1.ISTOTA OPIEKI, POMOCY, WYCHOWANIA, SOCJALIZACJI

• Opieka - określana jest też opieką międzyludzką. Jest to podstawowa forma aktywności, zachodzącą w ramach stosunku interpersonalnego opiekun - podopieczny. Ma na celu stworzenie warunków sprzyjających zaspokajaniu potrzeb jednostki w sytuacjach, gdy ona sama nie jest w stanie tych potrzeb zaspokoić.
  Opieka to działanie zorganizowane, zaplanowane, zwykle poprzedzone rozpoznaniem zakresu niezaspokojonych potrzeb podopiecznego. Może być świadczona okresowo lub trwale, dostarczając brakujących środków oraz kierujący ich użyciem lub wykorzystaniem. Celem postępowania opiekuńczego jest usamodzielnienie i dążenie do takiej sytuacji, w której nie jest ona już potrzebna.
  Pomoc - kategoria zachowań prospołecznych, które maja na celu polepszenie czyjejś sytuacji albo zapobieżenie pogorszeniu się zaistniałego stanu.
  Pomoc jako rodzaj działania na rzecz drugiego człowieka ma i mieć powinna zastosowanie przede wszystkim, nawet wyłącznie w sytuacjach życiowych trudnych. Polega na współdziałaniu z podmiotem w sytuacji trudnej, przywracaniu normalności tej sytuacji. Polega na towarzyszeniu, budzeniu aktywności, wspieraniu i dopomaganiu podopiecznemu w umiejętnym spożytkowaniu wpływów środowiska. Jej cechą jest zadbanie o to, aby podopieczny był w pełni świadomy, aktywny i odpowiedzialny za siebie.

• Wychowanie - jest świadomie organizowaną działalnością, której celem jest wywołanie określonych zmian w osobowości człowieka. Kształtuje się stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania i postawy, system wartości i cele życiowe zgodnie z przyjętym ideałem wychowania.
  Socjalizacja - to proces oraz jego rezultat, nabywania przez jednostkę ludzką systemu wartości, odpowiednich norm oraz wzorów zachowań, które obowiązują w danej zbiorowości społecznej. Jest to ogół działań zarówno zaplanowanych i celowych, jak też niezamierzonych ze strony społeczeństwa zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego. Poprzez proces socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, życia i funkcjonowania w grupie, pełnienia ról społecznych oraz kształtuje swoją osobowość i cechy charakteru.

2.SYSTEM OPIEKI NAD DZIECKIEM I RODZINĄ W POLSCE I NA ŚWIECIE - ANALIZA PORÓWNAWCZA.
Rodzina naturalna stanowi najwłaściwsze środowisko wychowawcze dla dziecka. Wychowanie dzieci, które z różnych powodów nie mogą wychowywać się w swoich rodzinach, stwarza szereg problemów. W krajach europejskich i Ameryce reformy zmierzają w kierunku tworzenia i udoskonalania małych form typu rodzinnego, wspólnotowego, gdzie istnieje możliwość stworzenia ciepłej, rodzinnej atmosfery, a wychowanek i wychowawcy są w stanie nawiązać bliski, przyjacielski stosunek.

*) Typy wychowania w Polsce:
1. Wychowanie zakładowe /domy dziecka i placówki do nich zbliżone/ - odnosi sukcesy w sferze zadań instrumentalnych, takich jak kształcenie i przygotowanie do pracy zawodowej, jednak napotyka trudności w realizacji zadań związanych z rozwojem uczuć i zaspokajaniem potrzeb emocjonalnych, z budzeniem wrażliwości i aktywności społecznej czy kulturalnej, związanej z umiejętnością współżycia w rodzinie i społeczeństwie. Konkluzja wielu prowadzonych badań przez różnych pedagogów jest taka, iż nie da się nawet przy dużym wysiłku i zaangażowaniu wychowawców i najlepszej pracy wychowawczej w warunkach zakładowych osiągnąć wielu rezultatów, które są często automatycznym wynikiem życia rodzinnego, nie da się także zaspokoić wielu potrzeb psychicznych wychowanków i dać im niezbędnego minimum uczucia, które są warunkiem prawidłowego rozwoju emocjonalnego.
2. Rodzinne formy opieki
a. rodzina adopcyjna - powodzenie tej formy opieki zależy w dużej mierze od przygotowania kandydatów do pełnienia ich roli, od cech osobowościowych rodziców, ich umiejętności pedagogicznych, wieku dziecka,
b. rodzina zastępcza - w większości doprowadzają swoich wychowanków do usamodzielnienia, dużo rzadziej jest to forma opieki czasowej, z której dziecko wraca do swojej rodziny, mimo, występujących w tych rodzinach trudności, stanowią one właściwe środowisko opiekuńczo wychowawcze dla dzieci pozbawionych opieki własnych rodziców; w tej formie opieki większość podstawowych potrzeb dziecka materialnych i emocjonalnych jest zaspokojona.
c. rodzina zastępcza niespokrewniona zawodowa
1. wielodzietna
2. specjalistyczna
3. rodzinne pogotowie
d. rodzinne domy dziecka - o walorach kompensacyjnych tej formy opieki stanowią pozytywne zmiany, które występują u dzieci.
*) Metody rozwiązywania problemów sieroctwa w Niemczech.
Jedną z głównych form opieki rodzinnej w Niemczech jest rodzina zastępcza. Istnieje wiele typów takich rodzin.
• Mogą to być rodziny spokrewnione, ale także obce.
• Rodzina zastępcza może przyjąć najwyżej dwoje dzieci.
• Opiekunowie dziecka nie musza mieć przygotowania pedagogicznego.
• Dzieci w rodzinie zastępczej mogą być objęte opieką całkowitą lub częściową, co oznacza, że opiekunowie sprawują nad nimi pieczę przez część dnia.
• Rodzina zastępczą może sprawować opiekę krótko lub długoterminową. Opieka długoterminowa trwa zwykle rok lub dłużej i w czasie jej sprawowania rodzice biologiczni są poddawani intensywnej terapii, po to, aby dziecko mogło do nich wrócić. Opieka krótkoterminowa trwa zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy i obejmuje się nią dziecko w sytuacji, kiedy rodzice naturalni z ważnych przyczyn nie mogą przez krótki czas opiekować się dzieckiem.
• Istnieje też typ rodziny terapeutycznej, która jest powołana do pracy i opieki nad dziećmi ze specjalnymi potrzebami wynikającymi najczęściej z traumatycznych przeżyć. W tym typie rodziny, co najmniej jedno z rodziców musi przejść specjalistyczne przeszkolenie.
• Rodziny zastępcze otrzymują wsparcie finansowe w formie pokrycia kosztów częściowego wyżywienia, leczenia, ubrania, wypoczynku wakacyjnego, wyposażenia pokoju, a także wynagrodzenie.
Połowa wychowanków umieszczanych w rodzinach zastępczych już wcześniej przebywała w jednej lub nawet kilku instytucjach opiekuńczych.

Opieka zakładowa rozumiana jest jako system socjopedagogicznych instytucji.
• Dzieci w tego typu instytucjach wychowują się w jednej lub kilku grupach liczących od 6 do 15 wychowanków. Z tej formy opieki korzystają przede wszystkim dzieci powyżej 15 roku życia.
• Spośród tych instytucji najbardziej rozpowszechnioną forma opieki są domy dziecka. Preferuje się tutaj placówki małe, w których wychowuje się nie więcej niż 30 dzieci. Do tych placówek kieruje się dzieci, którym nie znaleziono rodziny zastępczej lub nie zaadoptowały się one w środowisku zastępczym.
• Starsi wychowankowie są umieszczani w tzw. Wspólnotach mieszkaniowych. Opiekę nad nimi sprawuje wychowawca, którego zadaniem jest wspieranie społecznych kompetencji podopiecznych.
• Część pełnoletnich wychowanków otrzymuje pomoc mieszkaniową.
Formą krótkoterminowego wsparcia są ośrodki pomocy w sytuacjach kryzysowych, w których pobyt trwa do trzech tygodni. Ośrodki przygotowywane są do prowadzenia doraźnej terapii rodzinnej, aby dziecko mogło powrócić do rodziców.
Poza tymi formami istnieją także grupy całodziennej opieki - rolę rodziców pełnią tutaj wykwalifikowani pedagodzy, pod ich opieka pozostają dzieci w grupach od 6 do 8, nad którymi całodzienną pieczę roztacza 3-4 zmieniających się wychowawców.
W Niemczech działają także placówki interwencyjne - schroniska, w których dzieci anonimowo mogą otrzymać pomoc.
Na terenie Hamburga działa także Raue Haus, który jest rozbudowanym ośrodkiem opiekuńczym prowadzonym przez ewangeliczne władze kościelne i dofinansowywanym przez państwo.
Działają w Niemczech także instytucje na wzór naszych rodzinnych domów dziecka. W takiej placówce wychowuje się od 5 do 8 podopiecznych. Domy te są topione w środowisko lokalne.
W systemie niemieckim funkcjonują także instytucje dla starszej młodzieży o zindywidualizowanym wsparciu i podejściu, a także przeznaczone dla młodzieży np. uzależnionej od narkotyków.
Wedle niemieckiego prawa dzieci i młodzież maja możliwość uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, które jej dotyczą. Dlatego szuka się takiej formy pomocy, która zostanie zaakceptowana przez podopiecznego. W związku z tym prowadzona jest także praca z dziećmi i młodzieżą w miejscu zamieszkania ukierunkowana na tych podopiecznych, którzy nie akceptują innych form pomocy.
*) Opieka nad dziećmi pozbawionymi troski rodziców w Szwecji.
Ważnym elementem opieki nad dzieckiem osieroconym w Szwecji jest adopcja. Dziecko, które ukończyło 12 lat, nie może zostać przysposobione bez jego zgody. Sąd w każdym przypadku bada celowość przeprowadzenia przysposobienia. W skierowaniu dziecka do adopcji ważną role odgrywa komisja socjalna, która m.in. bada rodzinę, która chce przysposobić dziecko. Adopcja jest w Szwecji cenioną forma opieki, która ma długą tradycje.
W Szwecji rozwinięta jest bardzo profilaktyka rodzinna. Dużą rolę odgrywa w niej doradztwo rodzinne. Główna forma pracy z rodzicami są rozmowy mediacyjne, które często prowadzi się na prośbę rodziców, ale mogą zostać również nakazane przez sąd.
W prawie szwedzkim dobro dziecka jest najważniejsze i środki pomocy dziecku są uzgadniane z opiekunami, ale także z dzieckiem powyżej 15 roku życia. Interwencje, w przypadkach zaniedbań opiekuńczych, podejmuje opieka społeczna. Częstą forma pomocy jest kontakt osobisty z rodzina. Kiedy taka forma pomocy nie jest wystarczająca dziecko trafia pod opiekę osoby kontaktowej, która może być osoba dorosła lub rodziną. Z wyznaczonym opiekunem spotyka się regularnie. Dzieci, wobec których istnieje konieczność zastosowania opieki zastępczej, najczęściej umieszczane są w rodzinnych domach/rodzinach zastępczych. Większość rodzin zastępczych nie ma przeszkolenia przed podjęciem opieki i otrzymuje je już w trakcie jej trwania. Dzieci wymagające opieki wychowawczej i terapeutycznej najczęściej trafiają do opieki instytucjonalnej. W Szwecji dąży się do tego, aby jak największą liczbę dzieci umieścić w zastępczych środowiskach rodzinnych.
*) Opieka nad dzieckiem odrzuconym w Zjednoczonym Królestwie.
Zasadą udzielanej opieki jest jak najszybszy powrót dziecka do rodziny naturalnej lub zapewnienie mu innego środowiska rodzinnego. W Zjednoczonym Królestwie wyróżnia się następujące kategorie opieki:
• opieka krótkoterminowa - od jednego dnia do trzech miesięcy, w sytuacji konieczności natychmiastowej interwencji kryzysowej,
• opieka w nagłych wypadkach - do trzech dni,
• opieka długoterminowe - pozwala na zapewnienie właściwego środowiska rodzinnego w celu zabezpieczenia dzieciństwa i okresu dojrzewania we właściwych warunkach, dziecko może utrzymywać kontakt z rodzicami naturalnymi, jeżeli jest szansa jego powrotu do rodziny,
• opieka chwilowa - wspomaga rodziców w określonych problemach, może trwać od kilku godzin w tygodniu do tygodnia na miesiąc, ukierunkowana jest w dużej mierze na dzieci chore i upośledzone,
• opieka dla nieletnich przestępców - najczęściej w formie opieki zakładowej,
• opieka preadopcyjna - ma na celu przygotowanie rodziny i dziecka do adopcji,
• opieka dla młodych matek - zapewnia młodocianym matkom pomoc i poradę.
Przeważająca liczba dzieci jest umieszczana w opiece na okres dłuższy niż trzy miesiące. Dzieci są umieszczane w opiece rodzinnej lub zakładowej. W Anglii priorytetem, oprócz dobra dziecka, jest dobro rodziny. Opieka krótkoterminowa może przybierać formę „opieki odpoczynku”, kiedy rodzina wymaga chwilowej pomocy w opiece nad dzieckiem. Takie działania mają przygotować rodzinę na dalsze trudy opiekuńczo-wychowawcze. Opieka zakładowa jest od wielu lat systematycznie ograniczana. Najczęściej są to małe, najwyżej kilkudziesięcioosobowe domy opieki krótkoterminowej lub wyspecjalizowane w opiece terapeutycznej. Stopniowo takie placówki samorządowe są zastępowane przez prywatne.
Do rodziny zastępczej i adopcyjnej przyjmowane są dzieci o 4/5 lat młodsze od najmłodszych dzieci biologicznych lub na stałe przebywających w tej rodzinie.
• do bycia rodziną zastępczą przygotowywani są nie tylko rodzice, ale także dzieci (badania wykazały, że największym wsparciem dla rodziców zastępczych są: partnerzy/współmałżonkowie, dzieci naturalne oraz dalsi krewni, np. dziadkowie, wujkowie itd.)
• jedną z funkcji rodziny zastępczej jest resocjalizacja rodziców biologicznych (nauka pielęgnacji dziecka, kontaktów społecznych itd.), aby dziecko jak najdłużej przebywało w rodzinie biologicznej.

Na dysfunkcyjnych rodziców większy wpływ mają zastępczy rodzice niż „kadra specjalistów”, która ich wspiera w tych działaniach.

• Krótkoterminowa rodzina zastępcza może przekształcić się w inne formy rodziny (adopcyjna, długoterminową rodzinę zastępczą), ale nie musi - decydują o tym zarówno dzieci, jak i rodzice
• Rodzina może zostać wyposażona w alarm, jeśli zachodzi obawa, że rodzina biologiczna może nachodzić rodzinę zastępczą (policja reaguje priorytetowo na takie wezwania). Dom rodziny jest zawsze ubezpieczony i bezpieczny.
• Rodzinę zastępczą wspiera cały zespół konsultantów (psychologów, pedagogów, pracowników socjalnych). Każda rodzina i każde dziecko ma swojego opiekuna.
• Spotkania rodziny zastępczej z biologiczną oraz dzieci z rodzicami odbywają się w miejscu neutralnym (rodzice zastępczy nie mają obowiązku spotykania się z rodzicami biologicznymi we własnym domu)
• Istnieją rodziny zastępcze, które przyjmują dzieci na krótki czas (weekend, kilka tygodni) po to, aby przygotować je do życia w rodzinie.
• Są także rodziny, które przygotowują dziecko do adopcji, rodziny reedukacyjne oraz porządkujące przeszłość.
• Rodzice zastępczy w miarę potrzeb otrzymują urlopy (wtedy dziećmi zajmuje się rodzina „pomocnicza”, którą dzieci także dobrze znają)
• Rodzice zastępczy otrzymują pensję raz na tydzień, w wysokości zależnej od ich stażu i kwalifikacji. Do pewnej kwoty dochody te zwolnione są od podatku.
• Kwota, jaką rodzina dostaje na utrzymanie dziecka uzależniona jest od wieku dziecka oraz miejsca zamieszkania rodziny (w dużych miastach większa), a także poziomu wiedzy rodziny (ukończonych kursów specjalistycznych itp.) Dodatkowo rodzina może otrzymać zwrot kosztów ekstra (leków na poważniejsze choroby, zajęcia dodatkowe, jeśli są istotne dla tworzenia więzi rodzinnych), dostaje się także jedną tygodniówkę więcej na urodziny dziecka i na święta Bożego Narodzenia oraz dwie na wakacje.
• Rodzina może nie przyjmować dzieci w przełomowych momentach swojego życia (kłopotów z biologicznymi dziećmi, długotrwałej choroby, śmierci) To nie dyskwalifikuje danej rodziny z bycia rodziną zastępczą w przyszłości.
• Bycie rodziną zastępczą postrzegane jest jako zawód. Istnieją 4 stopnie kariery zawodowej, rodzice przechodzą różne kursy obowiązkowe i dodatkowe. Co roku muszą otrzymać potwierdzenie swoich kwalifikacji.
• Blisko 90% rodzin należy do Ogólnokrajowej Fundacji Rodzin Zastępczych, która zapewnia rodzinom opiekę prawną oraz dostarcza aktualne i ważne dla nich wiadomości.
• Kwalifikując małżeństwo bierze się pod uwagę między innymi ich wykształcenie, poziom dochodów oraz środowisko, z jakiego pochodzą.
• W rodzinie nie może być więcej niż troje dzieci, chyba, że chodzi o wielodzietne rodzeństwa (rodzice nie muszą zgadzać się na przyjmowanie kolejnych dzieci- nikt nie zaproponuje im więcej niż troje)
• Adopcja - matka biologiczna pisze list do swojego dziecka, w którym wyjaśnia mu, dlaczego podjęła taką decyzje (ten list rodzice adopcyjni mają obowiązek wręczyć dziecku po 18 roku życia). Raz w roku rodzice adopcyjni piszą krótki raport o rozwoju dziecka i wraz z aktualnymi zdjęciami przekazują do placówki będącej odpowiednikiem naszych Ośrodków Adopcyjno- Opiekuńczych. Ośrodek przekazuje te raporty zainteresowanym rodzicom naturalnym dziecka.
*) Opieka nad dzieckiem we Francji.
We Francji punkt ciężkości w opiece nad dzieckiem i rodziną, został przeniesiony na szczebel lokalny. Główne zadania to stworzenie systemu ochrony dziecka, który wiąże się z finansowaniem i rzeszą specjalistycznych instytucji, które zaspokajają różne potrzeby. W każdym regionie działa niezależny organ centralnej Socjalnej Pomocy Dzieciom. Prawo francuskie zakłada prowadzenie działań zapobiegających „marginalizacji” poprzez system świadczeń socjalnych dla dzieci i ich rodzin. Lokalnie tworzona jest baza terenowa, aby dziecko mogło otrzymać najbardziej efektywna pomoc, obejmuje ona także małoletnie w ciąży i matki wymagające natychmiastowej pomocy. Takie działania mogą być również zlecane organizacjom pozarządowym, które dysponują odpowiednimi formami pomocy. Istnieje także pomoc w formie domowej, w zależności od sytuacji. Takie formy to np. pracownik do pomocy w domu, osoba do sprzątania, osoba pomagająca w edukacji dzieci, doraźna pomoc finansowa, comiesięczny zasiłek czy niskooprocentowana pożyczka. Sieroty społeczne są ustanawiane decyzją sadu. Służby starają się, aby w ciągu 3 miesięcy znormalizować sytuację prawną dziecka i aby mogło ono trafić do adopcji. Na mocy specjalnych zasad dzieci mogą zostać uznane za społeczne sieroty państwowe i wtedy ich opiekunem zostaje prefekt i powoływana jest tzw. rada rodzinna.
We Francji funkcjonują:
• rodziny zastępcze działające na podstawie specjalnej licencji (mogą one także sprawować opiekę nad dzieckiem w ciągu dnia)
• zakłady opiekuńczo-wychowawcze i schroniska dla dzieci, żłobki dla dzieci do 3 lat i domy dziecka (DD są najczęściej prowadzone przez instytucje społeczne), zakłady opieki macierzyńskiej i wioski dziecięce.

Pokrycie kosztów finansowych związanych z opieką nad dzieckiem jest ustalane w oparciu o faktyczne potrzeby związane z utrzymaniem dziecka oraz wynagrodzeniem za pracę, którego minimum stanowi równowartość podstawowego wynagrodzenia za 2 godziny pracy dziennie. Suma ta jednak może zostać powiększona przez radę generalną, najczęściej dotyczy to dzieci specjalnej troski. Pełnienie funkcji rodzica zastępczego jest odpłatne, z czego wynikają prawa i obowiązki pracownicze. Rodzice otrzymują stałe wynagrodzenie, którego kwota wzrasta wraz z ilością dzieci w rodzinie. Mają oni także ubezpieczenie, prawo do emerytury, 5-tygodniowego urlopu, a w przypadku bezrobocia do zapomogi. Dodatkowo otrzymują pieniądze na pokrycie znacznej części kosztów utrzymania dziecka oraz np. na jego kieszonkowe, zakup ważnych dla niego rzeczy np. roweru, opłacanie egzaminów czy inne wydatki związane ze szkołą.
System opieki we Francji charakteryzuje się dużą elastycznością. Jest zawsze dostosowany do potrzeb dziecka. Działa np. system Rodzin Patronujących, które można porównać do polskich rodzin zaprzyjaźnionych, chociaż ich rola jest nieco większa. Działają także ośrodki, które specjalizują się w ciągłej 24 godzinnej pomocy dorastającej młodzieży o charakterze mediacyjnym i wpierającym.
Na terenie Francji działają także placówki pomocy rodzinie, które zajmują się rozwiązywaniem konfliktowych sytuacji. Kierują one rodziców na różne kursy oraz prowadzą pracę socjalną. Jeżeli jest konieczna pomoc finansowa w porozumieniu z pracownikiem socjalnym pomagają w załatwieniu formalności. Udzielają także porad prawnych. Bezpośrednią pracą socjalną zajmuje się specjalna instytucja. Zatrudnia ona oprócz pracowników socjalnych, psychologów, lekarzy, położne oraz innych specjalistów. We Francji zawsze rozpoczyna się od działań mających na celu pomoc rodzinie. Ogromne znaczenie ma prawidłowa diagnoza sytuacji dziecka w rodzinie. Pracę z rodziną rozpoczyna asystent socjalny. Z rodziną pracuje zawsze jeden stały opiekun, a w sytuacjach skrajnych dwóch. Raz na 6 miesięcy pracownik socjalny składa specjalny raport do sądu. Raz w tygodniu zespół interdyscyplinarny dyskutuje o problemach i omawia problemy danej rodziny oraz 2-3 innych.
Na opiekę nad dzieckiem wydaje się rocznie 40% budżetu poszczególnych departamentów. Ogromny nacisk kładzie się także na pracę z rodziną i poszukiwanie rozwiązań i angażowanie rodziny w przezwyciężanie trudności. Pracuje się także nad podwyższaniem kwalifikacji matek zastępczych i poprawianie możliwości edukacyjnych młodzieży, która się w środowiskach zastępczych usamodzielnia. Jako wsparcie rodziny działają także placówki opieki dziennej dla dzieci z różnymi deficytami. Pracuje tam zespół specjalistów. W istniejących we Francji placówkach zbliżonych charakterem do polskich domów dziecka ogromny nacisk kładzie się na odbudowę więzi z rodziną, a w przypadku dzieci z zaburzeniami dodatkowo na terapię indywidualną.
Na terenie Francji nieustannie podejmuje się starania, aby każdej rodzinie zagrożonej przydzielić rodzinę wspierającą, która towarzyszy jej w codziennym życiu i służy przykładem, pomocą i wsparciem.
Organizacja systemu opieki nad dzieckiem na poziomie państwa
Państwo i inne podmioty pełnią wyłącznie funkcje wspierające. Mogą również pełnić funkcje zastępcze, ale tylko wówczas, gdy dziecko nie znajduje się z różnych względów pod bezpośrednią pieczą rodziców lub gdy piecza ta jest sprawowana przez rodziców w sposób krzywdzący dziecko. Na szczeblu rządowym określone kompetencje w zakresie podejmowania i rozwiązywania zadań związanych z wychowaniem i opieką nad dziećmi i młodzieżą mają następujące resorty:

• Ministerstwo Edukacji Narodowej (edukacja, opieka częściowa i całkowita) W ramach tego resortu funkcjonują przedszkola, szkoły, poradnie psychologiczno - pedagogiczne, placówki terapeutyczne, resocjalizacyjne i rewalidacyjne.
  Ministerstwo Sprawiedliwości (kwestie prawne opieki, przestępczość dzieci, przestępczość wobec dzieci).W ramach tego resortu funkcjonują sądy rodzinne i sądy nieletnich rozstrzygające sprawy rodzinne, sądy opiekuńcze oraz orzekające w sprawach przestępstw i demoralizacji nieletnich, ośrodki diagnostyczne, zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą.
  Ministerstwo Zdrowia (organizacja i formy opieki zdrowotnej oraz profilaktyki).W ramach tego resortu funkcjonują rejonowe zespoły opieki zdrowotnej, specjalistyczne zespoły opieki zdrowotnej, wojewódzkie specjalistyczne zespoły opieki nad matką i dzieckiem, szpitale dziecięce, szpitalne oddziały dziecięce, sanatoria, żłobki, ośrodki rehabilitacyjne.
  Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (kwestie pracy nieletnich i pomocy społecznej, w tym także dzieciom niepełnosprawnym). W ramach tego resortu funkcjonują ośrodki pomocy społecznej, domy pomocy społecznej i ośrodki wsparcia, ośrodki adopcyjno - opiekuńcze, placówki opiekuńczo - wychowawcze (opieki całkowitej i częściowej, opieki pozaszkolnej), zastępcze środowiska rodzinne.
  Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (kwestie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz przestępczości i zaniedbań socjalnych wobec dzieci). W ramach tego resortu funkcjonują policyjne izby dziecka, a sprawami dzieci (opiekuńczymi i przestępczością) w urzędach spraw wewnętrznych zajmują się zespoły ds. nieletnich

3. METODYKA OPIEKI I WYCHOWANIA W TOKU ŻYCIA CZŁOWIEKA.
„Przedmiotem metodyki jest zawsze konkretna, typowa praktyka, podczas gdy przedmiotem wiedzy ogólnej - praktyka „w ogóle.” Stąd też wynika bezpośredni związek metodyki z życiem. Treści metodyki muszą być wsparte na obiektywnych i możliwie niezawodnych podstawach.
Według Zdzisława Dąbrowskiego - „każda metodyka w dziedzinie działalności opiekuńczo-wychowawczej, zarówno instytucjonalnej, jak i jej obrębie - to względnie szczegółowa teoria danego układu czynnościowego, określająca jego postulowany model, funkcje i zadnia, a także zasady, form i metody ich realizacji.”
Według Gerarda Lubińskiego - „metodyka wychowania opiekuńczego jest teoretycznie uzasadnionym systemem zaleceń obejmujących całokształt postępowania zmierzającego do realizacji celów wychowania opiekuńczego. Tak więc metodyka ta zawiera:
-teoretycznie uzasadniony system zaleceń metodycznych,
-działania kompleksowe obejmujące określoną dziedzinę wychowania,
-postępowanie zmierzające do prawidłowej realizacji celów wychowania opiekuńczego”.

Zadaniem metodyki wychowania jest oddziaływanie wychowawcze, oparte na wynikach bieżących analiz procesów wychowawczych.
„Metodyka wychowania to zbiór dyrektyw określających sposoby prawidłowego wykonania czynności wychowawczych”- według H. Muszyńskiego.
W metodyce wychowania podstawowym celem postępowania wychowawczego czyni się wywieranie wpływu na aktywność wychowanka, a w metodyce pracy opiekuńczo-wychowawczej - zaspokajanie potrzeb wynikających z braku i kształtowanie nowych potrzeb rozwojowych
Zadania metodyki pracy opiekuńczo-wychowawczej są następujące;
-poznawanie uwarunkowań społeczno-wychowawczych osobowości wychowanków pod kątem ich możliwości psychofizycznych, kontaktów ze środowiskiem rodzinnym, pobudzanie aktywności w przygotowaniu do samodzielnego życia, aby odpowiednio prowadzi indywidualny plan rozwoju wychowana,
-wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania opiekuńczego, aby w przebiegu procesu opiekuńczo-wychowawczego uzyska jak najlepsze efekty pracy wychowawczej,
-modernizowanie działalności opiekuńczo-wychowawczej
-akcentowanie konieczności kształcenia i dokształcania nauczycieli wychowawców,
-akcentowanie zasadności opisywania doświadczeń i osiągniec konkretnych placówek w pracy opiekuńczo-wychowawczej.
W kwestii wychowania i działalności opiekuńczej podstawową i podmiotową rolę odgrywają ludzie o różnej indywidualności oraz rozmaitych cechach osobowościowych, upodobaniach i możliwościach działania.
Zasady opieki wychowawczej według M. Jakubowskiego:
-dostatecznie wczesna ingerencje w zaburzenia i nieprawidłowości,
-możliwie maksymalna kompensacja braków w życiu jednostki, grupy, środowiska,
-indywidualizacja,
-socjalizacja,
-konstruktywna adaptacja osobnicza i społeczna każdej jednostki,
-dynamiczna antycypacja w przystosowaniu młodzieży do życia,
-respektowanie harmonijnego dorastania do zadań;
-zbiorowa odpowiedzialność za los każdej jednostki czy grupy potrzebującej pomocy i opieki.

4. DIAGNOZA W PEDAGOGICE OPIEKUŃCZEJ, SPOŁECZNEJ I RESOCJALIZACYJNEJ
DIAGNOZA W PEDAGGICE OPIEKUŃCZEJ
W diagnozowaniu opiekuńczych potrzeb należy poznać określone zjawiska i fazy, a przede wszystkim wszelkie potrzeby ludzkie (jest to konieczny warunek dla określenia stopnia ich zaspokajania). Diagnostyka potrzeb opiekuńczych jest wysoce złożona, gdyż występuje w niej wielostronny proces poznawczy, wynikający z różnorodności potrzeb jednostek lub grup ludzkich oraz czynników niezdolności bądź trudności ich wyeliminowania lub przezwyciężenia.
Diagnoza więc odpowiada na pytania:
- Do jakiego znanego typu należy badany stan rzeczy?
- Przyczyny danego stanu rzeczy
- Jakie ma znaczenie dany pojedynczy składnik badanego stanu rzeczy dla całości badanej sytuacji
- W jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy
- Jak dalej będzie rozwijał się dany stan rzeczy

W postępowaniu opiekuńczym wyróżnia się 2 cykle działania: diagnostyczny i realizacyjny.
W cyklu diagnostycznym występują 4 etapy:
1. Sygnalizacja potrzeby opieki
2. Rozpoznanie potrzeby opieki, czyli właściwa diagnoza sytuacji dziecka dokonana w zasadzie tylko przez upoważnionych do tego pracowników opieki nad dzieckiem. W sprawach bardziej skomplikowanych diagnozę powierza się poradniom, pogotowiom opiekuńczym czy innym placówkom diagnostycznym.
3. Kwalifikacja potrzeb opieki, czyli ocena sytuacji dziecka oraz podjęcie decyzji o zastosowaniu odpowiedniej formy opieki częściowej lub całkowitej
4. Zastosowanie wskazanej w decyzji formy opieki nad dzieckiem.
Jej celem jest rozpoznanie niezaspokojonych potrzeb jednostki.
DIAGNOZA W PEDAGOGICE SPOŁECZNEJ.
Diagnoza społeczna - oznacza badanie środowiska społecznego, czyli ukierunkowania w diagnozę środowiskową, nakierunkowana była na program pomocy jednostce i rodzinie, gdyż jednocześnie stanowiła podstawę programowania i planowania społecznego, w konsekwencji dążącego do przekształcenia środowiska.
Diagnoza w pedagogice społecznej obejmuje środowisko materialne, wzory osobowe, organizację życia. Jest to próba wyjaśnienia, rozpoznania, naszkicowania możliwości zmian (prognoza). Rozpoznanie określonych sytuacji, zdarzeń i społecznych uwarunkowań, które zostało przeprowadzone ze względu na konieczność dokonania konkretnych zmian lub ze względu na ich obecną uciążliwość. Bezpośrednim rezultatem przeprowadzenia diagnozy społecznej jest ekspertyza bądź raport, który stanowi podstawę do przeprowadzenia prognoz przyszłych wydarzeń oraz działań ekspertów, m.in. z zakresu polityki społecznej i oświatowej, socjologii i psychologiistosowanej oraz socjotechniki.
Przeprowadzając diagnozę szukamy odpowiedzi na pytanie jaki jest problem, gdzie leży problem? Diagnoza w pedagogice społecznej to opis
wyników badanej rzeczywistości (dokonywany na podstawie zebranych i ocenionych danych, różnych źródeł) przy czym rozpoznanie obejmuje:
- opis poszczególnego stanu
- jego genezę
Do najważniejszych odmian diagnozy społecznej zalicza się:
1) diagnozę historyczno-przyczynową (wskazuje na przyczyny i mechanizmy pojawienia się problemu społecznego);
2) diagnozę twórczą, zwaną diagnozą kreatywną (podejmuje próbę wskazania czynników społecznych, które mogą stać się zalążkiem pożądanych zmian;
3) diagnozę poznawczą (daje w sposób opisowy lub porównawczo-opisowy charakterystykę diagnozowanego fragmentu rzeczywistości w zestawieniu z szerszymi procesami i zjawiskami społecznymi, stanowi podstawę budowania wiedzy teoretycznej o danym problemie społecznym). Rodzaje i typy diagnoz:
1. Diagnoza rozwinięta - zawiera w sobie diagnozy cząstkowe:
- Aspekt identyfikacyjny (przyporządkowująca)
- Genetyczny
- Celowościowy
- Fazy
- Rozwojowy, czyli prognostyczny
2. Diagnoza przyporządkowująca
3. Diagnoza genetyczna (przyczynowa)
Diagnoza decyzyjna - opis wyników badania wycinka rzeczywistości, zawierający elementy, które są istotne z punktu widzenia działania praktycznego. Tym różni się od poznawczej, że zawiera ocenę końcową i prognozę.
Diagnoza w opiece wychowawczej, jak wskazuje i uzasadnia Z. Dąbrowski, koncentruje się w pierwszej kolejności i przede wszystkim na dziecku, jego stanie zaspokojenia potrzeb oraz ich uwarunkowaniach. Proces diagnostyczny składa się z następujących elementów:
- poznania powszechnych i zaktualizowanych potrzeb dziecka,
- poznania indywidualnych przejawów i sposobów zaspokajania potrzeb powszechnych przez poszczególne dziecko,
- poznania indywidualnych potrzeb dziecka,
- rozpoznania czy i na ile dziecko jest zdolne lub niezdolne do względnie samodzielnego zaspokajania określonych jego potrzeb,
- ustalenie potrzeb ponadpodmiotowych spowodowanych różnymi negatywnymi stanami jakim podlega dziecko, czyli potrzeb patologicznych,
- poznania warunków i czynników bezpieczeństwa, rozwoju, zdrowia oraz normalnego funkcjonowania dziecka,
- rozpoznania sytuacji trudnych (deprywacji, przeciążenia) oraz frustracji potrzeb,
- ustalenia składników interesu życiowego dziecka, pomyślności życiowej, dobrostanu i hierarchii jego potrzeb,
- określenia standardów życia dziecka,
- ustalenia czy i ile wymaga podjęcia i jakiej opieki nad nim
DIAGNZA W PEDAGOGICE RESOCJALIZACYJNEJ.
Diagnostyka resocjalizacyjna - to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe lub teologiczne oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych, celem zaprojektowania oddziaływania zapobiegawczego (profilaktycznego) lub korekcyjnego (resocjalizującego). Jest dyscypliną naukową zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie.
Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. Są to zachowania odbiegające od norm w sensie statystycznym (tj. takie, których częstość występowania nie odpowiada częstości oczekiwanej), a przy tym charakteryzujące się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Innymi słowy, zachowania te powodują negatywne konsekwencje osobiste (np. samouszkodzenie), jak i negatywne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi lub we wzroście dezorganizacji społecznej (agresja antyspołeczna).
Czynność diagnozowania rozpoczyna się od skierowania osoby na badania i obejmuje następujące elementy:
1) obserwacje i zbieranie informacji o danej osobie i jej środowisku społecznym
2) zastosowanie odpowiednich (trafnych i rzetelnych) technik pomiaru „antagonizmu destruktywnego” (przeciwieństwo, zło które niszczy) przejawiającego się w sferze ról społecznych oraz postaw
3) pomiar i analizę wskaźników antagonizmu destruktywnego oraz sposobów reakcji społecznych na ten antagonizm, a także psychospołecznych determinantów i mechanizmów regulujących występowanie zachowań określonych jako wadliwe, zaburzone, „antagonistyczno - destruktywne”.
4) Interpretację formalną uzyskanych wyników, polegającą na zestawieniu ich z odpowiednimi wzorami zachowań normalnego świadczącego o niewadliwym przystosowaniu społecznym jednostki
5) Interpretację nieformalną, poszukiwanie wzajemnych związków między skonstatowanymi stanami rzeczy oraz konstruowanie projektu oddziaływania
6) Sprawdzenie praktyczne słuszności rozpoznania diagnostycznego po przez wdrożenie zaleceń „postdiagnostycznych” do praktyki wychowawczej; oraz ewentualna korekura oddziaływań interwencyjnych pod wpływem nowych danych diagnostycznych lub rozbieżności między zakładanymi celami działalności pedagogicznej, a jej faktycznymi efektami.
Można wyróżnić trzy modele diagnozy resocjalizacyjnej:
1. Model diagnozy behawioralnej - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są zachowania odchylające się od normy w sensie statystycznym, tj. nie mieszczące się w granicach jednego odchylenia standardowego.
2. Model diagnozy interakcyjnej - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego jest rodzaj i jakość stosunków interpersonalnych jakie jednostka utrzymuje z osobami „socjalizująco znaczącymi”, tj. z rodzicami, wychowawcami, kolegami oraz jej psychospołeczny rozwój, a zwłaszcza poziom rozwoju społeczno - moralnego.
W modelu tym przedmiotem zainteresowania diagnosty jest psychospołeczny rozwój jednostki oraz jego zaburzenia prowadzące do przejawów dezadaptacji, czyli wadliwości w społecznym funkcjonowaniu jednostki, których obserwacyjnymi korelatami są konfliktowe stosunki interpersonalne jednostki z innymi ludźmi.
3. model diagnozy interdyscyplinarnej - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są nie tylko zachowania, ale przede wszystkim mechanizmy regulacji psychologicznej i społecznej prowadzące do zaburzeń w społecznym przystosowaniu jednostki.
Jest to najbardziej wszechstronny i wyczerpujący model. W modelu tym nie przystosowanie społeczne ujmowane jest jako antagonizm destruktywny przejawiający się w sferze postaw i ról społecznych jednostki, ujawniający się w warunkach wysokiego skumulowania niekorzystnych czynników biopsychicznych i socjokulturowych utrudniających jej normalny, psychospołeczny rozwój.

5. ISTOTA OPIEKI W RODZINIE I POZA NIĄ.
Rodzina to pierwsze środowisko wychowawcze dziecka. Oprócz tego jako układ międzyludzki jest środowiskiem opiekuńczym.
„Realizowana jest w niej opieka rozumiana jako działalność nie tylko polegająca na zaspokajaniu potrzeb, szczególnie tzw. ponadpodmiotowych (takich, których jednostka nie jest w stanie sama zaspokoić), ale także jako działalność odpowiedzialna, ciągła i trwała, bezinteresowna i nasycona emocjonalnie”. Opieka rodzinna ma charakter pierwotny w odniesieniu do rozwoju gatunku ludzkiego jak i do rozwoju poszczególnych jednostek ludzkich. Opieka podejmowana w chwili narodzin dziecka jest działalnością wieloletnią, traktowaną jako powinność, ale również nadającą sens życiu i będącą źródłem radości i szczęścia człowieka. Opiekę cechuje naturalność: to oczywista powinność niewymagająca moralnych i formalnoprawnych nakazów i uzasadnień. Naturalność przejawia się w bezpośrednich, nieskrępowanych, nasyconych uczuciowością stosunkach między opiekunami, a podopiecznymi. Opiekę rodzinną charakteryzuje również altruizm i allocentryzm. Przejawia się to w świadomości, że podopieczny jest często wyznacznikiem i stymulatorem działalności opiekuńczej, w dużej mierze całości życia rodzinnego. Przede wszystkim opieka jest specyficzną aktywnością opiekuna wobec podopiecznego polegającą na zaspokajaniu istotnych dla życia i rozwoju człowieka potrzeb, nie tylko związanych ze sferą materialną i biologiczną, ale i psychiczną. Z. Dąbrowski wymienia najważniejsze z nich:
- Akceptacji niezależnie od wad. Jej zaspokojenie jest warunkiem istnienia prawidłowych więzi między członkami rodziny
-Bezpieczeństwa (konieczności ciągłego zachowywania stanu nienaruszalności cenionych wartości, związanych bezpośrednio z własną osobą (życie, wolność osobista, rozwój, stan posiadania) oraz z osobami w rodzinie (ich zdrowie, zgodne współżycie)
- Przynależności i miłości (poczucie, że jest się lubianym, kochanym przez najbliższe otoczenie
- Pozytywnego oddźwięku psychicznego (oczekiwanie od otoczenia zrozumienia i podzielenia pobudek naszego działania, pragnień, trosk i niepokojów)
- Uznania dla wszystkich konstruktywnych poczynań, zaangażowania, wysiłku, twórczej inicjatywy, szlachetnych intencji
- Wyłączności
- Ekspresji emocjonalnej
- Pomocy i oparcia w chorobie, szczególnych trudnościach niepowodzeniach
- Intymności i rozluźnienia
- Stabilizacji
- Dobrej perspektywy (oczekiwanie przez dziecko pomyślności życiowej na dalszych etapach życia)
Opieka w rodzinie zdeterminowana jest wieloma czynnikami m. in. polityką społeczną państwa,
warunkami społeczno-ekonomicznymi życia, zatrudnienia, służby zdrowia, płac, rent, emerytur, cen towarów i usług. Ważna jest także dystrybucja dóbr konsumpcyjnych, które określają w efekcie poziom bytu materialnego rodzin, a tym samym możliwość zaspokajania jakichkolwiek potrzeb w rodzinie, także psychospołecznych. Niedostatki na tym tle przyczyniają się m. in. do zmian w jej strukturze (rozpad rodziny, rekonstrukcja) oraz w stosunkach między rodzicami. Napięta atmosfera, konflikty, wzajemna niechęć, angażowanie się jednej lub więcej stron w stosunkipozamałżeńskie przyczynia się do ograniczenia sprawowania opieki nad dzieckiem, ale także stanowi źródło zagrożenia, destabilizacji, braku oparcia emocjonalnego, co rodzi wiele konsekwencji dla rozwoju dziecka. S. Kawula wymienia kierunki działalności opiekuńczej w rodzinie:
1. Kierunek działalności podstawowej- polega na umożliwieniu organizowania członkom rodziny warunków, które są niezbędne i potrzebne do normalnego życia, rozwoju życia społecznego, kulturowego dziecka, rozwijanie indywidualnych zainteresowań
2. Działalność stymulująca- związana z określonym stanem możliwości i potrzeb opiekuńczych podopiecznych
3. Kierunek oddziaływań asekuracyjnych- rodzice uświadamiają sobie postępujące nieprawidłowości, które z czasem mogą zagrozić rozwojowi lub życiu dzieci i pragną je ochronić przed potencjalnymi zagrożeniami.
4. Działalność opiekuńcza o charakterze kompensacyjnym- wyrównywanie zauważalnych braków w prawidłowym rozwoju dzieci i młodzieży
5. Działalność opiekuńcza o charakterze ratowniczym- występuje w najbardziej drastycznych przypadkach, które mogą prowadzić do całkowitej deformacji życia i osobowości dzieci w środowisku rodzinnym. Ta działalność opiekuńcza polega na przejmowaniu pieczy nad dziećmi przez instytucje lub członków rodziny w przypadkach, gdy naturalni rodzice nie są w stanie podołać wychowaniu podopiecznych i kiedy istnieje wyraźne zagrożenie dla nich w rozwoju biologicznym i moralnym.
Opieka poza rodziną
Kiedy rodzina nie jest w stanie spełnić nawet podstawowych funkcji wobec dzieci, istnieją działania zmierzające do zaspokojenia potrzeb i tworzenia warunków prawidłowego rozwoju i wychowania młodego pokolenia. Jest to system opieki nad dzieckiem obejmujący system świadczeń i usług skierowanych na ochronę i wspieranie rozwoju dzieci, a także działania podejmowane przez osoby i instytucje w związku z faktycznym bądź potencjalnym zagrożeniem dobra dziecka oraz przy braku lub ograniczeniu możliwości przezwyciężenia tej sytuacji. Działania te mają na celu przede wszystkim:
- ochronę i promowanie rozwoju najmłodszej generacji
- wspieranie rodziny, zapobieganie przemocy i zaniedbywaniu dzieci
- podejmowanie interwencji w sytuacji zagrożenia dobra dziecka
- zapewnienie tymczasowej lub stałej opieki dzieciom pozbawionym środowiska rodzinnego
W węższym rozumieniu opieka nad dzieckiem (ochrona i interwencja) jest zadaniem systemu pomocy społecznej, a objęcie dziecka opieką służb społecznych staje się niezbędne w sytuacji, gdy rodzice i krewni dziecka z różnych powodów (śmierć, opuszczenie, choroba czy trudności życiowe) nie są w stanie zapewnić mu odpowiednich warunków życia albo gdy dochodzi do poważnych zaniedbań bądź złego traktowania dzieci. Opieka nad dzieckiem sprawowana jest w placówkach opiekuńczo - wychowawczych bądź w rodzinach zastępczych.
Jeżeli chodzi o opiekę poza rodziną to mówimy o niej przede wszystkim wtedy, kiedy spokrewnieni czyli rodzina sama nie jest w stanie zagwarantować zaspokojenia wszystkich podstawowych potrzeb dziecku i godnego i wszechstronnego rozwoju moralnego, psychicznego, społecznego, osobowości. Istotą takiej opieki jest taka pomoc rodzinie i dziecku, aby mogło ono dalej się w niej wychowywać, dzięki udziałowi osób trzecich (interpretacja Patrycja G).
WYDAJE MI SIĘ, ŻE W TYM PYTANIU POWINIEN SIĘ ZNAJDOWAĆ TEN PODZIAŁ:
Formy opieki nad dziećmi i młodzieżą
A. Placówki wsparcia dziennego
a) świetlica środowiskowa
b) świetlica socjoterapeutyczna
c) ognisko wychowawcze
d) warsztaty terapii zajęciowej
B. Rodzinne formy opieki
a) rodzina adopcyjna
b) rodzina zastępcza
C. Placówki opiekuńczo- wychowawcze typu interwencyjnego
a) pogotowie opiekuńcze
b) policyjna izba dziecka
D. Placówki opiekuńczo- wychowawcze typu rodzinnego
a) rodzinny dom dziecka
b) wioska dziecięca
E. Placówki opiekuńczo- wychowawcze typu socjalizacyjnego
a) dom dziecka
b) placówka wielofunkcyjna
c) ochotnicze hufce pracy
F. Placówki opiekuńczo- wychowawcze typu resocjalizacyjnego
a) schronisko dla nieletnich
b) zakład poprawczy
c) rodzinny kurator sądowy
d) ośrodek rehabilitacyjno- readaptacyjny dla uzależnionych
e) młodzieżowy ośrodek wychowawczy

6. PROJEKT OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZY, POJĘCIE, ISTOTA I ZNACZENIE W PRAKTYCE.
Planowanie ( projektowanie) działalności opiekuńczo - wychowawczej wg. Grażyny Gajewskiej
Planowanie działań wychowawczych stanowi istotny element wyznaczający ich efektywność, czyli realizację założonych celów.
Powinno składać się z następujących operacji: stanowienia celów, przewidywania , diagnozowania rozwiniętego, wyprowadzania wniosków do działania, obmyślenia przewidywanych działań, ukształtowania skończonego projektu planu i postanowienia realizacyjnego. Każda z nich decyduje w jakimś zakresie o poziomie przygotowania jednostki metodyczne, jaką zamierzamy zorganizować. Nie można zatem bagatelizować tego etapu pracy opiekuńczo - wychowawczej. Jak wskazuje doświadczenie dobre przygotowanie zajęć warsztatowych lub prowadzonych przez wiele osób dużych przedsięwzięć jest znacznie bardziej czasochłonne i wymagające kompetencji zawodowych niż ich zrealizowanie. Podstawowymi kategoriami treściowymi planu są : cele, zadania, środki realizacji (w tym metody, techniki, formy, pomoce), pomiot (podmioty) realizacji, czas realizacji (Z. Dąbrowski) Plan może mieć postać zapisu ( formalnego lub nieformalnego) lub obrazu wytworzonego jedynie w naszym umyśle. Może być on bardzo szczegółowy, rozbudowany lub ogólny, jedynie schematyczny i maksymalnie skrócony. Plan może mieć postać tabelaryczną lub zapisu zdań oznajmujących.
Dobry plan powinien być przede wszystkim:
• Realny- wtedy wiadomo, że jest możliwy do zrealizowania
• Dostatecznie szczegółowy- założone w nim cele są możliwe do osiągnięcia
• Spójny- jego elementy powiązane ze sobą stanowią całość
• Komunikatywny- każdy go zrozumie w najmniejszym detalu, łatwo może go odczytać wiele osób
• Metodycznie poprawny- zawiera wszystkie części ( wprowadzającą, właściwą i zamykającą) wszystkie instrumenty metodyczne ( czas, metody, techniki, pomoce) są właściwie dobrane do realizowanego celu.
Do źródeł planu zalicza się: rozpoznaną rzeczywistość opiekuńczo- wychowawczą, wiedzę o działalności opiekuńczo- wychowawczej, podmiot opieki i wychowania, wyrażone przez podopiecznych potrzeby i możliwości, dyrektywny instalacji nadrzędnych, dostępne wzory planów np. w książkach, Internecie, stanowiące efekt pracy i doświadczeń innej osoby lub ich zespołu. Każdy plan powinien zawierać następujące części:
diagnostyczno- wnioskową, opiekuńczą, wychowawczą i doskonalenie pracy.
Omawiane planowanie posiada różny zakres. Dotyczący jednego podopiecznego, lub grupy wychowawczej, całej placówki, regionu. Dotyczący rozwoju zawodowego jednego wychowawcy, nauczyciela czy zespołu. Dotyczący jednego zagadnienia rozłożonego w czasie lub w różnych grupach wychowawczych, środowiskowych.
Funkcje planu:
• Kooperacyjna ( umożliwia współpracę więcej niż jednej osoby z inną)
• Modyfikująca ( stanowi źródło ulepszeń)
• Edukacyjna
• Oceniająca.
Podkreślenia wymaga jednak aspekt twórczy procesu planowania, które nastawione jest przed wszystkim na osiąganie efektów lepszych od poprzednich.
Najmniejsza natomiast częścią planu pracy opiekuńczo- wychowawczej jest konspekt, którego konstruowanie i refleksyjne wykorzystanie stanowi ważna dla pedagoga umiejętności.

7. RODZINA, SZKOŁA I ŚRODOWISKO LOKALNE JAKO ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZE.
Człowiek przez całe życie podlega procesowi socjalizacji i wychowania. Procesy te uzależnione są m.in. od środowiska wychowawczego, czyli wielowymiarowej przestrzeni życiowej człowieka, zespołu warunków bytowania danego człowieka oraz czynników kształtujących jego osobowość Rodzina
Wg Floriana Znanieckiego „środowisko wychowawcze jest to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu. Środowisko to obejmuje wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi powinien lub ma prawo się stykać tzn. pozostawiać z nimi w okresie swojego przygotowania na członka grupy. Inaczej mówiąc, środowisko to ma wywierać na jednostkę jakiś wpływ”. Zgodnie z tym ujęciem rolą rodziny jest ułatwienie dzieciom adaptacji do rzeczywistości, wprowadzenie ich w świat życia społecznego.
Maria Tyszkowa wyróżnia w środowisku wychowawczym 2 aspekty. Pierwszym z nich jest rodzina jako obiektywne środowisko wychowawcze. Stanowi wówczas zespół pewnych elementów: cech i interakcji wyróżnianych jako typowe dla rodzin danej zbiorowości. W takim ujęciu rodzinę postrzega się niejako „z zewnątrz”, od strony zbiorowości. Drugim aspektem jest rodzina jako subiektywne środowisko wychowawcze i wtedy jest indywidualnym i niepowtarzalnym środowiskiem wychowawczym o specyficznym, jednostkowym charakterze. Ma różny indywidualny sens dla każdego z członków rodziny, dla każdego z nich jest odmiennym, niepowtarzalnym środowiskiem. Każdy z członków rodziny odbiera jej cechy w sobie tylko właściwy sposób, który jest warunkowany jego osobowością, doświadczeniami pozarodzinnymi czy indywidualnymi procesami psychicznymi.
Środowisko rodzinne jest wyjątkowym środowiskiem wychowawczym, odpowiadającym potrzebom naturalnym dziecka, a przede wszystkim jego potrzebom psychicznym takim jak potrzeba miłości, poczucie bezpieczeństwa i bliskości, przynależności i szacunku, godności i piękna, wzoru i ideału. Rodzina przez zamierzone oddziaływanie opiekuńcze i wychowawcze, a także przez niezamierzony wpływ wynikający z wzajemnych stosunków uczuciowych i zespołu interakcji między członkami oraz wzory osobowe rodziców, przyczynia się do fizycznego, psychicznego i społecznego rozwoju dziecka. Dzięki tym oddziaływaniom przygotowuje je do samodzielnego życia w społeczeństwie, które podejmuje jako człowiek dorosły. Równocześnie rodzina przekazuje dziecku wartości, normy, wzory zachowań i obyczaje kulturowe społeczeństwa, do którego przynależy. Przekazuje mu zatem znajomość społeczeństwa, którego dziecko staje się członkiem.
Szkoła
Szkoła jest drugim po rodzinie środowiskiem wychowawczym pojawiającym się w życiu dziecka. Oddziałuje na dziecko zapewniając mu jego rozwój osobisty, umysłowy, emocjonalny, fizyczny. Od zastosowania odpowiednich metod nauczania i wychowania można albo zachęcić ucznia do uczestnictwa w zajęciach i do uczęszczania do niej, ale można również niezdrowym podejściem do wychowanka zniechęcić go skutecznie. Szkolny system edukacji powinien przygotowywać człowieka do aktywnego i twórczego życia w społecznościach. Szkoła jest środowiskiem wychowawczym, ponieważ są realizowane w niej specyficzne zadania: wychowanie i nauczanie. Uczniowie i nauczyciele na czas pobytu w szkole w jakimś zakresie oddzieleni są od świata zewnętrznego nie tylko fizycznie, ale też zestawem praw i obyczajów w relacjach wewnątrz tego systemu.
Środowisko lokalne
T. Pilch mówi o środowisku lokalnym jako o „gromadzie, zbiorze ludzi, którzy zamieszkują ograniczone oraz względnie odizolowane terytorium, którzy posiadają oraz cenią sobie wspólną tradycję, wartości, symbole, instytucje kulturowe, instytucje usługowe, samorządowe, a zarazem są świadomi jedności, gotowości do wspólnego działania, jak też odrębności i żyją w poczuciu przynależności oraz wewnętrznego bezpieczeństwa”. Najbardziej niebezpieczne są kontakty ze środowiskiem patologicznym, kryminogennym. Brak opieki ze strony rodziców często powoduje, iż funkcje domu rodzinnego przejmuje podwórko, ulica, środowisko kryminogenne i niejednokrotnie dochodzi do desocjalizacji jednostki. W literaturze można spotkać pojęcie środowiska rówieśniczego, lecz ono nie wyczerpuje wszystkich możliwych interakcji jednostki. Mogą to być przecież zarówno rówieśnicy, jak i osoby młodsze lub starsze, z którymi dziecko utrzymuje kontakty. Do tego środowiska zaliczyć należy również instytucje pozaszkolne zajmujące się sprawami wychowania młodzieży np. domy kultury, świetlice, kluby sportowe,, których jednym z celów jest wychowanie młodzieży poprzez m.in. rozwijanie zainteresowań.

8. DZIECKO, DOROSŁY I CZŁOWIEK STARSZY JAKO PODMIOTY W PEDAGOGICE OPIEKUŃCZEJ. ANALIZA PORÓWNAWCZA.
Opieka wg Radlińskiej- potrzeba opieki ma miejsce wówczas, gdy występują zjawiska niekorzystne dla rozwoju człowieka takie jak: sieroctwo, schorzenia, wycieńczenie fizyczne, zaburzenia psychofizyczne. W tych sytuacjach w ramach pomocy społecznej podejmowano różnorodne działania, na które składały się ratownictwo, pomoc, opieka. Opieka wg Kamińskiego- (ujęcie wąskie) opieka to czynność świadczona w tych wszystkich sytuacjach życiowych, których ludzie dotknięci klęską życiową nie potrafią albo nie mają dosyć siły aby przezwyciężyć trudności. Czynnik realizujący opiekę przejmuje odpowiedzialność za podopiecznego. Ujęcie szerokie- cechy opieki- niezdolność jednostek do samodzielnego pokonywania trudności życiowych. Opieka wg Dąbrowskiego- obiektywnie konieczne czynności i zachowania jej podmiotów wobec zależnych od nich przedmiotów polegające na ciągłym( w określonych granicach zaspokajaniu ich ponadpodmiotowych potrzeb i kompensowaniu niedyspozycji do samo zachowania i samosterowania. Opieka jest koniecznością , jest i objawia się w określonych granicach.
Zdzisław Dąbrowski Pedagogika opiekuńcza w zarysie s. 105-108.
Każdy człowiek korzysta z opieki w różnym zakresie i stopniu przez całe życie, począwszy od okresu prenatalnego, aż do śmierci. Jej absolutny totalny wymiar pojawia się w tym najwcześniejszym okresie, zaś szczególne nasilenie przypada na okres niemowlęctwa oraz na drugi kraniec życia- starcze niedołęstwo. W „rozwojowo-opiekuńczym” okresie, to jest od narodzin do życiowego usamodzielnienia się jednostki, zakres i stopień opieki nad nią stopniowo maleje przy postępujących zmianach jej treści przedmiotowych, na długiej drodze - sięgającej często ćwierćwiecza- ciągłej redukcji i modyfikacji zaspokajanych w jej ramach potrzeb, aż do osiągnięcia względnie pełnej dojrzałości, samodzielności i niezależności życiowej. W dalszym życiu człowieka nasilenie opieki stopniowo powraca, osiągając swój szczyt w końcowym etapie inwolucji- starczym niedołęstwie. Poddając analizie zakres opieki w życiu człowieka wynika iż:
- w pierwszych miesiącach życia dziecka całość jego potrzeb jest zaspokajana przez opiekunów;
- z upływem lat w miarę jego rozwoju, strefa opieki kurczy się z jednoczesnym wzrostem samodzielności i samowystarczalności życiowej, aż do względnie stałego usamodzielnienia i uniezależnienia się od dotychczasowych opiekunów, to jest między 18 a 25 rokiem życia;
- do końca tego etapu do mniej więcej wieku emerytalnego stabilizuje się względnie pełna życiowa samodzielność, przy pewnym istotnym marginesie opieki doświadczalnej głównie ze strony państwowych i społecznych instytucji oraz rodziny;
- w dalszym okresie życia stopniowo maleje samodzielność i samowystarczalność człowieka w zaspokajaniu swych potrzeb, opieka w tym okresie zyskuje przewagę nad samodzielnością życiową;
- cały zakres opieki z jakiego korzysta człowiek w ciągu swojego życia, dzieli się wyraźnie na trzy jakościowo i ilościowo różne okresy- ciągłej redukcji, stabilizacji i wtórnego nasilania, co pozwala na wyróżnienie trzech jej odrębnych etapów, opieki nad dzieckiem, dorosłym i człowiekiem starym, a jednocześnie pozwala na wyróżnienie odpowiednio trzech różnych procesów opiekuńczych- rozwojowego, stabilnego i inwolucyjnego;
- jednocześnie w strefie samodzielności życiowej wyróżniają się- okresy jej narastania, stabilizacji i postępującej redukcji, to jest odwrotnie w stosunku do przebiegu opieki.
E. Fromm, Szkice z psychologii religii, s. 45-46.
Charakteryzując sytuację życiową człowieka dorosłego wskazać można, iż zachowuje on w pewnych granicach stan zależności opiekuńczej od swojego otoczenia, typowej dla okresu dzieciństwa i młodości. Fromm wyraża to w stwierdzeniu: „ Sytuacja człowieka dorosłego bynajmniej nie różni się od sytuacji dziecka tak bardzo, jak to się na ogół uważa. Każdy dorosły potrzebuje pomocy, ciepła i opieki, przy czym potrzeby te wielorako różnią się od potrzeb dziecka, a zarazem podobne są do nich pod wieloma względami.” W warunkach rozwiniętej cywilizacji zależność jednostek od róznych instytucji opiekuńczych, społecznych jest zjawiskiem zasługującym na podkreślenie. Tendencja ta wynika z instytucjonalizacji życia społecznego.
Zofia Brańka, Podmioty opieki i wychowania
Jak dotychczas osoby starsze wymagają opieki ze strony innych częściej niż pozostałe. Pomocy stałej potrzebuje 28,3% ogółu osób po 60 roku życia, potrzeba tej pomocy wzrasta znacząco wraz z wiekiem. Wśród placówek dla osób starszych wyróżnić należy stacjonarne domy pomocy społecznej. Są to państwowe zakłady budżetowe lub prywatne placówki pobytu stałego, zapewniające całodobową opiekę osobom dotkniętym przewlekłą chorobą somatyczną, psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub ciężkim kalectwem fizycznym. Mieszkańcy maja prawo do samodzielnego organizowania się w celu reprezentowania swoich interesów. Placówki te mają zapewnić lokum, wyposażenie w meble, terapię zajęciową, ofertę kulturalną i rekreacje, spokój bezpieczeństwo na terenie domu, wsparcie finansowe osobom nie posiadającym własnych dochodów. Za Danutą Parlak… Autorka stwierdza iż ważna jest dbałość o klienta domu pomocy społecznej, dobrze zagospodarowana i ukierunkowana aktywność osób starszych zdecydować może o jakości i długości ich życia. Za Zofią Brańką Formą łączącą opiekę czasową kreowaniem i zaspokajaniem zainteresowań wolnoczasowych mieszkańców są dzienne domy pomocy społecznej. Placówki te wypełniają szereg zadań: zapewniają opiekę i stwarzają warunki do wielogodzinnego przebywania w nich osobom ze zmniejszoną sprawnością psychofizyczną, osobom w wieku emerytalnym. Inspirują także powstawanie grup wsparcia i wzmacnianie więzi społecznych poprzez działania aktywizujące społeczeństwo.

9. ROLA NAUCZYCIELI I RODZICÓW WE WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMACH WYCHOWAWCZO - EDUKACYJNYCH. PRZEGLĄD I PRÓBA OCENY.
Rodzina i szkoła - podstawowe środowiska wychowawcze
Doniosła rola rodziny i szkoły w procesie wychowania wynika z faktu, iż stanowią one dwa podstawowe środowiska wychowawcze, liczące się w sposób istotny w życiu dzieci i młodzieży. Rodzina i szkoła są zazwyczaj terenem rozlicznych oddziaływań, mających decydujący wpływ na rozwój umysłowy i społeczny dziecka. Rodzina jest naturalnym środowiskiem dziecka, w którym przebywa ono jeszcze na długo przed pójściem do szkoły i do którego chętnie wraca, nawet po osiągnięciu pełnej dojrzałości psychicznej i społecznej. Rodzina jest pierwszą grupą społeczną w życiu dziecka, której członkiem staje się ono od urodzenia i nie przestaje być nim do późnej starości - wypełnia podstawowe funkcje, ważne zarówno dla utrzymania ciągłości biologicznej, jak i normalnego rozwoju psychospołecznego jednostki i społeczeństwa.
Nie mniej doniosłą rolę w rozwoju dzieci i młodzieży wypełnia szkoła. W działalności dydaktyczno-wychowawczej stawia sobie za cel wielostronny rozwój uczniów, przede wszystkim przejawia troskę o przygotowanie ich do społecznego uczestnictwa, należytego wykonywania przyszłej pracy zawodowej oraz aktywnego udziału w życiu kulturalnym. Szkoła wyrabia również u uczniów odpowiednie postawy społeczno - moralne, a także ideowe, światopoglądowe. Osobliwość wpływów szkoły polega głównie na tym, że naucza i wychowuje w warunkach zinstytucjonalizowanych (zgodnie z obowiązującym regulaminem i programem szkolnym, przy pomocy personelu pedagogicznego). Wychowawcze wpływy rodziny nie podlegają odgórnie ustalonym przepisom - każda rodzina wypracowuje własny styl oddziaływań, obowiązujący w wyniku pewnych przyzwyczajeń, tradycji. Rodzina posiada jednak wyraźną przewagę nad szkołą - zapewnia wychowankom poczucie bezpieczeństwa oraz względnej niezależności. Szkoła jako instytucja powszechnie kształcąca i wychowująca podejmuje się pracy w formalnie zorganizowanych klasach szkolnych - uczniowie mają możliwość nawiązywania, szerszych niż w środowisku rodzinnym, kontaktów międzyludzkich.
Rodzina natomiast jest grupą nieformalną, której członkowie powiązani są bliższymi więzami - wywiera w ten sposób ogromny wpływ na zachowanie wychowanków. Szkoła wypełnia rolę głównego organizatora i koordynatora działalności wychowawczej - jest uprawniona do pełnienia powyższej funkcji dzięki odpowiednio wyszkolonej kadrze specjalistów. Odpowiada za właściwe rozwijaną współpracę z rodziną. Rodzina natomiast ma obowiązek ułatwić, dopomóc szkole w należytym wywiązywaniu się z jej zadań wychowawczych.
Na szkole spoczywa obowiązek pomocy rodzinom mającym trudności z wychowywaniem dzieci, jak i rodzinom zaniedbującym obowiązki rodzicielskie - szkoła powinna proponować wsparcie pedagogiczno - wychowawcze.
Cele współdziałania nauczycieli i rodziców

• dążenie do usprawnienia pracy wychowawczej z uczniami (udzielanie sobie wzajemnej pomocy, dotyczy w szczególności uczniów zaniedbujących obowiązki szkolne, wykazujących przejawy niedostosowania);

• lepsze poznanie przez nauczycieli i rodziców poszczególnych uczniów zarówno w środowisku szkolnym jak i domowym (jest to warunek usprawniający przebieg procesu wychowawczego);
  wzajemne poznanie się i rozumienie nauczycieli i rodziców (wzmacnia więź między nauczycielem oraz rodzicami, usprawnia działalność wychowawczo-edukacyjną, pozwala uzgodnić oczekiwania wobec działań wychowawczych);
  obukierunkowa wymiana opinii oraz spostrzeżeń (w kwestii rozwoju wychowanka, jego potrzeb psychospołecznych);
  sugerowanie przez nauczycieli określonych form oddziaływań wychowawczych (uwydatniających pomoc dziecku w nauce oraz zmianę form zachowania);
  uświadomienie rodzicom przez nauczycieli, iż wszechstronność rozwoju wychowanka zależna jest od wspólnie realizowanych działań.

Zasady współdziałania nauczycieli i rodziców

• zasada pozytywnej motywacji (całkowita dobrowolność współdziałania rodziców oraz nauczycieli, świadomość celu wspólnej współpracy oraz korzyści z nią związanych);
  zasada partnerstwa (podkreśla równorzędne prawa i obowiązki nauczycieli i rodziców - wspólna decyzyjność i odpowiedzialność za wychowanka);
  zasada wielostronnego przepływu informacji (wielokierunkowa wymiana informacji - nauczyciel-rodzic, nauczyciel-nauczyciel, rodzic - rodzic);
  zasada jedności oddziaływań (realizacja przez szkołę i rodzinę zgodnych celów w pracy wychowawczej);
  zasada aktywnej i systematycznej współpracy (czynny udział oraz stałe zaangażowanie w wykonywaniu zadań organizowanych przez nauczycieli i rodziców).

Rola rodziców w wychowaniu i edukacji dziecka
- przekazywanie jednolitych i jasno określonych wymagań (stałe, zrozumiałe, leżące w zasięgu możliwości i oczekiwań);
- ukazanie odpowiednich modeli do naśladowania (świadomość siły swojego oddziaływania płynącego z systemu wartości i z zachowań rodziców);
- ostrożność podczas rozmów o dzieciach przy dzieciach (o sukcesach - pobudzanie dumy; o porażkach - zachwianie poczucia własnej wartości);
- nie przesadzać w reakcjach na sukcesy i niepowodzenia (dziecko musi nauczyć się akceptować krytycyzm i wytrwale starać się dalej);
- pomoc w zorganizowaniu pracy
- umożliwienie osiągania sukcesów przez dążenie do celu uwieńczone sukcesem;
- ustalenie prawidłowego sposobu postępowania z dzieckiem (brak lub nadmiar swobody jest zgubny);
- zakres swobód poszerzać należy stopniowo, w miarę dojrzewania (prawidłowy przebieg do rozwoju poczucia pewności siebie i odpowiedzialności);
- wychowanie bez „ustawiania” dziecka w pozycji sprzymierzeńca jednego z rodziców przeciwko drugiemu lub nauczycielowi; unikanie konfrontacji z dziećmi, dopóki nie są całkiem pewni, że są wstanie wyegzekwować swoje zakazy;
- uczyć dzieci funkcjonowania w sytuacjach zdrowej rywalizacji;
- pomoc w dostrzeżeniu związku pomiędzy wysiłkiem włożonym w proces uczenia się a uzyskiwanymi wynikami (wysiłek = dobry rezultat; brak wysiłku = gorszy rezultat).
Rola nauczycieli w wychowaniu i edukacji dziecka3
minimalizowanie przeżyć lękowych wychowanka;
postrzeganie ucznia w całości takim jakim jest naprawdę, przyznanie mu prawa do bycia sobą;
empatyczne rozumienie ucznia;
bycie autentycznym w kontaktach z wychowankiem;
stwarzanie sytuacji takich, aby uczniowie mieli możliwość doświadczania wyraźnych sukcesów, przyczyniających się do wzrostu samooceny i zaufania do siebie;
wyposażenie uczniów wiedzę na temat ogólnych reguł współżycia między ludźmi (pozytywny klimat emocjonalny w klasie);
przekształcanie nastawień egocentrycznych w zadaniowe.

10. WSPÓŁCZESNE METODY, FORMY I KIERUNKI PRACY Z DZIECKIEM I RODZINĄ - PRZEGLĄD I OCENA EFEKTYWNOŚCI.
GENOGRAM
Jest umownym, szeroko stosowanym sposobem wizualizacji struktury rodu. Kod genogramu przedstawia w obrębie kilku pokoleń wszelkie możliwe sytuacje na przykład kolejność zawieranych związków ewentualne separacje i rozwody, ciąże, poronienia, a także szczególne typy relacji między członkami rodziny. Stanowią dzięki temu przejrzysty materiał do analizy powtarzających się struktur rodzinnych np. częste rozwody, alkoholizm itp.) Wspólne rysowanie genogramu pozwala wielu osobom zobaczyć swoją pozycję w strukturze rodowej czy zauważyć istnienie powtarzających się w niej tendecji. Pozwala też często zmniejszyć poczucie osamotnienia, odnaleźć swoje korzenie, odzyskać poczucie tożsamości.
METODA GORDONA
Koncepcję Thomasa Gordona wychowanie bez porażek uznać należy za pedagogię, czyli odmienny paradygmat edukacyjny, ze względu na takie jej cechy:
- „źródła swej koncepcji T. Gordon wywodzi z psychologii humanistycznej, przyjmując za nią koncepcję człowieka;
- opiera ją na teorii stosunków międzyludzkich, przykładając szczególne znaczenie do zasad komunikacji interpersonalnej;
- występuje przeciwko stosunkom władzy, posługiwania się siłą i lękiem w kontaktach z innymi ludźmi, w tym szczególnie z dziećmi;
- wychodzi z założenia, że podstawową przyczyną konfliktów jest posługiwanie się przez większość wychowawców barierami komunikacji;
- pragnie, by stosunki wychowawcze opierały się na wzajemnym poszanowaniu swoich potrzeb, na miłości i odpowiedzialności;
- proponuje program treningu dla wychowawców, podczas którego mogą oni posiąść umiejętności efektywnej komunikacji oraz konstruktywnego rozwiązywania konfliktów;
zakłada, że zrozumienie podstawowych zasad jego koncepcji oraz nauczenie posługiwania się proponowanymi przez niego narzędziami, zmienią kontakty wychowawca - wychowanek na lepsze, bardziej efektywne
Wobec stosowania dyscyplinujących sposobów wychowawczych, Gordon proponuje wykorzystywanie następujących alternatywnych oddziaływań:

• stosowanie pozytywnych wypowiedzi typu «ja»,
  aktywne słuchanie,
  prawidłowe odczytywanie potrzeb dzieci,
  stosowanie handlu zamiennego,
  zmiana otoczenia,
  konfrontacyjne wypowiedzi typu «ja»,
  prewencyjne wypowiedzi typu «ja»,
  zmiana faz rozwiązywania konfliktów, celem zmniejszenia oporu,
  rozwiązywanie problemu oraz
  zmiana uczuć wtórnych na pierwotne

KONFERENCJA GRUPY RODZINY
Model metody Konferencja Grupy Rodzinnej
Konferencja Grupy Rodzinnej zawiera w sobie trzy zasadnicze elementy: przygotowanie do konferencji, spotkanie rodziny (konferencja rodzinna) oraz wypełnianie postanowień i kontrola poczynań rodziny ze strony systemu pomocy.
Przygotowanie do konferencji składa się z dwóch etapów. Za pierwszy, krótszy, odpowiedzialna jest przede wszystkim osoba zgłaszająca. Jej zadanie będzie polegało na wstępnej kwalifikacji rodziny do uczestniczenia w KGR. Ważnym elementem jest uzyskanie zgody rodziny na udział w konferencji. Niezwykle istotne jest, aby rodzina od początku miała poczucie, że jest odpowiedzialna za przygotowanie i rezultaty konferencji. Po tym wstępnym etapie do rodziny przydzielany jest koordynator KGR, który wspomaga rodzinę w przygotowaniu spotkania. Ten etap jest najdłuższy i kluczowy dla rozwiązania sytuacji problemowej. Dobre wykorzystanie okresu przygotowania w znaczący sposób wpływa na jakość planu stworzonego przez rodzinę. W tym czasie koordynator pomaga w ustaleniu listy zaproszonych osób, sposobu ich zaproszenia, ustala z rodziną materialną stronę spotkania (czas, miejsce, posiłek itp.). Ważną rolą będzie także przygotowanie przez koordynatora osoby zgłaszającej i specjalistów.
Spotkanie rodziny obejmuje trzy fazy:
1. Dzielenie się informacjami
2. Prywatny czas dla rodziny
3. Zaakceptowanie (lub nie) planu stworzonego przez rodzinę
Możliwe zastosowania
Można tu zaryzykować stwierdzenie, że niewiele przypadków problemów rodzinnych nie nadaje się, by zmierzyć się z nimi za pomocą tej metody. Wychodząc z założenia, że nie jest to metoda, która w razie niepowodzenia eliminuje tradycyjny system pomocy, prawie każdej rodzinie powinno przysługiwać prawo do ostatecznej próby rozwiązania jej problemów samodzielnie. W praktyce najczęściej stosowana jest w pomocy społecznej i wymiarze sprawiedliwości. Bardzo dobre rezultaty osiągane są w sytuacji konieczności zapewnienia opieki dziecku (w przypadku uzależniania rodziców, odbywania kary pozbawienia wolności, dużej niewydolności wychowawczej, pracy za granicą, starzejącej się rodziny zastępczej, usamodzielnienia z placówki itp.). Coraz częściej KGR stosowana jest także w przypadkach przemocy w rodzinie oraz popełniania przez dzieci i młodzież czynów karalnych. Nowym polem zastosowania KGR jest problem opieki nad chorymi terminalnie dziećmi, dorosłymi, osobami starszymi, gdzie główny problem będzie koncentrował się wokół zorganizowania opieki i wsparcia najbliższej rodziny.
MEDIACJA
Ugodowe rozwiązywanie rozmaitych sporów i konfliktów - z udziałem bezstronnego i neutralnego, profesjonalnego pośrednika, jakim powinien być mediator - to istota mediacji i uzasadnienie wzrastającego zainteresowania nią we współczesnych społeczeństwach i prawodastwach.
Cechy mediacji:
-pełni dobrowolny i pozasądowy charakter
-stanowi niejednokrotne postępowanie
-celem jest pojedyncze rozwiązanie sporu przy pomocy osoby trzeciej
-podobna do negocjacji
Cele i funkcje mediacji:
-zawarcie ugody
-zapobieżenie powstaniu problemu
-rozwiązanie problemu
Celem mediacji jest zatem osiągnięcie porozumienia, tzn. takich ustaleń, które okażą się co najmniej „do przyjęcia” przez wszystkie strony sporu. Ideałem jest znalezienie rozwiązania, które optymalnie godzi ich interesy, sprawiając, że każda mogłaby się czuć zwycięzcą, coś zyskując i nie tracąc niczego.
Zastosowanie mediacji:
-do uporania się ze sprawami i stosunkami prywatnoprawnymi
-w sprawach między ofiarą, a przestępcą
-realizacja postulatów sprawiedliwości naprawczych
-sfera działalności administracji publicznej
-rozwiązywanie sporów wynikających ze zbiorowych i indywidualnych stosunków pracy
-mediacje międzynarodowe
PODEJŚCIE SYSTEMOWE
W przypadku systemowego podejścia do rodziny proces komunikacji ma ogromne znaczenie dla jej funkcjonowania. W podejściu tym jednostka traktowana jest jako element systemu rodzinnego , a jej funkcjonowanie zależy od pozostałych osób oraz relacji, w jakie wchodzi z nim każda osoba. Tak traktowana rodzina ma swoistą strukturę którą tworzą określone podsystemy wyróżnione wg rozmaitych kryteriów takich jak:
a) Pokolenie
b) Płeć
c) Zainteresowania
d) Rola (funkcja)
Do najważniejszych podsystemów należą:
a) Podsystem małżeński (mąż- żona)
b) Podsystem rodzicielski (matka - dziecko, ojciec - dziecko)
c) Podsystem rodzeństwa ( dziecko - dziecko)
Sposób funkcjonowania całego systemy zależy przede wszystkim od jakości relacji w podsystemie małżeńskim , który będąc podstawowym i pierwszym wyznacza funkcjonowanie pozostałych podsystemów zarówno w przypadkach konstruktywnych wzorów, jak zaburzonych niewłaściwych wzorów reagowania, włączając w to wzorce wzajemnego komunikowania się. To co dzieje się wewnątrz danego podsystemu ma pływ nie tylko na osoby tworzące ten podsystem, ale oddziałuje także na interakcje w innych podsystemach i zwrotnie jest od nich uzależnione.
PRACA SOCJALNA
Definicja pracy socjalnej dostarczona przez program nauczania, opracowany pod patronatem Rady do Spraw Kształcenia w zakresie pracy socjalnej: „ Praca socjalna ma na celu usprawnienie społecznego funkcjonowania jednostek, tak indywidualnie jak w grupie, poprze działania skierowane na ich stosunki społeczne, rzutujące na interakcję między człowiekiem, a jego otoczeniem. Działania te dzielą się na 3 grupy funkcjonalne:
-odnowienie utraconej lub osłabionej zdolność zapewnienie zasobów indywidualnych i zbiorowych
-zapobieganie społecznej dysfunkcji
Głównym celem pracy socjalnej jest usprawnienie społecznego funkcjonowania niezależnie od tego, czy potrzeba takiego ulepszania jest dostrzegana przez jednostkę czy też przez ogól społeczeństwa.
POMOC SPOŁECZNA
Pomoc społeczna według Friedlanderern jest zorganizowanym systemem świadczeń i instytucji społecznych, mających za zadanie dopomóc jednostkom i grupom w osiągnięciu zadawalającego poziomu życia, stanu zdrowia, stosunków osobistych i społecznych, co pozwoli w pełni rozwinąć im możliwości oraz będzie sprzyjało pomyślności pozostając w harmonii z potrzebami ich rodzin i otoczenia.
W szerokim ujęciu pomoc społeczna obejmuje dobrostan i interesy wielkiej liczby ludzi, uwzględniając ich potrzeby cielesne, psychiczne, emocjonalne, duchowe i ekonomiczne.
TERAPIA EKOLOGICZNA
W ekologicznej koncepcji terapii rodzin spostrzega się pozytywne dążenia ludzi jako mechanizmy wiodące w regulowaniu problemów rodzinnych. Założenie, że objaw został wykreowany w wyniku- mniej lub bardziej świadomej - kooperacji członków rodziny po to, by chronić, a nie po to by niszczyć (mimo, że zachowania ludzkie bywają niekiedy destrukcyjne czy egoistyczne), pozwala na optymistyczne spojrzenie na naturę rodziny, a także na możiwość jej terapii. Orientacja ekologiczna czerpie inspirację z różnych koncepcji psychoterapii. Dobór metod i technik zależy przede wszystkim od diagnozy ekologicznej i rozumienia możliwości rodziny.
INTERWENCJA
Interwencja kryzysowa w teoretycznym ujęciu: pojmowana jako specyficzna forma pomocy psychologicznej, polegająca na kontakcie terapeutycznym, skoncentrowanym na problemie wywołującym kryzys, czasowo ograniczonym, w którym dochodzi do konfrontacji osoby w kryzysem i do jego rozwiązania. Redukcja symptomów i przywrócenie równowagi psychicznej zapobiega dalszej dezorganizacji. Klasyczny model interwencji kryzysowej polega na zapewnianiu wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa, na pomocy w konkretnych sprawach, za zredukowaniu lęku dzięki opiekuńczości w okresie, kiedy zaburzona jest jasność myślenia i utrudnione właściwe decyzje i działania.
Praktyczne ujęcie interwencji kryzysowej:
Na praktykę IK składają się:
- udzielenie wsparcia emocjonalnego ułatwiającego odreagowanie emocji
- konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania, aby sformułować najważniejszy w danym momencie problem do rozwiązania
- dokonywanie oceny dotychczasowych sposobów radzenia sobie pod względem ich przystosowawczego bądź nieprzystosowawczego charakteru
- odwołanie się do sprawdzonych strategii radzenia sobie lub stwarzanie nowych
- stworzenie planu pomocy
Przykłady zastosowania interwencji kryzysowej:
- WOBEC UZALEŻNIONYCH OD ALKOHOLU : osoba uzależniona od alkoholu często nie dostrzega swojego problemu do czasu, gdy nie wydarzy się coś złego, taki moment zwrotny pozwala dostrzec istotę problemu i zaczerpnąć pomoc u specjalistów. Zadaniem interwenta jest zabezpieczyć ofiarę przed pogłębiającym się nałogiem, motywowanie go do systematycznej terapii, oraz utwierdzenie w przekonaniu, że potrafi nabrać dystansu. Częstym czynnikiem utrudniającym pracę interwenta jest nawrót picia alkoholu, który uznaje się wówczas za poważny kryzys.
- WOBEC OFIAR PRZEMOCY DOMOWEJ: nadrzędnym celem interwencji kryzysowej skupionej wokół osób dotkniętych przemocą domową jest kierowanie się bezpieczeństwem sytuacyjnym osób pokrzywdzonych, zapewnienie komfortu emocjonalnego, zrozumienie reaktywności objawów, dążenie do aktywizacji i uruchomienia zasobów, przywrócenia poczucia kontroli i władzy nad swoim życiem, a także poczucia bezpieczeństwa. Proces interwencji musi być dokładnie przemyślany, zadaniem interwenta jest zapewnienie stabilności, krok po kroku odzyskując równowagę.
- W SYTUACJI ŻAŁOBY LUB STRATY: interwent powinien uświadomić sobie działanie 3 elementów w sytuacji przeżywania żalu po starcie. Są to: intensywność emocji przeżywanych w wyniku straty, wartość przypisywana utraconej rzeczy lub osoby, długoterminowe skutki. Wielkość straty określa punkt widzenia ofiary. Sposób w jaki osoba poszkodowana postrzega świat stanowi o rzeczywistości, w jakiej ona żyje.
-W SYTUACJI WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO
TERAPIA SYSTEMOWA RODZINY - COREY
Terapia systemów rodzinnych to obszar badan i pracy niezmiernie skomplikowany i wciąż rozwijający się. Widać tu że człowieka (za pomocą systemów rodzinnych) można rozumieć w kontekście związków, i przez ocenę jego interakcji z całą rodziną.
TERAPIA RODZINNA ADLERA
Założenia koncepcji:
Wyznawcy szkoły Adlera przyjmują, że człowiek jest w swojej istocie społeczny, celowy, subiektywny oraz interpretacyjny w podejściu do życia. Te cechy są konieczne od momentu narodzin. Podstawą jest to, że zarówno dzieci jak i rodzice są często zamknięci w przestrzeni powtarzających się negatywnych interakcji, opartych na źle pojętych celach motywacyjnych dotyczących wszystkich zaangażowanych stron. Rodzice powinni być naturalnymi przewodnikami rodzin. Dziś często jest na odwrót. Dzieci głównie wywierają wpływ na rodziców.
WIELOPOKOLENIOWA TERAPIA RODZINNA
Twórcą był Murray Bowen, jego model systemowej terapii rodzin nazywany jest wielopokoleniową terapią rodzin. Jego koncepcja opiera się na zasadzie, że rodzinę najlepiej zrozumieć wtedy, kiedy analizuje ją co najmniej z perspektywy 3 pokoleń, ponieważ przewidywalne wzorce relacji interpersonalnych łączą funkcjonowanie członków rodziny ponad pokoleniami. Podstawową koncepcją jest to, że jeśli dążymy w życiu w kierunku dojrzałej osobowości, musimy rozwiązać fuzje emocjonalne dotyczące własnej rodziny.
MODEL PROCESU UPRAWOMOCNIENIA CZŁOWIEKA
Twórczynią była Virginia Satir, zwróciła ona uwagę na to jak ważne są związki wewnątrz rodziny w modelu zwanym łączną terapia rodzinną. Satir chciała uwolnić potencjał który dostrzegała w rodzinie. Akcentuje komunikację, i przeżycia emocjonalne. Wg niej spontaniczność, intuicyjność, kreatywność to kluczowe czynniki w terapii rodzinnej. Twierdzi ze terapeuta może stworzyć więź z rodziną, a najważniejsze jest zaangażowanie się osobiste terapeuty w to co odbywa się w rodzinie.
TERAPIA RODZINNA NASTAWIONA NA DOŚWIADCZENIE
Zwana podejściem doświadczeniowo - symbolicznym, ma silne powiązania z postawami egzystencjalnymi, humanistycznymi, i fenomenologicznymi. Akcentuje wybór, autodeterminację, rozwój i realizację potencjału. Terapia jest interaktywna. Skupia się na interakcjach „tu i teraz” vs. rodziną i terapeutą, niż na omawianiu doświadczeń i przeszłości.
STRUKTURALNA TERAPIA RODZINNA
Twórcą był Salvador Minuchin. Autor terapii skupia się na interakcjach w rodzinie by zrozumieć strukturę, organizację rodziny. Terapeuci skupiają się na tym jak członkowie rodziny „jak, gdzie i do kogo” odnoszą się. Postawa terapeuty opiera się na koncepcji, że większość symptomów to produkty nietrafionych struktur organizacji rodzinnej. Zmiana polega na modyfikowaniu stereotypowych wzorców zachowań i ponownym zdefiniowaniu relacji rodzinnej.
STRATEGICZNA TERAPIA RODZINNA
Terapeuta opracowuje strategię zmian opartą na teorii komunikacji. Gł. Przedstawicielem jest G. Bateson, Jay Haley, Don Jackson
TERAPIA RODZINNA I KONSTRUKCJONIZM SPOŁECZNY
Cel
konstruowanie nowego znaczenia w życiu rodzin i ludzi, którym służą. Proponują nowe pkt. Widzenia, umożliwiają rozszerzenie perspektywy i kreowanie nowych opcji, wspólnie szukają rozwiązania. Konstrukcjonizm społeczny niemal zawsze bierze pod uwagę wielu różnych aspektów dominującej kultury na ludzkie życie, a terapeuta dąży do sposobów bycia, działania i poznawania życia.

11. RODZINNE I POZARODZINNE FORMY OPIEKI ZASTĘPCZEJ W POLSCE
Rodzinne formy opieki zastępczej w Polsce
- Całodobowe placówki op. - wychowawcze typu rodzinnego
Zapewnia całodobową opiekę i wychowanie, tworzy jedną, wielodzietną rodzinę dla dzieci, którym nie znaleziono rodziny zastępczej lub przysposabiającej, wychowuje dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się, umożliwia wspólne wychowanie i opiekę licznemu rodzeństwu; ustala zasady kontaktów dziecka z rodzicami w porozumieniu z sądem, centrum pomocy i ośrodkiem adopcyjno-opiekuńczym
1. Rodzinny dom dziecka
2. Wioska dziecięca
- Rodzina zastępcza
dzieci, które zostały pozbawione całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej; zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju. Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku małżeńskim.
Rodzaje rodzin zastępczych:
spokrewnione z dzieckiem,
1) niespokrewnione z dzieckiem,
2) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem, z tego:
a) wielodzietne,
b) specjalistyczne,
c) o charakterze pogotowia rodzinnego.
- Rodzina adopcyjna
Adoptowane może zostać dziecko, którego rodzice biologiczni: nie żyją, są nieznani, całkowicie pozbawieni władzy rodzicielskiej, zrzekli się praw rodzicielskich i wyrazili zgodę na adopcję tzw. zgoda blankietowa. Przysposobienie polega na nawiązaniu między przysposabiającym a przysposobionym stosunku prawno rodzinnego. W adopcji powstają związki pokrewieństwa, takie jak w rodzinie biologicznej, z odpowiednimi skutkami prawnymi. Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.
Obecnie w polskim prawie dopuszcza się 3 formy przysposobienia:
1) Przysposobienie całkowite ( nierozwiązywalne ).
2) Przysposobienie pełne.
3) Przysposobienie niepełne.
Poza rodzinne formy opieki zastępczej w Polsce
- Placówki opiekuńczo wychowawcze wsparcia dziennego
są formą wsparcia o charakterze profilaktycznym ( stwarzają szansę na zapobieżenie umieszczeniu dziecka poza rodziną ). Dziecko spędza w nich czas wolny po zakończeniu nauki w szkole, na noc zaś wraca do rodziców.
1) Świetlica środowiskowa
2) Świetlica socjoterapeutyczna
3) Ognisko wychowawcze
4) Warsztaty terapii zajęciowej
- Całodobowe placówki opiekuńczo - wychowawcze typy interwencyjnego
Przyjmuje dzieci w sytuacjach wymagających natychmiastowego rozpoczęcia sprawowania opieki i wychowania, zapewnia doraźną opiekę na czas trwania sytuacji kryzysowej, sporządza diagnozę psychologiczno-pedagogiczną dziecka i diagnozę jego sytuacji rodzinnej oraz ustala wskazania do dalszej pracy z dzieckiem:
1) Pogotowie opiekuńcze
2) Policyjna izba dziecka
- Całodobowe placówki opiekuńczo - wychowawcze typu socjalizacyjnego
Zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby, podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej, pracuje z rodziną dziecka;
1) Dom dziecka
2) Placówka wielofunkcyjna
3) Ochotnicze hufce pracy

12. GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE POLSKIEJ PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ.
1. Maria Grzegorzewska 1888-1967
- jako pierwsza w Polsce podjęła systematyczne badania nad zagadnieniami pedagogiki niepełnosprawnych, stworzyła jej podstawy.
- Opracowała oryginalną metodę nauczania, która nosi nazwę "metody ośrodków pracy" i jest obecnie powszechnie stosowana w szkolnictwie specjalnym
2. Aleksander Kamiński 1903-1978
- Interesował się zagadnieniami takimi jak : stowarzyszenia społeczne, związki młodzieży, samorząd młodzieży, spółdzielczość, samokształcenie, problematyka czasu wolnego, profilaktyka antynikotynowa i antyalkoholowa, przestępczość nieletnich, etyka nauczycielska, kształcenie pracowników socjalnych, gerontologia
- Wcielał w życie hasło „STAĆ PRZY SŁABSZYM”, które realizowano w formie opieki starszych nad młodszymi.
- Jedna z ważniejszych książek pt. "Funkcje pedagogiki społecznej”.
- Słowo wychowanie traktował jako udzielanie pomocy skłaniającej do samowychowania
- Praca "Nauczanie i wychowanie metodą harcerską”
3. Ks. Bronisław Markiewicz 1842-1912
- Zakładał liczne stowarzyszenia mające na celu pomoc najbiedniejszym, organizował świetlice, czytelnie, prowadził katechizację — nie tylko dzieci i młodzieży, lecz także dorosłych.
- Otwierał placówki opiekuńczo-wychowawczą, przyjmował tam biednych i opuszczonych chłopców, zapewniał im pomoc materialna i duchową (oparte są one o duchowość św. Jana Bosko)
- Wychowywanie młodzieży opuszczonej i najbiedniejszej uważał za główne zadanie współczesnych katolików.
- Program wychowawczy „Powściągliwość i praca”
- Podkreślał, że nagroda jest skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kara.
4. Kazimierz Lisiecki „Dziadek”(- wychowankowie tak go nazywali) 1902-1976
- największym dorobkiem jego życia stały się placówki opiekuńczo-wychowawcze nazwane przez niego „ogniskami”. (Stworzył nowy typ placówki tzw. Ognisko wychowawcze.)
- Opiekował się sierotami, warszawskimi gazeciarzami, dziećmi ulicy.
- Założyciel takich organizacji jak : Akademickie Koło Przyjaciół Dzieci Ulicy (1919 r.), Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy (1928 r.) oraz Państwowy Zespół Ognisk Wychowawczych (1956 r.).
- W pracy opiekuńczo- wychowawczej stosował dwie reguły: wstyd za zło oraz nic za darmo.
- Preferował częste rozmowy z młodzieżą. Stosował system kar i nagród.
5. Janusz Korczak 1878-1942
- chciał pomagać tym dzieciom, które nie mogą liczyć na żadną pomoc
- działalność w Towarzystwie Pomocy dla Sierot.
- Domu Sierot zaczął opracowywać swój własny system wychowawczy, oparty na własnej pracy i własnych badaniach.
- Gdy Niemcy zaczęli wywozić dzieci do obozu zagłady, Janusz Korczak pojechał razem z nimi i razem z nimi zginął tragiczną śmiercią.
- Nowe Wychowanie
- zapoczątkował walkę o prawa dziecka.
- wskazywał potrzebę uznania dziecka za w pełni wartościowego człowieka już od momentu narodzin
- partnerstwo w relacjach pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Partnerstwo to powinno opierać się wzajemnym zaufaniu
- dziecku należy się szacunek, powinno być traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności.
6. Józef Babicki 1880-1952
- Zajmował się problematyką wychowania zakładowego dzieci osieroconych, agresji wśród wychowanków oraz depresją anaklityczną.
- Propagował system rodzinkowy
- Opracował następujący system opiekuńczo-wychowawczy:
*wychowawca - miał posiadać co najmniej średnie wykształcenie i skończony pomyślnie kurs przygotowawczy.
* Uważał, że dzieci wyjątkowo agresywne powinny być umieszczane w dużej grupie dzieci nie sprawiających problemów, tak aby przez naśladownictwo uczyły się właściwego zachowania.
*związek wychowanków z lokalną społecznością
* prywatność dziecka
* samorząd dzieci
* etap rozwojowy dziecka - Babicki dzielił rozwój psychiki dziecka na 4 etapy
7. Helena Orsza Radlińska 1879-1954
- praca społeczna, oświatowa, polityczna,
- Była działaczką i współorganizatorką wielu stowarzyszeń społecznych min. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
- Zorganizowała pierwszą w Polsce instytucje kształcenia pracowników społecznych na poziomie wyższym
- Podejmowała zagadnienia w zakresie: pedagogiki społecznej, kształcenia pracowników społecznych, edukacji dorosłych, oświaty, kultury na wsi polskiej, bibliotekarstwa, czytelnictwa, wybranych kwest społecznych, społecznych przyczyń powodzeń i niepowodzeń szkolnych
- Jest twórczynią polskiej szkoły pedagogiki społecznej,
- Stworzyła własne, oryginalne ujęcie procesów wychowawczych, jako procesów integralnych obejmujących całe życie człowieka, uwarunkowanych wpływem czynników kulturalnych i bytowych
- „PEDAGOGIKA PRZEŻYWANA”,
- spostrzegała prace socjalną jako działalność zaangażowaną w każdy aspekt życia społecznego z nastawieniem na usuwanie zagrożeń, które utrudniają rozwój jednostki i społeczeństwa
8. Kazimierz Antoni Jeżewski 1877-1948
- był przekonany, że naturalnym i najwłaściwszym dla dzieci środowiskiem wychowawczym jest rodzina i dlatego dla sierot winno się tworzyć rodziny zastępcze
- uważny jest za twórcę Gniazd Sierocych na terenie Polski.
- przez 40 lat Jeżewski zapewnił opiekę około 1200 sierotom

13. Holistyczne ujęcie systemu opieki i wychowania w Polsce.
System opieki:
Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego opieka jest instytucją prawnorodzinną; jedną z jej form jest opieka nad małoletnim, który nie pozostaje pod władzą rodzicielską. Rodzice dziecka wykonując władzę rodzicielską ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka oraz za najlepsze zabezpieczenie jego interesów. Sprawowanie pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, wychowanie dziecka jest szczególnym obowiązkiem rodziców wynikającym z ich władzy rodzicielskiej. Państwo i inne podmioty pełnią wyłącznie funkcje wspierające. Mogą również pełnić funkcje zastępcze, ale tylko wówczas gdy dziecko nie znajduje się z różnych względów pod bezpośrednią pieczą rodziców lub gdy piecza ta jest sprawowana przez rodziców w sposób krzywdzący dziecko. Nadrzędną zasadą rozstrzygającą o sposobie i kierunku sprawowania opieki jest "dobro dziecka".
Na szczeblu rządowym określone kompetencje w zakresie podejmowania i rozwiązywania zadań związanych z wychowaniem i opieką nad dziećmi i młodzieżą mają następujące resorty:
* Ministerstwo Edukacji Narodowej (edukacja, opieka częściowa i całkowita)
* Ministerstwo Sprawiedliwości (kwestie prawne opieki, przestępczość dzieci, przestępczość wobec dzieci).
* Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej (organizacja i formy opieki zdrowotnej i profilaktyki).
* Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej (kwestie pracy nieletnich i pomocy społecznej, w tym dzieciom niepełnosprawnym).
* Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (kwestie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz przestępczości i zaniedbań socjalnych wobec dzieci).
* Urząd Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny
Obowiązujący aktualnie system opieki nad dzieckiem w Polsce pełni w myśl założeń trzy główne funkcje:
* socjalno-bytową,
* profilaktyczno-wychowawczą,
* rewalidacyjno-resocjalizacyjną.
System ten zasadniczo regulowany jest przez cztery ustawy:
- Ustawa - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, z dnia 25 lutego 1964 r (Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59 ze zmianami),
- Ustawa o systemie oświaty, z dnia 7 września 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zmianami),
- Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, z dnia 26 października 1982 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 228 ze zmianami),
- Ustawa o pomocy społecznej, z dnia 29 listopada 1990 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 13, poz. 60 ze zmianami).
System wychowania:
SYSTEM CHRZEŚCIJAŃSKI WYCHOWANIA.
Każdy system wychowania stoi przed takimi samymi problemami wychowawczymi epoki, których rozwiązanie wyczerpują:
a) ideał nowego człowieka- urobienie doskonałego chrześcijanina naśladującego Chrystusa wymaga nastawienia całej swojej orientacji w działaniu wychowawczym ku Chrystusowi. Chrystocentryzmu w wychowaniu opiera się na stwierdzeniu w Ewangelii, iż „jeden jest tylko wasz Mistrz - Chrystus”, który rzekł o sobie „Ja jestem droga i Prawda i Życie”. To właśnie Chrystus dał wzniosłą naukę moralną i zostawił przykłady stosunku do godności człowieka i potrzeb ludzkich.
b) określenie jego osoby - idea moralizmu chrześcijańskiego w wychowaniu wynika z nauki Chrystusa, który dąży do dobrych owoców życia i dobrych uczynków zasługujących na zbawienie.
c) moralności - idea personalizmu wywodzi się z Ewangelii i opiera na przykładnych stosunku Chrystusa do osoby człowieka. Personalizm ten polega na podkreślaniu wielkiej godności i wartości każdego człowieka jako osoby, czyli natury istoty rozumnej i wolnej, nie tylko dorosłego mężczyzny, kobiety, ale też dziecka, kaleki czy upośledzonego ze względu na cenę duszy ludzkiej, która przewyższa wszelkie skarby.
d) ludzkości - idea humanizmu chrześcijańskiego, ściśle związana z moralizmem i personalizmem, z prawami osoby ludzkiej, także bezpośrednio pochodzi od Chrystusa. Humanizm chrześcijański jest humanizmem miłości i ofiary ogólnoludzkiej, obejmującej wszystkich a najbardziej potrzebujących, nędznych, upośledzonych przez los.
SYSTEM LIBERALNY
Na zjeździe pedagogów w Hadze w 1912 roku stworzono Ligę Nowego Wychowania. Obowiązywało tu bezwzględne odrzucenie kar fizycznych i psychicznych, chodziło bowiem w pierwszym rzędzie o „oswobodzenie wewnętrznych sił dziecka”. Z nowych założeń wypływał program sprzecznej z tradycją europejską koedukacji czyli wychowawczego zrównania płci, nie tylko przez wspólną naukę, ale także wychowanie prowadzące do maskulinizacji dziewcząt i feminizacji chłopców jako wpływów „niezmiernie pożądanych”. Istota więc systemu liberalnego wychowania, jak wskazuje nazwa, wciąż pozostaje sama swoboda dziecka, uzasadniona teorią ekspresji i przeciwstawiania praktyce represyjnej starej szkoły.
Czapów podaje następujące założenia wychowania liberalnego:
1. zorientowana na dziecko,
2. partnerstwo, godność wychowanka,
3. miłość, dialog, wzajemne bezpieczeństwo,
4. wolność optymalna - rezygnacja z dyscypliny, pouczania, kierowania i sugerowania, etycznych i religijnych wskazań.
Rodzice wychowujący liberalnie swe dziecko zostawiają mu całkowitą swobodę. Dziecko właściwie samo kieruje swym zachowaniem. Rodzice zgadzają się na spełniania wszystkich jego zachcianek. Dziecko wychowywane liberalnie nie potrafi samo określić zasad postępowania i reguł moralnych obowiązujących w społeczeństwie, a także nie potrafi się często dostosować do wymagań i praw innej grupy.
SOCJALISTYCZNY SYSTEM WYCHOWANIA:
Ideowym celem wychowania socjalistycznego jest przygotowanie dorastających pokoleń do aktywnego udziału w budowie społeczeństwa komunistycznego i obronie państwa radzieckiego, budujące to społeczeństwo. Sformułowanie to koncentruje się na wokół wychowania budowniczych społeczeństwa komunistycznego.
Dla zrozumienia systemu wychowawczego socjalizmu największe znaczenie posiada filozofia materializmu dialektycznego i historycznego, składająca się z trzech części: materializmu, dialektyki i teorii rozwoju społeczeństwa. Części te są ściśle związane w system, dlatego nie wolno ich rozdzielać, jak to czyniła interpretacja stalinowska. Pomimo rozwinięcia i pogłębienia problemów rozwiązanie pozostaje zgodne z rdzeniem filozofii materializmu dialektycznego i historycznego.

14. METODY WYCHOWANIA STOSOWANE W RESOCJALIZACJI NIELETNICH
Metody bezpośrednie to metody działające na świadomość. Zaliczyć do nich można nagradzanie i karanie.
Do metod pośrednich zalicza się:
a) metodę perswazyjno - informacyjną ( tłumaczenie, przekazywanie, danych w celu zmiany opinii, postaw, zachowań, korygowanie i wzbogacanie zasobu wiedzy. W metodzie tej posługujemy się językiem werbalnym i niewerbalnym, wychowujemy poprzez komunikację, rozmawiając, dyskutując, polemizując, perswadując),
b) metodę modelowania ( naśladowanie zachowań, ról społecznych, upodabnianie się w sposób nieświadomy do innych osób ),
c) metodę zadaniową, motywująco - prowokującą ( powierzanie dziecku zadań, stawianie dziecka w sytuacjach problemowych , wykształcanie dzięki tym sytuacjach konstruktywnych zachowań i postaw, uczy się dzięki temu czego należy unikać, jak postępować - nawiązanie do Deweyowskiej koncepcji - doświadczenia, działanie jest źródłem wiedzy),
d) metodę grupową ( oddziaływanie kilku osób na jednostkę w celu zmodyfikowania postaw bądź zachowań, zmiany poprzez bycie i działanie z innymi osobami ),
e) metodę organizowania działalności samorządowej ( uczestnictwo dzieci i młodzieży w działalności uczy odpowiedzialności, ważności, że możemy mieć na coś wpływ przygotowanie do samodzielnego życia, zbyt wczesne włączenie spowoduje upośledzenie na gruncie społecznym).
Efektywność metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, od kwalifikacji kadry, umiejętności wychowawców oraz od klimatu społecznego instytucji resocjalizacyjnej

15. OMÓW ZAŁOŻENIA TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI
KONCEPCJA TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI jest teoretyczną i metodyczną refleksją, opartą o analizę dotychczasowego dorobku nauk o resocjalizacji (nauk społecznych i humanistycznych). Zawiera w sobie propozycję alternatywnego podejścia do klasycznych interpretacji syndromu nieprzystosowania społecznego, oraz możliwości modyfikacji ludzkiego zachowania. Twórcza resocjalizacja jest stymulowaniem rozwoju człowieka a nie korekcją, psychokorekcją, psychomanipulacją czy siłową zmianą zachowań ludzkich lub wybranych fragmentów osobowości, systemu wartości, preferencji itp. POLEGA NA:
•rozwijaniu i kreowaniu potencjałów oraz przekształcaniu wadliwie ukształtowanej tożsamości poprzez kreowanie odmiennych jej parametrów.
Środkiem do tego celu jest:
•rozwój struktur poznawczych i twórczych wychowanków, a poprzez to zmiana ich sposobu myślenia o samym sobie i własnych priorytetach życiowych. Skutkuje to zmianą form i treści pełnienia przez nich ról społecznych i życiowych.
ZAŁOŻENIA TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI:
- Wszechstronna diagnoza wychowanka -interdyscyplinarna diagnoza wielu specjalistów skierowana nie tylko na wychowanka ale też na jego rodzinę i środowisko rówieśnicze.
- Elastyczność postaw wychowawcy -wychowawca nie może oceniać postępowania wychowawcy; musi zaakceptować wychowanka takim jaki jest i próbować go zmienić. Musi umieć pracować w trudnych warunkach i umiejętnie bronić się przez technikami manipulacji stosowanymi przez podopiecznych.
- Komplementarność postępowania - resocjalizacja, to: opieka, terapia, wychowanie.
- Adekwatny dobór metod -uwzględniający psychofizyczne możliwości wychowanka i maksymalnie wykorzystujący dostępne środki.
Metody musza być atrakcyjne.
- Kreowanie wychowanka -aktywizacja wychowanka i rozwijanie w nim wewnętrznej motywacji
Podstawowe założenia koncepcji twórczej resocjalizacji (wskazanie różnic między twórczą a klasyczną resocjalizacją):
1. resocjalizacja to proces rozwijania i kreowania potencjałów;
2. nieprzystosowanie społeczne to problem wadliwie ukształtowanej tożsamości;
3. celem resocjalizacji jest wykreowanie nowych parametrów tożsamości wychowanków;
4. resocjalizacja jest możliwa poprzez rozwój procesów twórczych jednostek;
5. metodą do osiągnięcia celu jest autoprezentacja wizualizowanych parametrów tożsamości.

16. PRZEDMIOT I CELE PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ
PRZEDMIOT PEDAGOGIKI RSOCJALIZACYJNEJ:
- wychowanie- względnie trwałe oddziaływanie na psychiczne procesy regulacji czynności, aby dzięki temu wywołać zmianę określonych ustosunkowań cechujących te czynności; eliminowanie tych reakcji negatywnych i zastępowanie ich reakcjami pozytywnymi - oczekiwaniami społecznymi.
- Przedmiotem oddziaływań resocjalizujących są te osoby, które nie radzą sobie za pomocą normalnych środków i metod, z zachowaniem równowagi funkcjonalnej łamią standardy społeczno-prawne (słownik - Patrycja G)
CELE PEDAGOGIKI RESOCJALIZACYJNEJ:
- doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społ. jednostki,
- ukształtowanie takich cech jej zachowania i osobowości, które będą jej gwarantować optymalne uspołecznienie, twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie, respektowanie standardów aksjologicznych
- eliminowanie zagrożeń i ograniczanie skutków zaburzonej socjalizacji
- cele muszą być realne, możliwe do osiągnięcia.

17. POJĘCIE I PRZEJAWY NIEDOSOTOWANIA SPOŁECZNEGO MŁODZIEŻY
Niedostosowanie społeczne to zachowania pozostające w sprzeczności z powszechnie uznanymi normami, wartościami i oczekiwaniami. Objawami są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych rolach społecznych. (Wg Pytki)
PRZEJAWY NIEDOSTOSOWANIA
L. Pytka wymienia następujące przejawy niepożądanego społecznie zachowania dzieci i młodzieży:
- notoryczne kłamstwa
- wagary
- alkoholizowanie się
- ucieczki z domów
- kradzieże
- niekonwencjonalne zachowania seksualne
- rozmaite formy agresji antyspołecznej, łącznie z autoagresją.
Inną typologię symptomów niedostosowania społecznego podaje O. Lipkowski. Wskazuje on w szczególności na:
- notoryczne kłamstwa
- werbalna agresję (wulgarność)
- lenistwo szkolne
- lękliwość
- nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły
- zaburzenia koncentracji uwagi
- konflikty z nauczycielami lub wzmożone konflikty z rówieśnikami.

18. SPOŁECZNO- KULTUROWE UWARUNKOWANIA PATOLOGII SPOŁECZNYCH.
Każda z przedstawionych teorii przedstawia uwarunkowania patologii społecznych
- Teoria anomii
Wg Durkheima jednostka nigdy nie jest zaspokajana w swych dążeniach Im kto więcej ma - tym więcej chce, ponieważ otrzymane nagrody jedynie stymulują, zamiast zaspokajać potrzeby " Granice tym dążeniom indywidualnym może wyznaczyć jedynie zewnętrzna kontrola ze strony społeczeństwa ( bądź jakaś wspólnota na którą jednostka jest zorientowana np. grupa religijna). Prawidłowa kontrola społeczna sprawia, że ludzie uświadamiają sobie swoje granice awansu i odpowiednio regulują poziom aspiracji. W okresie gwałtownych zmian społecznych (głównie o charakterze ekonomicznym) następuje załamanie kontroli społecznej, wskutek czego jednostka nie czuje się już związana w swych dążeniach istniejącym systemem norm. To tzw. stan anomii - charakteryzuje się rozpadem więzi społecznych i dezorientacją ludzi co do obowiązujących norm zachowania, prowadzi do ujawniania się egoistycznych tendencji w człowieku, czego wynikiem jest wzrost zachowań dewiacyjnych, n. in. Przestępczości
- Teoria neutralizacji
Opiera się na założeniu, że w każdym społeczeństwie o sprawnej strukturze obowiązują dwa systemy wartości, tj. system wartości oficjalnych - dominujących, uznawanych społecznie i takich, do których warto (należy) się przyznać oraz system wartości podskórnych - ukrytych (funkcjonujących w tzw. prywatnej koncepcji życia i interpretacji rzeczywistości poszczególnych jednostek). Ludzie mogą wyznawać te dwa systemy wartości równocześnie np. głosić hasła o równości wszystkich ale wewnętrznie (czyli faktycznie) wyznawać przekonanie, że grupa, którą reprezentują jest „bardziej równa”. Zdarza się, że nurt wartości podskórnych zyskuje na popularności, a im powszechniejsze staje się ich występowanie, zaś ich obecność spotyka się z akceptacją grupy, tym łatwiej wprowadzić je jako obowiązujące do kultury konwencjonalnej. Naruszenie istniejących norm i wartości nawet przez tzw. porządnych obywateli jest możliwe z tego powodu, że potrafią oni zneutralizować (wyjaśnić, uzasadnić) je wiarygodnym usprawiedliwieniem. Pozwala to zachować się patologicznie bez ponoszenia kosztów psychicznych w postaci rozdźwięku moralnego (rozdarcia pomiędzy poczuciem powinności działania lub zaniechania a samym działaniem). Niebezpieczeństwo technik neutralizacji polega na tym, że skutecznie osłabiają one kontrolę wewnętrzną jednostki, pogłębiają proces demoralizacji całych grup oraz obniżają wartość istniejących norm i sprzyjają tworzeniu się dystansu społecznego między ludźmi. Nie są one jednak zwykłą racjonalizacją. Pojawiają się one zanim jeszcze dojdzie do złamania norm. I stanowić mogą przyczyną, nie zaś efekt określonego rodzaju zachowania.
- Teoria stygmatyzacji
W teorii stygmatyzacji źródłem norm i wartości są grupy zwycięskie w społeczeństwie i to one najczęściej delegują osoby naruszające normy do roli dewiantów. Dowodem na to, że grupy zwycięskie są egzekutorami przestrzegania norm jest m.in. istnienie norm, które służą wyłącznie promowaniu interesów grup zwycięskich. Na przykład prawne sankcjonowanie nakazów jednej religii w społeczeństwach wielokulturowych albo zakazy noszenia rytualnych stygmatów
- Teoria zróżnicowanych powiązań
Podstawowym założeniem teorii zróżnicowanych powiązań jest przekonanie, że człowiek zachowań patologicznych uczy się tak samo, jak uczy się zachowań zgodnych z normami. To jednak nie wystarczy, aby zrozumieć mechanizmy kształtowania zachowań dewiacyjnych. Najistotniejsze bowiem są warunki, w jakich dochodzi do wyuczenia zachowań dewiacyjnych, a wiążą się one ściśle ze środowiskiem społecznym, w jakim jednostka się wychowuje. Społeczeństwo składa się z wielu grup o różnych cechach, interesach, regułach zachowania czy tradycji. Czynnikiem organizującym i konsolidującym wewnętrznie grupy są wartości i normy, ale normy jednej grupy nie muszą być równie istotne dla innej. W rzeczywistości społeczeństwo funkcjonuje w stanie nieustannego konfliktu różnych systemów normatywnych. Konflikt kultur jest więc naturalnym, można powiedzieć stanem większości społeczeństw. Cenią go zarówno przestępcy jak i inni ludzie, którzy nie są przestępcami. Różni ich natomiast sposób dochodzenia do majątku. Jedni robią to w sposób legalny, drudzy - naruszając prawo.
- Teoria kontroli Hirscha
Nieco inaczej kwestię przyczyn dewiacyjnych zachowań potraktował Hirsch. Podstawowym założeniem jego koncepcji jest przekonanie, że przestrzeganie norm musi się jednostce opłacać, a opłaca się jej wtedy, kiedy naruszanie norm wiązałoby się z dużymi kosztami społecznymi, przede wszystkim z odrzuceniem przez osoby, na których jednostce zależy. Porządek społeczny jest dla jednostki ważny dlatego, że jest on ważny dla ludzi, z którymi jednostka czuje się związana. Im silniejsze więzi łączą ją z otoczeniem, w którym funkcjonuje, tym mniejsza jej skłonność do naruszania norm, i przeciwnie - im luźniejsze relacje łączą jednostkę ze społeczeństwem, tym większe prawdopodobieństwo zachowań nonkonformistycznych.

19. WYMIEŃ I OMÓW ETAPY I ZASADY WYCHOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO.
Wychowanie resocjalizujące (wg Czesława Czapowa) -jest świadomym i zaplanowanym procesem działania wychowawcy, którego głównym celem jest ukształtowanie u wychowanka mechanizmów kontroli wewnętrznej
ETAPY WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO -wg Ottona Lipkowskiego
1) Etap pierwszych kontaktów z wychowawcą i grupą
czyli tworzenia warunków do kształtowania pozytywnych interakcji.
Wychowawca poznaje wychowanków, zapoznaje się z ich aktami i opiniami ośrodków kierowania oraz diagnostyczno-selekcyjnych, ocenami pedagogicznymi, psychologicznymi oraz psychiatrycznymi. Ważne jest doprowadzenie do sytuacji, w której jednostka resocjalizowana będzie przejawiała gotowość do nawiązania kontaktu z osoba wychowującą. Należy więc ją otoczyć szczególną życzliwością i troskliwością. Życzliwość i troska ze strony wychowawcy odbierana jest na ogół pozytywnie i ułatwia osiągnięcie właściwych interakcji. W tej fazie możliwości resocjalizowanego wychowanka w zakresie dostosowania się do obowiązujących norm są bardzo ograniczone. Bodźcem do pokonywania trudności jest aprobata i uznanie a nie kara, która już na samym początku procesu wychowawczego może być czynnikiem zniechęcającym.
2) Etap przystosowania i akceptacji.
Duże znaczenie w tym okresie ma autorytet grupy, wychowanek podporządkowuje się, bo tak życzy sobie wychowawca, bo tak robi większość. Poznaje regulamin placówki i uczy się jak go przestrzegać. Zaczyna naśladować zachowania nowego otoczenia. W fazie tej następuje zmiana postawy negatywnej na postawę tolerującą, a następnie akceptującą obowiązujące normy współżycia społecznego. Wychowawca nie może stawiać przed wychowankiem zadań ponad miarę, zadań niemożliwych do zrealizowania. W tej fazie jednostka resocjalizowana najczęściej wzoruje się na postępowaniu swoich kolegów z placówki oraz podpatruje zachowania i bierze przykład z wychowawcy.
3) Korektura sfery pojęciowej oraz kształtowania wzorców moralnych
Polega na aktywnym udziale w przemianie osobowości jednostki, najczęściej wyposażonej w zbiór pojęć i wzorców moralnych mało pożądanych na akceptowane społecznie. W trakcie korekty pojęć i wzorców moralnych należy wzmacniać przemiany pozytywne, wykazywać dobre rezultaty i osiągnięcia, wzmacniać osłabioną wiarę we własne siły oraz gotowość do współdziałania w procesie resocjalizacyjnym. W maksymalny sposób trzeba wykorzystywać uzdolnienia, zainteresowania oraz zamiłowania. Nieletni bardzo mocno ulega wpływom całej grupy wychowawczej, dlatego też należy zadbać o to, aby w tej społeczności przeważały procesy pozytywne we wszystkich sferach jej istnienia. Bez tej dbałości najczęściej dochodzi do tworzenia się struktur nieformalnych - drugiego życia, które to struktury "przejmują pałeczkę" w kształtowaniu sfery pojęciowej wychowanka i to najczęściej w sposób niepożądany z wychowawczego punktu widzenia.
4) Etap gotowości do realizacji przyjętych poglądów moralnych i społecznych.
Utrwalanie skorygowanej sfery pojęciowej i wzorów moralnych, polega na "praktycznym wykorzystywaniu" ukształtowanych wcześniej pojęć moralnych. Wychowawca powinien stworzyć wychowankom odpowiednie warunki do pozytywnego działania. Mogą to być sekcje i koła zainteresowań, umożliwienie działalności w formach samorządowych oraz tworzenie sytuacji umożliwiających sprawdzanie się w warunkach zbliżonych do tych panujących na wolności. Wychowanka trzeba wyposażyć w umiejętność myślenia perspektywicznego. Jednostka powinna opuszczać placówkę w przeświadczeniu, że da sobie radę na wolności, jednocześnie przestrzegając prawa i norm moralnych pożądanych społecznie.
Zasady wychowania resocjalizującego: (O. Lipkowski)
1. zasada akceptacji -akceptuje się wychowanka takim jakim jest z jego wszystkimi zaletami i wadami.
2. zasada pomocy -pomoc w aktywizacji wychowanka, w jego usamodzielnianiu się i przezwyciężaniu trudności rozwojowych.
3. zasada indywidualizacji -opracowanie IPRu; jednostka niedostosowana społecznie mam prawo do rozwoju w zależności od swoistych warunków psychofizycznych.
4. zasada kształtowania perspektyw -kształtować u wychowanka przeświadczenie o jego zaradności; ukazać zasoby indywidualne i społeczne oraz sposoby ich rozwijania i wykorzystania.
5. zasada współpracy ze środowiskiem -angażowanie społeczności lokalnej w działania na rzecz podopiecznego i na odwrót. Nawiązanie wzajemnego kontaktu i organizowanie wspólnych działań.
6. zasada systematyczności -okresowa ocena osiągnięć wychowanka i wprowadzanie ewentualnych zmian i przyjętym sposobie postępowania wychowawczego.

20. SPECYFIKA ZJAWISK PATOLOGII SPOŁECZNEJ.
RODZAJE ZJAWISK ASPOŁECZNYCH
ALKOHOLIZM
Alkoholizm to choroba powstająca na skutek uzależnienia organizmu od alkoholu, który powoduje stopniowe uszkadzanie komórek centralnych systemu nerwowego . Jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych nałogów na świecie. "Choroba alkoholowa", "Uzależnienie od alkoholu", "Alkoholizm" - jest to okresowe picie alkoholu w celu doznawania jego działania psychicznego, a czasem także dla uniknięcia złego samopoczucia, wynikające z jego odstawienia. Od alkoholu można się uzależnić fizycznie i psychicznie. Uzależnienie psychiczne polega na potrzebie picia alkoholu dla poprawy samopoczucia. Natomiast uzależnienie fizyczne powoduje zwiększenie tolerancji na alkohol, a co gorsze utratą kontroli nas wypijanym alkoholem. Alkoholizm zwany jest również "chorobą rodziny", gdyż wywiera bardzo duży wpływ na stosunki w rodzinie i otoczeniu. Alkoholizm dotyka także innych członków rodziny, którzy podlegają jego niszczącemu wpływowi. Rodzina albo rozpaczliwie próbuje chronić i usprawiedliwiać alkoholika, albo pozawala mu "spaść na dno". Często oznacza to współuzależnienie któregoś z członków rodziny. W takiej rodzinie życie uczuciowe podlega poważnym zaburzeniom, pojawiają się często inne patologie społeczne.
NARKOMANIA
Patologiczne zjawisko społeczne, uzależnienie spowodowane krótszym lub dłuższym zażywaniem leków (głównie przeciwbólowych środków narkotycznych) albo innych środków uzależniających (narkotyki, leki uspokajające i psychotropowe). Charakteryzuje się koniecznością przyjmowania środka odurzającego, tendencją do stałego zwiększania dawki oraz fizycznym i psychicznym uzależnieniem. Zaprzestanie zażywania powoduje bardzo przykre doznania abstynencyjne, prowadzące w krańcowych przypadkach nawet do zejścia śmiertelnego. Narkomania jest zwykle wynikiem wielokrotnego zażycia środka uzależniającego, jedynie wyjątkowo, np. przy zażyciu kokainy czy heroiny, rozwija się po jednorazowej dawce. Narkomania w krótkim czasie prowadzi do poważnych zmian psychicznych pod postacią obniżenia uczuciowości wyższej, degradacji społecznej, zaburzeń krytycyzmu, osłabienia woli, kłamliwości. Często staje się przyczyną wejścia na drogę przestępczą. Grupy środków odurzających: - uspokajające ( relanium, opium, pochodne maku, morfina, środki syntetyczne, - pobudzające (amfetamina, kokaina, ekstazy ) - halucynogenne (pochodne konopi, LSD, meskalina, grzybki, bieluń, ) - wziewne (kleje, rozpuszczalniki, farby).
Fazy uzależnienia: - wstępna - ostrzegawcza - krytyczna - chroniczna
Leczenie narkomanii: - doraźna pomoc ambulatoryjna - detoksykacyjna - usuwanie szkodliwych substancji z organizmu - rehabilitacja - zmiany psychiki, nauczanie życia bez narkotyków - readaptacyjna - powrót do normalnego życia w społeczeństwie Przyczyny narkomanii: - ciekawość; - wpływ środowiska rówieśniczego; - ucieczka przed problemami; - przyjemność; - próba poradzenia sobie w ten sposób z problemami; - niski status społeczny; - zaburzenia wzajemnych relacji między rodzicami oraz między rodzicami a dzieckiem; - atmosfera wychowawcza pozbawiona ciepła, a często nasycona niechęcią i wrogością; - rodziny dysfunkcyjne oraz te, w których szerzy się alkoholizm, przestępczość czy inne patologie społeczne;
Konsekwencje narkomanii: - następstwa zdrowotne - zależą od indywidualnych cech osoby zażywającej, rodzaju narkotyku, sposobu jego stosowania; - następstwa ogólnospołeczne - obniżenie wartości moralnych jednostki, zanik ambicji, zasad i norm społecznych, jednostka staje się egocentryczna, wykształca się w niej nowy mechanizm obronny, którym jest okłamywanie, cała aktywność skierowana jest na zdobycie środka narkotycznego, następuje odsunięcie się od społeczeństwa, w miarę uzależnienia zaburzeniu ulęgają jej otocznie zwłaszcza najbliższe. następstwa kryminogenne - są związane z ogromna potrzeba zdobycia środków narkotycznych, w fazie "głodu" narkoman jest w stanie zrobić wszystko - nielegalna produkcja, kradzieże, rozboje, przemyt i nielegalny handel.
PRZEMOC
Przemoc - wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia. Zwykło się sądzić, że przemocy dopuszczają się tylko członkowie rodzin patologicznych. To prawda, że przemoc towarzyszy często alkoholizmowi i prymitywnym obyczajom, ale badania wskazują, że jest to także związane z chłodną atmosferą w domu i złą sytuacją socjalną i ekonomiczną rodziny. Przemoc w rodzinie możemy sklasyfikować następująco: jako przemoc fizyczną, psychiczną, seksualna oraz zaniedbanie (w stosunku do dzieci). Fizyczna to nieprzypadkowe zranienia, przymus fizyczny, ograniczenie swobody, a także zaniedbywanie. Do przemocy psychicznej zaliczamy: zastraszenie, nadużycia emocjonalne, brak uczuć. Natomiast do seksualnej kazirodztwo i gwałt. Ofiarami przemocy domowej padają najsłabsze jednostki, najczęściej są to kobiety i dzieci.
RODZAJE PRZEMOCY
Przemoc fizyczna - działania z użyciem siły, których rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie - bicie, popychanie, potrząsanie, kopanie, itp.;
Przemoc emocjonalna - krzywdzenie ofiary odbywa się przy pomoc oddziaływań psychologicznych - poniżanie, wyśmiewanie, zawstydzanie, upokorzenie, itp.;
Przemoc seksualna - działa w obszarze zachowań seksualnych - zmuszanie do seksu, do nieakceptowanych form współżycia, itp.;
Przemoc ekonomiczna - prowadzi do uzależnienia finansowego od partnera - ograniczanie dostępu do pieniędzy, odbieranie zarobionych pieniędzy, zmuszanie do pożyczania, itp.;
Zaniedbanie - niezaspokajanie potrzeb fizycznych i emocjonalnych - niedożywianie, brud, brak opieki medycznej, chłód emocjonalny, obojętność.
SAMOBÓJSTWA
Samobójstwo jest rezygnacją człowieka z życia społecznego. Przyczyny podejmowania przez młodzież prób samobójczych nie różnią się od motywacji dorosłych. Najczęściej są to: odrzucenie, poczucie krzywdy, niezrozumienie, brak odporności na stres, nieumiejętność radzenia sobie z sytuacją finansową, samotność, choroba. Dość często można spotkać się ze stwierdzeniem, że zdecydowana większość młodych samobójców pochodziła z rodzin, które nie wypełniały prawidłowo swych funkcji opiekuńczo - wychowawczych, pełnych konfliktów, rodzin rozbitych. Takich rodzin, w których rodzice stosują przemoc lub jawnie okazują lekceważenie w stosunku do swoich dzieci, gdzie nie ma autorytetu lub nie uznaje się autorytetu osób najbliższych. Inną z przyczyn podejmowania przez młodzież prób samobójczych są kłopoty szkolne. Nie są to tylko problemy z nauką, lecz także odrzucenie przez kolegów szkolnych, brak poprawnych stosunków z nauczycielami i kolegami, brak sukcesów w zajęciach pozaszkolnych.
Sposoby popełniania samobójstw: Na każde 5625 zamachów samobójczych najwięcej (4221) osób wybiera samobójstwo przez powieszenie. Jest to sposób najprostszy i bardzo małe jest prawdopodobieństwo nieprawidłowego wykonania tej czynności, co redukuje szansę przeżycia próby samobójczej do minimum. Są też sposoby, które nie dają żadnych szans przeżycia, ale trzeba mieć odpowiednią wiedzę w dziedzinie biofizyki. Zatrucie gazem, trucizną, podcięcie sobie żył, utopienie się, rzucenie się pod pojazd, samookaleczenie, uszkodzenie układu krwionośnego, porażenie się prądem elektrycznym a nawet zastrzelenie się, wykonane w sposób nieprawidłowy zwiększa trzykrotnie szanse przeżycia aniżeli powieszenie się. Najwięcej aktów samobójczych popełniają ludzie w wieku 16-21 lat. Drugim niebezpiecznym okresem jest wiek 45-55 lat. Wbrew rozpowszechnionym sądom samobójstwa w Polsce (oraz w większości innych państw świata) częściej popełniają mężczyźni niż kobiety, we wszystkich grupach wiekowych. Zarówno w pierwszej (16-21 lat) jak i w drugiej grupie wiekowej (45-55 lat) mężczyźni mają zdecydowaną przewagę.
PROSTYTUCJA
Prostytucja - uprawianie współżycia seksualnego w celach zarobkowych. Tradycyjnie odnosi się do kobiet świadczących usługi seksualne mężczyznom, ale możliwa jest także w relacjach homoseksualnych oraz odpłatne usługi mężczyzn wobec kobiet. Zjawisko to uwarunkowane jest różnorodnymi czynnikami: społecznymi, ekonomicznymi, kulturowymi i fizjologicznymi. Dziś prostytucja spostrzegana jest w wielu aspektach: społecznym, psychologicznym i medycznym. W różnego rodzaju publikacjach znajdziemy podobne definicje tego zjawiska, bardziej lub mniej szczegółowe, które pomogą nam zrozumieć tą patologię społeczną. Najczęściej mianem prostytutki określa się osobę, stale lub dorywczo zaspokajającą potrzeby seksualne przygodnych partnerów w zamian za korzyść materialną (pieniądze, wartościowe rzeczy np. w postaci upominków), bez zaangażowania uczuciowego i praktycznie bez możliwości wyboru partnerów. Przyczyną, dla której kobiety (przede wszystkim) oddają się prostytucji jest ubóstwo i nędza, pogoń za zyskiem, brak odpowiednich wzorców moralnych, dysfunkcjonalność rodziny, własna wola kobiety, przymus czy namowa innej osoby. Prostytucja wywołuje wiele następstw. Są to między innymi: wzrost zachorowalności na choroby przenoszone drogą płciową, zaburzenia osobowości, zanik szacunku dla pracy i inne. Można wyróżnić też określone typy prostytucji:
* usługi towarzyskie,
* prostytucja w restauracjach i hotelach,
* prostytucja w agencjach towarzyskich, salonach masażu, klubach typu peep-show,
* seks na telefon (call girls),
* prostytucja "w oknach" - charakterystyczna głównie w Holandii.
PRZESTĘPCZOŚĆ
Przez pojęcie przestępczości rozumie się zbiór czynów zabronionych ustawowo pod groźbą kary. Charakteryzuje się następującymi cechami:
*stanowi zagrożenie dla obowiązującego porządku prawnego,
*wyraża się we wzroście liczby osób, które popełniły przestępstwa w stosunku do ogółu ludności. Dotyczy ona nie tylko dorosłych, ale również dzieci i młodzież. W ostatnich latach wzrosła liczba nieletnich sprawców najcięższych przestępstw, takich jak: pobicia z ciężkim uszkodzeniem ciała, zabójstwa, rozboje i wymuszenia. Przestępczość rozpatrywana być może również z punktu widzenia jej rozległości, intensywności, struktury i dynamiki. Przestępczość i jej poziom determinuje wiele czynników. Wśród czynników kryminogennych można wyodrębnić czynniki o charakterze szczególnym i ogólnym. Do pierwszej grupy należy zaliczyć: cechy osobiste przestępcy, układy sytuacyjne, zachwianie równowagi psychicznej, frustracje jednostek, grupy społecznej, rozpad więzi nieformalnych, niedomogi w działaniu organizacji formalnych, alkoholizm, rodziny dysfunkcjonalne, wadliwe działania systemy oświatowego i wychowawczego. Do drugiej zaś nędzę, niesprawiedliwość i konflikty społeczne, nierówny podział bogactw, niski stan zdrowotny społeczeństw, dominację jednej grupy społecznej nad innymi - opierającą się jedynie na bogactwie lub posiadaniu siły czy władzy, frustracje wywołaną niespełnieniem podstawowych potrzeb związanych z egzystencją ludzką, masowy wyzysk, nierówne możliwości życiowe i nieszczęścia powodowane przez człowieka, rygorystyczność kodeksów i przepisów prawnych pozostającymi w niezgodzie z poglądami społeczeństwa, przestarzałe lub nieprzychylne ludziom ustawodawstwa stosowane w sposób sztywny wobec wielu warstw społecznych. Coraz częściej i coraz głośniej mówi się o tym, że szkoła stała się miejscem, gdzie dochodzi do pierwszych przestępstw, których dopuszczają się młodzi ludzie a także dzieci. Są to między innymi kradzieże, bójki jak i wymuszenia, znęcanie się nad rówieśnikami i nauczycielami. Dochodzi do tego handel narkotykami i wandalizm. Codziennie jesteśmy świadkami niszczenia przez młodzież publicznego mienia, urządzeń znajdujących się w szkole, pociągów autobusów itp. Wszystko to jest spowodowane brakiem zainteresowania ze strony zbyt zapracowanych rodziców a także pochodzenie młodych przestępców - rozbite rodziny, żyjące w biedzie są w dużej mierze potencjalnymi „wytwórcami” nieletnich sprawców.

21. WYMIEŃ FORMY I DOKONAJ OCENY SKUTECZNOŚCI POMOCY POSTPENITENCJARNEJ.
Pomoc postpenitencjarna realizowana jest w Zakładach Karnych i Aresztach śledczych przez wychowawców działu penitencjarnego i skierowana na szeroki zakres pomocy zarówno osadzonym, jak i niekiedy ich rodzinom, by po opuszczeniu więzienia mogli jak najlepiej funkcjonować w społeczeństwie. Pomoc postpenitencjarna jest niezmiernie ważna, ponieważ jej głównym celem jest taka pomoc skazanym, by po odbyciu kary jak najbardziej zminimalizować ich szanse na powrót do przestępstwa, czyli np. jeśli ktoś zrobił w zk kurs spawacza to ma szansę znaleźć pracę- więc zarabia i nie musi kraść, tak samo gdy będzie miał dowód i okulary to lepiej będzie funkcjonował w społeczeństwie. A jeśli to się uda to już jest resocjalizacja. Pomoc postpenitencjarna boryka się jednak z wieloma problemami i nie funkcjonuje w rzeczywistości tak, jak powinna. Głównym powodem są oczywiście niskie nakłady finansowe.
Udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin odbywa się poprzez:
1) pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych;
2) okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, do którego osoba ubiegająca się o pomoc ma tytuł prawny, a lokal mieszkalny nie jest użytkowany przez inne osoby;
3) organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej;
4) organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe;
5) organizowanie i finansowanie programów podnoszących kompetencje społeczne, mających na celu przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym, a zwłaszcza agresji i przemocy, w tym przemocy w rodzinie, oraz problemom uzależnień;
6) zakup materiałów, narzędzi, wyposażenia oraz urządzeń, a także odzieży i obuwia ochronnego niezbędnych do realizacji programów
7) pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją leczniczą oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy;
8) pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi, lub przejazdów do miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy, zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie;
9) pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych dokumentów niezbędnych do uzyskania pomocy;
10) pokrywanie kosztów badań specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w programach
11) pokrywanie kosztów grupowego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków osób zakwalifikowanych do udziału w szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe,
12) promowanie i wspieranie inicjatyw i przedsięwzięć służących skutecznej readaptacji skazanych, działań o charakterze edukacyjnym i informacyjnym, organizowanie i prowadzenie szkoleń, organizowanie i zlecanie badań naukowych dotyczących sytuacji osób skazanych;
13) pokrywanie kosztów związanych z organizacją i udzielaniem pomocy rzeczowej w formie:
a) żywności lub bonów żywnościowych,
b) odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej,
c) biletów komunikacji publicznej,
d) leków, środków opatrunkowych i sanitarnych,
e) wyrobów medycznych, w tym przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych,
f) pomocy naukowych, dydaktycznych, książek i materiałów biurowych,
g) niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego lub innych przedmiotów użytku osobistego wspomagających funkcjonowanie społeczne w miejscu zamieszkania lub pobytu, zwłaszcza osobom niepełnosprawnym,
h) materiałów, narzędzi i wyposażenia niezbędnego do uczestnictwa w szkoleniu zawodowym, wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności gospodarczej; 14) w szczególnie uzasadnionych wypadkach udzielanie świadczeń pieniężnych
Ocena skuteczności
Zakład karny jest tworem sztucznym, który stwarza nienaturalne warunki życia dla przebywających w nim ludzi. Zapewne ujemne cechy tej instytucji sprawiły, że niewiara w pozytywne skutki realizowanej w niej kary pozbawienia wolności wystąpiły w momencie narodzin tej kary. Od tego czasu istnieje wiele głosów krytyki więzienia jako instytucji kosztownej, demoralizującej, a nawet okrutnej i przy tym wszystkim niespełniającej oczekiwań społecznych. Trudno zaprzeczyć że wiele argumentów antywięziennych jest słusznych. Mają one bardzo liczne wady, ale nie wiadomo czym je zastąpić. Częściowym rozwiązaniem mogą być coraz śmielej stosowane w świecie nieizolacyjne środki karne, a więc probacja.
Probacja - ogólna nazwa instytucji służących resocjalizacji i prewencji kryminalnej. Opierają się one przede wszystkim na kontrolowanej wolności, pieczy nad sprawcą przestępstwa pozostającym pod dozorem kuratora, nadzorem wyspecjalizowanego organu - kuratora sądowego lub innych podmiotów. System pozwalający na odbywanie kary poza więzieniem.

22. CELE I ZAKRES ZADAŃ KURATORA SĄDOWEGO.
Celami kuratora sądowego jest:
- ugruntowanie w osobie klienta właściwych wzorców zachowań
- nastawienia na życie zgodne z obowiązującymi normami prawnymi i społecznymi
- wytworzenie w podopiecznym przekonania o słuszności wybranej drogi
- Środowiskowe wsparcie mające na celi readaptacje osób niedostosowanych społecznie mających skutecznie zapobiegać powrotności do przestępstwa
- Przebudowanie postawy podopiecznego a antyprawnej na prospołeczną w warunkach środowiska społecznego
Zakres zadań kuratora sądowego
a) sprawowanie nadzoru (kurateli)
- jako środka tymczasowego wobec nieletnich
- jako środka wychowawczego wobec nieletnich orzekanego samoistnie
- w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia z zakładu poprawczego
- jako środka ograniczenia władzy rodzicielskiej
- jako środka wobec osób, co, do których sąd orzekł obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu
b) sporządzenie wywiadów środowiskowych we wszystkich sprawach i stadiach postępowania
c) wykonywanie szczególnych czynności zaleconych przez sąd
d) kierowanie i praca w środowisku kuratorskim
e) prowadzenie kontroli:
- sytuacji społeczno - prawnej małoletnich będących pod opieką lub kuratelą
- przebiegu wykonywania środków wychowawczych
- pracy kuratorów społecznych przez kuratorów zawodowych
f) szkolenie kuratorów sądowych

23. GENEZA I ZASTOSOWANIE SYSTEMU PROGRESYWNEGO W RESOCJALIZACJI
System progresywny: połowa XIX wieku, entuzjazm dla systemu celkowego. Podstawą była odpowiednia klasyfikacja oraz segregacja więźniów (wiek, wysokość kary, szanse na poprawę) od najsurowszego do coraz łagodniejszego reżimu. W systemie progresywnym według W. Croftona koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności przewidywała trzy fazy:
Faza I - Skazani poddawani są surowemu reżimowi. Dzieli się na dwa okresy: 1) okres, w którym skazani otrzymywali nudne i męczące prace w swoich celach 2) okres, w którym warunki odbywania kary były nieco łagodniejsze; więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie, bardziej interesującą pracę; nie obowiązywało odosobnienie w czasie pracy, nauki, nabożeństw i wieczorów dyskusyjnych.
Faza II (główna) - więźniowie wykonywali ciężkie prace, najczęściej publiczne i na świeżym powietrzu. Noc spędzali pojedynczo w specjalnie przeznaczonych na ten cel boksach. Czas trwania tej fazy to około połowa całej kary.
Faza III - kara odbywana była w warunkach rozluźnionego reżimu. Więzień przebywał w zakładzie bez murów, gdzie strażnicy nie byli uzbrojeni. Więźniowie otrzymywali za wykonaną pracę większe wynagrodzenie. Faza ta kończyła się zwolnieniem warunkowym. Gdy osadzony pilnie pracował i zachowywał się nienagannie, każda z faz mogła ulec skróceniu. Gdy nie dostrzegano postępów w zachowaniu, to cofano więźnia do fazy poprzedniej, pozbawiając go w ten sposób możliwości wcześniejszego wyjścia z zakładu w trybie warunkowego zwolnienia lub nawet oddalając zwolnienie na czas późniejszy. Podejście progresywne miało na celu stopniową poprawę losu skazanych w zależności od długotrwałości pobytu w więzieniu i wykazanej poprawy. System progresywny ulegał różnorodnym przeróbkom i modyfikacjom, co świadczyło o jego wychowawczych wartościach i o znacznym postępie w sposobie wykonywania kary.

24. PRZEJAWY I UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH DORASTAJĄCEJ MŁODZIEŻY.
Tym terminem określa się różne działania niosące ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego jednostki, jak i dla jej otoczenia społecznego.
Zachowania ryzykowne młodzieży to między innymi:
1. Palenie tytoniu,
2. Picie alkoholu,
3. Zażywanie narkotyków, środków wziewnych, leków, sterydów,
4. Przemoc rówieśnicza, zachowania agresywne i przestępcze,
5. Wczesna aktywność seksualna,
6. Porzucanie nauki,
7. Ucieczki z domu/placówki,
8. Materializm życiowy,
9. Stosowanie szkodliwych dla zdrowia diet dla poprawienia atrakcyjności fizycznej.
Liczne badania wykazały, że zachowania ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują. Jedno zachowanie pociąga drugie. Picie alkoholu czy odurzanie się narkotykami często współwystępuje z zachowaniami agresywnymi, przestępczymi i wczesną aktywnością seksualną. Wiadomo również, że zachowania ryzykowne mogą się zastępować. Jeżeli jedno zachowanie jest utrudnione lub niemożliwe, nastolatek może wybrać inne. Mówi się, że zachowania ryzykowne, tak jak nieszczęścia, chodzą parami.
Motywy zachowań ryzykownych
1) zmniejszenie zahamowań
2) obniżenie bariery lęku
3) nabranie śmiałości w kontaktach z ludźmi
4) wprowadzenie się w stan podniecenia
5) z nudów
6) dla zabawy, dla odprężenia się
7) z ciekawości
8) ucieczka przed problemami w rodzinie i szkole
9) pod wpływem reklamy
10) zwrócenie na siebie uwagi otoczenia
11) prowokowanie dorosłych
12) uległość wobec nacisków ze strony rówieśników
13) chęć zyskania uznania w grupie rówieśniczej
14) podniesienie własnej wartości
UWARUNKOWANIA:
Zewnętrzne
1) struktura rodziny
2) wykształcenie, zawód rodziców,
3) wyznanie, system przekonań i wartości,
4) religijność,
5) klimat domowy,
6) kontrola, wymagania wobec dzieci,
7) wpływ otoczenia i rówieśników,
8) wpływ mediów.
Wewnętrzne
1) stan zdrowia i poziom rozwoju
2) system osobowości dziecka
3) główne motywy działania,
4) osobiste przekonania,
5) krytycyzm, samoocena,
6) poczucie kontroli, samokontrola,
7) religijność,

25. FAZY PROCESU NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO I DROGI JEGO KOMPENSACJI.
Etapy niedostosowania społecznego (wg Czapów):
I Stadium
- uczucie odtrącenia, frustracji, potrzeby emocjonalne zależności
- reakcje negatywne - celem zwrócenia uwagi
- narastająca agresja wobec rodziców, opiekunów
- reagowanie nieproporcjonalne silnie do podniety
- reakcje impulsywne
- brak cierpliwości, wytrwałości, koncentracji uwagi
II Stadium
- reakcje wrogie, również w stosunku do nauczycieli
- bunt wobec autorytetów
- próby zjednoczenia rodzą agresję
- częsta autoagresja (samookaleczenia, próby samobójcze)
- pierwsze drobne kradzieże
- szukanie kontaktu z podkulturą
- możliwe „rozwydrzenie” seksualne, upijanie się, odurzanie środkami psychoaktywnymi
III Stadium
- przyswojenie kultury przestępczej - przyłączenie się do grupy przestępczej
- pogłębienie objawów (ze stadium II)
- częste kradzieże, włamania rozboje, akty wandalizmu, chęć zadania bólu
- pogłębiona negacja norm moralnych, prawnych
Drogi kompensacji niedostosowania społecznego:
1. Uświadomienie niewłaściwych metod postępowania
2. Nawiązanie kontaktu z domem rodzinnym dziecka
3. Zapewnienie opieki specjalistycznej
4. Wyeliminowanie zachowań negatywnych
5. Doprowadzenie do zmian w antyspołecznym zachowaniu

26. SPOŁECZNO - KULTUROWE KRYTERIA NORM I DEWIACJI.

27. GŁÓWNE BARIERY RESOCJALIZACJI PENITENCJARNEJ.
Resocjalizacja penitencjarna rozumiana jest jako zintegrowany system oddziaływań w obszarze wychowania, ewidencji, rozmieszczenia i prognozy dla optymalizacji stosowania kar i metod oraz środków interwencji penitencjarnej. Realizacja założeń resocjalizacyjnego modelu prawa karnego wykonawczego wymaga od służb penitencjarnych wiadomości na temat przyczyn przestępczości, prognozy kryminologicznej, typologii sprawców, tendencji rozwoju przestępczości, jej struktury, obyczajów środowisk przestępczych. Resocjalizacja penitencjarna jest procesem niezwykle trudnym. Po pierwsze dlatego, że dotyczy przestępców, a zatem osób zwykle bardzo zdemoralizowanych i najczęściej wykolejonych przestępczo, a więc zorientowanych na świat społeczny antagonistycznie. Po drugie dlatego, że odbywa się w więzieniu, a więc w warunkach izolacji społecznej, które z natury rzeczy nie sprzyjają temu procesowi.
BARIERY:
- Niewykwalifikowana i niezaradna kadra (wychowawcami są np. osoby po historii)
- Niechęć/ wrogość osadzonych w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej i ich działań (czyli co by nie robili to i tak jest źle)
- Zbyt małe nakłady finansowe na programy readaptacji społecznej (np. dla osób uzależnionych od alkoholu) czy kursy zawodowe, doszkalające,
- Przeludnienie (im mniej osadzonych to lepiej coś zorganizować, a także funkcjonariusze lepiej ich poznają i wiedzą ewentualnie jak ich motywować do działania, ponadto osadzeni mają lepsze samopoczucie)
- Bardzo negatywny klimat instytucji penitencjarnej (dla osadzonych ogromna frustracja ze względu uwięzienia albo np. negatywny wpływ podkultury przestępczej, dla personelu stresujące warunki pracy- wczesne wypalenie zawodowe)
- Niedostosowanie społeczne osadzonych.
- Nadmiar biurokracji w pracy wychowawców.
- Brak motywacji skazanych do pracy nad sobą i zmianą dotychczasowego stylu życia
- Problemy zachowań agresywnych(zakłady penitencjarne są miejscem, gdzie agresja przybiera inne formy. Jest to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew)
- Podkultura więzienna (czyli tak zwane zjawisko sekretnego życia instytucji penitencjarnej. Podkultura więzienna, jaką tworzy społeczność więźniów lub przynajmniej jej część, przynależy do podkultur dewiacyjnych, czyli takich, które cechują się znacznym stopniem trwałego zmniejszania respektu dla wartości i norm uznawanych za pożądane i obowiązujące w szerszym systemie społecznym)

28. PRZEDMIOT I CELE PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ
Na przedmiot pedagogiki opiekuńczej składają się:
- opieka międzyludzka, zwłaszcza nad dzieckiem,
- wychowanie przez opiekę, poprzez przekazywanie wartości osobo twórczych (opieka wychowawcza),
-wychowanie opiekuńcze czyli nadawanie różnym formom wychowania, a szczególnie edukacji szkolnej walorów opiekuńczych.
Cele pedagogiki opiekuńczej:
- dostarczanie niezbędnej wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowanie,
- kreowanie i rozwijanie wiedzy o wartościach opieki międzyludzkiej,
- wskazanie jak należy stosować zasady, formy, metody i techniki sprawowania opieki, żeby jej przebieg był prawidłowy,
- stawianie obiektywnej diagnozy rzeczywistych zewnętrznych i warunków w jakich przebiegają procesy opiekuńczo-wychowawcze oraz gromadzenie wiedzy na temat psychofizycznej kondycji jednostki podlegającej opiece,
- opisywanie i wyjaśnianie istotnych relacji zachodzących między opieka a wychowaniem.

---