarki ceny urzędowe mają oczywiście o wiele szerszy zasięg
i znaczenie. Mogą mieć charakter maksymalny, minimalny lub sztywny. Jeżeli cena urzędowa a charakter maksymalny, to podmiot sprzedający dobro lub usługę może stosować cenę niższą. Jeżeli cena ma charakter minimalny to sprzedający może stosować cenę wyższą. Jeżeli cena urzędowa ma charakter sztywny, niedopuszczalne jest stosowanie innej cen. Wartość ma szczególne znaczenie. Odnosi się ono do wartości wymiennej. Innymi słowy, wartość czegoś jest wyrażana za pomocą rzeczy, na które to coś jest wymienione. Cena jest pieniężnym wyrazem wartości towarów. Ceny pieniężne są rzeczywistymi miarami wartości wymiennej - one określają, ile warta jest jedna rzecz w przeliczeniu na inne. Cena w życiu gospodarczym spełnia trzy zasadnicze funkcje: informacyjną, dochodową, redystrybucyjną. Struktura ceny detalicznej określa w sposób przejrzysty rodzaje cen. Producent sprzedaje wytworzony produkt po cenie zbytu, którą tworzą koszty wytwarzania towarów, zysk oraz wszelkiego rodzaju podatki związane z produkcją. Pośrednicy przy sprzedaży, czyli przedsiębiorstwa
i firmy hurtowe, sprzedają towary po cenie hurtowej, obejmującej cenę zbytu oraz marżę hurtową. Jeżeli od przedsiębiorstw hurtowych towary nabędą przedsiębiorstwa handlu detalicznego, to do ceny hurtowej naliczona zostanie marża detaliczna i w ten sposób powstanie cena detaliczna towaru. Podwyższanie cen towarów w drodze od jednego ogniwa dystrybucji do drugiego dokonuje się nie tylko przez dodawanie marż handlowych. Często wchodzą dodatkowo różnego rodzaju podatki lub cła. Należy także zwrócić uwagę na subwencje przekazywane najczęściej z budżetu państwa do produkcji niektórych towarów
i usług. W przypadku subwencjonowania produkcji, cena dla nabywcy jest niższa od ceny uzyskiwanej przez producenta danego towaru. Najogólniej wyodrębnić można dwie zasadnicze kategorie cen:

- ceny towarów i usług konsumpcyjnych,

- ceny czynników produkcji (środków produkcji).

21

---