KRYMINOLOGIA

wg Hołysta: nauka o przestępstwie i przestępcy, o przyczynach i objawach przestępczości, o innych związkach z nią związanych, zjawiskach patologii społecznej i metodach ich eliminacji oraz o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej.

Przedmiot i działy kryminologii

Symptomatologia kryminalna - fenomenologia kryminalna zajmuje się:- formy objawowe przestępczości, - geografia przestępczości, - struktura przestępczości - dynamika przestępczości

Etiologia kryminalna - etiologia przestępczości - nauka o przyczynach przestępczości:

- kierunek socjologiczny - kierunek biopsychologiczny

Profilaktyka kryminologiczna- zajmuje się wypracowaniem metod i środków zmierzających do zapobiegania przestępczości.

Funkcjonowanie sytemu sprawiedliwości karnej-badania w celu skuteczności działania i zwiększania tzw. kontroli nad przestępczością.

Kryminologia a inne nauki

Kryminologia pozostaje w związkach z nast. naukami:- prawo karne (PKM zakreśla przedmiot zainteresowań dla kryminologii stanowiąc jakie zachowania uważane są za przestępstwa czy niezgodne z prawem. Badania kryminologiczne służą do zmian w zakresie uzupełniania części ogólnej KK. Wpływają na zmiany wysokości sankcji. Służą do wypełniania treścią przepisów o charakterze blankietowym,. Ponadto związek ten wynika z obowiązku zbierania danych osobopoznawczych o sprawcy czynu).,- prawo k procesowe (w zakresie obu nauk leży ustalenie wszelkich informacji na temat sprawcy czynu, zdarzenia przestępczego i ofiary przestępstwa. Ustalenie motywów i pobudek działania wpływa na wysokość sankcji ale również obrazuje przyczyny popełniania czynu),- PK Wykonawcze (Dotyczy głównie osoby pozbawionej wolności. Skupia się na prowadzeniu procesu resocjalizacji, jego efektów, przyczyn i trudności w tym procesie),- kryminalistyka (związek dotyczy samego miejsca zdarzenia, gdzie na podstawie wiedzy w zakresie etiologii można wnioskować na temat motywacji, wyboru sposobów popełnienia przestępstwa. W efekcie pozwala to na formowanie wersji śledczych, selekcję osób podejrzanych i w[pływa to na skuteczność procesu wykrywczego), -socjologia,- psychiatria,- farmacja,- statystyka,- informatyka

Wykorzystanie wiedzy z zakresu kryminologii

w: 1.ujawnianiu czynników kryminogennych zarówno endogenicznych jak i egzogenicznych, 2-w kształtowaniu polityki kryminalnej państwa oraz poglądów społeczeństwa na przestępczość, 3-w pracy organów ścigania, głównie Policji. Wiedza ta ma zastosowanie w pracy operacyjno rozpoznawczej, dochodzeniowej, a także szkoleniowej.

Znajomość symptomatologii pozwala na określenie zagrożeń w stosunku do pewnych miejsc (dzielnice, parki). Znajomość etiologii przestępczości na danym terenie pozwala na prowadzenie działań prewencyjnych, wpływa na skuteczne prowadzenie wszelkich działań wykrywczych.

Rodzaje badań kryminologicznych

Ze względu na przedmiot badań:- studium przypadku - badanie jednego przypadku, określonego zjawiska itp.- badanie monograficzne - badania wielopłaszczyznowe.

Ze względu na cel:- diagnostyka - sprawdzenie czy w danym środowisku występuje określone zjawisko,- eksplanacyjne - (pytanie o przyczyny) - badanie zależności,`- prognostyczne - określanie przebiegu badanego zjawiska w przyszłości (jakie będą jego formy, jakie zajdą zmiany

Koncepcje etiologii przestępstwa

Czynniki kryminogenne- zdarzenia, stany które ujawniają się w rzeczywistości jako fakty przyczyniające się do powstawania przestępczości i zjawisk jej towarzyszących.

Klasyfikacja czynników kryminogennych: 1-czynniki endogeniczne- uwarunkowania wewnętrzne sprawcy, 2-czynniki egzogeniczne- leżące w funkcjonowaniu struktury społecznej.

Podział czynników wg Malca: 1-prowadzące do demoralizacji, 2-przeciwdziałające ukształtowaniu i akceptacji wszelkich norm prakseologicznych (prawnych), 3-zaburzenia psychiczne lub choroby psychiczne, 4-tzw. presja czynników sytuacyjnych.

Zjawisko przestępczości w ujęciu biopsychologicznym jest to orientacja w której przestępstwo jak i jego sprawca uważane jest za stan choroby i wykraczający poza wszelkie normy.

Teorie:

T. przestępcy z urodzenia (Lombrozo)- czyn przestępczy to zjawisko przyrodnicze i biologiczne uwarunkowane właściwościami fizycznymi i psychicznymi sprawcy. Stworzył katalog cech i stwierdził, że jak ktoś posiada powyżej 5 to jest przestępcą z urodzenia.

T. konstytucjonalna (Kretschmera)- szukał pomostu pomiędzy obiektywnie dostrzeganą konstrukcja ciała a mentalnością, zwłaszcza temperamentu. Wyróżnił 4 typy budowy: astenik, atletyk, pyknik, dysplastyk.

T. Endokrynologiczna (Shlapp, Smith)- przypisują zaburzeniom gruczołów dokrewnych decydującą rolę kryminogenną. Stwierdzili że 1/3 przestępców wykazuje takie zaburzenia co prowadzi do destabilizacji emocjonalnej.

T. Chromosomalna Dodatkowy chromosom Y a niekiedy nawet dwa powoduje agresywność, aspołeczność, niestałość, afektywność i inne podobne cechy osobowości.

T. Agresji (Freud)- Człowiek rodzi się z dwoma instynktami: życia i miłości oraz śmierci. Energia związana z instynktem śmierci gromadzi się w organizmie i musi być rozładowana. Przejawia się to w sytuacjach agresywnych. (Lorenz)- energia związana z instynktem agresji gromadzi się w centralnych ośrodkach nerwowych i wymaga rozładowania. Wywołuje to akty agresji niezależnie od sytuacji zewnętrznej. (Dollard)- przyczyną agresji jest doznawany stan frustracji. Frustracja pobudza do zachowania agresywnego a siła tego pobudzania jest wprost proporcjonalna do wielkości doświadczonej frustracji. Frustrację wywołuje sytuacja zewnętrzna. (Berokwitz)- Frustracja wywołuje gniew a ten z kolei wpływa na zachowania agresywne.

Teoria na pograniczu tych kierunków: T. wieloczynnikowa (Bart)- każde zachowanie się człowieka także i przestępcze determinowane jest przez cały szereg czynników zarówno natury socjologicznej jak i biopsychologicznej i dopiero wypadkowa tych czynników wpływa na konkretne zachowanie się człowieka.

Zjawisko przestępczości w ujęciu socjologicznym przestępstwo jak i jego sprawca postrzegane jest jako normalny składnik struktury społecznej. Uwarunkowań oszukujemy się w wadliwym funkcjonowaniu struktury społecznej które wynika z globalnych procesów społecznych.

Teorie:

T. Anomi (Durkheim)- W okresie gwałtownych przemian społecznych dochodzi do osłabienia lub całkowitego załamania się kontroli społecznej. Stan anomi sprzyja nasilaniu i przejawianiu wszelkich zachowań dewiacyjnych.

T. Anomi (Merton)- W przypadku zbytniego akcentowania celów lub środków dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu społeczeństwa w postaci załamania się struktury kulturowej. Typy adaptacji do tego stanu: konformizm, innowacja, wycofanie się, bunt.

T. Zróżnicowanych powiązań (Satherland)- Zróżnicowane powiązania oznaczają zróżnicowaną strukturę społeczną czyli sytuację w której część społeczeństwa skupiona jest wokół norm sprzyjających przestrzeganiu prawa a pozostał część wokół norm przestępczych. Uczenie zachowań następuje na drodze wzajemnej interakcji z obiema grupami społecznymi.

T. Generalnego czynnika dynamicznego (Baffi)- przestępczość podlega ciągłym przemianom i należy je obserwować jak również zachodzące w niej zmiany w ujęciu dynamicznym.

T. Generalnego czynnika genetycznego (Lerner)- U podstaw zachowania przestępczego leży doznawana pozycja nierówności i działanie przestępcze ma na celu zlikwidowanie, wyrównanie lub przewyższenie tej pozycji.

T. Ekonomiczna (Bonger)- Ogólna żądza posiadania, chciwość, nieliczenie się z innymi ludźmi, cechy charakterystyczne kapitalistycznych stosunków społecznych. Wszystko to stanowi podatną glebę dla rodzenia się i realizowania zmysłów przestępczych.

T. podkultur (Thrasher)- podkultura rekompensuje niedostatki domu rodzinnego. Dostarcza możliwości rozrywki i emocji, (Miller)- powstanie i działalność gangów młodzieżowych jest wynikiem tradycji kulturowej warstw niższych, (Cohen)- powstawanie gangów jest zbiorowym wyjściem z sytuacji dla młodzieży odczuwającej zablokowanie swych dążeń.

T. Kontroli społecznej (Hirschiego)- jednostka może dokonywać czynów przestępczych ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w pewnej mierze załamane.

T. Stygmatyzacji (Lemert)- Usiłuje wyjaśnić dlaczego człowiek trwa w przestępstwie i w wyniku jakiego procesu dochodzi do uznania pewnych zachowań za przestępcze.

Charakterystyka przestępczości i sprawców

Struktura przestępczości- sklasyfikowanie poszczególnych faktów przestępczych wg przyjętego kryterium.

Dynamika przestępczości- tępo i kierunek zmian jakim ulega w czasie liczba stwierdzonych na danym terenie przestępstw.

Rozmiar przestępczości- udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności społeczeństwa. Udział ten jest różny w zależności czy rozważamy: -przestępczość rzeczywista- ogół przestępstw popełnionych w określonym czasie na danej jednostce terytorialnej, liczba tego zbioru nie jest znaczna, gdyż część tego zbioru mieści się w problematyce przestępczości nieujawnionej, -przestępczość ujawniona-ogół czynników o których organy ścigania uzyskał informację i na tej podstawie wszczęły postępowanie przygotowawcze, zwana również pozorną bo nie wszystkie postępowania są potwierdzone w trakcie procesu, -przestępczość stwierdzona- ogół czynów których charakter jako przestępstwo został potwierdzony w wyniku prowadzonego postępowania przygotowawczego, -przestępczość osądzona- ogół czynów których sprawy zakończyły się prawomocnym wyrokiem skazującym.

Podstawowym źródłem informacji o przestępczości jest statystyka kryminalna, a w niej: statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa, penitencjarna.

Wyróżniamy również statystykę kryminologiczną -analiza jakościowa i ilościowa.

Obszary ciemnej liczby: -przestępstwa o których informacji nie uzyskały organy ścigania, -przestępstwa które zostały ujawnione jednak nie zostali wykryci sprawcy, -przestępstwa których sprawcy zostali wykryci jednak w wyniku negatywnych przesłanek procesowych nie doszło do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapadł wyrok skazujący, -przestępstwa których sprawcy zostali osądzeni jednak nie wszystkie ich czyny objęte były aktem oskarżenia.

Zakres ciemnej liczby- czynniki wpływające na jej zakres leżą po stronie: pokrzywdzonych, świadków, organów ścigania (nawet wymiaru sprawiedliwości), sprawcy.

Cechy społeczne oraz stan osobowości sprawców najczęściej popełnianych przestępstw:

wiek 30lat, płeć 90% mężczyźni, 10 kobiety, status społeczno ekonomiczny 505 wykształcenie podstawowe, 35% zawodowe, 14, średnie; zawód: hydraulicy, ślusarze, tokarze; warunki materialne: nie posiadają trwałego majątku; tryb życia: pasożytniczy, młodociani -wagary, alkohol, prostytuowanie się; poziom umysłowy: przeciętny lub niski; sytuacja rodzinna: młodzi recydywiści wywodzący się z rodzin patologicznych, rozbite rodziny.

Zaburzona sfera emocjonalna i niski poziom inteligencji, nałogowcy, prosty styl życia, rzadko utrzymujący właściwy kontakt z rodziną, niepotrafiący podjąć samodzielnej pracy, skłonności do zachowań agresywnych z chwiejnym charakterem.

Ogólnie wzrost przestępczości

Zmiany w strukturze przestępczości

1.długofalowe związane ze zmianami ustrojowymi państwa, które występują w dwóch postaciach: -jakościowa- polegająca na zaniku dotychczasowych przestępstw i powstaniu nowych, -ilościowa- wzrost liczby zabójstw na skutek „porachunków mafijnych” itp.

2.średniofalowe- zachodzące wewnątrz danego ustroju państwa, które są w postaci: -zmian gwałtownych-nagłe wydarzenia w kraju (stany wojenne, kryzysy, klęski żywiołowe), -zmiany powolne- wynik normalnego rozwoju państwa,

3.krótkofalowe- tzw. sezonowe (Weekendy, święta, jeśień-zima, domki letniskowe.

Struktura przestępczości kryminalnej w Polsce charakterystyczna także dla innych krajów Europy wskazuje na stałą dominację przestępstw skierowanych na zbór mienia dokonywanych bez użycia przemocy na osobie 60% przestępstw kryminalnych stanowią kradzieże i kradzieże z włamaniem.

Przestępczość nieletnich

Wykolejenie społeczne swoisty układ zdarzeń, które obejmuje czynności antagonistyczno destrukcyjne, stany osobowości, których manifestacją są ww. czynności, przyczyny, determinanty, których manifestacją są czynności destrukcyjno antagonistyczne.

Czynności antagonistyczno destrukcyjne wszelkiego rodzaju zachowania, które odznaczają się negatywnym ustosunkowaniem się zarówno do norm prawnych jak i moralnych i obyczajowych.

Antagonizm społeczny: 1-konstruktywny polega na przeciwstawianiu się dążeniu społeczeństwa w imię wzorca ustroju niż ten który aktualnie obowiązuje, 2-destruktywny polega na przeciwstawianiu się danemu społeczeństwu niezależnie od panujących stosunków społeczno politycznych.

Wykolejenie społeczne: 1-przestępcze: przestępczość złodziejska, bandycka, chuligańska, 2-obyczajowe: zachowanie auto destrukcyjne (samobójstwa, samookaleczenia, alkoholizm), pasożytnictwo społeczne, dewiacje seksualne.

Uwarunkowania: 1-biologiczne i psychologiczne- przyczyny związane z okresem dojrzewania: infantylizm, dysmorfobia, zachowania, psychopatyczne, zaburzenia nerwicowe) -przyczyny określane mianem trwałych kalectw psychicznych (choroby psychiczne, zaburzenia psycho nerwicowe, niedorozwój umysłowy), 2-społeczne: -środowisko rodzinne (alkoholizm rodziców, rozbicie rodziny, brak opieki rodzicielskiej, inne formy patologii życia rodzinnego), -środowisko szkolne i negatywny stosunek do szkoły, -negatywny wpływ grupy rówieśniczej.

Cechy charakterystyczne przestępczości nieletnich

cechy: działalność w grupach, brutalność, agresywność w działaniu, bezwzględność, obniża się wiek niektórych przestępców.

Ogólnie wzrost przestępczości, 6-8% ogółu popełnionych przestępstw, 14% ogółu osób podejrzanych, popełnianych przestępstw ok. 70 tyś z tego ok. 60% to przestępstwa pospolite.

PATOLOGIE

Patologia społeczna (wg Podgórskiego) jest to ten typ zdarzenia, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy też ten typ jakiejś struktury społecznej, który pozostaje w zasadniczej i niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami przyjmowanymi i akceptowanymi w danej społeczności.

Samobójstwo

zachowania suicydalne (wg Hołysta) jest to ciąg reakcji jakie wyzwalane zostają u człowieka z chwilą gdy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako pożądany i antycypowany stan rzeczy, a więc jako cel. Inaczej jest to każde zamierzone samouszkodzenie, które zagraża co najmniej życiu. W Polsce 5180 zamachów samobójczych (`99r) 90% na tle zaburzeń psychicznych.

Alkoholizm

Jest to choroba woli polegająca na nadmiernym spożywaniu napojów alkoholowych. Stąd ujemne skutki zarówno dla jednostki jak i społeczeństwa.

Jest to choroba kontroli gdyż osoby uzależnione tracą jakąkolwiek kontrole i możliwość powstrzymywania się od alkoholu. Stojąc często przed wyborami pomiędzy wykonywaniem obowiązków względem rodziny, służbowych itd., a alkoholem, wygrywa alkohol.

Jest to choroba emocji z uwagi na to że alkohol wprawia w huśtawkę nasze nastroje. Pozwala na zrealizowanie potrzeby przyjaźni, zrozumienia, często po jego wypiciu następują pozytywne stany które po jakimś czasie przechodzą do depresji. Alkoholik jest początkowo pobudzony, wesoły, a po ustaniu alkoholu przeżywa różnego rodzaju napięcia.

Jest to choroba zaprzeczeń, ponieważ alkoholicy niedopuszczają do siebie żadnych informacji na temat skutków picia, zachowania się po alkoholu, odrzucają wszelkie objawy chorobowe. Alkoholik jest typowym egocentrykiem, ponieważ alkohol zdominował jego życie.

Objawy alkoholizmu

1-tzw. dominująca chęć picia- wewnętrzny przymus któremu towarzyszą doznania podobne do głodu, 2-inna tolerancja na alkohol- oznacza że te same osoby mogą wypić dużo więcej, a inne dużo mniej, 3-regularne klinowanie- usuwanie nieprzyjemnych skutków poprzez poranne picie alkoholu, 4-urwany film- niepamięć, luki pamięciowe z wydarzeń dnia poprzedniego, 5-próby odstawienia po czym następuje nawrót do picia, 6-objawy abstynencji które występują po dłuższym okresie picia. Polegają na różnego rodzaju lękach. Są to nudności, wymioty, drżenie kończyn.

Fazy alkoholizmu

Każde uzależnienie ma swój specyficzny charakter. Uzależnienie to wynika z dojrzałości organizmu, szczególnie dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego. Badania wykazują że długotrwałe picie przed 20 rokiem życia może doprowadzić do uzależnienia po 3-4 miesiącach. Nadużywaniem pomiędzy 20-25 rokiem życia może doprowadzić do alkoholizmu po 2-3 latach, Natomiast po 25 roku życia do uzależnienia może doprowadzić kilku- kilkunastoletnie picie.

Wyróżniamy następujące FAZY: 1-F. początkowa -spożywanie alkoholu ma charakter towarzyski. Alkohol umożliwia w tej fazie uzyskanie dobrego samopoczucia, rozprężenia, łagodzi stres i napięcia. W miarę rozwoju zwiększa się tolerancja na alkohol. Osoba nie upija się całkowicie. 2-F. ostrzegawcza -następuje zmiana stosunku pijącego do alkoholu, który nabiera charakter przymusu. Osoba ma tego świadomość co rodzi poczucie winy. Zachowuje jednak zdolność krytycznej oceny sytuacji. Alkohol nie jest czynnikiem decydującym w zakresie potrzeb życiowych. W fazie tej pojawiają się zaniki pamięci. Osoba może leczyć złe samopoczucie porannymi dawkami alkoholu i jest to zwiastun kolejnej fazy. 3-F. krytyczna- następuje całkowite osłabienie woli a także krytycyzmu. Picie rozpoczyna się od porannych dawek, po czym następuje dalsze spożywanie aż do upojenia. W fazie tej pojawiają się sygnały o organicznym uszkodzeniu układu nerwowego. Organizm traci zdolność obrony przed czynnikami chorobotwórczymi. Występują objawy w funkcjonowaniu układu nerwowe, pokarmowego, oddechowego itp. Długotrwałe picie prowadzi do fizycznego wyczerpania organizmu. Jest to osoba najczęściej bezrobotna o różnych problemach społecznych. 4.F.ostateczna- określana mianem degeneracji. Do upicia wystarczy niewielka dawka alkoholu. U osoby takiej występują poważne powikłania somatyczne oraz psychiatryczne w postaci psychoz alkoholowych. Osoba nie jest w stanie wykonywać jakichkolwiek obowiązków społecznych. Upojenie może doprowadzić do śmierci.

Motywacja picia alkoholu

wg. Kępińskiego alkohol spożywany jest z następujących motywów: 1-styl picia neurasteniczny -w celu uzyskania odprężenia, redukcji stresu, napięć, 2-styl picia kontaktowy- w celu uzyskania lepszego kontaktu z ludźmi, dla dobrej zabawy, 3-motyw picia dionizyjski polega na chęci uzyskania oszołomienia i ucieczki od rzeczywistości 4-motyw heroiczny- w celu dodania sobie odwagi, siły, 5-motyw samobójczy.

Uwarunkowania alkoholizmu w Polsce

Obecnie wiadomo że na alkoholizm wpływają różne czynniki o charakterze społecznym, psychologicznym, kulturowym, które nakładają się na czynniki biologiczne osoby pijącej.

Uwarunkowanie społeczne alkoholizmu w Polsce związane są z tradycją i zwyczajami w tej dziedzinie, z łatwą dostępnością alkoholu, z niską ceną, z brakiem zasad abstynencji w naszym społeczeństwie. Wiąże się to również i przede wszystkim z oddziaływaniem rodziny która może ograniczać lub zwiększać skłonność do uzależnienia. Określa się to mianem dziedzictwa kulturowego, które polega na przenoszeniu w życie dorosłe wzorów i postaw swoich rodziców. Uwarunkowania psychologiczne. O każdym naszym zachowaniu decyduje osobowość. Natomiast większość przejawianych zachowań przez alkoholików wynika z niedojrzałości emocjonalnej. Ulega ona zaburzeniu szczególnie w okresie dojrzewania. Do czynników tych można zaliczyć różnego rodzaju lęki, stresy, skłonności do frustracji. Są to kłopoty w nawiązywaniu kontaktów międzyludzkich. Nadużywanie alkoholu prowadzi do wykształcenia osobowości psychopatycznej, a więc do wszelkich zaburzeń w zakresie życia popędowo uczuciowego. Uwarunkowania duchowe. Alkohol jest tym czynnikiem który zastępuje wszelkie pozytywne doznania. Uniemożliwia funkcjonowanie na trzeźwo. Ogranicza realizację zdolności i talentów. Uwarunkowania biologiczne. Badania dowodzą że dziedziczone są skłonności do uzależnienia z uwagi na to że dziedziczeniu podlega podłoże biochemiczne organizmu. Badania genetyczne wykazują, że w układzie chromosomalnym w chromosomie 13 (jest to chromosom Y) znajdują się geny odpowiedzialne za kodowanie alkoholu. Są to tzw. enzymy ALDH. U osób u których enzymy te mają słabe właściwości rozkładania (kodowania) alkoholu, alkohol pozostaje w nadmiarze przez dłuższy czas i wchodzi w reakcje z aminami biogennymi, a nowo powstałe związki prawdopodobnie odpowiedzialne są za uzależnienie.

Związki alkoholu i przestępczości

1.Incydentalne wynikają z kształtowania przez państwo polityki legislacyjnej w zakresie alkoholu. Dzielą się na: -formalne, które polegają na spenalizowaniu pewnych zachowań lub czynności których wykonywanie musi być w stanie trzeźwym. Stan nietrzeźwości jest warunkiem wystarczającym do pociągnięcia osoby do odpowiedzialności karnej, -restrykcyjne- wynikają z kształtowania przez państwo polityki podaży i popytu na alkohol, np. ograniczenia czasowej sprzedaży alkoholu.

2.Indywidualne dzielą się na bezpośrednie- są wtedy gdy osoba popełnia przestępstwo wskutek natychmiastowej zmiany organizmu po spożyciu alkoholu, -pośrednie- polegają na tym że osoba popełnia przestępstwo wskutek zmian które zaszły w organizmie, w jego osobowości, w trakcie długotrwałego nadużywania, a nie popełniłaby ich gdyby te zmiany nie nastąpiły. Polega to również na tym że osoba nie jest w stanie zapewnić prawidłowego procesu wychowania swoim dzieciom co może prowadzić do ich wykolejenia.

3.Związek wiktymologiczny polega na tym że ofiarami są często osoby nietrzeźwe o obniżonej sprawności fizycznej i psychicznej. Dochodzi do sytuacji gdzie nietrzeźwy sprawca dokonuje ataku w wyniku którego sam staje się ofiarą. niekiedy nietrzeźwość wpływa zmniejszająco na rozmiary przestępczości, dlatego że osoby nietrzeźwe często nie potrafią rozpoznać znamion czynu zabronionego oraz zgłaszają o przestępstwie ale nie potrafią podać żadnych istotnych szczegółów odnośnie przebiegu zdarzenia.

Ok. 26% wszystkich przestępstw w Polsce popełnianych jest pod wpływem alkoholu. `97r. Zabójstwa 53%, zgwałcenia 40-45%, rozboje i wymuszenia 30%, udział w bójce uszkodzenie ciała 35%, kradzieże włamania 20%,czynna napaść, czynny opór 70-80%

Recydywa

35%-40% wszystkich przestępstw popełnianych w Polsce to recydywa.

Recydywę należy rozpatrywać w ujęciu kryminologicznym, penitencjarnym i prawnym.

Recydywa najogólniej oznacza ponowne popełnianie przestępstw. Wywodzi się od łac. słowa recedeve, które oznacza ponowne podpadanie pod pewne sytuacje, powrót do pewnych zachowań, nawyków, itp. Recydywa w ujęciu kryminologicznym oznacza każde ponowne popełnienie przestępstwa przez tę samą osobę i przyjmuje się ją bez względu na to czy sprawca został skazany, jaka to była kara i jaki okres upłynął od jej odbycia. Recydywa w ujęciu penitencjarnym oznacza każde ponowne odbywanie kary pozbawienia wolności i świadczy o nieskuteczności kary i oddziaływań resocjalizacyjnych. Recydywa w ujęciu prawnym: Wyróżniamy dwa rodz. recydywy: 1-recydywa ogólna, 2-recydywa specjalna. Recydywa ogólna polega na popełnieniu przez tego samego sprawcę dwóch kolejnych przestępstw przy czym za pierwsze z nich sprawca został skazany bez konieczności odbywania kary pozbawienia wolności a drugie z nich popełnił przed u[upływem terminu skazania za pierwsze. Recydywa specjalna polega na tym, że ten sam sprawca popełnia dwa kolejne przestępstwa. Za pierwsze z nich został skazany na karę pozbawienia wolności z czego musiał odbyć minimum 6 m-cy tej kary, a drugie przestępstwo jest popełnione w okresie 5 lat od odbycia kary pozbawienia wolności.

Przyczyny recydywy w Polsce

Przyczyny są złożone i muszą być rozpatrywane łącznie z przyczynami, które doprowadziły do pierwszego przestępstwa. można wymienić uwarunkowania psychologiczne które nakładają się na uwarunkowania środowiskowe. Wśród czynników psychologicznych na szczególną uwagę zasługuje fakt psychicznego oddziaływania drugiego życia (inaczej grypsery) w zakładach karnych. W psychologii wpływ ten określany jest za pomocą teorii dysonansu poznawczego Festingera. Autor twierdzi, że jednostka na skutek uwięzienia załamuje się psychiczne, przeżywa myśli samobójcze, czuje się przegrana a do tej pory w środowisku postrzegana była jako ktoś ważny, sprytny. Grypsera pozwala takiej osobie na odzyskanie równowagi psychicznej poprzez tłumaczenie że nic się nie stało że był to tylko wypadek przy pracy, nadal jesteśmy wielcy, itd. Grypsera posiada funkcję przenoszenia recydywy na przyszłość. Jej członkowie zakładają spółki przestępcze, doskonalą się w zakresie sposobów i technik popełniania przestępstw, przechodzą edukację prawniczą, dokonują konstruktywnej krytyki niepowodzeń. Są solidarni i zobowiązani do pomocy po wyjściu na wolność.

Środowiskowe uwarunkowania recydywy

Wynikają głównie z sytuacji społeczno gospodarczej kraju, braku programów resocjalizacyjnych i tzw. pomocy postpenitencjarnej. Na szczególną uwagę zasługuje wykolejenie i przestępczość nieletnich, która prowadzi do recydywy młodocianych. Etiologia tych zachowań związana jest bezpośrednio i pośredni ze środowiskiem rodzinnym. Bezpośrednio wtedy gdy rodzice są wykolejeni i nie potrafią zapewnić dziecku prawidłowego wychowania, np. alkoholicy, przestępcy, rodziny rozbite. Pośrednio wtedy, gdy rodzice nie są w stanie uchronić dzieci przed negatywnym wpływem środowiska.

Cechy społeczne recydywistów

98% recydywistów to mężczyźni, wiek: 60%-40-45 lat, 30%-45-55 lat, 10%-osoby młode, pochodzenie społeczne; 90% wywodzi się z rodzin chłopsko robotniczych, wykształcenie: 60% osoby z niepełnym lub podstawowym wykształcenie.

Stan osobowości -Większość z nich przejawia trwałe zaburzenia od okresu dzieciństwa. Są to zaburzenia psychopatyczne. Osoby takie cechuje nieufność, trudności w nawiązywaniu kontaktów. Są to osoby wybuchowe o dużych skłonnościach do stresu, frustracji niskiej samooceny, agresywne wobec otoczenia jak i wobec siebie co przejawia się np. w tatuażach, samouszkodzeniach, skłonnościach samobójczych oraz skłonnościach homoseksualnych. 60% z nich nadużywa alkoholu a ok. 30% to nałogowi alkoholicy. W ich sytuacji głównym motywem działania przestępczego jest zdobycie pieniędzy lub alkoholu.

Prostytucja

Prostytutką jest osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne przygodnych partnerów za zapłatą bez zaangażowania uczuciowego i bez wyboru.

Prostytutka zawodowa to osoba dla której zaspokajanie potrzeb seksualnych przygodnych partnerów stanowi stałe i wyłączne źródło dochodów.

Systemy regulacji prawnej prostytucji na świecie:

Prohibicjonizm tzw. system represyjny. Dominował głównie w średniowieczu. Uznawał prostytucję za przestępstwo. Represjonował tylko prostytutkę, Kary w zależności od okresu w dziejach były różne: więzienie, publiczna chłosta, pędzenie nago, banicja, kary cielesne, obcinanie uszu itp.; Reglamentacja wyszła z założenia, że karanie jednego uczestnika procederu jest niesprawiedliwe. Nie zmniejsza to rozprzestrzeniania się chorób wenerycznych i pobyt w więzieniu nie prowadzi do resocjalizacji prostytutek. Głównymi założeniami były postulaty: ochrona zdrowia, stwierdzenie że popęd seksualny jest naturalnym składnikiem życia zwłaszcza mężczyzn. Wówczas prostytutki skupiane były w domach publicznych, rejestrowane przez policję, musiały przeprowadzać badania lekarskie. Państwo czerpało zyski z domów publicznych; Neoreglamentacja modyfikacja poprzedniego rejestracji dokonuje czynnik lekarski. Zniesiono domy publiczne. W Polsce w okresie międzywojennym; Abolicjonizm 1949 zgromadzenie ogólne ONZ wprowadziło konwencję w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji. Polska ratyfikowała we 1952r. Prostytucja nie jest przestępstwem, nie jest to karalne. karalne są czyny około prostytucyjne. Prostytutka nie może być rejestrowana . Nie ma obowiązku przeprowadzania badań lekarskich. państwo ma obowiązek nastawić się na profilaktykę społeczną przeciwko prostytucji.

W Polsce od kilku lat jest ok. 10-12 tyś prostytutek z czego ok. 2-2,5 tyś rosyjskojęzycznych. Skupione są głównie w dużych aglomeracjach miejskich. Większość w wieku 35 lat z czego od 18-25 to 34% ogółu prostytutek, 26-35 to 42% powyżej 35 lat ok. 18%. Dominuje prostytucja heteroseksualna ok. 90% oprócz tego prostytucja homoseksualna i biseksualna. Ze względu na miejsce pracy wyróżniamy: call girls, zatrudnione w agencjach towarzyskich salonach masażu itp., zatrudnione w barach hotelach, prostytutki uliczne, prostytutki na trasach komunikacyjnych.

Związki prostytucji z przestępczością

Jakakolwiek prostytucja w świetle kk nie jest przestępstwem to osoby uprawiające nierząd często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem. najczęściej są to wykroczenia przeciwko porządkowi publicznemu (awantury, bójki, opór wobec funkc. policji, wybryki chuligańskie), przestępstwa p-ko mieniu (kradzieże, rozboje, pasrestwo), oraz przestępstwa związane z eksploatacją prostytucji (sutenerstwo, kuplerstwo, stręczycielstwo). Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem dopuszczenia się czynu lubieżnego wobec osoby poniżej lat 15 oraz rozpowszechnianiem pism, druków, fotografii lub innych przedmiotów mających charakter pornograficzny.

Narkomania

Narkomania a przestępczość

Związek bezpośredni -pod wpływem narkotyków lub na głodzie narkotykowym, Związek pośredni- związany z produkcją narkotyków.

Toksykomania jest to nawyk do okresowego lub stałego zażywania środków o działaniu szkodliwym dla ustroju człowieka powodującego uzależnienie i degradację organizmu. Wg Komitetu ds. Narkotyków Światowej Organizacji Zdrowia toksykomania dzieli się na 1-narkomanię czyli nałogowe zażywanie narkotyków klasycznych, 2-lekomanię czyli nadużywanie leków , 3-zażywanie innych związków chemicznych o podobnym działaniu.

W Polsce Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii stwierdza, że narkomania jest to stałe bądź okresowe zażywanie w celach niemedycznych środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w wyniku czego powstaje lub może powstać zależność.

Zależność ta charakteryzuje się niezwalczonym pragnieniem potrzeby lub wewnętrznym przymusie stałego zażywania środka i zdobywania go wszelkimi sposobami za każdą cenę, stałym zwiększeniem dawki, występowaniem zależności psychicznej lub fizycznej albo obu razem, występowaniem objawów zespołu abstynencji w razie nieotrzymania odpowiedniej dawki środka i ujemne skutki dla jednostki i społeczeństwa.

Klasyfikacja środków odurzających:

1-opiaty-czyli opium i jego pochodne: morfina, heroina, metadon- powodują silne uzależnienie psychiczne i fizyczne jak również tolerancję a także możliwość śmiertelnego przedawkowania zwłaszcza heroina,

2-barbituranhy czyli pochodne kwasu barbiturowego lub barbituro podobne tj diazepan, meprobamat, relanium, luminal- powodują silne uzależnienie psychiczne, dłuższe używanie- uzależnienie fizyczne. Do tej grupy zalicza się też alkohol,

3-Amfetamina oraz jej pochodne mogą powodować zależność psychiczną lub fizyczną,

4-Kokaina- pochodna liścia krzewu koka- zależność jedynie psychiczna bez tolerancji,

5-krak odmiana kokainy,

6-Cannabis przetwory konopi indyjskich: marihuana i haszysz- lekkie uzależnienie psychiczne bez fizycznego. Tolerancja,

7-Khat wytwarzany z roślin o nazwie khataedulis środek pobudzający powoduje uzależnienie psychiczne i tolerancję,

8-halucynogeny pochodzenia naturalnego tj. psylocybina, meskalina, i syntetycznego LSD. Powodują zależność psychiczną,

9-Inhalanty szeroko dostępne środki chemii gospodarczej zawierające np. toulen, benzen, aceton, które używane są jako zamienniki. Środki wziewne, Zależność psychiczna.

Kryterium działania środka

1-stymulanty czyli środki działające pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy: kokaina, krak, amfetamina i jej pochodne khat, 2-deprasanty czyli środki obniżające funkcjonowanie oś ukł nerw: opiaty, barbiturany, 3-środki halucynogenne powodują przede wszystkim zmiany w sposobie postrzegania otoczenia: LSD, meskalina, psylocybina.

Ok. 60 tyś narkomanów wymaga leczenia stacjonarnego. Kontakt z narkotykiem miało ok. 0,5mln. Narkomania w Polsce: duża- zażywanie środków klasycznych, -mała- lekomania, -młodzieżowa- zażywanie środków wziewnych.

Obecnie w Polsce produkuje się narkotyki na eksport i potrzeby wewnętrzne kraju. Produkcja głównie kompotu, amfetaminy, extasy. Polska znajduje się na szlaku przemytniczym narkotyków. Młodzi zażywają głównie konopie, leki uspokajające, amfetaminę, środki wziewne. Motywy sięgania po narkotyki: ciekawość, przekonanie że daje to przyjemność, za namową, kłopoty rodzinne, problemy intymne, inne. Wzrasta zażywanie narkotyków. Wzrasta również dostępność: ulica, parki, szkoła, dyskoteki, mieszkania dilerów. Wzrasta przestępczość.

Zagadnienia wiktymologii

Cele i zadania

Zasadniczym celem wiktymologii jest wypracowanie mechanizmów powstrzymujących i eliminujących wszelkie zagrożenia. Podstawową metodą działania jest prognoza oparta na przewidywaniu. Jest to analiza i uruchomienie mechanizmów przeciwdziałania, które muszą być włączone do ogólnych środków prewencji zjawisk patologii społecznej. Finalnym celem jest stworzenie polityki antywiktymizacyjnej zarówno w mikro jak i makro skali.

Wymienia się ponadto podcele.

1.stałe badania cech ofiary i ofiar które z uwagi na pewne wyróżniające je cechy stają się bądź mogą się stać w konkretnym czasie i miejscu ofiarą przestępstwa.

2.jest to stała i wszechstronna analiza wartości występujących w danym społeczeństwie. Jest to poszukiwanie sposobów powstrzymywania od zachowań dewiacyjnych, które w pewnym momencie prowadzą do konfliktów kulturowych i dewiacji.

3.jest to badanie i analiza cech konkretnych grup społecznych mogących stać się ofiarami pod względem kondycji biologicznej, np. płeć, wiek, sprawność fizyczna; kondycji ekonomicznej świadczącej o pewnym standardzie życia, kondycji kulturowej, np. światopogląd, ideologie, obyczaje,; kondycji społecznej, np. zamieszkiwanie w określonych miejscach, utrzymywanie odpowiednich kontaktów, wykonywanie określonych zawodów.

4.stałe podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie istniejących zagrożeń, sposobów samoobrony ale także w zakresie umożliwienia pełnego powrotu ofiar do społeczeństwa.

Rodzaje wiktymologii

1.w. indywidualna -zajmuje się badaniem konkretnych cech konkretnych ofiar w celu ich opisania, zbudowania modelu teoretycznego, np. ofiary gwałtu, rozboju, itp.

2.w. grup społecznych -zajmuje się konkretnymi kategoriami społecznymi, np. rodziną, które pośrednio lub bezpośrednio są narażone na fakt pokrzywdzenia poprzez czyn skierowany na jednego członka danej grupy.

3.w. społeczna -zajmuje się badaniem społeczeństwa, cechami narodów oraz ludzkości z punktu widzenia zachowania najważniejszych celów i priorytetów, np. jest to potrzeba zachowania życia, rozwoju, postępu, podnoszenie jakości twego życia czego zaprzeczeniem jest, np. stałe zanieczyszczanie środowiska.

4.w. kryminalna -zajmuje się cechami konkretnych osób, które doznały pokrzywdzenia i przeżywają fakt nieuzasadnionego cierpienia. Nie obejmuje ona osób pośrednio narażonych na niesprawiedliwość i krzywdę.

5.w. penalna -jest to dziedzina zajmująca się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa ale również możliwościami zadośćuczynienia i restytucji na rzecz ofiar.

Podstawowe pojęcia wiktymologii

ofiara z uwagi na to, że wiktymologia przypomina, że oprócz czynu są również społeczne konsekwencje, które kogoś dotykają. Ofiara ujmowana jest w trojaki sposób:

1-jest to spersonalizowana osoba czyli konkretna jednostka fizyczna,

2-jest oto dana grupa społeczna lub całe społeczeństwo,

3-jest to tzw naruszony interes społeczny traktowany jako dobro abstrakcyjne w kk jest to np. porządek publiczny. Dominuj pogląd, że ofiarą może być tylko konkretna osoba lub grupa społeczna pod warunkiem przeżywania krzywd i niesprawiedliwości wynikającej z pokrzywdzenia, np. nie może być ofiarą przedmiot materialny.

Badania w wiktymologii wskazują, że niektóre osoby przyczyniają się do faktu zaistnienia przestępstwa. Jest to tzw. wiktymność -i jest to proces przekształcenia potencjalnej ofiary w ofiarę rzeczywistą. Wiktymność oznacza również występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych sytuacjach prowadzą do powstawania, np. zagrożenia dla życia, zdrowia, nietykalności. Wiktymność określana jest również jako zjawisko społeczne na które nakłada się występowanie ofiar oraz czynników warunkujących przestępczość.

Wiktymność rozpatrywana jest w 4 płaszczyznach:

1. biologiczna, np. określony wiek, płeć, niepełnosprawność. Jest to czasowe ograniczenie funkcji organizmu wskutek zażycia alkoholu i narkotyków które to czynności ograniczają lub uniemożliwiają zdolność obrony, ucieczki, zdolności do przeciwagresji, a także do rozpoznawania wszelkich zagrożeń,

2. psychicznej, np. wszelkiego rodzaju choroby psychiczne ograniczają mechanizmy do samoobrony oraz zwiększają ryzyko stania się ofiarą przede wszystkim przestępstw o charakterze seksualnym,

3. ekonomicznej. Fakt posiadania określonych dóbr, majątku i wysokiego stanu ekonomicznego wzbudza zazdrość i często agresję,

4. społecznej -polega na utrzymywaniu różnych kontaktów koleżeńskich, zamieszkiwaniu w określonych miejscach. Wynika również z faktu wykonywania określonych zawodów, np. taksówkarze, konwojenci, ochroniarze, listonosz, a także osoby pracujące w systemie zmianowym.

Elementy sytuacji wiktymologicznej.

Badania dowodzą, iż w niektórych sytuacjach niektóre ofiary przyczyniają się do zaistnienia przestępstwa. W aspekcie tym wyłania się wina ofiary jako przyczynienie się do faktu pokrzywdzenia. W każdym przestępstwie można odnaleźć elementy sytuacji wiktymologicznej na które składają się:

Wiktymność -oznacza zespół cech osoby lub osób a także jest to sytuacja społeczno zawodowa osób które uprawdopodobniają fakt stania się ofiarą w stosunku do osób tych cech nie posiadających, np. jest to młodu lub starczy wiek, stan zdrowia lub rodzaj wykonywanej pracy. Wiktymizacja oznacza proces przekształcenia ofiary potencjalnej w ofiarę rzeczywistą. Nieostrożność -oznacza takie lub inne zachowanie ofiary przyczyniające się do pokrzywdzenia. Jest to sytuacja w której ofiara bezzasadnie uważa, że uniknie zagrożenia.

Nieostrożność może mieć dwojakiego rodzaju charakter: 1-incydentalny-zachodzi gdy jednostka jednorazowo swoim zachowaniem stwarza dla siebie zagrożenie, 2-trwały -gdy osoba permanentnie i systematycznie stwarza takie zagrożenie, np. poprzez zawieranie znajomości w kawiarniach, na dworcach, spożywa alkohol z osobami nieznanymi, spacery w porze nocnej.

Predestynacja -polega na występowaniu szczególnych cech u osób które z tego powodu są szczególnie narażone na pokrzywdzenie. Można mówić o predestynacji zawinionej, która np. wynika z cech charakteru, tj. awanturnictwo, skłonność do agresji. Może wynikać również z cech osobowości jak skłonność do nadużywania alkoholu, narkotyków oraz różnego rodzaju zaburzeń osobowości o charakterze psychopatycznym. Predestynacja może być również niezawiniona. Związana jest z wiekiem, ze stanem fizycznym. Osoby te często nie potrafią rozpoznać zagrożeń lub nie potrafią się skutecznie przed nimi bronić. Związana jest ponadto z sytuacja społeczną osób, np. z wykonywanym zawodem lub sytuacją ekonomiczną.

Prowokacja - polega na świadomym lub nieświadomym zachowaniu ofiary, która często poprzez swój wygląd, ubiór, zachowanie wzbudza zainteresowanie sprawcy. W sytuacji tej bardzo często ofiara jest uprzednio sprawcą przestępstwa, np. poprzez obrażanie sprawcy, grożenie mu, rozpoczęcie bójki, itd.

Związki ofiary i sprawcy

W literaturze wymienia się przede wszystkim reakcje oparte na kryterium winy ofiary (podział wg Mendelsona): 1-jest to ofiara całkowicie niewinna, 2-ofiara własnej ignorancji, 3-winna w równym stopniu jak sprawca np. bójka, 4-winna w większym stopniu niż sprawca np. bójka z większym skutkiem, 5-całkowicie winna pokrzywdzenia np. wypadek drogowy, jazda po pijaku. Drugi rodzaj związków ofiary ze sprawców to kwalifikacje wg Schafera: 1-osoby, które nie pozostają w żadnym, związku ze sprawcą a sprawca wykorzystuje jedynie nadarzająca się okazję, 2-osoby, które ze sprawcą łączą stosunki współuzależnienia, np. rodzinne -przemoc, 3-osoby prowokujące, które swoim zachowaniem przyczyniają się do przestępstwa, 4-ofiary przyśpieszające, które często są inicjatorami zdarzenia przestępczego, 5-osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie fizyczne, 60ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe, 7-ofiary samowiktymizacji są to osoby które uprzednio były sprawcami przestępstwa, 8-ofiary polityczne, które cierpią z rąk oponentów politycznych.

Zapobieganie przestępczości

Jest to system środków organizacyjnych społecznych i przede wszystkim państwowych skierowanych na niedopuszczenie do powstawania przestępczości, a także działania skierowane na usuwanie przyczyn i skutków przestępczości. Całokształt tych środków realizowany jest przez organy państwowe takie jak: 1-Ministerstwo Sprawiedliwości: Sąd, Prokuratura, Policja; 2-ministarstwo Zdrowia: cały system działań realizowanych przez psychologów, psychiatrów, lekarzy pierwszego kontaktu i pielęgniarki środowiskowe; 3-MSW, 4-M. Oświaty: przychodnie i poradnie, pedagodzy i psycholodzy; 5-Administracja, 6-Samorządy i lokalności społeczne.

całokształt środków w teorii nazwany jest Polityka Kryminalną Państwa, która składa się z następujących dziedzin: 1- profilaktyka kryminalistyczna jest to zespół środków i metod zmierzających do niedopuszczenia lub utrudnienia realizacji akcji przestępczej. Dominują w niej metody mechaniczne i fizyczne polegające np. na zabezpieczeniu obiektów, stosowanie nowoczesnych systemów antywłamaniowych; 2- polityka karna, która oznacza dostosowanie wysokości kary do rodzaju przestępstwa, stopnia zawinienia sprawcy, jego osobowości, warunków materialnych i rodzinnych tak by ta kara realizowała założenia prewencji szczególnej i ogólnej. Szczególnej w zakresie umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa; ogólnej w zakresie zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i sprawiedliwości społeczeństwa. Jest to również związane z działalnością organów ścigania czyli Policji, ponieważ wskaźnik wykrywalności może służyć jako czynnik odstraszający potencjalnych sprawców; 3- profilaktyka penitencjarna skupia się na samym przebiegu odbywania kary pozbawienia wolności. Zasadą jest stosowanie środków indywidualnie do każdej osoby uwzględniając potrzeby psychologiczne a także społeczne skazanego dążąc do umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa, 4- profilaktyka kryminologiczna jest najbardziej prężna i skuteczną dyscypliną ponieważ w jej ramach przeprowadza się badania w zakresie struktury dynamiki i rozwoju zjawisk patologii społecznej. Podstawa tych wyników stanowi wykładnię wszelkich działań zapobiegawczych, które powinny dążyć do zmiany wszelkich ujemnych postaw i tendencji jednostek a także grup społecznych. Są to badani w zakresie ciemnej liczby przestępstw a także ciemnej liczby ofiar. Ostatnie badania w latach 90 wykazują że na 100 ofiar przestępstw tylko ok. 20 osób zgłasza o popełnionym przestępstwie.

Rodzaje działalności zapobiegawczej

1-profilaktyka predeliktualna -polega na stosowaniu przedsięwzięć w ramach znanych środków w stosunku do osób, które do tej pory nie popełniły przestępstwa ale również do osób które nie są uzależnione od alkoholu i narkotyków. 2- profilaktyka postdeliktualna -jest to działalność skierowana na osoby które co najmniej raz weszły w konflikt z prawem a także osoby które nadużywają alkoholu i środków odurzających.

W ramach tych środków można wyróżnić: działalność określaną jako specjalne lub ogólne środki profilaktyki.

Specjale środki mieszczą się w zakresie profilaktyki kryminalistycznej a także kryminologicznej i polegają na działaniach bezpośrednio skierowanych w konkretna dziedzinę patologii, np. prostytucji, alkoholizmu, lub konkretny rodzaj przestępczości, np. p-stwa p-ko mieniu. Ogólne środki zapobiegania przestępczości dotyczą działalności społecznej, organizacyjnej i ekonomicznej organów państwowych, instytucji społecznych i rządowych, samorządów oraz każdego obywatela.

Strategie działań zapobiegawczych

Strategia kreatywna- polega na stosowaniu długoterminowej polityki w zakresie poprawy warunków bytowych, podnoszenia poziomu życia, zwalczania bezrobocia, wspierania prywatnej inicjatywy, budowanie zaplecza i bazy materiałowej dotyczącej ośrodków i miejsc rehabilitacji osób uzależnionych i z zaburzeniami psychicznymi. Jest to strategia realizowana przez państwa zachodnie. W Polsce natomiast dominuje strategia destrukcyjna w której przede wszystkim twórcy prawa skupiają się na efektach doraźnych które są tańsze i spektakularne od jakiejkolwiek polityki społecznej.

Strategia destruktywna -polega na stosowaniu przymusu państwowego wobec społeczeństwa w postaci przewidzianych kar. W Polsce dominuje ta strategia z uwagi na to, że brak jest środków dotyczących podwyższenia poziomu życia oraz środków w zakresie polityki socjalnej.

TEMAT 5 -Pojęcie przejawy i uwarunkowania patologii społecznej w Polsce.

I. Pojęcie patologii społecznej

Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Początkowo termin patologia (z gr. pathos- cierpienie, logos- nauka) był używany w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wówczas ten termin do określenia działań ludzkich przeciwstawnych ideałom stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności rodzinnej i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku powstało wiele definicji patologii społecznej.

A. Podgórecki uważa, że:

PATOLOGIA SPOŁECZNA- to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, niedającej się pogodzić społeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane.

Wg Andrzeja Gaberze:

PATOLOGIA SPOŁECZNA- jest to dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskami społecznie patologicznymi. Przez zjawiska społeczne patologiczne należy rozumieć zachowania działające destruktywnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami przyjętymi w danym kręgu kulturowym.

Z terminem patologia łączy się przestępczość. Często utożsamia się zakres tych pojęć. Uważna analiza prowadzi do odmiennych wniosków. Wyrażają się one w tym, że pomiędzy tymi pojęciami zachodzi stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna w szerszym rozumieniu obejmuje pojęcie przestępczości mające węższy zakres znaczeniowy. Z tego wynika, że każde przestępstwo jest patologią, ale nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem.

Zjawisko szeroko rozumianej patologii społecznej wyraźnie uwidaczniają się w ostatnich latach i są charakterystyczne dla dewiacji współczesnej. Świadczy o tym między innymi świadomość, że żyjemy w coraz bardziej skomplikowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości, w połączeniu ze stale wzrastającym tempem życia, co prowadzi w konsekwencji do uczucia osamotnienia i zagubienia. Skutkiem tego są powszechne zjawiska zaburzeń emocjonalnych, trudności w kontaktach interpersonalnych i świadomość wyobcowania ze środowiska społecznego. W wielu przypadkach niemożność odnalezienia się w złożonej rzeczywistości społecznej i stworzenia sobie pewnych stałych zasad postępowania doprowadza do utraty wiary w sens życia i poczucia egzystencjalnej pustki.

Konsekwencją takiej sytuacji jest chęć oderwania się od groźnej i niezrozumiałej rzeczywistości. Dotyka to często ludzi młodych. Potęguje ten stan kryzys wartości i sensu życia.

Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy:

• Pierwszy- dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany mianem patologii indywidualnej

• Drugi- obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny

• Trzeci- stanowią zjawiska powstające w grupach organizacyjnych (np. rówieśniczych)

Dewiacja- wszelkie zachowanie niezgodne z przyjętą normą pojmowaną jako wskazówka zachowania, chodzi tutaj zarówno o norm prawną jak i obyczajową czy moralną.

Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:

• Przestępczość- różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki

• Zachowania patologiczne- dysfunkcjonalność wobec rodziny, społeczności lokalnej

• Samoniszczenie- alkoholizm, narkomania, samobójstwa, a także inne zachowania autoagresywne

• Typy zachowań aspołecznych (np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe itd.)

• Dewiacyjne zachowania seksualne, zboczenia

• Inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwice

Dewiacja prawna

Wszystkie społeczeństwa potępiają pewne formy zachowań. Zabójstwo, zgwałcenia, kazirodztwo, zdrada i kradzież są przez większość społeczeństw uważane za karygodne. W nowoczesnych społeczeństwach działania te są zabronione przez sformalizowane kodeksy prawne, które przewidują za nie odpowiednie kary. Działania, o których mówimy nazywane są przestępstwami co oznacza, że traktuje się je jako odstępstwo (dewiację) od prawa.

Dewiacje kryminalne istnieją na całym świecie, ale konkretne normy prawne definiujące niektóre zachowania jako nieakceptowane mogą być różne w różnych krajach. To, co uważane jest za dewiację w sensie prawnym, różni się nie tylko w zależności od społeczeństwa, ale i wiary, kultury itp.

Dewiacja społeczna

Przestępstwo łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną; zachowania takie nie naruszając kodeksów prawnych naruszają normy społeczne. Przykładem mogą być zachowania uznawane za niestosowne jak np. do niedawna noszenie kolczyków, czy posiadanie długich włosów prze mężczyzn. W latach np. sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych zachowania te uważane były za dewiacje społeczne. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można było je uznać za przestępcze.

II. Przejawy patologii społecznej w Polsce

II.1 PRZESTĘPCZOSĆ- ogół czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które zostały popełnione na danej jednostce terytorialnej w określonym czasie (przypomnieć problematykę z tematu III)

Najczęściej popełniane typy przestępstw:

• Przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem- czyny te stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce oraz np. podpalenie

• Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu- zabójstwo, rozbój itd.

• Przestępstwa „bez ofiar”- niektóre przestępstwa są działaniami niemającymi widocznej ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja, używanie narkotyków

II.2 ALKOHOLIZM- (wg WHO) jest to każda forma pijaństwa, która rozmiarami swymi przekracza granicę tradycyjnego zwyczajowego, dietetycznego użytku oraz granicę zgodności ze społecznymi zwyczajami w tej dziedzinie.

Alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których zależność od alkoholu osiągnęła taki stopień, że wykazują bądź wyraźne zaburzenia psychiczne, bądź zachowują się w sposób przynoszący szkodę ich zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, ich stosunkom z osobami drugimi, ich sytuacji społecznej i ekonomicznej. Są to również ludzie, którzy wykazują objawy zwiastujące takie zaburzenia, a zatem wymagające leczenia.

W Polsce struktura spożycia alkoholu jest niekorzystna. W 1964r. spożywano 2,4 alkoholu i zajmowaliśmy drugie miejsce po Szwecji (mniej spożywano piwa i wina). W latach 70 i 80 spożycie alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a w ciągu lat 90-tych z 7 litrów do 10,56 litra czystego spirytusu spożywczego przez jednego mieszkańca.

Problemy alkoholowe:

• Degradacja zdrowia uzależnionych dotyczy 600-800 tys. Osób, w lecznictwie odwykowym zarejestrowanych jest ok. 120tys., ale możliwości skutecznej i nowoczesnej terapii ma tylko 20-30% placówek

• Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: 2mln osób

• Uszkodzenia zdrowia psychofizycznego pijącej młodzieży: 10-15% zagrożonych w grupie wieku 15-18 lat

• Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok. 3mln dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami emocjonalnymi, somatycznymi, ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacja

• Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w regionach o wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek

• Naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe: przestępczość popełniana pod wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami alkoholowymi i w miejscach publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości

• Naruszenia prawa związanego z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny import, produkcja i sprzedaż (ok. 20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim i nietrzeźwym, nielegalna reklama

Związek alkoholu z przestępczością

1. nadużywanie alkoholu ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki. Przestępstwa zawierające w sobie element agresji (przestępstwa z użyciem przemocy) w większości przypadków dokonywane są przez osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu.

Dotyczy to takich przestępstw, jak:

- zabójstwa

- znęcanie się nad członkiem rodziny

- czynna napaść na funkcjonariusza publicznego

(według danych statystycznych KGP zarówno w latach 80 jak i 90- ok. 50% z ogólnej liczby osób podejrzanych o dokonywanie tych przestępstw- w każdej z wymienionych kategorii, działało pod silniejszym lub słabszym wpływem alkoholu)

Rodzaj przestępstwa	Lata 80	Lata 90
zgwałcenia	ponad 70%	ponad 40%
bójki lub pobicia	ponad 70%	ok. 30%
ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia	ponad 60%	ok. 30%
przestępstwa rozbójnicze	75-80%	ponad 30%

Jednakże należy również pamiętać o tym, iż to czy wprowadzony do organizmu środek odurzający zaowocuje ewentualnym zachowaniem agresywnym zależy również od innych okoliczności, jak np.: predyspozycje osobowościowe, czynniki o charakterze sytuacyjnym- miejsce, czas, obecna osoby, przedmioty pozostające do dyspozycji itd.

Natomiast w przypadku klasycznych przestępstw skierowanych przeciwko mieniu takich jak kradzież, czy kradzież z włamaniem odsetek sprawców znajdujących się pod wpływem alkoholu był znacznie niższy i kształtował się w granicach lata 80- ponad 40%, lata 90- 17-20%

2. Nadmierna spożywanie alkoholu wpływa również pośrednio na przestępczość- zdobycie alkoholu lub środków na jego zakup to duża liczba przestępstw przeciwko mieniu.

3. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków komunikacyjnych. Skutki: zejścia śmiertelne, obrażenia ciała, koszty leczenia, odszkodowania, dramaty rodzinne.

Najczęściej nietrzeźwi kierowcy uczestniczyli w wypadkach drogowych w następujących okolicznościach: rozwijanie niebezpiecznej prędkości jazdy, nieprawidłowe wyprzedzanie, nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Nietrzeźwi piesi uczestniczyli w wypadkach potrąceń z powodu: nieostrożnego wejścia przed jadący pojazd, nieprawidłowego przekraczania jezdni w miejscach niedozwolonych, chodzenie nieprawidłową stroną jezdni.

Wśród nietrzeźwych kierujących dominowały osoby w wieku 21-40 lat.

4. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków przy pracy.

W szczególności wykonywanie niektórych czynności zawodowych w stanie nietrzeźwości może narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie lub mienie w znacznych rozmiarach, np. obsługa dźwigów w kopalni, porcie lub na budowie, walcowanie żelaza w hucie, operacja chirurgiczna, wykonywanie czynności dróżnika kolejowego, który ma obowiązek czuwać nad bezpieczeństwem związanym z przejazdem pociągów.

5. Demoralizacja nieletnich w rodzinach alkoholików; dla zaspokojenia różnych potrzeb życiowych, dzieci z takich rodzin najczęściej występują na drogę przestępstwa.

6. Alkohol jako czynnik wiktymogenny a więc czynnik decydujący o wyborze ofiary. W wielu przypadkach, a szczególnie dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy w momencie czynu pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale także ofiara np. bójki, pobicia, zgwałcenia, zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych, towarzyskich. W ok. 50% przypadków ofiarami rozbojów ulicznych są mężczyźni znajdujący się pod wpływem alkoholu.

7. Alkohol ma również związek z przestępstwami gospodarczymi polegającymi na przemycie, nielegalnej produkcji czy sprzedaży alkoholu- bez uiszczenia opłat celnych, podatku VAT, podatku akcyzowego, co powoduje olbrzymie straty dla budżetu państwa, chociaż przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu, lecz z chęci zysku.

8. Alkohol ma również związek z przestępstwami unormowanymi w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tych przypadkach napój alkoholowy stanowi ustawowe znamię czynu zabronionego, m.in. zabrania ona sprzedaży napojów alkoholowych bez wymaganego zezwolenia, lub kiedy jest to zabronione (na terenie szkół, zakładów pracy, w miejscach i czasie masowych zgromadzeń itd.); spożywanie napojów alkoholowych w miejscach zabronionych, nielegalnej sprzedaży, na ulicach, placach, w parkach itd.

II.3 NARKOMANIA- oddziaływanie na wielkość i dynamikę przestępczości

Narkomania- stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało od nich uzależnienie.

Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999r. ESPAD (europejskie badania w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badani wśród młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18% polskich uczniów zażywa leki uspokajające bez zezwolenia lekarza. Również 18% miało kontakt z tzw. „twardymi narkotykami”, co stawia polskich uczniów na 13 miejscu w Europie.

Ostatnie szacunki policyjne (2000r.) mówią o 600tys narkomanów w Polsce, z czego leczenie podjęło zaledwie 8% czyli ok. 5tys osób.

Związek narkomanii z przestępczością

1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób, które same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie istniałyby przestępstwa związane z narkomanią.

Dane dotyczące tego rodzaju przestępczości wg danych statystyki policyjnej przedstawiają się następująco:

Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 30.01.85r. o zapobieganiu narkomanii, Ustawa z dn. 24.04.97r. o przeciwdziałaniu narkomanii)

1985r.- 1763

1989r.- 2278

1991r.- 3376

1992r.- 2173

1997r.- 7915

1998r.- 16432

2000r. 19649

2001r.- 29230

Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 tj. od roku, w którym weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie, wykazując stałą tendencję wzrostową. Jednakże należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością narkotykową. Tzw. „ciemna liczba” w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie.

Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynien zbytu narkotyków klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu narkotyków, udziału obywateli polski w przemycie narkotyków na terenie innych państw. Od roku 1996 Polska przestała być krajem, w którym notowana największa liczba przestępstw narkotykowych związana była z nielegalna uprawą maku i domowym wyrobem opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków odurzających, substancji psychotropowych.

2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw skierowanych na zdobycie narkotyków. Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże, kradzieże z włamaniem (obiekty- apteki otwarte i szpitale, szpitale, przychodnie lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept, szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.

3. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe, drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek, strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.

4. Kobiety narkomanki celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych na ich zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna, ale ściśle związane z tym zjawiskiem są takie przestępstwa, jak stręczycielstwo, sutenerstwo i kuplerstwo). Ponadto narkomani obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV.

5. Narkotyk odgrywa również wspomagającą rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępcze na wpół świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia, naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.

Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki takie jak: osobowość uzależnionego, wcześniejsze bądź aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itd.

II.4 PROSTYTUCJA- polega na utrzymywaniu przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych bez uczuciowego zaangażowania partnerów i w zasadzie bez wyboru. W tym zakresie można wyodrębnić zarówno stosunki pomiędzy osobami różnej płci (prostytucja heteroseksualna) jak i tej samej płci (homoseksualna).

Wg Magdaleny Jasińskiej prostytutką- jest osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne przygodnych partnerów za opłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru.

Prostytucja ma również charakter zachowań typu dewiacyjnego ze względu na związki z przestępczością i nadużywaniem alkoholu.

B. Hołysz „Kryminologia” s. 673

Definicji prostytucji jest wiele. Badacze tego zagadnienia nie są często zgodni co do podawanych przez nich elementów wchodzących w skład definicji. Można jednak dla różnych określeń tego zjawiska znaleźć wspólne elementy:

• Osiąganie korzyści materialnych

• Częsta zmiana partnerów

• Uczuciowa obojętność

Prostytutki działające na terenie naszego kraju można podzielić na następujące kategorie:

1. Call girls. Kobiety młode, wykształcone, znające języki obce, posiadają mieszkania własnościowe. Kontakty zawierają przez telefon, głównie z cudzoziemcami, ludźmi biznesu i kultury. Nie popełniają przestępstw, nie są znane policji. Prostytucja jest jedynym źródłem zarobkowania.

2. Kobiety pracujące w hotelach i nocnych klubach, znane służbom hotelowym i personelowi lokali. Niektóre pracują samodzielnie, inne mają sutenerów. Z reguły nie popełniają przestępstw. Prostytucja jest ich głównym źródłem dochodu.

3. Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach określonym mianem „pigalaków”. Zazwyczaj mają sutenerów i ochronę ze strony taksówkarzy z nimi współdziałających. Niektóre nadużywają alkoholu i narkotyków, wśród nich znajdują się młode narkomanki, traktujące prostytucję okazjonalnie jako źródło zdobywania pieniędzy na narkotyki. Zdarza się, że prostytutki uliczne popadają w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują metody bezpiecznego seksu, mogą być zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych i HIV/AIDS.

4. Prostytutki zatrudnione w agencjach usług towarzyskich i salonach masażu erotycznego. Pracują w warunkach dość komfortowych, są bardziej anonimowe. Współdziałają z ochroniarzami i taksówkarzami zatrudnianymi przez właścicieli agencji. Według informacji Komendy Głównej Policji na terenie kraju działa około 840 agencji towarzyskich i około 115 salonów masażu. Jest w nich zatrudnionych ponad 3,5tys osób. Najwięcej agencji jest w Szczecinie (200), Warszawie (150) i Łodzi (100).

5. Kobiet trudniące się nierządem okazjonalnie

Nowym rynkiem prostytucji stały się trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w rejonach przygranicznych. Tam też spotyka się kobiety z Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii i z państw byłego ZSRR i Polski.

Aktualne tendencje:

1. Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych. Niektóre komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez 12-14 letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o faktach zatrudniania licealistek „na czarno” w agencjach usług towarzyskich.

2. Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo kupują od rodziców.

3. Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne, ale motywacja do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów uboższych, klienci z krajów zamożniejszych.

4. Od 1992r. się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego ZSRR, które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.

5. Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.

Związek prostytucji z przestępczością:

1. Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji. Przestępstwa związane z prostytucją przewidziane są w art.. 203-204 k.k., tj.:

• Doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji- przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 k.k.);

• Stręczycielstwo- nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 &1k.k.)

• Kuplerstwo- ułatwianie uprawiania prostytucji (art.204 &1k.k.)

• Sutenerstwo- czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę (art. 204 &2k.k.)

• Zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granica, tzw. handel żywym towarem (art.204 &4k.k.)

• Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 k.k.) oraz z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 k.k.)

2. Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem;

• Najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w stanie pod wpływem alkoholu- awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego, bójki, wybryki chuligańskie, znieważania, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego

• Drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu:

• Kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości

• Rozboje „na wabia”

• Paserstwo

3. Przestępstwa dokonywane przez tzw. „męskie dziwki” na homoseksualistach to: zabójstwa, uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za wyjątkiem tych pierwszych najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania).

Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na wrogie akty ze strony sutenerów, konkurencji a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np. (samosądy stróżów moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów) uszkodzenia ciała, pobicia, zgwałcenia a nawet kradzież.

II.5 SUBKULTURY I SEKTY RELIGIJNE

Subkultura- to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.

Przykłady subkultur młodzieżowych: skinheadzi, punki, hipisi, heavy metalowcy, rastafarianie, szalikowcy, sprayowcy, dresiarze, technomani itd.

Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania subkultur o charakterze kryminogennym:

• Dokonywanie przestępstw z użyciem przemocy: pobicia, bójki, uszkodzenia ciała, rozboje, wymuszanie haraczy, zgwałcenia, zabójstwa (skini, szalikowcy, dresiarze)

• Dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieże sklepowe, kradzieże z włamaniem do sklepów, kiosków, piwnic, strychów, niszczenie mienia (punki), niszczenie mienia (szalikowcy, sprayowcy)

• Nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków: alkohol- szalikowcy, punki: narkotyki- punki, rastafarianie, hipisi i technomani

• Odmawianie spełnienia obowiązku służby wojskowej (punki, anarchiści, hipisi)

• Łamanie przepisów ruchu drogowego- rolkarz

Sekta (destrukcyjna)- to ruch totalitarny najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną lub terapeutyczną wymagający os swych członków całkowitego posłuszeństwa, oddania się idei oraz darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i przywódcy, a w skutek stosowania rozbudowanego systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik psychologicznych, doprowadzający do całkowitej zależności adeptów, niszczący jednocześnie ich związki rodzinne i społeczne.

(foliogram)

Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt:

• Znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty

• Zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej, której towarzyszy ograniczenie liczby godzin snu i wartości energetycznej posiłków, pobicia

• Wykorzystywanie seksualne członków (w tym dzieci)

• Przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych, żebractwa, kwestowania na rzecz grupy

• Stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel organami ludzkimi.

II.6. WŁÓCZĘGOSTWO, ŻEBRACTWO, BEZDOMNOŚĆ- wymeldowani do nikąd. Wychowankowie domów dziecka, ludzie ze wsi szukający pracy, matki, które uciekły przed przemocą w rodzinie, przyczyna bezdomności jest również alkohol, narkotyki. Bezdomni jako sprawcy przestępstw a przede wszystkim jako ofiary przestępstw. Liczbę bezdomnych w Polsce szacuje się na 40-80tys.

II.7. SAMOBÓJSTWO- jest to akt autodestrukcji, którego bezpośrednim skutkiem jest śmierć. Samobójstwo jest to proces a nie incydentalne zdarzenie, dlatego mówimy o

Zachowaniu suicydalnym- ciąg reakcji, myśli, czynów, proces decyzyjny trwający czasem wiele lat, jaki zostaje wyzwolony w człowieku z chwila, gdy w jego świadomości samobójstwo pojawia się jako pożądany stan rzeczy, jako cel, zakończony aktem unicestwienia (in. stopniowe umieranie, stopniowe wycofywanie się ze świata zewnętrznego)

Samobójstwo jest problemem społecznym, specyficznym przejawem patologii społecznej, rodzajem straty społecznej. Życie jest nie tylko prawem człowieka, ale i obowiązkiem moralnym- pełni on w społeczeństwie wiele ról i w pewnym sensie jest niezastąpiony. Ponadto poprzez samobójstwo człowiek „obraża” społeczeństwo jako organizm funkcjonujący w oparciu o pewien system wartości.

Związki samobójstwa z przestępczością

• Samobójstwo w wyniku wyrzutów sumienia, obawy przed karą po dokonaniu przestępstwa

• Wcześniej zaplanowane samobójstwo popełnione po dokonaniu przestępstwa, np. zabójstwo osoby będącej przyczyną frustracji, dolegliwości lub odebranie życia najbliższym w celu oszczędzenia im cierpień

• Przyszły samobójca sam był ofiarą przestępstwa np. kalectwo, oszpecenie w wyniku wypadku drogowego

• Samobójstwo jako skutek utraty osoby emocjonalnie najbliższej, która utraciła życie w wyniku przestępstwa

III. UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNEJ

Przyczyny patologii społecznych można sklasyfikować następująco:

1. Indywidualne

1. Osobowościowe- np. problemy z uzyskaniem akceptacji otoczenia i rekompensowanie tego braku np. w destruktywnych sektach, agresywnych subkulturach itp.

2. Psychiczne- np. zaburzenia psychiczne, zakłócenia w rozwoju psychicznym, przebyte choroby

3. Fizjologiczne- np. związane z zakłóceniem gospodarki hormonalnej, zakłócenia w rozwoju fizycznym w okresie dojrzewania

4. Genetyczne- np. dziedziczenia skłonności do nałogów, zachowań agresywnych

2. Społeczne

1. Dezorganizacja podstawowych grup społecznych

• Patologie w rodzinie (prostytucja, alkoholizm, rozbicie rodziny, przemoc domowa)

• Dysfunkcjonalność środowiska szkolnego (nieprawidłowa działalność dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza szkoły, występujące patologie w szkołach np. nikotynizm, narkomania)

• Negatywne przejawy funkcjonowania w środowisku rówieśniczym (picie alkoholu, papierosy, narkotyki, popełnianie przestępstw i wykroczeń, subkultury, sekty religijne)

Negatywny wpływ zjawisk masowych (bezrobocie, urbanizacja, industrializacja, „dozwolona” przemoc w mediach)

- 7 -

---