1. System polityczny i jego elementy. Co to jest polityka? Koncepcje polityki.

Termin systemu politycznego został upowszechniony stosunkowo niedawno. System polityczny odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa i zastępuje panujące wcześniej określenie system rządów. System polityczny państwa to nie tylko aparat władzy, instytucje powoływane formalnie, ale również instytucje powołane przez społeczeństwo. System polityczny występuje w społeczeństwie i przybiera określony kształt instytucjonalny i organizacyjny. Oblicze polityczne systemu politycznego określają przyjmowane idee i wartości polityczne a także czynniki społeczno - ekonomiczne i kulturowe społeczeństwa. Należy wspomnieć, że system jest pojęciem szerszym od ustroju, który postrzegamy jako analizę funkcjonowania państwa, czy instytucje społeczne działające w polityce. Jednakże nie ulega wątpliwości, że ustrój jest podstawą systemu.

Istotnymi elementami systemu politycznego jest wykonywanie władzy i polityka. Władza jest jądrem polityki, jest to zdolność narzucania swojej woli innemu podmiotowi z możliwością stosowania przymusu. Natomiast polityka to dążenie do zdobywania i utrzymywania władzy, zatem jest to uzyskanie takiej pozycji, która pozwoli narzucać swoją wolę innym podmiotom. Polityka i władza to pojęcia wieloznaczne, nie dotyczą wyłącznie stosunków publicznych. Twierdzi się, że najdoskonalsze formy wykonywania władzy pojawiają się w systemie państwowym. Jednak czy niezbędne jest państwa do istnienia polityki i władzy? Są różne opinie. Jedna mówi, iż nie ma ścisłego związku pomiędzy władzą i państwem a w każdym razie nie mają charakteru genetycznego. Istnienie państwa nie gwarantuje istnienia polityki, a zwłaszcza władzy. We współcześnie istniejących społecznościach prymitywnych nie znajdziemy instytucji państwowych, zinstytucjonalizowanej władzy. A gdy pojawi się szaman , pojawią się stosunki hierarchiczne typowe dla władzy. Nie forma instytucjonalna przesądza zatem o stosunkach władczych. Niektóre koncepcje łączą władzę z państwem. Człowiek jest istotą społeczną i władza ściśle związana jest z istnieniem państwa.

Warto przedstawić koncepcje polityki na przestrzeni wieków. W starożytności polityka nie jest uświadamiana powszechnie. Klasyczne definicje polityki kładą akcent na władzę państwową.

Arystoteles twierdził, iż człowiek jest istotą polityczną, żyje w społeczeństwie i jest mu to potrzebne. Państwo jest wspólnotą różnych grup ludzi niezbędna dla ich istnienia. Działania ludzkie podporządkował idei dobra wspólnego. Arystoteles analizował ówczesne państwa greckie, które były skonstruowane jako polis. Przez polis rozumiał związek ludzi pozostających pod władzą państwową. Związek ten powinien rządzić się demokratycznie, a więc postawą działania jest zasada równości. Państwo traktowane jest jako dobro wspólne, czyli res publica. Arystoteles twierdził, iż ludzie uczestniczą we władzy stosownie do swoich kwalifikacji intelektualnych, moralnych. Jeżeli władza jest despotyczna to polityka degeneruje się. Człowiek jest odpowiedzialny za podejmowaną działalność. Nie ma władzy bez odpowiedzialności.

Św. Tomasz z Akwinu zaczerpnął wiele z koncepcji Arystotelesa. Twierdził, iż dzięki państwu możliwe jest zapewnienie porządku, pokoju, sprawiedliwości, możliwości wyznawania religii. Władza pochodzi od Boga. Jednak to Bóg jest władzą najwyższą. Prawo stworzone przez człowieka nie może naruszać prawa boskiego, jeżeli władza naruszy prawa boskie można ją obalić. Władza nie tyko ma wykonywać ziemskie obowiązki, ale musi prowadzić do szczęścia wiecznego. Określił władzę jako niezbędny podmiot. Władza istnieje bo człowiek nie potrafi sam zrobić wszystkiego, władza jest potrzebna aby go wspomagać, zarówno w życiu doczesnym jak i w drodze do wieczności. Władza ma spełniać funkcję „organizatorską”, ma służyć człowiekowi radą i pomocą, ukierunkować go i te jej zadania uzasadniają jej byt. Władza nie istnieje sama dla siebie, jej wspieranie człowieka legitymizuje ją, uzasadnia byt władzy. Władza jest postrzegana jako obowiązek na rzecz społeczeństwa. W myśli tomistycznej wyraźnie widać aspekty etyczne określające władzę. Warto zwrócić uwagę na ideę dobra wspólnego głoszoną przez św Tomasza z Akwinu. Jego zdaniem funkcja dobra wspólnego uzasadnia byt władzy, ta właśnie istnieje po to by realizować dobro wspólne.

Charakterystyczne dla renesansu jest nieco inne postrzeganie człowieka. Przyjmuje się, że działania władzy nie mają na celu poskramiania złej natury ludzkiej, bowiem człowiek z istoty rzeczy jest dobry, można pozostawić mu pewien zakres swobody. Jest to jednak uznanie człowieka jako podmiotu samodzielnego.

W kolejnych koncepcjach pojawia się koncepcja umowy społecznej jako formy uregulowania stosunków pomiędzy ludźmi a władzą. Władza traci atrybut boskości staje się świecką. W umowie społecznej ludzie mają możliwość odwołania władzy. Dzisiejsza konstrukcja oparta jest na takim schemacie. Powołujemy władzę i mamy możliwość jej odwołania, jest to swoista umowa społeczna. Taką umową społeczną jest konstytucja (art. 4 - zwierzchnią władzę w RP ma naród). W tym schemacie pojawią się koncepcje, że władza realizuje interes. To są rozwiązania typowe dla nowoczesnego państwa, która zakłada, że władza reprezentuje interesy, ale jednocześnie władza dysponuje ogromnym zakresem uprawnień, może żądać poświęceń ze strony człowieka, aż do poświęcenia życia.

Nie sposób nie wspomnieć także o koncepcjach szczególnych przedstawianych przez Marksa czy Webera. Marksistowska koncepcja zakłada, że władza jest pojęciem historycznym i jest ściśle związanym z pojawieniem się instytucji państwa. Jeśli nie istnieje państwo to nie ma władzy. Władza i państwo to zatem kategorie historyczne powstają na określonym etapie rozwoju sił wytwórczych. Państwo powstaje kiedy pojawia się nadwyżka produkcyjna (zysk), a to jest zależne od rozwoju sił wytwórczych. Państwo stoi na straży interesów klasy posiadającej.

Społeczeństwo dzieli się na klasy wg kryterium statusu społecznego. Kryterium rozróżnienia klasy jest własność środków produkcji, bo ta pozwala uzyskać uprzywilejowaną pozycje i jest to klasa właścicieli, klasa posiadająca. Ci którzy nie mają własności zaliczają się do drugiej klasy - robotników i chłopów. Klasy te pozostają w stosunku do siebie wrogie, antagonistyczne.

W społeczeństwie zróżnicowanym władza nigdy nie będzie potraktowana jako tylko stojąca na straży interesów ekonomicznych. W socjalizmie zasada równości nie jest spełniona. Polskie państwo socjalistyczne było pojęte klasowo. Koncepcja ta opiera się na założeni, że władza ekonomicznej opiera się na władzy polityczna. Układ społeczny wynikający z tej koncepcji jest nierealny, nierzeczywisty.

Koncepcja Maksa Webera - przełom XIX i XX wieku, ekonomista, socjolog, twórca nowoczesnej administracji i służby cywilnej, stworzył pojęcie polityki i władzy odideologizowanych. Władza i polityka powinny być pozbawione wątku ideologicznego, powinny to być tylko działania techniczne, tzn. powinny być oderwane od źródeł aksjologicznych. Ponadto polityka jest dla niego „ walką o udział w sprawowaniu władzy lub możliwością wywierania wpływu na podział władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach między państwami”

To rządy technokratów - nie są zaangażowani partyjnie, nie kierują się konkretną ideologią, ale mają podejście profesjonalistów. Weber uważał, że ideologia prowadzi do sporów i konfliktów, a to prowadzi do destabilizacji, powoduje, że władza jest mało skuteczna, a zatem najlepiej jest rozdzielić i potraktować władzę jako działania techniczne, organizatorskie, nieuwarunkowane ideologicznie. Podział ekonomiczny społeczeństw zachodnich jest relatywnie wysoki - to podział ekonomiczny. Gdy spór ideologiczny sprowadzimy do sfery materialnej bytu człowieka, to wtedy ten sposób myślenia możemy akceptować.

Nauka społeczna Kościoła Katolickiego nawiązuje do tomistycznej koncepcji, mianowicie władza ma służyć kościołowi, dobru wspólnemu. Encyklika JPII Labores exelces polityka jest ściśle związana z dobrem wspólnym. Sobór II w latach sześćdziesiątych także omawia ideę dobra wspólnego, w encyklice Jan XXIII „Mater et magistra” pisze, iż dobro wspólne obejmuje sumę tych warunków życia społecznego w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoją osobistą doskonałość. Dobro wspólne dotyczy zarówno ciała jak i ducha”. Wspólne dobro ma być podstawą dla podmiotów, które działają w systemie politycznym państwa. Jest tu widoczne potraktowanie działania władzy jako dobra wspólnego, jako norma uzasadniająca byt władzy. Władza realizując dobro wspólne działa prawomocnie, legalnie.

Warto wspomnieć o zasadzie pomocniczości (subsydiarności) która pozwala ująć teoretycznie stopień integracji władzy na nasze życie, władza podejmuje działania tam gdzie człowiek sobie nie radzi. Zasada decentralizacji - pozwala na przekazanie części uprawnień władzom lokalnym. Zasada solidaryzmu w naszej konstytucji jest bezspornie wyrażona.

1. Koncepcja rozumienia społeczeństwa obywatelskiego

Idea społeczeństwa obywatelskiego przeżywa swoje odrodzenie po II wojnie światowej, chociaż koncepcja wolnej samorządnej wspólnoty pojawia się po raz pierwszy w pracach Arystotelesa i kontynuowana jest m. in. przez Cycerona, Marsyliusza z Padwy czy Nicolla Machiavellego. U Arystotelesa możemy ją odnaleźć w pojęciu koinonia politike. Owa koinonia politike, czyli wspólnota polityczna, była jak pisze Arystoteles: „pewną wspólnotą równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie”. Do istnienia wspólnoty politycznej konieczna była sprawiedliwość i przyjaźń, aktywne uczestnictwo obywateli nie tylko w życiu indywidualnym, ale także w myśli i konwersacji na forum publicznym.

U Locke'a i Hobbesa społeczeństwo obywatelskie staje się wynikiem umowy społecznej, a nie jak to miało miejsce wcześniej efektem naturalnej wspólnoty. Tocqueville twierdził, iż społeczeństwo musi tworzyć różne organizacje reprezentujące jego potrzeby i interesu. U Tocqueville „ sztuka stowarzyszania się” była niezwykle istotna.

W XIX w pojawia się nowa, odmienna od liberalnej koncepcja społeczeństwa obywatelskiego, której przedstawicielami byli G.W.F. Hegel, K. Marks, a w pierwszej połowie XX w. A. Gramsci. Odrzucili oni przekonanie o społeczeństwie obywatelskim jako sferze jednostkowych uprawnień i wolności chronionej przez państwo.

W latach czterdziestych idea społeczeństwa obywatelskiego znajduje się w cieniu popularności idei społeczeństwa demokratycznego z jednej strony, z drugiej zaś przeciwstawnej jej, koncepcji społeczeństwa totalitarnego w wersji komunistycznej i nazistowskiej.

Zainteresowanie społeczeństwem obywatelskim pojawia się w latach siedemdziesiątych XX w. i jest związane z przemianami jakie dokonywały się w Europie Środkowo- Wschodniej. Jak pisze B. Geremek pojęcie społeczeństwa obywatelskiego w ruchu oporu społeczeństwa Europy Środkowej i Wschodniej wobec systemu komunistycznego było wyrazem świadomości, że państwo znalazło się całkowicie w rękach oligarchii komunistycznej, a także przekonania, że społeczeństwo ma moc samoorganizowania się nawet w warunkach monopolu władzy.”

Społeczeństwo obywatelskie jest manifestowane przynajmniej od 20 lat w Polsce przez różnych polityków z mniejszą, bądź z większą intensywnością. Społeczeństwo obywatelskie to pojęcie wieloznaczne, jednak jego podstawowe rozumienie nie wywołuje większych kontrowersji. Za Tocqueville przyjmuje się, ze powinno być zorganizowane i mieć organizacje reprezentujące interesy różnych grup. Społeczeństwo obywatelskie jest odpowiednio zorganizowane z poczuciem wolności i odpowiedzialności za życie publiczne, którego jesteśmy częścią. Warto wspomnieć, iż społeczeństwo obywatelskie buduje się od najmniejszych struktur np. społeczność akademicka.

W koncepcji społeczeństwa obywatelskiego bardzo istotne jest poczucie obywatelskości. Jest to troska o kraj. Owa troska wyraża się chociażby w udziale w wyborach. Poczucie obywatelskości ma szczególne znaczenie, to poczucie więzi z innymi obywatelami, poczucie odpowiedzialności za własne środowisko. Im wyższa jest nasza pozycja społeczna tym tym wyższe jest poczucie odpowiedzialności Im wyższe człowiek posiada wykształcenie tym więcej ma obowiązków i tym samym wyższa jest odpowiedzialność. Np w dobie kryzysu managerowie firm ponoszą większą odpowiedzialność ponieważ myślą o pracownikach o działaniach firmy. To jest etyka pracy, etyka kapitalizmu.

1. Społeczeństwo obywatelskie a społeczeństwo pluralistyczne.

Społeczeństwo obywatelskie- to z jednej strony zasada ustrojowa, a z drugiej strony rzeczywistość. Jego istota jest zawarta w Konstytucji, nie bezpośrednio, ale w kilku artykułach ogólnie. Społeczeństwo obywatelskie jest pewną formą zorganizowania społeczeństwa, której cechą podstawowa jest tworzenie organizacji reprezentującej interesy i potrzeby różnych grup społecznych. Tworzenie tych organizacji odbywa się na pewnych warunkach, ich powstanie musi odbywać się w pełnej wolności od państwa. Organizacje powstają z nieprzymuszonej woli samych zainteresowanych. Aktywność państwa w tej dziedzinie nie przynosi nigdy pozytywnego skutku. Obywatelskość zmniejsza działanie państwa.

Punktem wyjścia do społeczeństwa obywatelskiego jest uznanie pluralizmu na każdej płaszczyźnie( zróżnicowanie poglądów, filozofii, powoływanych organizacji). Jeśli system jest demokratyczny to należy wyjść z założenia, że każde społeczeństwo jest pluralistyczne. Społeczeństwo pluralistyczne właśnie przedstawia swym członkom szerokie możliwości wyborów, których wachlarz ustawicznie się poszerza. W społeczeństwie pluralistycznym mamy możliwość dostrzegania różnic, łączymy się z tymi, którzy mają podobne potrzeby. Naturalną potrzebą człowieka jest ochrona interesów, która się dokonuje w pierwszej kolejności przez ich uświadomienie a następnie przez ich zorganizowanie, wtedy też powołujemy organizacje w celu reprezentacji naszych interesów.

Zatem należy ten pluralizm odpowiednio wyartykułować tzn uwzględnić dopuszczalne w strukturze samoorganizowanie się (społeczeństwo potrafi własnymi siłami stworzyć taki model sprawowania władzy, który służy interesom całości poszczególnych ludów). Samoorganizowanie się będące jakoby istotą społeczeństwa obywatelskiego wynika z pluralizmu. Człowiek w społeczeństwie obywatelskim jest wolny. Państwo ma obowiązek szanować wolność i chronić ją poprzez odpowiedni system powoływania organizacji społecznych reprezentujących interesy. Za najbardziej demokratyczny system powoływania organizacji uznajemy rejestracyjny, bo ogranicza kontrolę państwa do minimum i dotyczy legalności. Państwo ma szanować wolność, pozwalać się organizować i chronić bezpieczeństwo wolność innych podmiotów.

Społeczeństwo pluralistyczne- organizacje społeczne są wynikiem pluralizmu społecznego, tzn na bazie zróżnicowania społecznego tworzy się różne organizacje. Im bardziej społeczeństwo jest zróżnicowane i świadome tych różnic, tym więcej będzie powstawało organizacji społecznych. Pluralizm prowadzi nieraz do nadmiernego zróżnicowania ujawniającego się w zbyt rozdrobnionej strukturze organizacji reprezentujących interesy. Taki pluralizm może prowadzić do utrudnień funkcjonowania społeczeństwa ponieważ jest nadmierny prowadzi do rozdrobnienia, te z kolei powoduje, że organizacje stają się mało skuteczne, są niereprezentatywne, mogą być skłócone i nie są partnerem dla państwa. Szczególnie jest to niebezpieczne w sferze polityki, bo prowadzi do rozdrobnienia sceny politycznej. Są widoczne trudności w powołaniu stabilnego rządu. Scena polityczna rozwijałaby się lepiej gdyby nowe partie konkurowały z tymi już stabilnymi w sejmie. Wybicie się nowych partii jest trudne. Należy świadomie ograniczyć pluralizm przez poczucie obywatelskości i samoograniczenia.

1. Samoograniczenie jako warunek społeczeństwa obywatelskiego

Punktem wyjścia do społeczeństwa obywatelskiego jest uznanie pluralizmu na każdej płaszczyźnie(zróżnicowanie poglądów, filozofii, powoływanych organizacji). Jednak nadmierny pluralizm może prowadzić do utrudnień funkcjonowania społeczeństwa ponieważ prowadzi do rozdrobnienia, te z kolei powoduje, że organizacje stają się mało skuteczne, są niereprezentatywne, mogą być skłócone i nie są partnerem dla państwa. Szczególnie jest to niebezpieczne w sferze polityki, bo prowadzi do rozdrobnienia sceny politycznej. Są widoczne trudności w powołaniu stabilnego rządu. Należy świadomie ograniczyć pluralizm przez poczucie obywatelskości i samoograniczenia. Samoograniczenie się to konieczny warunek dla istnienia społeczeństwa obywatelskiego. Wyraża się w odwołaniu interesu wspólnego, a nie tylko własnego. Bez wątpienia interes własny też jest ważny bo jest motorem naszych działań, jednakże przede wszystkim ważne jest dobro wspólne. Samoograniczenie to rezygnacja z dóbr dla interesu wspólnego. To uznanie, że istnieją wartości nadrzędne, które mogą wymuszać na mnie rezygnację z moich indywidualnych celów. Należy pamiętać, że osiąga się taki etap rozwoju dopiero po procesie trudnych zmian. Jest to trudny proces, ale trzeba mieć świadomość, że konieczność organizowania się w owym duchu jest określona przez zasady społeczeństwa obywatelskiego. Nie da się nauczyć samoograniczenia bez „ćwiczeń”, bez udziału tworzenia struktury interesu nie jest to możliwe.

1. Cechy społeczeństwa obywatelskiego

Społeczeństwo obywatelskie - zbiorowość ukształtowana dzięki działaniu różnych instytucji życia politycznego, jak wybory powszechne, organizacje polityczne i społeczne oraz kultura polityczna. Dzięki tym instytucjom obywatele mogą świadomie uczestniczyć w życiu publicznym. Cechą społeczeństwa obywatelskiego jest:

pluralizm - na scenie politycznej i społecznej możliwe jest istnienie obok siebie wielu różnych poglądów i reprezentujących je ugrupowań. Funkcjonowanie obok siebie wielu konkurencyjnych organizacji politycznych oraz nieustanny konflikt między nimi to cechy demokracji. Społeczeństwo obywatelskie akceptuje ten konflikt - można się nie zgadzać z poglądami innych ale nie odmawia się prawa do ich głoszenia. Pluralizm może prowadzić do utrudnień funkcjonowania społeczeństwa ponieważ jest nadmierny prowadzi do rozdrobnienia, te z kolei powoduje, że organizacje stają się mało skuteczne, są niereprezentatywne, mogą być skłócone i nie są partnerem dla państwa. Szczególnie jest to niebezpieczne w sferze polityki, bo prowadzi do rozdrobnienia sceny politycznej. Są widoczne trudności w powołaniu stabilnego rządu. Scena polityczna rozwijałaby się lepiej gdyby nowe partie konkurowały z tymi już stabilnymi w sejmie. Wybicie się nowych partii jest trudne. Należy świadomie ograniczyć pluralizm przez poczucie obywatelskości i samoograniczenia.

samoorganizacja społeczeństwa - liczne stowarzyszenia obywatelskie - są to dobrowolne zrzeszenia ludzi skupionych wokół wspólnych poglądów oraz bardziej lub mniej istotnych spraw. Stowarzyszenia są nieodzowne w kształtowaniu się demokracji. Uczą zasad obowiązujących w zrzeszeniach i w społeczeństwie, sposobów jakie stosuje się dla osiągnięcia założonych celów, działania w grupie, podporządkowania własnych, partykularnych dążeń celom grupowym. Dobrowolne stowarzyszenia są organizacjami, w których mogą się kształtować nowe poglądy oraz nowe sposoby zachowań.

Poczucie obywatelskości - wg Osowskiej jest to poczucie obowiązku wobec wspólnoty. Jest to także poczucie współodpowiedzialności za własne państwo i społeczność lokalną, miejscowość.

Samoograniczenie- to konieczny warunek dla istnienia społeczeństwa obywatelskiego. Wyraża się w odwołaniu interesu wspólnego, a nie tylko własnego. Bez wątpienia interes własny też jest ważny bo jest motorem naszych działań, jednakże przede wszystkim ważne jest dobro wspólne. Samoograniczenie to rezygnacja z dóbr dla interesu wspólnego. To uznanie, że istnieją wartości nadrzędne, które mogą wymuszać na mnie rezygnację z moich indywidualnych celów. Należy pamiętać, że osiąga się taki etap rozwoju dopiero po procesie trudnych zmian. Jest to trudny proces, ale trzeba mieć świadomość, że konieczność organizowania się w owym duchu jest określona przez zasady społeczeństwa obywatelskiego. Nie da się nauczyć samoograniczenia bez „ ćwiczeń” , bez udziału tworzenia struktury interesu nie jest to możliwe. Zrozumienie idei społeczeństwa obywatelskiego jest niejako fundamentem współczesnego państwa., zatem m. in samoograniczenie się, czyli umiejętność szukania rozwiązań kompromisowych

aktywizm - postawa aktywnej działalności członków społeczeństwa w życiu politycznym i w szeroko rozumianym życiu społecznym. Wyrazem aktywizmu jest przystępowanie do stowarzyszeń, fundacji, związków zawodowych czy partii politycznych lub spontaniczne uczestnictwo w różnego rodzaju działaniach społecznych.

wysoka frekwencja wyborcza - zarówno w wyborach prezydenckich jak i parlamentarnych czy samorządowych. Obywatele chcą współdecydować o swoim państwie.

krytycyzm - krytyczne podejście do rzeczywistości. Dokonywanie ocen różnego rodzaju działań, zarówno organów władzy jak i innych organizacji.

niski poziom korupcji

7. Czy i kiedy Polska może stać się społeczeństwem obywatelskim

Zastanawiając się nad rozwojem społeczeństwa obywatelskiego w Polsce nie sposób nie wskazać na liczne bariery je ograniczające. Poruszany problem jest złożony, ponieważ bariery rozwoju społeczeństwa obywatelskiego nie mają jednorodnego charakteru. Można wyróżnić bariery kulturowo- historyczne, stanowiące największe obciążenie, ale także bariery świadomościowe determinujące ten proces w mniejszym stopniu. Do obecnych blokad rozwoju można zaliczyć także kryzys kultury, małe zainteresowanie edukacją obywatelską, bariery finansowe, brak zaangażowania elit.

Istotną, choć być może najbardziej ogólną blokadą uniemożliwiającą rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce jest specyficzny, niedojrzały i ciągle ewoluujący kształt polskiej demokracji, ale także brak demokratycznych tradycji, który z kolei skutkuje brakiem równowagi pomiędzy sektorem obywatelskim, a sektorem administracji publicznej. Ponadto barierą okazuje się być niechęć Polaków do uczestnictwa w polityce a inaczej mówiąc deficyt cnót obywatelskich. Brak postaw obywatelskich może być jedną z najważniejszych barier na drodze ku społeczeństwu obywatelskiemu.

Słabość polskiego społeczeństwa obywatelskiego niewątpliwie łączy się z osłabieniem państwa wywołanym procesami transformacji. Należy zauważyć , iż procesowi transformacji poddane jest nie tylko państwo, ale także społeczeństwo. W takich warunkach obywatel musi w bardzo krótkim czasie nauczyć się korzystać z wolności. Trzeba w tym momencie zaznaczyć , iż w Polsce nie istnieje ustabilizowany system edukacji obywatelskiej, który pomógłby dowiedzieć się o obowiązkach obywatela w demokratycznym państwie.

W Polsce istnieje problem niskiej kultury obywatelskiej rozumianej jako zespół akceptowanych wartości, przekonań niezbędnych do sprawnego działania społeczeństwa obywatelskiego, chodzi tu o świadomość uczestnictwa w społeczeństwie wynikające stąd poczucie odpowiedzialności za społeczeństwo i jego członków. W Polsce natomiast obserwuje się niski stan świadomości społeczeństwa, postawy nieobywatelskie, objawiające się m.in. w bierności i bezradności społeczeństwa, braku rozpowszechnionych wzorów społecznikowskich.

Poważną barierą w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego jest zła sytuacja finansowa większości organizacji pozarządowych. Należy zauważyć, iż zła sytuacja finansowa to główny, lecz nie jedyny problem organizacji pozarządowych w Polsce. Organizacje wskazują także na deficyt osób, które chciałyby w sposób bezinteresowny aktywnie działać w organizacji, biurokrację administracji publicznej oraz skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków sponsorów, funduszy UE.

Istotną- blokadą samoorganizacji obywatelskiej w Polsce jest niechętna sektorowi pozarządowemu postawa większości polskich elit politycznych - nie tylko zresztą elit politycznych, ale także medialnych kulturowych, biznesowych a nawet intelektualnych. Wystarczy powiedzieć, że w ciągu szesnastu lat polskiej transformacji w żadnym polskim poważnym medium nie odbyła się rzetelna debata poświęcona kondycji polskiego społeczeństwa obywatelskiego a publicyści i intelektualiści nadający ton polskiemu dyskursowi dopiero od niedawna zaczynają problematykę samoorganizacji społecznej.” Co wydawać się może paradoksem demokracji po `89 r.

Konkludując można dojść do wniosku, iż dotychczasowy rozwój społeczeństwa obywatelskiego jest pełen paradoksów. Jak widzimy przyczyn słabości polskiego społeczeństwa obywatelskiego należy upatrywać się w osłabieniem państwa wynikającym z procesów transformacji co może również wydawać się paradoksem, ponieważ w historii myśli społeczno- politycznej społeczeństwo obywatelskie występowało w opozycji do państwa. Dziś można powiedzieć, że aby społeczeństwo obywatelskie mogło efektywnie działać konieczne jest istnienie „silnego” państwa, którego zadaniem jest m. in. wspieranie społeczeństwa obywatelskiego.

1. Weberowska koncepcja władzy politycznej

Władza jest to zdolność narzucania swojej woli innym podmiotom. To co skłania się na tę zdolność jest istotą władzy. Weber - ekonomista, socjolog, twórca nowoczesnej administracji i służby cywilnej, stworzył pojęcie polityki i władzy odideologizowanych. Władza i polityka powinny być pozbawione wątku ideologicznego, powinny to być tylko działania techniczne, tzn. powinny być oderwane od źródeł aksjologicznych. Ponadto polityka jest dla niego „ walką o udział w sprawowaniu władzy lub możliwością wywierania wpływu na podział władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach między państwami” .

Weber traktował władzę jako rodzaj stosunku stosunku społecznego istniejącego realnie ( bo przecież władzę widzimy realnie, widzimy jej działania z tego właśnie wynika możliwość weryfikacji władzy, to że jestem świadomy , mogę przewidzieć jakie kroki będą właściwe, taka ocenia jest niezwykle istotna). Władza jest to stosunek społeczny, bo jeden podmiot narzuca wolę. Narzucanie woli może być też wbrew woli podmiotu podporządkowanego. To akt wolicjonalny, czyli wynikający z własnej woli podmiotu rządzącego. To właśnie pozwala stwierdzić, że władza jest zjawiskiem konfiliktogennym ( nie da się go uniknąć jest naturalną cechą władzy. Konflikt ma być rozstrzygnięty metodami legalnymi, dotyczy to także przymusu. Przymus jest ostatecznością i musi być środkiem legalnym.

Należy się zastanowić kto jest podmiotem władzy. Wg Webera jest to jednostka, ale też władza może należeć do grup ludzi. Weber podkreśla spersonifikowany charakter władzy, jednostki traktował jako najważniejszy podmiot władzy. Weber podkreśla też kwestię związku pomiędzy władzą polityczną a władzą ekonomiczną., ale nie widzi tego związku jako genetycznego. Nie warunkuje władzy politycznej władza ekonomiczną., władza ekonomiczna wspomaga władzę ekonomiczną. Władza bywa celem samym w sobie dla silnych osobowości, twierdzi, iż to największe osiągnięcie człowieka o władczym charakterze. Tym samym wykonywanie władzy dla samego siebie to zaprzeczenie władzy w interesie publicznym. Cechy osobowościowe polityków mają wpływ na wybór i ocenę ich działania. Wertykalne ujecie władzy to hierarchiczny system podejmowania decyzji. Władza działa w zakresie przyznanych kompetencji, ukształtowało się to w XIX w. i do lat sześćdziesiątych XX w. w Europie był typowy dla ustroju. Końcówka lat XX przynosi nowe rozwiązania, które partycypują w procesie podejmowania decyzji mają swoje źródła w poszerzaniu uprawnień zmiany włączają w proces decyzyjny szersze kręgi ludzi.

9. Trzy typy prawomocnego panowania.

Weber stworzył koncepcję trzech typów panowania. Są to typy idealne będące konstrukcją teoretyczną , nigdy nie występującą w czystej postaci.

Typ tradycyjny - opiera się na wierze rządzonych w prawomocność władzy, która istniała zawsze. Władza oparta jest na tradycji. Wola władcy ograniczona jest tylko tradycyjnymi normami, wprowadzanie nowych norm nie jest możliwe. Jest to podporządkowanie wynikające z tradycji w jakiej władza jest wykonywana. Np. w monarchii podstawą działania władzy i posłuszeństwa wobec niej jest tradycja sukcesji tronu w określony sposób, ta metoda uzasadnia uprawnienia do rządzenia.

Panowanie charyzmatyczne- wódz rządzi ponieważ wygrywa wojny, prowadzi naród do zwycięstwa. Jest wyposażony w szczególne cechy, które uzasadniają posłuszeństwo wobec niego. Legitymizacja opiera się na charyzmie przywódcy. Podstawa istnienia porządku społecznego - osoba przywódcy. Takie panowanie jest potrzebne w sytuacjach kryzysowych, dla rozwiązania doraźnych potrzeb społeczeństwa, niestabilny system. Wódz ma szerokie możliwości do działania, bo relacje mają charakter emocjonalny. Granicą posłuszeństwa jest granica wiary w jego decyzje, wygrane, w jego skuteczność działania.

Panowanie racjonalne- jest rezultatem stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa. O uprawnieniach władzy rozstrzyga się w wyborach. Typy te są teoretyczne, ale pewne elementy mogą dominować. Należy pamiętać, że typ racjonalny nie zapewni wszystkich oczekiwań społecznych, trzeba poszukiwać także innych czynników wpływających na prawomocność władzy. Wielka Brytania - monarcha, brak pisanej konstytucji. Monarcha i Parlament dwuizbowy reprezentują suwerena. Królowa reprezentuje państwo. Monarchia jest dziedziczna, jest trwałą i stabilną instytucją uosabiającą historię kraju trwającą od lat. Stanowi o wielkości państwa, pozycji, znaczeniu, powoduje, że uznajemy wielkość kraju, jest to czynnik spajający demokrację. Ma silne umocowanie w tradycji, wpływa na trwałość stosunków społecznych i politycznych. Wiara w pozycję i znaczenie monarchy jest zakorzenione w świadomości.

Restytucja monarchii po pół wieku nieistnienia w Hiszpanii. W 1931 r. powstała I Republika Hiszpanii, monarcha abdykował, a w 1978 r. wraca monarchia i pojawia się w konstytucji. Monarchia jest dziedziczna. Monarcha jest organem państwa o kompetencjach określonych w konstytucji, nie reprezentuje suwerena. Monarchię powołano po to, aby spajać rozdrobnione etnicznie społeczeństwo hiszpańskie, - czynnik spajający. Wykorzystany jest element który łączy człowieka z przeszłością przy odbudowie monarchii. 1981 r. - ostatni pucz antydemokratyczny w Hiszpanii. System Franco był dementowany od początku lat sześćdziesiątych przez Huana Carlosa. Jest to przykład dynamiczności procesów politycznych. Powrót do monarchii ma służyć legitymizacji władzy.

Współcześnie do instytucji działających legalnie można dorzucić szczególny element jakim jest charyzma jednostki, zaufanie, która działa poza systemem. Np. prezydentura Wałęsy - podejmowanie działań, które wykraczały poza granice prawa, były one podchwytywane przez lewicę, która była zepchnięta poza margines. Była to próba legitymizacji systemu przy użyciu czynnika charyzmatycznego.

Koncepcja Webera doznaje w praktyce bardzo wyraźnej weryfikacji, w związku z tym zakres jej wykorzystania jest bardzo ograniczony.

1. Współczesna koncepcja prawomocnego panowania

Weber stworzył koncepcję trzech typów panowania, mianowicie charyzmatyczny, tradycyjny i racjonalny. Są to typy idealne będące konstrukcją teoretyczną , nigdy nie występującą w czystej postaci. Typy te są teoretyczne, ale pewne elementy mogą dominować. Należy pamiętać, że typ racjonalny nie zapewni wszystkich oczekiwań społecznych, trzeba poszukiwać także innych czynników wpływających na prawomocność władzy. Współczesne typy mieszają się ze sobą ponieważ władza jest zjawiskiem wielowymiarowym, więc nie można jej postrzegać tylko z jednego punktu widzenia.

Np. w Wlk. Brytanii są widocznie dwa typy panowania, zarówno racjonalny, jak i tradycyjny. Monarcha i Parlament dwuizbowy reprezentują suwerena. Królowa reprezentuje państwo. Monarchia jest dziedziczna, jest trwałą i stabilną instytucją uosabiającą historię kraju trwającą od lat. Stanowi o wielkości państwa, pozycji, znaczeniu, powoduje, że uznajemy wielkość kraju, jest to czynnik spajający demokrację. Ma silne umocowanie w tradycji, wpływa na trwałość stosunków społecznych i politycznych. Wiara w pozycję i znaczenie monarchy jest zakorzenione w świadomości.

Koncepcja Maksa Webera nie oddaje realnie istniejącego zjawiska legitymizacji władzy w wystarczającym stopniu. Musimy zatem szukać innych rozwiązań, ażeby widzieć władzę w całej złożoności. Punktem wyjścia jest teza, że władza jest zjawiskiem wielowymiarowym. Trzeba ją postrzegać ze względu na tę cechę. W związku z tym trzeba się odwołać do koncepcji amerykańskiego politologa D. Beethana. Założył on, że należy wyodrębnić trzy elementy aby wielowymiarowość władzy lepiej dostrzec. Wyraża się w trzech założeniach po pierwsze zgodność z ustalonymi regułami, po drugie uznanie tych reguł za usprawiedliwione zarówno przez tych którzy władzę sprawują jak i przez podporządkowanych. Po trzecie istnienie przejawów akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych.

Każdy system opiera się na ustalonych regułach ( np. dotyczących powoływania władzy, sprawowania władzy ) zakres regulacji jest obszerny zwłaszcza współcześnie, to oznacza, że zastanawiając się nad wyborem władzy trzeba zwrócić uwagę na te reguły. Biorąc pod uwagę założenia trzeba zauważyć, że odpowiadają im trzy poziomy legitymizacji

1. poziom reguł- wyjściowy, podstawowy. Reguły mogą być pisane i niepisane np. zwyczaj

2. poziom przekonań- zastanawiamy się nad treścią reguł, czego dotyczą. Władza musi pochodzić od uznanego autorytetu co oznacza, że reguły muszą mieć taką treść, która odpowiada społecznemu przekonaniu o autorytecie. Wyobrażenia o władzy muszą być wyrażone w regułach.

3. Poziom czynnego przyzwolenia - służy odpowiedzi na pytanie czy władzę popieramy, czy ją odrzucamy.

Legitymizacja przede wszystkim ujawnia się w wyborach. Odbywa się poprzez różne zachowania np. konsultacje. Wyraża się w opinii publicznej. Brak przejawów czynnego przyzwolenia wyraża się w bierności obywateli.

11. Znaczenie autorytetu politycznego i co jest jego źródłem ?

Posiadanie autorytetu politycznego jest niezwykle istotne. Autorytet to wysoki społeczny prestiż człowieka lub instytucji osadzony w wartościach danej wspólnoty. Autorytet polityczny cieszy się uznaniem i wiarygodnością, jest gotowy określać cele wspólnotowe za pośrednictwem mechanizmów władzy publicznej. Podporządkowanie się autorytetom daje społeczeństwu korzyści. Wielu uczestników życia politycznego uzyskuje mandaty poselskie lub senatorskie dzięki „namaszczeniu” przez znanych działaczy z autorytetem, występuje przeniesienie cech jednej osoby na inną. Zagrożenia wynikają z automatycznego stosowania tej heurystyki de facto. Autorytet można stracić. Pojawiają się pewne sytuacje faktyczne, decydujące o tym, że przywódca w naszych oczach traci cechy wyjątkowości . Charyzmatyczne cechy są najsłabszym czynnikiem, bo najłatwiej podlegają zmianie.

Źródłem autorytetu władzy jest suwerenność narodu. Współcześnie nastąpiła uniwersalizacja tej zasady tzn. ma ona powszechne zastosowanie. Jest podstawowa bo wybory prowadzą do uniwersalizacji suwerenności. To naród jest suwerenem i decyduje w wyborach. Istotne jest, że autorytet wynikający z zasady suwerenności narodu może okazać się niewystarczający. Mówimy o takich przypadkach kiedy to właśnie działania władzy powodują dewaluację jego autorytetu. Jeżeli władza traci autorytet nadany przez naród, w kolejnych wyborach naród przekazuje autorytet w ręce innych przedstawicieli.

Upowszechnianiu suwerenności narodu towarzyszy likwidacja wiary w nadrzędne znaczenie wartości urodzenia. Zasada suwerenności narodu może być wzmacniana np. poprzez aktywność monarchy. Może być także ograniczające, czego przykładem jest Portugalia w latach 1974 - 1982) Rada Rewolucji działa tam składając się prawie w całości z wojskowych. Organ ten kontroluje ustawodawstwo z punktu widzenia jego zgodności z wartościami rewolucji.

W niektórych krajach należących do innej kultury politycznej niż europejska i ogólnej czynnikiem, który również działa ograniczająco na zasadę suwerenności narodu jest podporządkowanie doktrynie religijnej np. islamowi. Na przykład w Iranie Rada Strażników Konstytucji Urząd złożony z 12 duchownych i prawników, sześciu z nich - duchownych-ekspertów w prawie muzułmańskim jest wybieranych przez rahbara, sześciu pozostałych - świeckich prawników - wyznaczanych jest przez władzę sądowniczą i później poddawanych akceptacji parlamentu. Rada Strażników zajmuje się kontrolą uchwalonych przez parlament ustaw pod względem ich zgodności z irańską konstytucją . Do konstytucyjnych obowiązków Rady Strażników należy również czuwanie nad prawidłowym przebiegiem wyborów parlamentarnych, prezydenckich, oraz do Zgromadzenia Ekspertów. W praktyce oznacza to, że Rada Strażników udziela (lub nie) kandydatom zgody na kandydowanie. . Obecnym przewodniczącym jest: ajatollah Ahmad Dżannati

12. Zasada suwerenności narodu jako źródło legitymizacji władzy

Konstanty Grzybowski ( historyk idei, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego) twierdzi, iż władza jest silna poparciem swoich członków. Legitymizacja zatem to być, albo nie być władzy. Zróżnicowane są źródła legitymizacji władzy. Jednakże niepodważalnym źródłem legitymizacji władzy jest zasada suwerenności narodu. Zasada suwerenności wynika z artykułu Art. 4 ust. 1 Konstytucji stanowi, że „władza zwierzchnia” w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Skoro władza zwierzchnia należy do narodu, to tylko naród jako całość , sprawuje władzę pierwotną i od nikogo niezależną (suwerenną). Jeżeli władza traci autorytet nadany przez naród, w kolejnych wyborach naród przekazuje autorytet w ręce innych przedstawicieli. Upowszechnianiu suwerenności narodu towarzyszy likwidacja wiary w nadrzędne znaczenie wartości urodzenia. Zasada suwerenności narodu może być wzmacniana np. poprzez aktywność monarchy. Może być także ograniczające, czego przykładem jest Portugalia w latach 1974 - 1982) Rada Rewolucji działa tam składając się prawie w całości z wojskowych. Organ ten kontroluje ustawodawstwo z punktu widzenia jego zgodności z wartościami rewolucji.

W niektórych krajach należących do innej kultury politycznej niż europejska i ogólnej czynnikiem, który również działa ograniczająco na zasadę suwerenności narodu jest podporządkowanie doktrynie religijnej np. islamowi. Na przykład w Iranie Rada Strażników Konstytucji Urząd złożony z 12 duchownych i prawników, sześciu z nich - duchownych-ekspertów w prawie muzułmańskim jest wybieranych przez rahbara, sześciu pozostałych - świeckich prawników - wyznaczanych jest przez władzę sądowniczą i później poddawanych akceptacji parlamentu. Rada Strażników zajmuje się kontrolą uchwalonych przez parlament ustaw pod względem ich zgodności z irańską konstytucją . Do konstytucyjnych obowiązków Rady Strażników należy również czuwanie nad prawidłowym przebiegiem wyborów parlamentarnych, prezydenckich, oraz do Zgromadzenia Ekspertów. W praktyce oznacza to, że Rada Strażników udziela (lub nie) kandydatom zgody na kandydowanie. . Obecnym przewodniczącym jest: ajatollah Ahmad Dżannati

13. Czy w Polsce nastąpił kryzys legitymizacji władzy?

Legitymizacja, jest postawą, która wyraża określony stopień akceptacji istniejącego porządku, co w szczególności dotyczy akceptacji klasy rządzącej. Kryzys legitymizacji dotyka Polski, mimo ustanowienia demokracji za przyzwoleniem większości rządzonych.

Kryzys legitymizacji wynika ze słabość elit. Politycy wyrastający z byłej opozycji antykomunistycznej spotykali się z zarzutem braku kompetencji zaraz po dojściu do władzy. Z kolei rządy partii postkomunistycznych oskarżane są o odtwarzanie układów z poprzedniego systemu. Reprezentantom obu tych opcji przypisuje się karierowiczostwo, cynizm i to, że nie potrafią przedłożyć racji stanu nad partykularne interesy własnego obozu. Posługując się stylistyką zaczerpniętą z teorii, można by rzec, że liderom brakuje charyzmy, a politykom profesjonalnego etosu.

Słabości elit towarzyszy brak zaufania do instytucji państwowych. W świadomości społecznej nie stały się one, choć powinny, instrumentem porozumiewania się z władzą. W odczuciu przeciętnego obywatela organy władzy nie funkcjonują dla niego, ale dla potrzeb ludzi, którzy nimi kierują.

Kolejnym czynnikiem są żywiołowe działania klasy rządzącej. Zagrożeniem dla legitymizacji władzy są tu: brak rozgraniczenia kompetencji różnych sfer (co w szczególności dotyczy ciał przedstawicielskich, władzy wykonawczej i sądów), brak przejrzystości systemu podatkowego, częste zmiany prawa dotyczącego własności, dowolność w dziedzinie prywatyzacji przedsiębiorstw oraz wszystkie inne przejawy braku reguł, które pogłębiają wrażenie chaosu. Luki te stwarzają pole dla korupcji.

Polacy nie ufają swoim Politykom. Pozycji tej nie da się wyjaśnić niedostatkami kultury politycznej, niedojrzałością demokracji i niską stopą życiową, ponieważ społeczeństwo polskie nie odbiega pod tym względem od innych społeczeństw postkomunistycznych

Atmosfera zaufania wydaje się zatem koniecznym warunkiem legitymizacji i im jest ona pełniejsza. Nie będzie miała poparcia władza, która jest postrzegana jako oszukańcza. Za negatywnymi ocenami elity politycznej kryją się w różnych krajach różne słabości. W przypadku Polski sytuację tę precyzuje charakterystyka sformułowana przez Edmunda Mokrzyckiego w latach 90., aktualna również teraz: miernikiem niedojrzałości demokracji w Polsce jest to, iż kończy się ona w momencie wyborów. Upadek komunizmu nie usunął dychotomii my-oni, chociaż wiele tu zmienił, i państwo dalej traktowane jest jako siła konkurencyjna i obca.

14. Uzupełniające źródła legitymizacji władzy

Źródła władzy są niezwykle zróżnicowane. Niewątpliwie ważne są źródła socjologiczne, kształtujące samo zjawisko legitymizacji.

Uzupełniającym źródłem legitymizacji władzy jest również władza ekonomiczna. Już Weber wskazywał władzę ekonomiczną jako jedno ze źródeł władzy politycznej. Środki ekonomiczne ułatwiają dostęp do życia i zwalniają z obowiązku troski o byt własny i innych podmiotów. Daje możliwość łatwiejszych kontaktów z rządzonymi i wyborcami. Władza ekonomiczna jest jednym z elementów, który ułatwia pozyskanie poparcia. Wspomniany Weber odwoływał się wielu czynników o charakterze socjologicznym i psychologicznym. Twierdził, iż człowiek jest istotą rządną władzy. O możliwości pozyskania władzy mówimy także wtedy kiedy osobę cechuje swoista charyzma. Możemy się zatem odwołać do pewnych cech osobowościowych człowieka, które umożliwiają zdobycie władzy. Istota jest także wiedza, ponadto wykształcenie, doświadczenie.

Źródła osobowościowe są widoczne wówczas gdy oceniamy rankingi popularności polityków. Istotne są tutaj kryteria pozamerytoryczne wiążące się z cechami osobowościowymi np. komunikatywnością. Cechy osobowościowe jednostki pełnią istotną rolę to one m. in decydują o tym jakich przedstawicieli wybieramy do Parlamentu, kogo wybieramy w wyborach lokalnych . Legitymizacja przede wszystkim ujawnia się w wyborach.

15 . Konsekwencje wielowymiarowości władzy.

Władza jest zjawiskiem wielowymiarowym, więc nie można jej postrzegać tylko z jednego punkty widzenia. Władzę musimy postrzegać w wielu aspektach nigdy nie możemy jej zawęzić do jednego wymiaru, dla którego podstawę stanowi norma prawna. Takie ograniczenie spowoduje, ze nie dostrzeżemy wszystkich elementów. Patrzymy na władzę jak się zachowuje, jak traktuje rządzonych. Taka ocena jest niezwykle istotna. Ta wielowymiarowość musi znaleźć odzwierciedlenie w sposobie legitymizowania władzy.

Na tę wielowymiarowość władzy zwrócił uwagę na koncepcję amerykańskiego politologa D. Beethana. Założył on, że należy wyodrębnić trzy elementy aby wielowymiarowość władzy lepiej dostrzec. Wyraża się w trzech założeniach po pierwsze zgodność z ustalonymi regułami, po drugie uznanie tych reguł za usprawiedliwione zarówno przez tych którzy władzę sprawują jak i przez podporządkowanych. Po trzecie istnienie przejawów akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych.

Każdy system opiera się na ustalonych regułach ( np. dotyczących powoływania władzy, sprawowania władzy ) zakres regulacji jest obszerny zwłaszcza współcześnie, to oznacza, że zastanawiając się nad wyborem władzy trzeba zwrócić uwagę na te reguły. Biorąc pod uwagę założenia trzeba zauważyć, że odpowiadają im trzy poziomy legitymizacji

4. poziom reguł- wyjściowy, podstawowy. Reguły mogą być pisane i niepisane np. zwyczaj

5. poziom przekonań- zastanawiamy się nad treścią reguł, czego dotyczą. Władza musi pochodzić od uznanego autorytetu co oznacza, że reguły muszą mieć taką treść, która odpowiada społecznemu przekonaniu o autorytecie. Wyobrażenia o władzy muszą być wyrażone w regułach.

Poziom czynnego przyzwolenia - służy odpowiedzi na pytanie czy władzę popieramy, czy ją odrzucamy.

1. Społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego, władzy politycznej.

Na to zagadnienie można patrzeć zarówno z punktu widzenia współczesnego wykonywania władzy, można przedstawić te zagadnienie także w ujęciu historycznym. Można przedstawić kilka kryteriów oceny władzy. Skuteczność- pytamy czy program jest realizowany, czy też nie. Zachowania władzy, bierzemy pod uwagę stopień w jakim władza w jakim władza uwzględnia stanowisko rządzonych, mówiąc trywialnie na ile jesteśmy przez władzę traktowani poważnie. Ocena działań władzy z uwagi na to czy zachowania władzy odpowiadają oczekiwaniom ze względu na uczciwość, rzetelność. Na ile władza mieści się w kanonie wartości, które uważamy za niezbędne, czy działa zgodnie z prawem.

Aby władza mogła działać sprawnie musi mieć poparcie społeczne. O społeczną akceptację porządku władzy politycznej tym trudniej im bardziej wykształcone jest społeczeństwo. Wtedy trudniej głosić hasła populistyczne i demagogię. Traktowanie podmiotowe przez władzę oznacza traktowanie poważne. Relacje muszą być oparte na na zaufaniu. Społeczna akceptacja porządku władzy politycznej jest wynikiem wielopokoleniowych doświadczeń.

Normatywną podstawę działania władzy stanowi realizacja interesu ogólnego, jest on współcześnie rozumiany jako dobrobyt w sensie materialnym. Oczywiście nie tylko, ale ma szczególne znaczenie, bywa rozstrzygający. Gdy państwo bierze na siebie zapewnienie wszystkim dobrobytu spełnia wtedy funkcję opiekuńczą.

W systemie demokratycznym poparcie społeczne dla władzy powinno wynikać z wyborów, wybory można tu traktować jako swoisty instrument określający poziom poparcia. Należy pamiętać, że wybory muszą spełniać pewne wymagania. Muszą być kadencyjne i alternatywne. W demokratycznym państwie muszą być przeprowadzone wybory a nie opierać się na poparciu typy mobilizacyjnego. Takie poparcie jest związane ze zjawiskiem siły zbiorczych przekonań ( np. wiece, pochody, masówki). To zastępuje wybory, które są fikcją. Przykładem jest Korea Północna, Chiny, Kuba.

17. Parlamentarny a korporacyjny model reprezentacji interesów.

Porównując parlamentarny a korporacyjny model reprezentacji interesów zasadne wydaje się być na wstępnie wyjaśnienie pojęcia interes. Otóż interesy dzielimy na polityczne oraz tzw. inne interesy (np. ekonomiczne) . Interesy polityczne sprowadzają się do zdobycia i utrzymania władzy, są reprezentowane przez partie polityczne. Inne interesy reprezentowane są przez grupy interesów , zajmujące się organizacją różnych interesów, dążące do tego aby zrealizować interesy swoich członków i w ten sposób naciskają na partie polityczne, mogą także naciskać na sam parlament kiedy prowadzą lobbing. To prowadzi do podziału organizacji grup interesu na model parlamentarny i korporacyjny.

Przykład str.10

Cechy systemu parlamentarnego:

1. Pluralizm - jest to naturalny stan faktyczny każdej społeczności. Pluralizm ma swoje konsekwencje.

2. Wolność tworzenia partii politycznych

3. Wolność przynależności partyjnej i organizacyjnej

4. Konkurencyjność jest podstawą systemu partyjnego. Ma to odbicie w założeniu alternatywności wyborów

5. Wolna gra sił politycznych

6. Konflikt. Jest on nieunikniony. Musi być świadomość, że konflikt jest nieunikniony w systemie. Przepisy muszą być tak tworzone aby była możliwość rozstrzygania konfliktu w pierwszej kolejności środkami pokojowymi. Muszą być przewidziane procedury, które uzewnętrznią konflikt i pozwolą go pokojowo rozstrzygnąć.

System parlamentarny ma także pewne negatywne cechy. Pluralizm może być nadmierny, „rozbuchany”, ograniczenia to „klauzule zaporowe”. Wolność tworzenia partii może prowadzić do nadmiernej liczby partii, co powoduje rozdrobnienie sceny politycznej, a to powoduje trudność w tworzeniu gabinetu i słabość gabinetu. Nadmierna konkurencyjność powoduje trudność w znalezieniu rozwiązań kompromis tycznych.

Cechy systemu korporacyjnego

Korporacje to zrzeszenia, które sięgają średniowiecza (cechy). Ochrona klienta i ochrona własnych interesów to cechy korporacji. Model ten słabnie i w XIX w. nie istnieje jako siła. Powrót do korporacji następuje po I wojnie światowej w państwach słabych politycznie i tam gdzie jest dużo partii politycznych, co powoduje częste upadki gabinetu (Portugalia, Hiszpania, Włochy). W państwach tych pojawia się tendencja antypartyjna i na tym gruncie antypartyjność i antyparlamentaryzm, pojawia się myśl o systemie korporacyjnym jako konkurencja dla parlamentaryzmu. Taki model w Portugalii, który upadł po 50-u latach istnienia.

Grupy społeczne organizują się korporacje, zawodu poza nią się nie wykonuje i korporacje mają swoje reprezentacje w Izbie korporacyjnej. System ten upadł, jest to system niedemokratyczny, brak w nim konkurencyjności. Parlamentaryzm jest niewydolny. Po II wojnie światowej pojawia się pomysł aby połączyć parlamentaryzm z pewnymi elementami korporacjonizmu. Jest to koncepcja zwana neokorporacjonizmem. Rozpowszechnia się ona w całej Europie (poza Środkową i Wschodnią). Celem tej koncepcji jest zachowanie pokoju społecznego.

Cechy systemy korporacyjnego:

1. wyłączenie określonych interesów z zakresu reprezentacji parlamentarnej. Nie mogą one podlegać dyskusjom w parlamencie i decyzjom parlamentu. Konkretne sprawy nie mają charakteru karty przetargowej w sporze politycznym. Wynika z tego to, że staje się merytoryczna, a nie polityczna i przestaje być atrakcyjna politycznie.

POROZUMIENIE

PRACA (pracobiorcy) + KAPITAŁ (pracodawcy) + PAŃSTWO

2. obligatoryjna przynależność do korporacji. Korporacja ma wyłączność na reprezentowanie określonych interesów.

3. zakaz działania więcej niż jednej korporacji w danej branży, czyli wyłączność

4. rozstrzyganie problemów w ramach porozumienia - jest to cel współczesnej demokracji

Punktem docelowym demokracji jest dążenie do rozstrzygania problemów w ramach porozumienia. Nacisk jest położony na porozumienie a nie na wymuszenie. Współczesne społeczeństwa opierają się na podmiotowym traktowaniu, jest to wynik ochrony praw człowieka oraz powstanie instytucji broniących praw człowieka np. skarga do TK, skarga do ETS w Strasburgu, ochrona interesów związanych z rozstrzygnięciami UE.

System korporacyjny w największym stopniu oparty jest o kwalifikacje podmiotów uczestniczących w dyskusji i pokojowe rozstrzygnięcia. Wada systemu korporacyjnego to ograniczenie wolności. Może być stosowany posiłkowo jako uzupełnienie modelu parlamentarnego. Np. działająca w Polsce komisja Trójstronna to ciało korporacyjne. Najsilniej korporacjonizm jest rozwinięty w krajach nordyckich, Niemczech, Austrii. Jednak należy pamiętać o tym, że w żadnym kraju europejskim nie mamy z jednym modelem reprezentacji interesów. Dominuje model parlamentarny, ale jest wspomagany przez korporacyjny. Korporacjonizm nie jest jedyną formą reprezentacji interesów oprócz niego grupy działają również przez inne formy, np. lobbing, wysłuchanie publiczne.

18. Cechy partii politycznych

Powstały w aktualnej formie na przełomie XIX i XX w. Jednak początków można doszukiwać się dużo wcześniej. Maks Weber przedstawił etapy kształtowania się partii politycznych. Jako pierwsze wyróżnił koterie arystokratyczne- luźne grupy arystokratów nie powiązane organizacyjnie i niemające programu, dążące do realizacji jednostkowych celów co jest z kolei powodem organizowania się w grupach. Następnie wyróżnia partie notabli. Następnie partie masowe. Te właśnie rozwijają się od połowy XIX w. Przyczyną powstania jest rozwój prawa wyborczego, parlamentaryzmu i rozwój nowych grup, klas społecznych, które powstają wraz z uprzemysłowieniem. Część ludności z wsi przemieszcza się do miasta, kształtujące się mieszczaństwo klasy średniej. Te procesy powodują, że powstają nowe partie. Są to partie robotnicze o ideologii lewicowej. Partie powstają oddolnie. Powstają w związku z walką o równe prawa wszystkich klas. Dzielą się na dwa nurty w XX w - socjalistyczny i komunistyczny. Trwa to do II wojny światowej. W XX wieku podział się stabilizuje, utrwala. Współczesne partie dążą do tego by było ustabilizowane członkostwo. Liczebnie partie się nie powiększają. Reprezentują interesy o charakterze krajowym.

Wszystkie te etapu ewolucyjnie przeszła tylko Anglia. W parlamencie powstały dwie partie Turysów i Wigów. Najpierw tworzyły się kluby w parlamencie. Partie musiały mieć poparcie w terenie po to by uzyskać mandaty. Z chwilą pojawienia się nowoczesnego parlamentu konieczna była inna organizacja, z klubów muszą się wyłonić organizacje terenowe. Powstają zatem partie nobili.

Cechy partii politycznych.

1. organizacja- nie ma ustalonych założeń organizacji partii. Są pewne typowe rozwiązania. Można wyróżnić typologie dwojakiego rodzaju, mianowicie europejska sformalizowana struktura, podział ról w systemie politycznym.

2. Cel lub funkcja wykonywana w systemie politycznym- cel warunkuje odróżnianie jej od innych organizacji . Nie każda partia zdobędzie władzę, bo na przykład jest mała. Patrzymy na to czy dąży do władzy, czy bierze udział w wyborach.

3. Ideologia lub program- twierdzi się, że współcześnie partia utraciła ideologiczny charakter, bo ideologię zawęża się do kwestii związanych z rywalizacją, z konfliktem między grupami społecznymi na tle różnic materialnych. W II połowie XX w. uznano, że konflikty przestały być aktualnie, bo zmniejszyły się różnice materialne i nie ma potrzeby żeby konflikty istniały. Różnice między partiami sprowadzają się tylko do różnic w programie. (program - władza ma po prostu wykonywać swoje zadania , efektem tego jest wykonanie budżetu. Oprócz tego ma mieć wizję ukształtowania państwa. Ma podjąć ryzyko i wpłynąć na rozwój. Państwa reformują się dzięki aktywności władzy. .

4. Klasowy charakter.- różne grupy społeczne dzielone wg różnych kryteriów. W tym znaczeniu partia realizuje również różne interesy. Współczesne myślenie o interesach jest współcześnie zmienione przez dążenia partii do reprezentowania interesów ogólnonarodowych, nie wąsko pojmowanych. Perspektywa w jakiej działa partia mówi, że ma działać szerzej , dla różnych grup i szukać kompromisu. Widoczne także w Polsce np. PSL rezygnuje z wyłącznego reprezentowania rolników.

Cechy partii uwidaczniają się w różny sposób, w różnych okresach i w różnych partiach

19. Funkcje partii politycznych

1. Funkcja kształtowania postaw i opinii - widziana na dwóch płaszczyznach jako artykulacja interesów i jako reprezentacja. Artykułowanie interesów oznacza określanie interesów ustalanie jakie interesy są właściwe dla określonych grup społecznych. Należy je nazwać sformułować i ustalić ich zakres. Jednym słowem trzeba przeprowadzić takie działania, których efektem będzie ustalenie właściwego programu partii . Partia posiada program i to właśnie z nim przychodzi do wyborów, program jest ofertą, która która jest wynikiem analizy tego co myślą wyborcy, jakie mają potrzeby. Informacje od wyborców pozyskuje się poprzez rozmowy ankiety, środki masowego przekazu. Jeśli chodzi o reprezentację to interesy musi ktoś reprezentować. Partie szukają informacji o interesach by je reprezentować. Reprezentowane są realne interesy. Sens reprezentacji interesów polega na reprezentowaniu realnych potrzeb.

2. Funkcja wyborcza- jeśli chodzi o organy jednoosobowe to kandydaci na prezydentów zgłaszają się w różnej formie. W USA występują prawybory. We Francji kandydat zgłasza się bez wiedzy partii widoczna jest tutaj dominacja przywódcy. Program opracowują grupy, które finansują kampanię. Nie opracowuje go kandydat. Jednak jest związany ze sponsorami i im sprzyja. W każdym systemie prezydent jest niezależny, ale jest to względne ponieważ musi występować współpraca chociażby dla tworzenia prawa. Kandydat musi współpracować z tymi, którzy go wspierają. Jeśli chodzi o organy jednoosobowe to należy się zastanowić kto jest uprawniony , w jakiej procedurze do tworzenia list ? Demokratyczna partia działa tak ze ? Partie działają na podstawie dyscypliny , członkowie dostosowują się do decyzji organów partyjnych. Członkowie decydują o związaniu decyzją organów. Program dotyczy każdego członka i niezrzeszonych kandydatów startujących z listy. Członek z ramienia statutu może wpływać na program, interpretować go. Wyborcy wiedzą, że kandydat jest związany z programem

3. Funkcja rządzenia - obejmuje rządzenie sensu stricto jak i działalność opozycyjną. Opozycja może być zinstytucjonalizowana i niezinstytucjonalizowana jak w przypadku Polski. Np. w Wlk. Brytanii opozycja jest finansowana z budżetu państwa. Relacje pomiędzy rządzącymi a opozycją mogą być ostre. Rządzenie sensu stricto- partia, która wygrała tworzy rząd samodzielnie lub w koalicji. Im więcej partii w koalicji tym bardziej jest ona nietrwała . Funkcja rządzenia obejmuje powołanie rządu, temu zaś towarzyszy przedstawienie programu. ( expose prezesa RM) . Powołanie konkretnych osób na stanowiska. Rządzenie obejmuje nominację personelu, ustalenie koalicji, obsadę stanowisk, ustalenie expose jako podstawy działania rządu.

Polska - Partie polityczne formułują programy polityczne raczej by zwyciężyć w wyborach, niż zwyciężają w wyborach, by formułować programy polityczne. Partie jako organizacje o silnie personalizowanym charakterze, nastawione na organizacyjne przetrwanie przez oferowanie selektywnych zachęt i korzyści.

20. Znaczenie społeczne i polityczne partii politycznych i grup interesu.

Partie polityczne i grupy interesu reprezentują interesy. . Interesy polityczne sprowadzają się do zdobycia i utrzymania władzy, są reprezentowane przez partie polityczne. Inne interesy reprezentowane są przez grupy interesów , zajmujące się organizacją różnych interesów, dążące do tego aby zrealizować interesy swoich członków i w ten sposób naciskają na partie polityczne, mogą także naciskać na sam parlament kiedy prowadzą lobbing.

Interesy zawsze dzielą ludzi. Wzmocnienie tych interesów jest widoczne gdy pewnego typu interesy nakładają się na siebie. Jednak jakoby istotą partii politycznych i grup interesu jest reprezentacja interesów poszczególnych jednostek.

W demokratycznym państwie interesy polityczne są reprezentowane w parlamencie. Inne interesy reprezentowane są przez grupy interesów , zajmujące się organizacją różnych interesów, dążące do tego aby zrealizować interesy swoich członków i w ten sposób naciskają na partie polityczne, mogą także naciskać na sam parlament kiedy prowadzą lobbing - oddziaływanie na decyzje polityczne, na partie. Poprzez wysłuchanie publiczne, opinię publiczną, konsultacje społeczne. Nie zawsze oddziaływanie grup ma charakter sformalizowany. O grupie interesu możemy mówić, jeśli istnieje jakaś zbiorowość połączona wspólnymi celami lub interesami, która podejmuje działania wpływające na politycznych decydentów, mające na celu realizacji swoich postulatów. Jak więc można zauważyć, grupy interesu nie są czymś nowym w dziejach ludzkości i pojawiły się wraz z tworzeniem się pierwszych ognisk władzy państwowej. Podobnie rzecz się ma z lobbingiem, zwanym inaczej rzecznictwem interesu.

Partie polityczne są specyficzną formę powiązań między państwem a społeczeństwem. Oznacza to, iż obywatele uczestniczą w procesie rządzenia. Oczywiście nie odbywa się to w ten sposób, iż każdy wyborca bierze bezpośredni udział w procesie podejmowania decyzji, lecz czyni to poprzez swoich przedstawicieli w parlamencie czy w samorządzie lokalnym.

Partie polityczne są niezbędne dla funkcjonowania państwa, kreowania jego polityki reprezentowania go na arenie międzynarodowej. Gwarantują pluralizm, możliwość wyboru, ich istnienie jest konieczne w państwie demokratycznym. Wypełniają szereg funkcji istotnych dla społeczeństwa.

21. Pojęcie systemu partyjnego.

Zgodnie z Morisem Duvergenem system partyjny to warunki koegzystencji wielu partii w systemie politycznym. Warunkiem istnienia systemu politycznego jest konkurencyjność i wielość partii. W pierwszej kolejności istotne jest to aby partie działały w warunkach konkurencyjności.

Na system partyjny oddziałuje wiele czynników np. prawo wyborcze, które może zwiększyć liczbę partii, bądź ograniczyć, a więc wpłynąć na system. Następnie kultura polityczna , struktura społeczna doświadczenie polityczne.

Mając na uwadze konkurencyjność partii i kryterium ilościowe, możemy wymienić następujące systemy partyjne:

System dwupartyjny- istnieją więcej niż dwie partie, ale tylko dwie partie mają szansę zdobyć władzę. Potencjał wyborczy tych partii jest mniej więcej taki sam. Kryzysy rządowe występują rzadko bo większość parlamentarna jest stabilna. Negatywne strony to ograniczenie reprezentatywności parlamentu. istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą o zdobycie i utrzymanie władzy. Żadna z nich nie ma szans zdobyć przewagi w parlamencie (większość mandatów), aby samodzielnie utworzyć rząd. Tworzą się więc rządy koalicyjne. System ten świadczy o zróżnicowaniu ludności, daje im możliwość lepszej, pełniejszej reprezentacji ich poglądów w parlamencie. Jednak czasem może też utrudniać rozwiązywanie pewnych problemów społecznych, doprowadzając do konfliktów.

Polski system partyjny w ciągu 20 lat od transformacji ustrojowej zapoczątkowanej w1989 roku przeszedł znaczącą ewolucję. Po niemal 50 latach monopartyjnego dyktatu zrodziła się możliwość wstąpienia na drogę pluralizmu politycznego. Polskie społeczeństwo skorzystało z tej możliwości, tworząc w początku lat 90. ponad 350 ugrupowań, które reprezentowały najróżniejsze poglądy i postawy społeczne (dość wspomnieć założoną przez satyryków Polską Partię Przyjaciół Piwa). „Powstający system partyjny w 1989 roku nie miał silnego oparcia w istniejącej strukturze społeczeństwa. Partie polityczne nie tworzyły wyraźnych więzi z określonymi grupami społecznymi. Powstające często nowe partie z reguły są bardziej konsekwencją ruchów na poziomie elit politycznych, niż odzwierciedleniem istniejących interesów określonych grup społecznych. Stąd też częste ruchy na polskiej scenie politycznej w pierwszej połowie lat 90., przejawiające się powstawaniem jednych ugrupowań, a rozwiązywaniem innych, częstymi sojuszami. Polski system partyjny daje się zatem ogółem scharakteryzować jako system rozbicia wielopartyjnego, który można dookreślić jako konkurencyjny, zmienny i rozproszony z okresowymi tendencjami do dwublokowości. Trudności w zakresie scharakteryzowania polskiego systemu partyjnego wiążą się z wyodrębnieniem właściwego kryterium dokonywania jego podziału. Problematycznym wydaje się tradycyjny podział na partie prawicowe, lewicowe i centrowe, bowiem brak wyrazistego centrum - zarówno ze względu ma słabość nowych klas średnich, jak i silne wartościowanie przeszłości z perspektywy postsolidarnościowej i postkomunistycznej -

utrudnia klasyfikację znacznych segmentów systemu partyjnego z zastosowaniem osi podziału lewica versus prawica.

1. Charakterystyka programów wyborczych w Polsce.

Dokonując charakterystyki programów wyborczych w Polsce warto posłużyć się tezą Anthony Downse'a, który pisze, iż partie polityczne formułują programy polityczne raczej by zwyciężyć w wyborach, niż zwyciężają w wyborach, by formułować programy polityczne. Taka sytuacja jest widoczna w Polsce.

W ostatnim okresie programy wyborcze w Polsce charakteryzowały się kolorową szatą graficzną. Dostępność była ogromna. Materiał wyborcze były wizualnie atrakcyjny. Zainteresowanie odbiorcy wzbudzone poprzez zastosowanie odpowiednich zdjęć i grafiki. Polityk przedstawiany jest jako osoba rodzinna, atrakcyjna. Programy wyborcze są adresowane do wyborców najmniej przygotowanych do percepcji. Są widoczne, krótkie teksty formułowane w postaci haseł, ponadto zastosowane są w nich wszystkie elementy marketingu politycznego i handlowego. Taki program jest podany w odpowiednim opakowaniu, tak samo jak program handlowy zawiera skrótowe hasła.

Nasuwa się w tym momencie zasadnicze pytanie, mianowicie, jaka jest granica takiego postępowania? Przecież w programie musi być granica etyczna, etyka jest elementem niezbędnym w działalności publicznej. Programy partii politycznych to oferta np. rozwiązań gospodarczych, socjalnych, ustrojowych opartą o ideologię i to odbywa się w oficjalnych dokumentach partyjnych, publikacjach prasowych, poprzez zaprzyjaźnioną prasę, ale nie jest to tylko oferta w sensie handlowym, ale także propozycja do dyskusji do rozważania, do analizy Jest to oddziaływanie na świadomość na podświadomość, na ksztaltowanie opinii i postaw. A to wymaga rozpoznania potencjalnego adresata, środowiska do którego kieruje się swoją koncepcję, trzeba wiedzieć kto nim jest, co sobą reprezentuje i wiedzieć jakie są jego oczekiwania, trzeba dokonać analizy tej grupy do której będzie się kierować ofertę. Ta oferta musi być dobrze zaadresowana i ówczesne partie polityczne nie są tak zidentyfikowane z konkretnym środowiskiem, mają ogólnonarodowy aspekt działania, więc muszą adresować swoje programy do różnych grup społecznych, korzystają z fachowej pomocy, wykorzystują narzędzia z zakresu socjologii ( ankiety, badania).

Konkludując programy wyborcze partii politycznych w Polsce to oferta. W programach uwidacznia się forma polityki. Zazwyczaj nie ma w nich konkretnej treści. Jest tylko odwołanie do emocji. Nie jest istotne udzielenie odpowiedzi na pytania wyborcy, ale o to by pokazać taką rzeczywistość, która okaże się atrakcyjna dla wyborcy. To postpolityka nie pokazuje się zdolności polityka w realizacji celów. Posługuje się pozorami. Politycy nie odwołują się do intelektu tylko do uczuć.

23. Typy demokracji

Demokracja są to rządy ludu. Jeżeli istnieje wizja demokracji to władza ma trudniej. Kryteria mierzalne demokracji wg Roberta Dahla twierdził, że trzeba porównać systemy poprzez kryteria mierzalne i uwzględnił niskie bariery dostępu do wyborów np. wiek, wolne wybory, alternatywne wybory, czyli konkurencyjny system wyborczy. Na podstawie tych kryteriów budujemy cztery typy demokracji, mianowice demokrację ograniczoną ( typ historyczny, ówcześnie nie występujący), demokrację nieskonsolidowaną, skonsolidowaną i pseudodemokrację.

Demokracja ograniczona była popularna od XVII do XIX w. Jest to taka formuła w której tylko część społeczeństwa ma prawa wyborcze. To pierwsza formuła demokracji najwyższy poziom ma demokracja skonsolidowana. Wszystkie etapy od ograniczonej demokracji po skonsolidowaną przeszły tylko dwa kraje, mianowicie Wlk. Brytania i Szwecja. W demokracji ograniczonej prawo wyborcze powiększają się stopniowo, liczba osób uprawnionych do głosowania powiększa się nie od razu ale w drodze ewolucji. Jest to etap bardzo długi. Demokracja ograniczona może się także pojawić jako pewna cecha systemu nieograniczonego w sytuacji gdy przez grupy uzurpujące sobie władzę nastąpi ograniczenie grupy uprawnionej do udziału w głosowaniu. Przykładem mogą być ograniczenia w głosowaniu kleru w Rosji.

Demokracja nieskonsolidowana- jest tutaj zastosowane kryterium powszechnosci wyborów, kryterium spójności elit, zdolność grup społecznych uczestniczących we władzy do porozumienia, to się przekłada na zdolność powołania rządu.

Demokracja skonsolidowana - skonsolidowanie polega na spójnosci frakcji elit - są to wyodrębnione grupy w ramach elit- mające wpływ na decyzje polityczne lub same je podejmujące. Elita może być zróżnicowana tzn. mniej skonsolidowana. Sytuacja taka pozwala na współpracę między frakcjami elity, ogranicza konflikt ułatwia sprawne działanie. Stanowi ostatni etap czyli sytuacje kiedy oprócz powszechności prawa wyborczego stwierdzamy, że frakcje elit są dostatecznie zintegrowane. Zintegrowanie elit nie oznacza idealnego położenia, nie oznacza zupełnego braku konfliktu- chodzi o zdolność systemu do możliwości rozwiązywania konfliktów w sposób gwarantujący stabilizację władzy. Demokracja taka pozwala na uwzględnianie stanowisk, pozwala wypowiadać się swobodnie.

Pseudo demokracja- charakteryzuje się tym, że elita polityczna jest zdominowana przez jedną frakcję i to jest typ elity, która nie spełnia warunków demokratyczności. Zdominowanie przez jedną frakcję oznacza, że pozostałe nie mają możliwości działania i wypowiedzi. Np. Polska w okresie komunistycznym.

24. Czy w Polsce istnieją elity polityczne?

Elity to pewne wyodrębnione grupy pojawiające się w różnych dziedzinach życia publicznego. W czasie PRL pojęcie elita polityczna było usunięte ponieważ kojarzyło się z nierównością ludzi. Wyodrębnienie elity nie zawsze oznacza wyodrębnienie ludzi zdolnych do działania w danej dziedzinie.

Amerykańscy politolodzy Burton, Gurthem i Migley przez elitę polityczną rozumieją taki zbiór jednostek, które dzięki strategicznej pozycji w kluczowych organizacjach społecznych są w stanie kształtować procesy decyzyjne. Można wyróżnić trzy typy elit politycznych:

Elita sfragmentaryzowana- wielość frakcji, zróżnicowane. Trudno jest o porozumienie między nimi. W konsekwencji niestabilność polityczna, częste zmiany rządu. Nie jest typem pożądanym.

Elita zintegrowana normatywnie- podział na frakcje istnieje w elicie. Liczba frakcji nie jest nadmierna. Jest zgoda co do podstawowych wartości systemu. Żadna z frakcji nie dąży do jego likwidacji. Wysoki stopień zgodności elit co do istniejących instytucji. System w konsekwencji jest stabilny, nie jest wstrząsany kryzysami rządowymi.

Elita zintegrowana ideologicznie- zdominowana przez jedną frakcję wyłączającą działania pozostałych. Charakterystyczne dla systemów niedemokratycznych, Polska w czasach PRL. Proces zbliżenia elit to proces prowadzący do powstawania demokracji skonsolidowanej. Czynniki sprzyjające to przygotowanie do życia publicznego, przygotowanie kompromisu, dialogu. Czynniki materialne, gospodarcze.

W Polsce mamy do czynienia ze słabością elit politycznych, brakiem ich porozumienia. Elity nie są zdolne do zawarcia konsensusu. Co w efekcie prowadzi do niestabilności systemu. Można zatem zaryzykować stwierdzenie że mamy w Polsce elity sfragmentaryzowane.

25. Hiszpański model przekształceń demokratycznych

W latach trzydziestych XX w monarchia hiszpańska została obalona, przez republikanów. W roku 1936 Franco wziął udział w powstaniu wojskowym, które stało się początkiem wojny domowej w Hiszpanii, trwającej do roku 1939. mniej więcej od lat trzydziestych Franco stał się dyktatorem w Hiszpanii. Jego dyktatura ewoluowała od skrajnego autorytaryzmu w życiu politycznym i autarkizmu w gospodarce - do systemu zawierającego elementy pluralizmu w obu dziedzinach. Instrumentalny stosunek Franko do wszelkich ideologii i niechęć do liberalizmu i demokracji parlamentarnej - wpływa na jego samodzielność w sprawowaniu rządów. Samodzielność tę wzmacnia umiejętne kreowanie i rozgrywanie przez Franco wewnętrznych konfliktów między różnymi odłamami władzy stworzonego przez siebie systemu. Chęć legitymizacji własnej władzy i szacunek żywiony przez Franco dla królewskiej przeszłości Hiszpanii stały się przyczyną proklamowania państwa katolicką monarchią reprezentacyjną i wyznaczenia Juana Carlosa de Bourbona na swojego następcę. Franco chciał silnej, katolickiej monarchii absolutnej, a nie słabej, takiej, jaką obalili w latach 30 republikanie.

Jednak frankizm musiał upaść. Rozwój gospodarczy kraju doprowadził do ukształtowania się klasy średniej, która zaczęła domagać się większego udziału w decydowaniu o losach kraju. Po śmierci generała Franco szybko okazało się, że frankizm musiał umrzeć wraz z nim. Przekształcono system władzy w Hiszpanii z autorytarnego w demokratyczny. Pojawiła się monarchia jako organ konstytucyjny nie uosabiający suwerenności. Kojarzyła się z określoną formą ustrojową i ścisłym usytuowaniem monarchy we władzy. Monarcha ma ograniczone kompetencje. Działanie monarchy możliwe jest tylko poprzez autorytet. Monarcha Hiszpańska nie powstała przypadkowo, na zasadzie środka zaradczego. Te zmiany, które nastąpiły pod koniec lat siedemdziesiątych XX w i zakończyły się uchwaleniem Konstytucji były wynikiem wprowadzania w życie przemyślanych koncepcji władzy po śmierci gen Franco

26 Siła grup interesu

Grupa interesu musi reprezentować większość. Im większa liczba członków w organizacji tym lepiej. Problem pojawia się kiedy występuje konkurencja w ramach tej samej kategorii interesów. Na pierwszym miejscu wymieniamy potęgę finansową. Im więcej pieniędzy tym większa możliwość efektywniejszego działania. Nie mamy tu na myśli takiej sytuacji, że grupa interesu jest zdolna do korumpowania- te pieniądze nie do tego celu służą. Korupcja zawsze jest działaniem przestępczym. Pieniądze są formą podejmowania skutecznych działań

Spójność działania grup interesu to jeden z czynników mający wpływ na ich siłę. Ze spójnością mamy do czynienia wtedy kiedy grupa nie jest podatna na wewnętrzne spory. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na taką organizacje, która ułatwia ujawnianie różnic i rozstrzyganie wewnętrznych sporów. Nie chodzi o to ażeby zduszać różnice, ale by różnice można było pokojowo załatwić.

27. Czy współczesne rozumienie polityki powinno opierać się na kompromisie?

Wielcy filozofowie polityczni przedstawiali i nadal przedstawiają rozmaite rodowody demokracji. Możemy wymienić sporo czynników, które doprowadziły do jej zdumiewającego triumfu. Obok wielu innych, obecnie często zapomnianych - jak zagrożenie wojną domową czy też odrzucenie autorytarnej koncepcji władzy absolutnej - niezmiernie ważna jest stwarzana przez demokrację możliwość zawierania kompromisów. Mniej więcej od przełomu XVIII i XIX wieku ludzie zdali sobie sprawę, że mają wiele bardzo odmiennych poglądów, a od czasów romantyzmu, że pluralizm i subiektywny charakter naszych poglądów są nie do uniknięcia. Trzeba było więc jakoś z tym żyć. Rozwiązaniem okazał się kompromis. Kompromis zawsze pozostawia wszystkie zawierające go strony w poczuciu, że może można było wywalczyć więcej.

Dopiero kompromis może wytyczyć ramy sporu politycznego - takie ramy, w których sam spór nie jest szkodliwy, a może nawet być korzystny dla społeczeństwa. Żeby spierać się w ramach demokracji, trzeba akceptować kompromis. I trzeba rozumieć, że kompromis jest zawierany nie dlatego, że nie można wygrać bez kompromisu ani dlatego, by potem od partnera domagać się rewanżu, ale dlatego, że tego wymaga interes ogółu.

29. Typ demokracji w Polsce.

Demokracja są to rządy ludu. Jeżeli istnieje wizja demokracji to władza ma trudniej. Kryteria mierzalne demokracji wg Roberta Dahla twierdził, że trzeba porównać systemy poprzez kryteria mierzalne i uwzględnił niskie bariery dostępu do wyborów np. wiek, wolne wybory, alternatywne wybory, czyli konkurencyjny system wyborczy. Na podstawie tych kryteriów budujemy cztery typy demokracji, mianowice demokrację ograniczoną ( typ historyczny, ówcześnie nie występujący), demokrację nieskonsolidowaną, skonsolidowaną i pseudodemokrację.

Demokracja ograniczona była popularna od XVII do XIX w. Jest to taka formuła w której tylko część społeczeństwa ma prawa wyborcze. To pierwsza formuła demokracji najwyższy poziom ma demokracja skonsolidowana. Wszystkie etapy od ograniczonej demokracji po skonsolidowaną przeszły tylko dwa kraje, mianowicie Wlk. Brytania i Szwecja. W demokracji ograniczonej prawo wyborcze powiększają się stopniowo, liczba osób uprawnionych do głosowania powiększa się nie od razu ale w drodze ewolucji. Jest to etap bardzo długi. Demokracja ograniczona może się także pojawić jako pewna cecha systemu nieograniczonego w sytuacji gdy przez grupy uzurpujące sobie władzę nastąpi ograniczenie grupy uprawnionej do udziału w głosowaniu. Przykładem mogą być ograniczenia w głosowaniu kleru w Rosji.

Demokracja nieskonsolidowana- jest tutaj zastosowane kryterium powszechnosci wyborów, kryterium spójności elit, zdolność grup społecznych uczestniczących we władzy do porozumienia, to się przekłada na zdolność powołania rządu.

Demokracja skonsolidowana - skonsolidowanie polega na spójnosci frakcji elit - są to wyodrębnione grupy w ramach elit- mające wpływ na decyzje polityczne lub same je podejmujące. Elita może być zróżnicowana tzn. mniej skonsolidowana. Sytuacja taka pozwala na współpracę między frakcjami elity, ogranicza konflikt ułatwia sprawne działanie. Stanowi ostatni etap czyli sytuacje kiedy oprócz powszechności prawa wyborczego stwierdzamy, że frakcje elit są dostatecznie zintegrowane. Zintegrowanie elit nie oznacza idealnego położenia, nie oznacza zupełnego braku konfliktu- chodzi o zdolność systemu do możliwości rozwiazywania konfliktów w sposób gwarantujący stabilizację władzy. Demokracja taka pozwala na uwzględnianie stanowisk, pozwala wypowiadać się swobodnie.

Pseudo demokracja- charakteryzuje się tym, że elita polityczna jest zdominowana przez jedną frakcję i to jest typ elity, która nie spełnia warunków demokratyczności. Zdominowanie przez jedną frakcję oznacza, że pozostałe nie mają możliwości działania i wypowiedzi. Np. Polska w okresie komunistycznym.

Jaki typ demokracji występuje w Polsce? Nie ulega wątpliwości Polska jest państwem o niedojrzałej demokracji. Istnieją wolne wybory, ale nasze elity polityczne nie są zdolne do trwałych porozumień co nieraz prowadzi do niestabilności rządu. Można zaryzykować twierdzenie, że osiągnęliśmy etap demokracji nieskonsolidowanej. Skonsolidowane demokracje są systemami zintegrowanymi, gdyż zapewniają duży stopień spójności pomiędzy wartościami, strukturami i zachowaniami politycznymi. Demokracje te są ponadto elastyczne, posiadają zdolność przezwyciężania sytuacji kryzysowych. W Polsce nie występuje wysoka zdolność przezwyciężania sytuacji kryzysowych.

Demokracjami nieskonsolidowanymi są systemy, w których występują regularne rywalizacyjne wybory, a nawet brak jest napięć o podłożu etniczno -religijnym wynikających z ograniczania praw człowieka (są to Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia. Cechą jest mnogość i intensywność konfliktów politycznych, które zagrażają ładowi demokratycznemu i podważają stabilność państwa. Co wyraźnie widać w przypadku Polski.

---